ИРОН ÆВЗАГ

* Предыдущий урок * К содержанию * Следующий урок *

Урок 38

Ныхасуат	Разговорник
Кафейы	В кафе
Сихор нæма бахордтай?	Ты ещё не обедал?
Æхсæвæр бахордтай?	Ты поужинал?
Ам хæстæг кæм и кафе?	Где здесь есть близко кафе?
Цом, кафемæ бауайæм.	Пошли, зайдём в кафе.
Цом, исты ацаходæм.	Пошли, перекусим что-н.
Ирон хæринæгтæ уæм кæ-нынц?	У вас готовят осетинские блюда?
Ирон хæринæгтæ никуыма бавзæрстон.	Я ещё никогда не пробовал осетинские блюда.
Фыдджынтæ уæм ис?	(Осетинские) пироги с мясом у вас есть?
Картофджынтæ уæм ис?	(Осетинские) пироги с картошкой у вас есть?
Цæхæраджынтæ уæм ис?	(Осетинские) пироги с зеленью у вас есть?
Ацы стъол уæгъд у?	Этот стол свободен?
Ацы стъол ахст нæу?	Этот стол не занят?
Дон уæ нæ хъæуы?	Вам не нужна вода?
Дон ма мын рахæсс.	Принесите мне воды.
Меню уæм нæй?	У вас нет меню?
Уæ меню ма мæм авæр, дæ хорзæхæй.	Дайте мне, пожалуйста, ваше меню.
Суардон ма мын рахæсс, дæ хорзæхæй.	Принесите мне, пожалуйста, минеральную воду.
Цас дын авæрон?	Сколько с меня?
Цас дын хъуамæ раттон?	Сколько я Вам должен?
Хыгъд ма мын рахæсс, дæ хорзæхæй.	Принесите мне, пожалуйста, счёт.

 Упражнения

1. Переведите предложения на осетинский язык. С помощью разговорника ответьте на вопросы.

Образец: Ты, наверное, ещё не обедал? – Ды, æвæц-цæгæн, сихор нæма бахордтай? – О, æз сихор нæма бахордтон.

1) Ты, наверное, ещё не обедал? 2) Простите, Вы не скажете, где здесь есть кафе? 3) Вы когда-нибудь пробовали осетинские пироги? 4) У вас есть осетинские пироги с картошкой. 5) Вы никогда не пили минеральную воду «Тиб»? 6) Принесите, пожалуйста, счёт. 7) Сколько я вам должен?

Запомните названия осетинских пирогов

- с картошкой	картофджын
- с травой	цæхæраджын
- с капустой	къабускаджын
- с тыквой	насджын
- с сыром	хæбизджын
- с мясом	фыдджын
- с фасолью	хъæдурджын

2. ♪ Переведите с помощью разговорника диалог.

 

☺ Ты ещё не обедал?	☻ Нет. Хочешь пойти пообедать?
☺ Да. Пошли вместе.	☻ А куда пойдём?
☺ Недалеко отсюда есть хорошее кафе.	☻ А там готовят осетинские пироги?
☺ Конечно. У нас в городе везде готовят пироги.	☻ Тогда пошли. Я хочу пироги с мясом.

3. Текст

ЗÆППАДЗТÆ

Ирыстоны чи уыди, уыдонæй чи нæ федтаид ирон адæмы фыдæлты зæппадзтæ. Ирыстоны ахæм ком нæй, зæппадзтæ кæм нæй. Иуæй-иу рæтты та афтæ бирæ сты, æмæ сæм дардæй куы кæсай, уæд горæты хуызæн фæзы-нынц. Уæвгæ, хонгæ дæр сæ «мæрдты горæт» кæнынц ныры рæстæджы.

Ахæм зындгонддæр «мæрдты горæттæ» сты Дæргъæвсы æмæ Доныфарсы. Уым зæппадзтæ сты тынг бирæ æмæ стыр. Се ‘хсæн ис ахæмтæ, кæцытæ арæзт сты фондз-авд уæладзыгæй. Кæй зæгъын æй хъæуы, уыдон авд-уæладзыгон хæдзары йас не сты, фæлæ нырыккон дыууæ-æртæ уæладзыгон агъуысты йас уыдзысты. Уæвгæ, сæ уынд уый бæрзæндæн дæр нæ уыдзæн, уымæн æмæ зæппадзтæн сæ фылдæр хай зæххы бынмæ ацæуы.

Зæппадзтæ ирон адæмæн æрмæст сæ фыдæлты мысæны цыртдзæвæнтæ не сты, фæлæ ма сты уыдонæн сæ историйы таурæгъгæнджытæ. Ирыстоны уыдтæ æмæ нæ федтай уыцы зæппадзтæ, уæд æппындæр ницы федтай Ирыстоны, стæй йæ адæмы тыххæй дæр ницы базыдтай. æнæмæнг хъуамæ уыдон фенай.

Пояснения к тексту

зæппадзтæ склепы	кæй зæгъын æй хъæуы бесспорно, что и говорить
фыдæлтæ предки	агъуыст здание
нырыккон современный	бæрзæндæн высота
мæрдты горæт мёртвый городок	мысæн памятный
ныры рæстæджы в наше время	цыртдзæвæн надгробие, памятник
зындгонддæр известнее	таурæгъгæнджытæ повествователи, сказители
уæладзыг этаж, ярус

Работа над текстом

а) Прочитайте текст внимательно.

б) Выделите незнакомые вам слова и переведите их на русский язык.

в) Разбейте текст на несколько частей и расскажите своими словами каждую из них в отдельности.

г) Дайте полные ответы на вопросы:

- Цавæр ком нæй Ирыстоны?
- Цæй хуызæн фæзынынц зæппадзтæ иуæй-иу рæтты?
- Цал уæладзыджы вæййы зæппадзты?
- Зæппадзтæн сæ фылдæр хай цæй онг ацæуы?
- Ирон адæмæн цы сты зæппадзтæ?
- Цы хъуамæ фенай æнæмæнг Ирыстоны?

4. С помощью текста переведите предложения на осетинский язык.

1) Склепы для осетин являются не только памятными надгробиями их предков, но ещё и сказителями их истории. 2) Нет человека, который, побывав в Осетии, не видел склепы предков осетин. 3) Впрочем, их так и называют – «мёртвый городок». 4) Среди них есть такие, которые построены в пять-семь ярусов. 5) Склепы там высокие и их очень много. 6) Если ты был в Осетии и не видел эти склепы, тогда ты ничего не видел в Осетии, да и о народе Осетии ничего не узнал. 7) Они не достигают уровня семиэтажного дома, но в высоту будут как современные двух-трёхэтажные здания.

5. Переведите обе пословицы и сравните их.

- Если ты выстрелишь из ружья в прошлое, то будущее выстрелит в тебя из пушки.
- Зноны бон скад кæныны бæсты йæ куы фегад кæнай, уæд райсомы бон дæхæдæг дæр уыцы æгад бынаты уыдзынæ.
 

ЛЕКСИЧЕСКАЯ РАБОТА

Многозначные слова

Как переводить слово «заключить» на осетинский язык:

а. (в значении посадить в тюрьму) ахæстоны бакæнын, бамидæг кæнын;

- Газеты писали, что известный абрек Савкудз наконец заключён в тюрьму газетты фыстой хъуыстгонд абырæг Саукуыдз æппынфæстаг ахæстоны конд кæй æрцыд, уый тыххæй;
- Он глазом не успел моргнуть, как его уже заключили в клетку йæ цæст дæр нæма фæныкъуылдта, афтæ йæ къалатийы фæмидæг кодтой.

б. (в значении сделать вывод) рахатын, раиртасын;

- С чего ты заключил, что мне не нужны были эти книги цæмæ гæсгæ рахатыдтæ, æмæ мæн уыцы чингуытæ нæ хъуыдысты?

в. (в значении закончить) кæрон скæнын, балхынцъ кæнын (ныхас);

- Сей повестью плачевной заключу я летопись мою (Пушкин) ацы æнкъард таурæгъæй балхынцъ кæндзынæн ма уацфыст;
- Не дали заключить нæ бауагътой кæрон скæнын.

г. (в значении подписать договор и т.п.) саразын;

- Вчера глава правительства Республики заключил договор с главой города Берлин о сотрудничестве знон нæ Республикæйы хицауады сæргълæууæг бадзырд саразта Берлины горæты сæргълæууæгимæ æмгуыстады тыххæй.

6. Переведите предложения на русский язык. Сравните употребление слов заключать, заключить, заключение, заключаться. Определите, какими словами они переданы в осетинском языке?

1) Цæмæй йæ хатут, æз хъазгæ кæнын? 2) Йæ фыдракæндтыты тыххæй йын цæрæнбонты ахæст стæрхон кодтой. 3) Хъуыддаг уый мидæг ис, æмæ мæ машинæ ныр-тæккæ нæ кусы. 4) Фыстæджы æрмæст иу цалдæр ныхасы уыд. 5) Æз ахæм хатдзæгмæ æрцыдтæн, æмæ дæумæ ахуыр кæнын æппындæр нæ цæуы.

7. Переведите предложения на русский язык. Сравните употребление слова кæрон.

1) Машинæ уыцы иу цæсты фæныкъуылдмæ уынджы кæрон февзæрыди. 2) Йæ дзурынæн кæрон нал уыд. 3) Дæ митæн кæрон скæнын дæр хъæуы! 4) Ссарут дзырды уидаг æмæ кæрон. 5) Зæронд Тедо цæры хъæуы кæрон.

8. Переведите предложения на русский язык. Сравните употребление слова балхынцъ кæнын.

1) Ахуыргæнæг йæ ныхас балхынцъ кодта. 2) Руслан йæ чингуытæ æрæмбырд кодта æмæ сæ бæттæнæй балхынцъ кодта. 3) Цæуыл та балхынцъ кодтай де ‘рфгуытæ? 4) Сывæллон цин кодта, йæ къахыдарæсы бæттæнтæ кæй базыдта æлхынцъ кæнын, ууыл.

Запомните значения слов

кæрон конец, край, граница, предел; окончание, заключение; окраина; флексия

балхынцъ кæнын связать, завязать в узел; заключить

9. Текст

НАНА ЗАДАЛЕССКАЯ

Это было давно. Орды хромого Тимура огнём и мечом истребили всё население Осетии на равнине. В то время Осетия ещё называлась Аланией, а осетины – аланами. Но после нашествия Тимура земля Алании-Осетии опустела. Лишь немногим удалось спастись.

Как рассказывают легенды, среди тех, кто спасся, была одна молодая аланка. Она собрала оставшихся в живых детей и тайком провела их через сторожевые отряды врага в горы. Они перешли через перевал в Дигорское ущелье. Долгое время скрывались в пещере в окрестностях селения Задалеск.

Дети выросли, и продолжился род осетинский. Женщину же, которая их спасла и вырастила, они называли ласково «нана». Так появилась Нана Задалесская.

Благодарные потомки не забывают её образ, хотя и не помнят её имени, так как она была и осталась для всех Матерью. Бережно ухаживают за пещерой и домом, где она жила со своими детьми. Ныне в её доме находится музей, сохранивший о ней память и рассказывающий потомкам о её подвиге. Каждый же год, вот уже на протяжении 600 лет, народ устраивает в её честь праздник.

Пояснения к тексту

нана мама, бабушка	сторожевые отряды хъахъ-хъæнæг къордтæ
орда здесь бал, æрдонг	перевал æфцæг
хромой къуылых	Дигорское ущелье Дыгургом
Тимур Темыр	ласково тавицæй
истребили ныццагътой	бережно хъавгæйæ
молодая æрыгон	потомкам байзæддæгтæн
аланка алайнаг сылгоймаг
спасся фервæзт

Работа над текстом

10. Тест №10

Из двух вариантов выберите наиболее правильный перевод:

1. Благодарные потомки не забывают её образ, хотя и не помнят её имени, так как она была и осталась для всех Матерью.

а) Бузныг байзæддæгтæ, кæд æмæ йын йæ ном нал хъуыды кæнынц, уымæн æмæ уый уыди æмæ баззади æппæтæн дæр Мадæй, нæ рох кæнынц йæ фæлгонц.
б) Бузныг байзæддæгтæ йын йæ ном кæд нал хъуыды кæнынц, уæддæр ын нæ рох кæнынц йæ фæлгонц, уымæн æмæ сын уый уыди æмæ баззад куыд Мад.

2. Орды хромого Тимура огнём и мечом истребили всё население Осетии на равнине.

а) Къуылых Темыры балтæ арт æмæ хъамайæ ныццагътой æппæт цæрджыты Ирыстоны быдыры.
б) Темыр-Алсахъы æрдонгтæ арт æмæ хъамайæ бындзагъд ныккодтой быдираг Ирыстоны цæрджыты.

3. Каждый же год, вот уже на протяжении 600 лет, народ устраивает в её честь праздник.

а) Афтæмæй алы аз дæр, ныр æхсæз сæдæ азы дæргъы, адæм ын саразынц йæ номарæн куывд.
б) Алы аз дæр, мæнæ æхсæз сæдæ азы дæргъ, адæм саразынц йæ номыл куывд.

4. Они перешли через перевал в Дигорское ущелье.

а) Уыдон бахызтысты æфцæгыл Дыгургоммæ.
б) Æфцæгыл уыдон ахызтысты Дыгургоммæ.

            К данному тесту имеется ключ.

♪ Беседы

12. Перед Вами несколько вариантов бесед из повседневной жизни. Постарайтесь перевести их и запомнить.

I. æгъдауы тыххæй. Про обычаи.

- Ирон адæммæ бирæ хорз æгъдæуттæ уыди.
- Бæргæ уыди, фæлæ ма сæ чи зоны?
- Зонгæ ма сæ бæргæ кæнынц, фæлæ сæ аразын зын у, æмæ сæхи нæзонæг скæнынц.
- Уымæй раст зæгъыс. æгъдау митæй æнæгъдау митæ кæнын æнцондæр у.
- Зæгъæм, хистæрæн куыд аргъ кодтой раздæр.
- О, ныр та кæстæр-хистæр ничиуал æмбары.
- Кæннод сылгоймагæн куыд аргъ кодтой.
- Раздæр сылгоймаджы цур никæцы нæлгоймаг сдзырдтаид æвзæр ныхас.
- Æмæ ныртæккæ сылгоймæгтæ дæр сæхæдæг хуыздæр æвзагæй нал дзурынц.
- Æгъдау куы нал вæййы, уæд худинагмæ цæуы адæймаг, æмæ ныл уыцы бон кæндзæн.
- Раджы-иу дыууæ лæджы куы фæхыл сты, æмæ сылгоймаг йæ кæлмæрзæн сæ астæу куы æрытыдта, уæд-иу сæ хыл ныууагътой æмæ сæ къухтæ кæрæдзимæ радтой.
- Уый цытæ дзурыс, цытæ? Ныр сылгоймаг афтæ куы æрытауа йæ кæлмæрзæн, уæд ын йæ кæлмæрзæныл дæр сæ къæхтæй балæгæрддзысты, йæхи дæр ма йын фæнæмдзысты.
- Кæлмæрзæн дæр, æвæццæгæн, уымæн нал дарынц?
- Сæфы æгъдау, сæфы!
- Уый не сæфт æрхæццæ, не сæфт, мæ лымæн!

II. Парчы. В парке.

- Горæты уæм парк нæй?
- Куыннæ. Тынг рæсугъд парк нæм ис.
- Дард у ардыгæй?
- Нæ. Цом, кæд дæ фæнды, уæд дæ æз акæндзынæн.
- Бузныг! Кæд дын рæстæг ис?
- Уæдæ никуы уыдтæ нæ парчы?
- Нæ. Абон дзы фыццаг хатт дæн.
- Дæ зæрдæмæ дзы цæуы?
- О, тынг рæсугъд дзы у.

III. Базар. Рынок.

- Хатыр бæкæ, хорз ус, базар кæцы ‘рдыгæй ис?
- Æмæ дæ кæцы базар хъæуы?
- Центры цы базар ис, уый.
- Уый та ардыгæй иу дыууæ уынджы фалдæр ис.
- Бузныг! Уæдæ йæ ссардзынæн.

III. Хилдасæны. В парикмахерской.

- Цы дæ фæндыди, хорз лæппу?
- Мæ сæр алвынын мæ фæнды.
- Табуафси, сбад. Куыд дæ алвынон?
- Тæнæг.
- Бынтон тæнæг?
- Дæхимæ хуыздæр куыд кæсы, афтæ.
 

Пояснения к текстам

нæзонæг незнающий	æрытыдта расстелила
æнцондæр легче	акæндзынæн здесь провожу
æвзæр ныхас неприличное выражение	фалдæр дальше
худинагмæ к позору	æлвынын стричь
кæлмæрзæн платок