ИРОН ÆВЗАГ

* Предыдущий урок * К содержанию * Следующий урок *

Урок 27

Учитесь вести диалог!

1. ♪ Выучите слова и выражения к диалогу

дæ бон хорз добрый день ныртæккæ сейчас ныр уже, сейчас сæйраг главный фæндараст до свидания

фæндаг дарын держать путь рагæй давно æхсызгон мын уыди мне было приятно

---

☺ Дæ бон хорз, Алан!	☻ Кæй бон у, уый хорзæх дæ уæд, Ирбег!
☺Куыд дæ?	☻ Бузныг, ницы мын у. Дæхæдæг куыд дæ?
☺ Бузныг, мæнæн дæр ницы у. Дæ фæндаг кæ-дæм дарыс?	☻ Куыстмæ цæуын. Ды та кæдæм цæуыс?
☺ Æз дæр куыстмæ цæуын.	☻ Кæм кусыс ныртæккæ?
☺ Скъолайы кусын, ахуыргæнæгæй.	☻ Кæцы скъолайы кусыс?
☺ Горæты 45-æм скъолайы.	☻ Уæдæ цом иумæ, æз та завод «Бином»-ы кусын.
☺ Рагæй кусыс уым?	☻ О, ныр иу фондз азы.
☺ Заводы та цæмæй кусыс, Алан?	☻ Ныр иу афæдз сæйраг инженерæй кусын.
☺ Цæй, Алан, æз æрбахæццæ дæн. Фæндараст кæ! Дæ фенд мын æхсызгон уыди!	☻ Цæй, Ирбег, ды дæр хорздзинæдтыл æмбæл! Мæнæн дæр æхсызгон уыди дæ фенд!

► Переведите и выучите диалог. Если нет партнера, кто бы мог прочитать Вам, запишите слова из одного столбика на кассету. Кассета заменит Вам собеседника.

2. ♪  Восстановите недостающие предложения в двух вариантах диалога.

1.	2.
☺ Дæ бон хорз!	☺ _______________!
☻ ______________!	☻ Кæй бон у, уый хорзæх дæ уæд!
☺ Куыд дæ?	☺ ________________?
☻ ______________.	☻ Бузныг, хорз.
☺ Кæм кусыс ныртæккæ?	☺ ________________?
☻ ______________.	☻ Скъолайы.
☺ Фæндараст кæ! Дæ фенд мын æхсызгон уыди!	☺ ________________!
☻ ______________!	☻Хорздзинæдтыл æмбæл!

3. С помощью диалога переведите на осетинский язык следующие предложения:

 1) Добрый день, Чермен! 2) Как поживаешь? 3) Куда ты идешь? 4) Куда путь держишь? 5) Давно работаешь на заводе? 5) До свидания! 6) Счастливого пути! 7) Я работаю главным инженером. 8) А ты где работаешь?

 ☼ Вспомните урок №18 ( Ч. I ),  раздел приветствий на стр. 134.

4. Ответьте на следующие приветствия: 

–    Уæ бон хорз!	–
–    Байрай!	–
–    Дæ райсом хорз!	–
–    Хæрзбонтæ кæнут!	–
–    Фарн уæ хæдзары!	–
–    Де ‘зæртæ хорз!	–
–    Æнæнизтæ кæн!	–

☼ Вспомните, как будет по-осетински:

спасибо	извините
будь добр	благодарствуй
пожалуйста	на здоровье

5. Выучите слова и выражения к тексту:

зæхх земля	æнæ æрлæугæйæ без остановки
дæрддзæг расстояние	тындзæг набирающий (скорость)
æхсæн между	бахъæуид понадобилось бы
хæдтæхæг самолет	тæхæг летящий; летчик
уый тыххæй для этого	æмзилдухгæнæг спутник
стæхид долетел бы	æмдзугæнæг спутник
Хурмæ фæхæццæйæн дойти до Солнца

КÆЙ ЦÆЙБÆРЦ БАХЪÆУДЗÆН

 Туристы, бон 30 километры чи цæуы, уый Зæххæй Мæйы æхсæн дæрддзæг æнæ æрлæугæйæ ацæуынæн бахъæуид 40 азы. Сахатмæ 100 километры тындзæг автомобилы уый тыххæй бахъæуид афæдзы æмбис.
       Хæдтæхæг ТУ-104, сахатмæ 900 километры тæхгæйæ, Мæймæ стæхид иу 3 къуыримæ. Сахатмæ 30 000 километры тæхæг Зæххы æмзилдухгæнæг тæхид уыцы дæрддзæг 15 сахаты.
       Мæймæ дæрддзæгæй Хурмæйы дæрддзæг у 400 хатты дарддæр. Зæххæй Хурмæ фæхæццæйæн туристы бахъæуид 15 000 азы, автомобилы – 200 азы, хæдтæхæг ТУ-104-ы – 20 азы, Зæххы æмдзугæнæджы – 7 мæйы.

Гаппуаты Хъ.

 Работа над текстом

а) Прочитайте текст выразительно и переведите его.

б) Выпишите отдельно числительные цифрами. После каждого числительного напишите буквами их значения по-осетински. Для этого Вам придется вспомнить числительные – урок №19 на стр. 157 (ч. 1).

в) Потренируйтесь в чтении отдельных слов

дæрддзæг	хæдтæхæг
бахъæуид	фæхæццæ
тындзæг	æмдзугæнæг

6. Ратæлмац кæнут ирон æвзагмæ лæвæрд нымæцонтæ:

первый, тысяча, сто одиннадцать, девятый, одиннадцатый, триста двадцать восемь, четвертый, тысяча тридцать шесть.

 7. Ратæлмац кæнут уырыссаг æвзагмæ лæвæрд хъуыдыйæдтæ:

– Дыууæ мады, дыууæ чызджы æмæ нана йæ хъæбулы чызгимæ, афтæмæй сты æртæ.
– Æртæ? Нæ, æхсæз!
– Нæ, сты æртæ.
– Нæ, æхсæз!
Сымах ма уæдæ базонут, цалæй сты?

 8. ♪ Раттут дзуапп фæрстытæн, текстæй спайда кæнгæйæ:

–          Бон æртын километры чи цæуы?
–          Цал азы бахъæуид туристы Зæххæй Мæйы æхсæн дæрддзæг ацæуынæн?
–          Автомобил сахатмæ цал километры тындзы?
–          Цас рæстæгмæ стæхид Мæймæ хæдтæхæг ТУ-104?
–          Сахатмæ цал километры тæхы Зæххы æмзилдухгæнæг?
–          Цал хатты дарддæр у Зæххæй Хурмæ дæрддзæг Мæй-мæ дæрддзæгæй?

9. С помощью текста дополните пропуски в предложениях:

1) Турист цæуы бон _____ километры. 2) Сахатмæ сæдæ километры тындзы _______. 3) Хæдтæхæг Мæймæ стæхид иу ______ къуыримæ. 4) Зæххы æмзилдухгæнæг тæхы уыцы дæрддзæг ________ сахаты. 5) Мæймæ дæрддзæгæй Хурмæ дæрддзæг у _________ хатты дарддæр. 6) Зæххæй Хурмæ фæхæццæйæн автомобилы бахъæуид _______ азы.

ЛЕКСИЧЕСКАЯ РАБОТА

Научитесь пользоваться синонимами

Запомните значения слова «всё» по-осетински

алцы	алцыппæтдæр	иууыл
алцыдæр	æппæт	æдзух
алцыппæт	æппæтдæр	иудадзыг

---

► Обратите внимание на употребление близких по значению слов

– Алцы зонын хорз у ‘всё знать – хорошо’

– Алцыдæр мæн къухы ис ‘всё в моих руках’

– Алцыппæт мæ фыдыфыд дæр нæ зыдта ‘всё и дед мой не знал’

– Алцыппæтдæр мæн аххос фæвæййы ‘букв. всё по моей причине оказывается’ (в смысле: ‘во всём я оказываюсь виноват’)

– Æппæт æмдзæвгæ дæр радзур хи ныхæстæй ‘расскажи всё стихотворение своими словами’

– «Æппæтдæр балхæндзынæн», – загъта сызгъæрин, – «Æппæтдæр байсдзынæн», – загъта болат кард  ‘«всё куплю»,– сказало злато, «всё возьму»,– сказал булатный нож’

– Иууыл уым фæлæууын ‘(я) всё время там стою’

– Мæн æдзух уыцы чиныг фæхъæуы ‘мне всё время (постоянно) та книга нужна бывает’

– Магуса иудадзыг дæр фынæй кæны ‘лентяй всё (время) спит’

---

10. Лæвæрд хъуыдыйæдтæ уырыссаг æвзагмæ ратæлмац кæнут:

1) Алцы бирæгъæн дæр нæ тайы. 2) Хорз чи ахуыр кæны, уый алцыдæр зоны. 3) Алцыппæт ныхæстæ мын фæккодта. 4) Мæн бафæрс, æмæ дын алцыппæтдæр радзурдзынæн. 5) Иууыл мæ æнцад цæуылнæ ныууадзыс?

11. Переведите следующие предложения на осетинский язык, используя синонимы, данные в скобках:

 1) Я знаю всё. 2) Мне надо знать всё. 3) Я рассказал тебе всё. 4) Будешь работать – будешь иметь всё. 5) Почему ты всё никак не закончишь свою работу?

 (алцы, алцыдæр, æппæтдæр, иууыл, алцыппæтдæр)

 Запомните:

в некоторых случаях слово «всё» переводится:

всё равно	Мне всё равно
хъауджыдæр нæу	Мæнæн хъауджыдæр нæу
всё-таки	Он всё-таки поступил в институт
уæддæр	Уый уæддæр институтмæ бацыд
всё же	Всё же тебе не следовало уходить
уæддæр	Уæддæр дæ нæ хъуыди ацæуын
всё больше	С каждым днём я узнаю всё больше
фылдæрæй фылдæр	Бонæй бонмæ фылдæрæй фылдæр базонын
всё выше и выше	Дерево подрастало всё выше и выше
бæрзондæй бæрзонддæр	Бæлас бæрзондæй бæрзонддæр рæзыди
всё это	Всё это мне ни к чему
адон, адæттæ	Адон (адæттæ) мæн ницæмæн хъæуынц

 12. Лæвæрд хъуыдыйæдтæ уырыссагау ратæлмац кæнут:

1) Бирæ йын фæдзырдтон, фæлæ мæм уый уæддæр нæ байхъуыста. 2) Дыууæ азы фæстæ Зæринæ уæддæр бацыд медицинон академимæ. 3) Кæцы чиныг мын радтай, уый мын хъауджыдæр нæу. 4) Тагъддæрæй тагъддæр уади машинæ.

 13. Лæвæрд хъуыдыйæдтæ иронау ратæлмац кæнут:

1) Всё это надо взять с собой. 2) Ты стал пропускать уроки всё чаще. 3) Ты всё же научилась печь осетинские пироги.

Запомните значения следующих слов

алцы всякий; всё; всё, что угодно.	æппæтдунеон всемирный, международный.
алцыдæр всякий; всё; всё, что угодно.	æппæтон общий, всеобщий.
алцыппæт всё; всё, что угодно.	иууыл совсем; всё время, постоянно.
алцыппæтдæр всё; всё, что угодно.	æдзух всегда, всё время, часто, систематически.
æппæт весь, всё.	иудадзыг беспрерывно, беспрестанно, постоянно, систематически
æппæтдæр весь, все, всё.
æппæтадæмон общенародный, всенародный.

Текст

 ЗОНЫНДЗИНÆДТЫ ПАЙДА

 Адæймаг алцы зонынмæ бæллы. Алцыппæт зонын иунæг адæймагæн дæр нæма бантысти, фæлæ уымæ чи нæ тырны, уымæн æппындæр ницы бантысы йæ царды мидæг.
         Зæронд адæм афтæ фæзæгъынц, æмæ, дам, алцыдæр Хуыцауы къухы ис, фæлæ адæймаг йæхæдæг куы ницы архайа, уæд ын Хуыцау дæр ницы феххуыс уыдзæн. Уый, æнæмæнг, раст у. Дзæгъæлы нæ фæзæгъынц: æнæ бакусгæйæ кæсаг дæр не ‘рцахсдзынæ.
          Магуса иудадзыг алы хъуыддаджы дæр æфсон агуры. Гыццыл æфсон æй куы фæвæййы, уæд цыфæнды хъуыддаг дæр фæуадзы. Уый бонæй бонмæ йæ цардæй бонтæ давы, уымæн æмæ цард зонындзинæдты фæрцы размæ цæуы. Зонындзинæдтæ ссарæн та нæй æнæ куыстæй. Зонд-джын адæймаг афтæ фæзæгъы, æмæ, дам, бон ног исты куы нæ базонын, уæд бон фæдзæгъæлы вæййы æмæ мæ цар-дæй ахауы.
           Адæймаг куыд фылдæр зоны, афтæ фылдæр цæры.

Работа над текстом

а) Прочитайте текст внимательно и переведите его.

б) Текст читайте до тех пор, пока не начнете читать его бегло. Желательно на время.

в) Потренируйтесь в чтении отдельных слов:

алцыппæт	фæзæгъынц	бахъиамæтгæнгæйæ
æппындæр	дзæгъæлы	зонындзинæдтæ

14. ♪ Раттут дзуапп фæрстытæн, текстæй спайда кæнгæйæ.

1. Цæмæ бæллы адæймаг? 2. Зæронд адæм куыд фæ-зæгъынц? 3. Куыдæй не ‘рцахсдзынæ кæсаг? 4. Магуса иудадзыг цы агуры? 5. Иунæг адæймагæн дæр цы нæма бантысти? 6. Зондджын адæймаг куыд фæзæгъы?

15. С помощью текста дополните пропуски в предложениях:

1) Адæймаг ______ куы ницы архайа, уæд ын ничи ______. 2) Зæронд ______ афтæ фæзæгъынц. 3) Хуыцау дæр ______ феххуыс уыдзæн. 4) Йæ цардæй ______ давы. 5) Зондджын ______ афтæ фæзæгъы. 6) Мæ бон фæдзæгъæлы ________.

16. Лæвæрд хъуыдыйæдтæ ратæлмац кæнут ирон æвзагмæ.

1. Человек стремится к знаниям. 2. Кто не стремится к знаниям, тот крадет время у своей жизни. 3. Всё в руках Господа. 4. Без труда нельзя приобрести знания.

Запомните слова:

стремиться тырнын, бæллын	красть давын
приобрести райсын	знания зонындзинæдтæ
удаться бантысын	бесспорно æнæмæнг
зря дзæгъæлы	повод æфсон

17. Переведите текст на осетинский язык.

ЗНАНИЯ – ДВИГАТЕЛЬ ПРОГРЕССА

Стремиться к знаниям – не прихоть человека. Без знаний человек до сих пор находился бы в диком, животном состоянии. Знания к человеку не приходят сами по себе. Они ему достаются тяжёлым трудом. Человек за свою жизнь может построить дом, или несколько домов, но знания, с помощью которых он может построить этот дом, копятся многими поколениями.
     Нет такой работы, где не нужны знания. Поэтому человек уже не может обходиться без них. Он старается получить хоть какие-то знания. Только тогда он может принести пользу не только себе, но и обществу.
     Если бы не было знаний, не было бы в наши дни ни телевизора, ни машин, ни других вещей, без которых мы сегодня не мыслим свою жизнь.

Слова и выражения к тексту

прогресс – прогресс, размæцыд	поколения – фæлтæртæ
двигатель – агайæг	уже не может обходиться – йæ бон нал у
прихоть – дзæгъæлмонц	старается – архайы
стремиться – тырнын	хоть какие-то – уæддæр иу исты
состояние – уавæр	только тогда – æрмæст уæд
достаются – здесь райсы	не мыслим – здесь не ‘нкъарæм
за свою жизнь – йæ цæ-рæнбонты
копить – æмбырд кæнын

18. Лæвæрд дзырдтæ уырыссагау ратæлмац кæнут.

зонд	зонындзинад	зондджын
зонын	сагъæс	сагъæс кæнын
хъуыды	хъуыдыгæнæг	хъуыды кæнын

19. Задайте к следующим предложениям вопросы:

Цæмæ тырны адæймаг?	Адæймаг зонындзинæдтæм тырны.
–	Æнæ зонындзинæдтæй адæймаг сырдтæ æмæ фосы хуызæн уыдаид.
–	Зонындзинæдтæ адæймагмæ сæхæдæг не ‘рцæуынц.
–	Бирæ зонынæн бирæ кусын хъæуы.
–	Йæ цæрæнбонты адæймаг бирæ хæдзæрттæ саразы.
–	Зонындзинæдтæ бирæ фæлтæртæ фембырд кодтой.
–	Зонындзинæдтæ алы куысты дæр хъæуынц.
–	Æнæ зонындзинæдтæй адæймаджы бон нал у цæрын.
–	Адæймаг архайы уæддæр исты зонындзинæдтæ райсыныл.
–	Адæймагмæ исты зонындзинад куы нæ уа, уæд æхсæнадæн дæр ницы пайда у.
–	Зонындзинæдтæ куы нæ уыдаиккой, уæд нæ уыдаиккой телевизортæ дæр æмæ машинæтæ дæр.