ИРОН ÆВЗАГ

* Предыдущий урок * К содержанию * Следующий урок *

Урок 37

Ныхасуат	Разговорник
Зонгæдзинад	Знакомство
Кæмæй дæ?	Как твоя фамилия?
Дæ ном куыд у?	Как тебя зовут?
Мæ ном у Хетæг.	Меня зовут Хетаг.
Мæ ном Хетæг хуыйны.	Меня зовут Хетаг.
Кæй лæппу дæ?	Чей ты сын?
Кæй чызг дæ?	Чья ты дочь?
Дæ мыггаг кæмæй у?	Как твоя фамилия?
Дæхи мын бацамон.	Представься.
Бацамон ма йæ, дæ хорзæхæй.	Представь его, пожалуйста.
Базонгæ у.	Познакомься.
Мæнæ ме ‘мбалимæ базон-гæ ут.	Познакомьтесь с моим другом.
Йемæ базонгæ дæ?	Ты познакомился с ним?
Йемæ нæма базонгæ дæ?	Ты ещё не познакомился с ним?
Йемæ ма мæ базонгæ кæ.	Познакомь меня с ним.
Демæ мæ рагæй фæндыди базонгæ уæвын.	Я давно хотел с тобой познакомиться.
Рагæй зонгæ стут?	Вы давно знакомы?
Æрæджы базонгæ стæм.	Мы недавно познакомились
Нæ базонгæдзинад домбай (фидар) уæд!	Пусть наше знакомство будет долгим (крепким)!
Нæ базонгæдзинад Хуы-цаумæ æхцон фæкæсæд!	Пусть наше знакомство будет угодно Богу!
Æхсызгон мын уыди демæ базонгæ уæвын.	Мне было приятно познакомиться с тобой.

 

Упражнения

1. Переведите вопросительные предложения. С помощью разговорника ответьте на них.

Образец: Бафæрсын аипп ма уæд, дæ мыггаг кæмæй у, лæппу? – Мæ мыггаг Найфонтæй у.

1) Бафæрсын аипп ма уæд, дæ мыггаг кæмæй у, лæппу? 2) Ме ‘мбалимæ зонгæ не стут? 3) Æхсызгон дын нæ уыд йемæ базонгæ уæвын? 4) Рагæй дæ фæндыди йемæ базонгæ уæвын? 5) Дæхи мын, дæ хорзæхæй, нæ бацамон-дзынæ? 6) Бацамон ма мын дæхи, кæй лæппу дæ?

2. Переведите предложения с помощью разговорника.

1) Представь мне, пожалуйста, своего друга. 2) Я недавно познакомился с известным актёром осетинского театра. 3) Представьтесь, пожалуйста, классу. 4) Моего отца зовут Сергей. 5) Мы ещё, к сожалению, не познакомились.

3. Прочитайте и переведите диалог. Постарайтесь запомнить его.

☺ Дæ бон хорз, Батырбег!	☻ Кæй бон у, уый хорзæх дæ уæд, хорз чызг! Дæхи ма мын куы бацамыдтаис!
☺ Æз Федыры чызг, Анжелæ, дæн.	☻ Дæ цæрæнбон бирæ! Дæ мыггаг дæр ма мын куы зæгъис!
☺ Мæ мыггаг та Боцитæй у. Боциты Федыры чызг дæн.	☻ О, уæдæ нæхи Федыры чызг куы дæ. Бирæ мын цæр!
☺ Нал мæ хъуыды кæныс, Батырбег, æвæццæгæн?	☻Зæронд рохгæнаг у, фæ-лæ дæ æрхъуыды кодтон.

4. Текст

УАЗÆГУАРЗОНДЗИНАД

Æрæджыйы онг дæр ирон адæммæ уазæгуар-зондзинад стыр бынаты æвæрд уыди. Ныр дæр ма уазæг хæдзармæ куы ‘рбацæуы, уæд ыл ахæм ныхæстимæ сæмбæлынц: «Уазæг – Хуыцауы уазæг».

Раджы-иу исчи йе ‘знаджы хæдзармæ дæр куы бацыдаид, æмæ-иу ахæм ныхæстæ куы скодтаид – «æз де уазæг!» - уæд-иу æй бауазæг кодтой куыд хицоны æмæ йыл-иу бацин кодтой. Йæхи чи бауазæг кодта, уый фысымтæ хъахъхъæдтой, сæхи цардæн тæссаг куы уыдаид, уæд дæр.

Уазæгыл æмбæлыдысты афтæ:

Хæдзары цур-иу уыди бæхбæттæн. Уазæг-иу йæ бæхыл уыцы бæхбæттæны цурмæ бацыди æмæ-иу æнхъæлмæ каст, бæхæй нæ рахизгæйæ, цалынмæ хæдзары хицау нæ рацыдаид, уæдмæ. Уый фæстæ-иу æрхызт, йæ галиу къухмæ-иу райста йæ басылыхъхъ, йехс, нымæт æмæ, йæ фысымтæн салам ратгæйæ, йæ дзаумæттæ-иу лæппумæ ратта. Хæдзармæ цæугæйæ-иу кæртмæ бахызт рахиз къахæй, хæдзарæй-иу куы рацыди, уæд та кæртæй рахызт галиу къахæй.

☼ Вспомните употребление частицы –иу, урок №14 (ч.1), с. 91.

Пояснения к тексту

уазæг гость	хъахъхъæдтой охраняли
уазæгуарзондзинад гостеприимство	бæхбæттæн коновязь
æрæджыйы онг до недавнего времени	басылыхъхъ башлык
раджы давно	йехс плеть
бауазæг кодтой приняли (как гостя)	нымæт бурка
хицон близкий	фысымтæ хозяева
	дзаумæттæ вещи

Работа над текстом

а) Прочитайте текст внимательно.

б) Выделите незнакомые вам слова и переведите их на русский язык.

в) Разбейте текст на несколько частей и расскажите своими словами каждую из них в отдельности.

г) Дайте полные ответы на вопросы:

- Цавæр бынаты æвæрд уыди уазæгуарзондзинад?
- Цавæр ныхæстæй-иу сæмбæлдысты уазæгыл?
- Куыд хъахъхъæдтой уазæджы?
- Хæдзары цур-иу цы уыди?
- Кæртмæ-иу куыд бахызт уазæг?

5. С помощью текста переведите предложения на осетинский язык.

1) Если в прежние времена в гости заходили со словами «я твой гость» даже в дом врага, его принимали как близкого человека. 2) Направляясь в дом, гость вступал во двор правой ногой, а, покидая дом, выходил левой. 3) До недавнего времени гостеприимство у осетин стояло на высоком положении. 4) До сих пор гостя встречают словами «Гость – божий гость!». 5) Возле дома всегда была коновязь. 6) Гость подъезжал на своем коне к этой коновязи и, сидя на коне, ждал до тех пор, пока хозяин не выходил ему навстречу.

6. Переведите пословицы и запомните их.

1) Уазæг цæстæнгасмæ кæсы. 2) Уазæг – цæттæ, фы-сым – æдзæттæ. 3) Уазæджы бафхæрын – худинаджы хъæр.

Запомните слова

цæстæнгас взгляд	бафхæрын обидеть
цæттæ готов	худинаджы хъæр позор

ЛЕКСИЧЕСКАЯ РАБОТА

Многозначные слова

Как переводить союз «а» на осетинский язык:

а. противительным союзом фæлæ;

- В библиотеке оказалась не та, а другая книга биб-лиотекæйы разынди уый нæ, фæлæ иннæ чиныг;
- Звонок давно прозвенел, а Ирбек продолжал писать дзæнгæрæг раджы ныззæлланг кодта, фæлæ Ирбег фыссыны куыст кодта.

б. противительным союзом та;

- Человек в один день рождается, а в другой день умирает лæг иу бон гуыргæ кæны, иннæ бон та мæлгæ;
- А в нашей школе будут проводить олимпиаду мах скъолайы та олимпиадæ араздзысты.

в. союзом афтæмæй та;

- Мы долго мучались, а дверь открывалась просто би-рæ фæтухи кодтам, афтæмæй та дуар æнцонтæй гом кодта.

г. союзом уæдæ;

- А скажи-ка мне, друг любезный! уæдæ ма мын зæгъ, мæ лымæн!

д. союзом æмæ;

- А если автобус опоздает? æмæ уæд та автобус куы бай-рæджы кæна?

е. (в сочетании а (не) то) союзами кæннод, науæд, æндæра;

- Сиди тихо, а не то я выгоню тебя из класса сабыр бад, кæннод (науæд) дæ къласæй атæрдзынæн;
- Закрой окно, а то слишком сильно дует рудзынг ахгæ, кæннод (æндæра) æгæр тынг дымы.

Упражнения

7. Переведите предложения на осетинский язык.

1) А у нас дома маленькая собачка. 2) Учи уроки, а то останешься на второй год. 3) А скажи-ка мне тогда, сколько будет два плюс два. 4) Уроки давно закончились, а дети всё не отпускали учительницу. 5) Царай долго мучился, а задача решалась просто. 6) А если меня спросит учительница, что я ей скажу?

8. Переведите предложения на русский язык. Сравните употребление союза фæлæ.

1) Тедойæн йæ къæхтæ фæлладысты, фæлæ уæддæр цæрдæг хылди размæ. (Къоста) 2) Уалдзæг ралæууыд, фæлæ зæрватыкк нæма æртахт хъарм бæстæйæ. 3) Хур кæсы, фæ-лæ нæ тавы. 4) Æз дæм дзырдтон, фæлæ мæм ды нæ байхъуыстай. 5) Фæлæ куыд ныууадзон мæ куыст?

9. Переведите предложения на русский язык. Сравните употребление та.

1) Хур кæсы, тавгæ та нæ кæны. 2) Скъолайы библиотекæмæ та ног чингуытæ æрбаластой. 3) Уый æн-хъæл та чи уыди? 4) Æрбад мæ цуры, æз та дын нæ фы-дæлты таурæгътæ акæнон. 5) Ныр та ма мын цы кæн-дзынæ? 6) Нæ та сахуыр кодтай дæ урок?

Запомните значения слов

фæлæ а; но; однако	æндæра а; иначе; в противном случае; а не то
та союз а; частица а; же; опять	уæдæ а; так; то; в таком случае
кæннод а; иначе; а не то

10. Текст

ЭТИКЕТ ОСЕТИНСКОГО СТОЛА

Важное место в культуре осетин занимает стол. То, как осетин себя ведёт за столом, характеризует его в целом.

За стол осетины всегда садятся по старшинству. Старший должен сидеть во главе стола напротив порога дома. Если сидят во дворе, то – напротив калитки или ворот. Первым за стол всегда садится старший, затем все остальные по старшинству. Если за столом сидит много народу, то возле старшего слева и справа сидят ещё два старших. Таким образом, получается, что осетинский стол всегда возглавляют три старших.

За осетинским столом, независимо от того, по какому поводу накрыт стол, нельзя разговаривать громко, есть и пить много, даже если очень голодный.

Нельзя также вставать из-за стола без разрешения старшего. После разрешения старшего из-за стола встают первыми младшие. Старший же обязан встать последним.

Пояснения к тексту

этикет æгъдау	независимо от того здесь уымæ нæкæсгæйæ
важный ахсджиаг	по какому поводу цæй фæдыл
занимает ахсы	таким образом афтæмæй
характеризует его йæ миниуджытæ йын æвдисы	возглавляют сæргъы лæууынц
по старшинству хистæргай	накрыт здесь арæзт у
должен сидеть хъуамæ бада	без разрешения æнæ бар-лæвæрдæй
напротив комкоммæ	обязан встать хъуамæ сыста
порог къæсæр
калитка кæрты дуар
ворота кулдуар
стол фынг

Работа над текстом

11. Тест №9

Из двух вариантов выберите наиболее правильный перевод:

1. После разрешения старшего из-за стола встают первыми младшие.

а) Барлæвæрды фæстæ хистæрæй фынгæй сыстынц фыццаг кæстæртæ.
б) Хистæры барлæвæрды фæстæ фынгæй сыстынц кæс-тæргай.

2. Важное место в культуре осетин занимает стол.

а) Ирон адæмы культурæйы фынджы ‘гъдау ахсы зынгæ бынат.
б) Зынгæ бынат ирæтты культурæйы ахсы фынг.

3. Старший должен сидеть во главе стола напротив порога дома.

а) Хистæр хъуамæ бада фынджы сæргъы, хæдзары къæсæры комкоммæ.
б) Хистæр хъуамæ бада фынджы сæргъы комкоммæ хæдзары къæсæрмæ.

4. За осетинским столом, независимо от того, по какому поводу накрыт стол, нельзя было разговаривать громко, есть и пить много, даже если был очень голодным.

а) Ирон фынгыл, уæлдай нæу, цæй фæдыл арæзт уыди фынг, не ‘мбæлыди хъæрæй дзурын, хæрын, нуазын бирæ, кæд тынг æххормаг уыдтæ, уæддæр.
б) Ирон фынгыл, уæлдай нæ уыди, цæй фæдыл-иу арæзт æрцыдаид, не ‘мблыди бирæ хæрын æмæ нуазын, цы-фæнды æххормаг куы уыдаис, уæддæр.

            К данному тесту имеется ключ.

Беседы

12. Перед Вами несколько вариантов бесед из повседневной жизни. Постарайтесь перевести их и запомнить.

I. Хицауы кабинеты. В кабинете начальника.

- Æмбæлы?
- Табуафси, мидæмæ!
- Дæ бон хорз, Агуыбе.
- Кæй бон у, уый хорзæх дæ уæд. Сбад. Исты фарст дæм ис?
- О. Ацы аз æнцойуагъды нæма уыдтæн æмæ, кæд æмбæлы, уæд мæ ацы мæй фæнды ацæуын.
- Хорз, Феликс, æркæсдзыстæм дæ фарстмæ æмæ цы гæнæн уа, уымæй дын дæ фæндон сæххæст кæндзыстæм.
- Бузныг! Цæй уæдæ дзæбæх у.
- Табуафси æмæ фæндараст!

II. Скъолайы директормæ. У директора школы.

- Æмбæлы, Рамазан Батырбекович!
- Табуафси, рахиз мидæмæ!
- Дзырдтай мæм, Рамазан Батырбекович?
- Дзырдтон дæм. Уæ ирон æвзаджы ахуыргæнæг та дæ хъаст куы кæны, ахуыр, дам, нæ кæныс.
- Куыннæ ахуыр кæнын. Уый знон мæ мæ фыд хъæумæ арвыста æмæ мын мæ урок сахуыр кæнын нæ бантысти.
- Æмæ дæ алыбон дæр дæ фыд хъæумæ æрвиты?
- Нæ.
- Уæдæ-иу иннæ хæттыты та цæуылнæ сахуыр кодтай? Ацу, æмæ ма дыл хъаст куы ‘рбацæуа, уæд дын дæ ныййарджытæм фæдзурын бахъæудзæн.

13. Переведите текст на осетинский язык.

– Я тебя каждый день в это время вижу на этой остановке. Куда ты едешь?
– Я в это время каждый день езжу в школу. Школа моя находится далеко отсюда.
– А в какой ты школе учишься?
– Я в 45 школе учусь. Она находится на улице Кутузова.
– А когда у тебя начинаются уроки?
– В 9 часов. Поэтому мне надо бывает рано выйти. А ты куда едешь?
– Я тоже в школу. У нас тоже уроки начинаются в 9 часов. Но мне ближе, чем тебе, надо ехать.
– А куда тебе надо?
– Мне в 5 школу, на улице Церетели.
– Так нам в одну сторону ехать. Поехали вместе.

14. Переведите предложения на русский язык.

1) Сæххормаг дæн, дæумæ та хæрын нæ цæуы? Цом исты ахæрæм. Цы бахæрдзынæ? Цы тагъддæр уа, ахæм исты. 2) Иу сахаты фæстæ цом. Цæттæ стут? Фæтагъддæр кæнут, кæннод байрæджы уыдзæн. Рацæут, мæн нал æвдæлы. 3) Рагæй мæм æнхъæлмæ кæсут? Иу сахаты ‘рдæг. Хатыр мын фæуæд, иу гыццыл айрæджы кодтон.

15. Переведите предложения на осетинский язык. Попробуйте составить из них диалог.

Откуда этот человек? Этот человек из Алагира. А ты откуда? А я из Ардона. Ты давно приехал в город? Несколько дней назад. А почему ты спрашиваешь? Просто, я тебя давно не видел в городе. А когда ты уезжаешь? Не знаю, может через 10 дней.