ИРОН ÆВЗАГ

♪  Учитесь вести диалог!

☺ Байрай, Бибо!	- ☻ Хорзæй байрай, Къола!
☺ Кæм фесæфтæ, куы никуыцæйуал зыныс?	- ☻ Ам нæ уыдтæн, Къола, иу æртæ къуырийы.
☺ Æмæ кусгæ нæ кодтай?	- ☻ Нæ, æнцойуагъды уыдтæн.
☺Дæ фæллад искуы уагътай?	- ☻ О, денджызы был уыдтæн.
☺ Æмæ дзы дæ зæрдæмæ фæцыди?	- ☻ О, тынг хорз дзы уыди, мæ зæрдæмæ дзы фæцыди.
☺ Уæдæ уый æхсызгон хабар у, Бибо.	- ☻ Бузныг, Къола. Æмæ дæхæдæг та никуы уыдтæ?
☺ Нæ, кусгæ кæнын. Мæнæн ме ‘нцойуагъд зымæ-джы уыдзæн.	- ☻ Зымæг дæр хорз рæстæг у фæллад суадзынæн. Æмæ искуыдæм цæудзынæ?
☺ О, æз та нæхи Цъæймæ цæудзынæн.	- ☻ О, уый хорз бынат у зымæджы фæллад уадзынæн.
☺ Зонын æй, алы аз дæр уырдæм фæцæуын.	-☻Æз дæр, æвæццæгæн, иннæ аз уырдæм ацæудзынæн.
☺ Цæй, Бибо, дзæбæх уал у ныр та!	- ☻ Цæй, Къола, дæ салам бирæ!

Пояснения к диалогу

фесæфтæ – пропал	æхсызгон хабар – приятная новость
къуыри – неделя	æвæццæгæн – наверное
зæрдæмæ фæцыди – понравилось	дзæбæх (уал) у – будь (пока) здоров
æнцойуагъд – отпуск	уырдæм фæцæуын – (я) туда езжу
фæллад уадзын – отдыхать	дæ салам бирæ – спасибо, благодарю
денджызы был – на берегу моря

1. Задайте к следующим выражениям вопросы:

1) Ам нæ вæййын.	– Кæм вæййыс?
2) Мæ фæллад денджызы был уагътон.	–
3) Мæ зæрдæмæ дзы фæцыди.	–
4) Кусгæ кæнын.	–
5) Кусгæ нæма кæнын.	–
6) Зымæг дæр хорз рæстæг у.	–

2. Ответьте на вопросы:

1) Кæм уыдтæ?	– Ам нæ уыдтæн.
2) Кусгæ ма кæныс?	–
3) Дæ фæллад кæм уагътай?	–
4) Уырдæм фæцæуыс алы аз дæр?	–
5) Ды та кæдæм цæудзынæ иннæ аз?	–

 Методическое указание

 Вы уже овладели материалом основного курса в достаточной мере. Вам необходимо совершенствовать приобретенные навыки и умения. В этом вам поможет использование материалов для устной речи и чтения, с которыми вы будете сталкиваться в дальнейшем на каждом уроке. В них представлены наиболее употребительные разговорные фразы, которые подаются небольшими блоками по ситуациям в разделе Разговорник. К ним примыкают упражнения для более четкого представления использования тех или иных фраз в разговорной речи, а также для закрепления материала.
       Изучать материал разговорника необходимо по методу обратного перевода – устного и письменного, с записью на магнитофон или в тетрадь.
       Некоторые фразы вам уже хорошо известны по материалам прошлых уроков. Вам необходимо будет их вспомнить. Сочетание повторения пройденного материала с изучением нового поможет глубже понять особенности осетинского языка.
       Кроме переводов следует также выполнять упражнения, прилагаемые к разговорнику, даже в том случае, когда вам кажется, что владеете данным материалом.
       Не забывайте время от времени возвращаться к пройденному материалу для систематического повторения.

НЫХАСУАТ	РАЗГОВОРНИК
Саламтæ	Приветствия
Дæ бон хорз!	Добрый день! (Здравствуй!)
Де ‘зæртæ хорз!	Добрый вечер!
Байрай!	Здравствуй!
Салам!	Привет!
Салам дæ уæд!	Приветствую тебя!
Бирæ кус!	Здравствуй! Бог в помощь!
Фарн уæ хæдзары!	Мир вашему дому!
Фарн уæ бадты!	Обилие вашему столу!

 ☼ Вспомните:

Ответы на приветствия в осетинском языке всегда отличаются в зависимости от ситуации.

 3. Как будут звучать по-русски следующие приветствия и ответствия.

      1) Дæ бон хорз, ме ‘рдхорд! – Кæй бон у, уый хорзæх дæ уæд, мæ хæлар! 2) Бирæ кус, Сослан! – Бирæ хæрзтæ дæ уæд, Батрадз! 3) Байрай, Бибо! Кæцæй фæдæ, кæцæй? – Хорзæй байрай, Ацæмæз, дæу фенынмæ æруадтæн горæтæй. 4) Фарн уæ хæдзары, мæ сыхæгтæ. – Фæрнæйдзаг у, Бесол, мидæмæ нæм рахиз!

 4. Скажите следующие приветствия по-осетински:

      1) Здравствуй, друг мой! – Здравствуй, любезный друг мой! 2) Добрый день, Зарина! – Здравствуй, Сергей! 3) Передай дома всем привет от меня, Борис! 4) Здравствуйте, дети! – Здравствуйте!

 5. Восстановите недостающие предложения в двух вариантах диалога.

1.	2.
☺ Дæ бон хорз!	☺ __________!
☻ __________!	☻Æгас нæм цу!
☺ Байрайут!	☺ __________!
☻ __________!	☻Хорзæй байрай!
☺ Бирæ кусут!	☺ __________!
☻ __________!	☻ Бирæ хæрзтæ дæ уæд!

6. Текст

 СЫХÆГТÆ

 Ирон адæммæ афтæ фæзæгъынц: «Дард æрвадæй хæстæг сыхаг хуыздæр у». Æмæ уый, æнæмæнг, тынг раст æмбисонд у. Бахъуаджы рæстæг фыццаджыдæр сыхаг фæ-зыны. Уæвгæ, дунейыл æрвад кæнæ иу хæстæг дæр кæмæн нæй, ахæмтæ бирæ, фæлæ æнæ сыхаг адæймаг та нæй. Уы-мæ ма гæсгæ ирон адæммæ фæзæгъынц афтæ дæр: – «Ху-рыскастæй лæг йæ сыхæгтыл тагъддæр сæмбæлы».
       Батырбег дæр йæ сыхæгтимæ тынг хорз цæры. Афтæ фæзæгъы æппынæдзух:
       – Хорз сыхагæй хорз хæстæгæй уæлдай нæй.
       Ахæм бон нæ уыди, Батырбег йæ сыхæгты кæд нæ абæрæг кодта. Абон дæр та сын сæ дуар бахоста.
       – Мидæмæ! – Райхъуыст хæдзары хицауы хъæлæс.
      Батырбег бахызт мидæмæ. Сыхæгты бинонтæ бадтысты фынгыл æмæ æхсæвæр хордтой.
       – Уе ‘зæртæ хорз, æмæ фарн уæ бадты!
       – Кæй изæр у, уый хорзæх дæ уæд, æмæ фæрнæйдзаг у! Мидæмæ, Батырбег, абад немæ! – дзуапп ын радта хæдзары хицау.
       – Бузныг, Инал, чи абада, уымæн хæлар, фæлæ мæ бадынмæ не ‘вдæлы. Фæлтау фæстæдæр æрбауайдзынæн.

 Слова и выражения к тексту

æнæмæнг действительно	фыццаджыдæр в первую очередь
æмбисонд поговорка, пословица	уæвгæ хотя
бахъуаджы в нужное (вре-мя), когда понадобиться	хурыскастæй восход солнца
не ‘вдæлы некогда	æппынæдзух постоянно
фæлтау частица лучше	уæлдай нæй нет разницы

Работа над текстом

а) Прочитайте текст внимательно и переведите его.

б) Обратите внимание на употребление вводных слов, частиц и приветствий.

в) Вам необходимо помнить:

-         Когда человек заходит в дом, кабинет и пр., прежде постучавшись, на стук ему отвечают «заходите» (по-осетински: мидæмæ!).

-         Когда человек заходит в гости, он приветствует в зависимости от ситуации. Если хозяева работают, он приветствует: бирæ кусут! (букв., работайте много), что соответствует русскому «удачи вам!», или «здравствуйте!». Если застал их за трапезой, он говорит: фарн уæ бадты! (букв., обилие на вашем сидении), что соответствует русскому «обилия вашему столу!», или «приятного аппетита!».

-         Когда человек заходит в дом первый раз, он произносит: фарн уæ хæдзары! (букв., счастье вашему дому), что соответствует русскому «счастье вашему дому!», или «мир вашему дому!».

 7. Используя текст, продолжите диалог:

☺ Ирон адæммæ куыд фæзæгъынц?	☻ Дард æрвадæй хæстæг сыхаг хуыздæр у.
☺ Батырбег куыд цæры йæ сыхагимæ?	☻ ________________ ___________________
☺ Батырбег æппынæдзух куыд фæзæгъы?	☻ ________________ ___________________
☺ Уе ‘зæртæ хорз æмæ фарн уæ бадты!	☻ ________________ ___________________
☺ Мидæмæ, Батырбег, абад немæ!	☻ ________________ ___________________

8. Задайте к следующим предложениям вопросы:

1. Ирон адæммæ афтæ фæзæгъынц.	– Куыд фæзæгъынц ирон адæммæ?
2. Дунейыл æнæ сыхаг адæймаг нæй.	– ………………….?
3. Хурыскастæй лæг йæ сыхæгтыл тагъддæр сæмбæлы.	– ………………….?
4. Батырбег афтæ фæзæгъы.…	– ………………….?
5. Батырбег бахызт мидæмæ…	– ………………….?
6. Чи абада, уымæн хæлар…	– ………………….?

9. Лæвæрд хъуыдыйæдтæ ратæлмац кæнут ирон æвзагмæ.

        1) Осетины говорят: близкий сосед лучше далекого родича. 2) Это, наверное, бесспорное выражение. 3) Осетины ещё говорят: утром соседа можно увидеть раньше солнца. 4) Мы со своими соседями живем хорошо. 5) Часто осетины говорят, что между хорошим соседом и хорошим родственником нет никакой разницы.

 10. Вместо пропусков вставьте слова из скобок и переведите их на русский язык.

        1) Батырбег мæ ______ у. 2) Инал йæ ______ никуы рахъаст кодта. 3) Изæрæй мæ ______ арæх фæхъазæм шахмæттæй. 4) Мæ машинæ знон мæ ______ радтон. 5) Батырбег арæх феппæлы йæ _______.

           (сыхаджы, сыхагимæ, сыхаг, сыхагæй, сыхагмæ)

Запомните, как можно перевести следующие слова:

родич хæстæг	утром райсомæй
наверное æвæццæгæн	бесспорное æнæмæнг
ещё ноджы ма	выражение ныхас
нет разницы уæлдай нæй	часто арæх

 

ЛЕКСИЧЕСКАЯ РАБОТА

Многозначные слова

Как  переводить слово «идти» на осетинский язык:

а) цæуын, æрцæуын, фæцæуын:

- Сегодня тебе никуда не надо идти? (Абон дæ никуыдæм цæуын хъæуы?);

- Весна идёт. (Уалдзæг æрцæуы.);

- Два путника лесной тропой идут под утреннею мглой. /Лермонтов/ (Дыууæ бæлццоны хъæды къахвæндагыл фæцæуынц сæууон фæлмы.);

б) (проходить) цæуын, уайын:

- Идут годы. (Азтæ цæуынц.);

- Дни идут. (Бонтæ уайынц.);

в) (об осадках) уарын:

- Снег идёт. (Мит уары);

- Дождь идёт. (Къæвда уары.);

г) (быть к лицу) фидауын:

- Её новое платье ей очень идёт. (Йæ ног къаба йыл тынг фидауы.);

- Ему идёт, как ишаку седло. (Хæрæгыл саргъ куыд фидауы, афтæ йыл фидауы.);

д) (расходоваться) хъæуын, цæуын:

- На костюм идёт три метра ткани. (Костюмæн æртæ метры хъæуы хъуымац.);

- На моё платье пойдет всего два метра ткани. (Мæ къабайæн бахъæудзæн æдæппæтæй дыууæ метры хъуымац.);

е) (в некоторых выражениях):

1) идти на убыль «къаддæр кæнын»:

- Вода идёт на убыль. (Дон къаддæр кæнгæ цæуы.);

- Вода пошла на убыль. (Дон фæкъаддæр.);

2) речь идёт о… . (ныхас цæуы… .)

- Речь идёт не о тебе. (Ныхас дæуыл нæ цæуы.).

Упражнения

11.Хъуыдыйæдтæ ратæлмац кæнут уырыссаг æвзагмæ.

           1) Райсом мæ куыстмæ цæуын хъæуы. 2) Абон цы кодтай, цы дыл æрцыди? 3) Ме ‘мбæлттæ куыстмæ фæцæуынц, æмæ мæ уыдон баййафын хъæуы. 4) Изæрæй куыстæй куы суæгъд уай, уæд махыл рацæудзынæ. 5) Иннæ бон мæ хъæумæ ныууайын хъæуы. 6) Æхсæвæй бонмæ æнæрæнцайгæйæ мит фæуарыд. 7) Дæ туфлитæ дыл хорз фидауынц.

12. Хъуыдыйæдтæ ратæлмац кæнут ирон æвзагмæ.

           1) Тебе уже пора идти в школу. 2) Вечером ко мне придут мои друзья. 3) Автобус уходит с вокзала в три часа. 4) Мне сегодня надо зайти в библиотеку. 5) На исправление ошибок у меня уйдет около двух часов. 6) Тебе не к лицу вести такие разговоры. 7) Боль пошла на убыль.

11. Вместо пропусков вставьте нужные слова из скобок и переведите их на русский язык.

1) Абон нæ _______ Хетæгкаты Къостайы сфæлдыстадыл. 2) Бонæй бонмæ йæ фосы нымæц _______. 3) Уæлæнгай куыст кæнын ницæмæн _______. 4) Хохаг хъæутæм дæр райдыдта автобус _______.

           (цæуын, ныхас цæудзæн, хъæуы, къаддæр кæны)

13. Как будут звучать по-осетински слова:

утром	вчера	в этом году
вечером	завтра	в прошлом году
ночью	послезавтра	в будущем году
сегодня	позавчера	ежегодно

14. Текст ратæлмац кæнут иронау.

           В этом году шестилетний Ацамаз пойдет в школу. Родители купили ему книги, тетради, ручки, карандаши и красивый портфель. На базаре мама купила ему новый костюм. Костюм ему очень идёт. Утром Ацамаз со старшей сестрой идет в магазин покупать альбом. А послезавтра он пойдет в школу.
          Школа находится недалеко от дома Ацамаза. Он часто бывал во дворе школы со своим старшим братом. Теперь он сам начнет там учиться.

Слова и выражения к тексту

шестилетний æхсæзаздзыд	со старшей сестрой йæ хистæр хоимæ
родители ныййарджытæ	послезавтра иннæбон
книги чингуытæ	недалеко æввахс
карандаши кърандæстæ	часто бывал арæх-иу уыди
портфель пъартфел	теперь ныр
ему очень идёт тынг хорз ыл фидауы

15. Восстановите недостающие предложения в двух вариантах диалога.

☻ Ацы аз скъоламæ чи цæудзæн?
☺ __________________________.

          ☻ _______________________________?
          ☺ Ацы аз скъоламæ Ацæмæз цæудзæн.

 ☻ Ныййарджытæ цы балхæдтой Ацæмæзæн?
☺ _____________________________________.

          ☻ _________________________________________?
          ☺ Ацæмæзæн ныййарджытæ балхæдтой пъартфел.