ИРОН ÆВЗАГ

* Предыдущий урок * К содержанию * Следующий урок *

Урок 31

Ныхасуат	Разговорник
Бинонтæ	Семья
Бинонтæ дын ис?	У тебя есть семья?
Бинонджын дæ?	Ты женат (замужем)?
Бинонджын нæма дæ?	Ты ещё не женат(замужем)?
Бинойнаг æрхастай?	Ты женился?
Мой нæма скодтай?	Ты ещё не вышла замуж?
Мойджын дæ?	Ты замужем?
Мой кæнын.	Выходить замуж.
Ус курын.	Жениться.
Моймæдзыд сылгоймаг.	Замужняя женщина.
Лæгмæдзыд сылгоймаг.	Замужняя женщина.
Усджын дæн.	Я женатый.
Идæдз ус у.	Она вдова.
Идæдз лæг у.	Он вдовец.
Ныййарджытæ дын ис?	У тебя есть родители?
Мад æмæ дын фыд ис?	У тебя есть мать и отец?
Цот дын ис?	У тебя есть дети?
Цот мын нæй.	У меня нет детей.
Иунæг лæппу мын ис.	У меня есть один сын.
Иу чызг мын ис.	У меня есть одна дочь.
Чызг æмæ лæппу мын ис.	У меня есть дочь и сын.
Ис мын æфсымæртæ æмæ хотæ.	У меня есть братья и сестры.
Нæй мын æфсымæртæ æмæ хотæ.	У меня нет братьев и сестер.
Фыдымад дын ис?	У тебя есть бабушка (по отцу)?
Мадымад дын ис?	У тебя есть бабушка?
Мадырвадæлтæ дын ис?	У тебя есть дяди (тети)

 

Упражнения

1. Переведите предложения. С помощью разговорника задайте к ним вопросы.

 Образец: Уаниты Ромик бинойнаг нæма ‘рхаста. – Уаниты Ромик бинойнаг æрхаста?

       1) Уаниты Ромик бинойнаг нæма ‘рхаста. 2) Мæ сы-хæгтæ, Уалытæ, бирæ бинонтæй цæрынц. 3) Мæ хистæр æфсымæрæн иу лæппу æмæ æртæ чызджы ис. 4) Мæ кæс-тæр æфсымæр ус нæма ракуырдта. 5) Ирлан ма йæ ный-йарджытимæ цæры. 6) Мæнæн мадымад дæр æмæ фыдымад дæр ис. 7) Знон мæ мадырвадæлтæм уыдтæн.

На заметку: Словом мадырвадæлтæ осетины обозначают всех родственников со стороны матери. Родственники же со стороны отца обозначаются словом æрвадæлтæ.

2. С помощью разговорника переведите предложения на осетинский язык:

        1) Мой друг ещё не женат. 2) Мы живём большой семьёй. 3) У меня есть и бабушка, и дедушка со стороны отца. 4) У моего друга нет братьев и сестёр. 5) У моих родителей три сына и две дочери. 6) Наша семья состоит из шести человек: бабушки, дедушки, мамы, папы, брата и сестры. 7)

3. Переведите вопросы и ответьте на них на осетинском языке.

        1) Сколько у тебя братьев и сестёр? 2) У тебя большая семья? 3) Ты со своими родителями живёшь? 4) Как часто ты видишь свою бабушку по матери? 5) Ты ещё не вышла замуж? 6) Когда твоя сестра выходит замуж?

4. Текст

ИРОН БИНОНТÆ

Раздæр алы ирон хæдзар дæр цард бирæ бинонтæй. Бирæ бинонтæ кадджын уыдысты. Бирæ сывæллæттæ цы бинонты уыди, уыдон нымадтой амондджыныл. Нæ фыдæлтæ-иу афтæ дзырдтой:
       - Знаджы хæдзарæй сывæллоны хъæлæс ма райхъуы-сæд!
       Сывæллон кæцы бинонты нæ уыд, уыдонæй-иу афтæ дзырдтой:
       - Æнамонд хæдзар. æвæццæгæн Хуыцауы æлгъыст сты, æндæр сын сывæллоны ад куыд нæ бавзарын кæны!
       Ныййарджытæй йедтæмæ ма фыдымад æмæ фыдыфыд цы бинонты уыди, уыдон дæр амондджын хæдзарыл нымад уыдысты. Æмæ уый хуымæтæджы афтæ нæ нымадтой. Дада æмæ нана цы бинонты вæййы, уым хæдзары хъуыддаг дæр хуыздæр фæцæуы. Бинонтæ дæр кæрæдзийы фылдæр фæуарзынц, уымæн æмæ сæ уыдон кæрæдзиуыл бæттынц. Сывæллæтты хъомыл кæнын-иу уыдонмæ каст. Ныййарджыты та-иу не ‘вдæлд бирæ куыстытæй сывæл-лæттæ хъомыл кæнынмæ. Уымæ гæсгæ та, дада æмæ нана цы бинонты нæ уыд, уым-иу сывæллæттæ ирон адæмы фарнæй æмæ æгъдауæй фæцух сты.

Пояснения к тексту

кадджын уыдысты были уважаемы	не ‘вдæлд некогда было
нымадтой считали	хъомыл  воспитание
амондджын счастливый	сывæллоны ад (букв., вкус ребёнка) чувство родителя
фыдæлтæ предки	æнамонд несчастный
бавзарын  испытать	æвæццæгæн наверное
фæцух сты лишились	æлгъыст сты прокляты
æндæр сын а не то им	бинонтæ семья

► На заметку: Слово фарн не имеет точного перевода на русский язык. Оно обозначает всё благое, что может дать человеку Бог. В зависимости от контекста, фарн может переводиться: «небесная благодать», «благополучие», «преуспевание», «благопристойность», «мир, спокойствие». Сочетание ирон фарн в основном употребляется в значении богатства, которым обладает осетинский народ. Но это богатство больше относится к духовной, нежели материальной стороне. Поэтому в контексте нашего рассказа его можно перевести как «духовное богатство народа».

Работа над текстом

а) Прочитайте текст внимательно.

б) Выделите незнакомые вам слова и переведите их на русский язык.

в) Разбейте текст на две-три части и переведите каждую часть в отдельности.

г) Дайте полные ответы на вопросы:

- Куыд цардысты раздæр алы ирон хæдзары дæр?
- Цавæр бинонтæ нымадтой амондджыныл?
- Куыд дзырдтой нæ фыдæлтæ?
- Æлгъыст бинонтыл кæй нымадтой?
- Бинонты чи бæтты кæрæдзиуыл?
- Сывæллæтты чи фылдæр хъомыл кодта?

 

5. С помощью текста переведите следующие предложения на осетинский язык:

        1) В прошлом в каждом осетинском доме жили большие семьи. 2) Большие семьи были в почёте. 3) Пусть из дома врага никогда не раздастся голос ребёнка! 4) В семьях, где не было бабушки и дедушки, дети были лишены духовного богатства своего народа.

ЛЕКСИЧЕСКАЯ РАБОТА

Многозначные слова

 Как переводить союз «и» на осетинский язык:

        а. (как соединительный союз) æмæ:

- Прочитайте следующие предложения и перепишите их в тетради бакæсут лæвæрд хъуыдыйæдтæ æмæ сæ уæ тетрæдтæм рафыссут;

        б. (в начале реплики) гъемæ;

- И я тоже ему сказал гъемæ йын æз дæр загътон;

        в. (в значении опять) дæр;

- И ты опять опоздал? ды дæр та байрæджы кодтай?

       г. (при повторении) дæр…дæр;

- Сегодня и Ирлан, и Габо закончили работу одновременно абон Ирлан дæр, Габо дæр уыцы иу рæстæгмæ фесты куыст;

- И горе, и радость делили пополам маст дæр æмæ цин дæр дыууæ дихы кодтой.

       д. (в значении) бæргæ;

- И полетел бы, да нет крыльев бæргæ атахтаин, фæлæ мын нæй базыртæ.

       е. (в значении даже) дæр;

- И на солнце можно обнаружить пятна хурыл дæр ис къæмтæ ссарæн.

       ж. (в значении именно) тæккæ дæр;

- Как я предполагал, так и случилось æз куыд хъуыды кодтон, тæккæ дæр афтæ рауади.

Упражнения

6. Переведите предложения на осетинский язык.

        1) Ветер по морю гуляет и кораблик подгоняет. (А.П.) 2) И вот настал желанный день. 3) И ты, Хетаг, здесь, как я тебя не заметил. 4) Как он сказал, так и сделал. 5) И на нашей улице будет праздник. 6) И рад бы пойти с тобой в парк, да времени у меня нет. 7) И в горе и в радости он всегда был рядом. 8) И нет нам покоя.

 7. Переведите предложения на русский язык.

        1) Ды дæр мæм фæкæс. 2) Созыр дæр æмæ Асан дæр мæ хорз сыхæгтæ сты. 3) Ды мын куыддæриддæр баца-мыдтай, тæккæ афтæ йæ саразтон. 4) Ды дæр мæм куы нал дзурыс! 5) Бæргæ фæуыдаин абон мæ кусинæгтæ, фæлæ мæ бахъыг дардтой. 6) Ды дæр ма ам куы уыдаис. 7) Гъемæ дын уый куы дзырдтон. 8) æмæ ма мæ цы домыс?

8. Переведите предложения. Обратите внимание на употребление и перевод союза æмæ.

        1) Æмæ мын куы ницы загътай знон. 2) Райсомæй дæм бауадтæн хæдзармæ, æмæ дæ нал баййæфтон. 3) Æмæ, дам, ницы фехъуыстон. 4) Ахуыр кæн, æмæ царды дис-сæгтæ базондзынæ. 5) Денджыз æмæ арв кæм хицæн кæнынц, уый бæрæг нæу. 6) Æмæ сымах та ма мæ фæдыл цы рацыдыстут?

Самодиктант

        Бинонтæ кæрæдзийы куы уарзой, уæд сæ Хуыцау дæр уарзы. Хъæуæн æгъдау æмæ хæдзарæн фæтк ис.
       Хуыцау æй ралгъыста: йæ бинонты иунæгæй баззад.

9. Текст

УАСТЫРДЖИ

 Ирон адæмы уырнындзинады Уастырджи ахсы зынгæдæр бынат. Уастырджи у, æппæт ирон адæмы кæрæ-дзиуыл чи бæтты, ахæм зæд. Ирæттæ дих кæнынц чыры-стæттыл æмæ пысылмæттыл, фæлæ се ‘ппæт дæр стыр аргъ кæнынц Уастырджийæн.

Уастырджи у ирон адæмы пехуымпар. Хуыцаумæ, дам, Уастырджийæ хæстæгдæр ничи у. Йæ цурмæ дæр æрмæст Уастырджийæн ис бацæуæн.

Уастырджи у Хуыцауы минæвар. Уый Хуыцауы фæндæй сахуыр кодта адæмы алцæуыл дæр. Раджы, дам, Хуыцау адæм, уæйгуытæ æмæ хæйрæджытæ куы сфæлдыста, уæд адæмæй лæмæгъдæр ничи уыд. Хæйрæджытæ налат кæй уыдысты, уый руаджы сæхи хастой. Уæйгуытæ та уыдысты тыхджын æмæ адæмæн тыхмитæ кодтой. Адæм та сæхи хъахъхъæнын дæр нæ зыдтой. Уæд сæм фæзынди Уастырджи. Уый сæ сахуыр кодта уæйгуытимæ æмæ хæйрæджытимæ хæцын. Афтæмæй сыл Уастырджийы æххуысæй адæймаг фæуæлахиз.

Уæдæй фæстæмæ Уастырджи æххуыс кæны адæмæн бахъуаджы рæстæджы. Хуыцауæй дæр Уастырджи ракуры адæмæн сæ тæригъæдтæ ныббарын.

Слова и выражения к тексту

уырнындзинад вера	лæмæгъдæр слабее
зæд ангел	руаджы благодаря
чырыстæттæ христиане	налат здесь хитрый
пысылмæттæ мусульмане	сæхи хъахъхъæнын себя защитить
пехуымпар пророк	хæцын бороться, биться
минæвар посланник	тæригъæдтæ грехи
хæйрæджытæ черти, бесы	ныббарын простить
сфæлдыста сотворил

Работа над текстом

а) Прочитайте текст внимательно.

б) Выделите незнакомые вам слова и переведите их на русский язык.

в) Разбейте текст на три-четыре части и переведите каждую часть в отдельности.

г) Дайте полные ответы на вопросы:

- Чи у ирон адæмæн Уастырджи?
- Хуыцаумæ чи у хæстæгдæр?
- Адæмы чи сахуыр кодта алцæуыл дæр?
- Хуыцауæй Уастырджи цы ракуры адæмæн?

 10. С помощью текста переведите следующие предложения на осетинский язык:

1) В верованиях осетин Уастырджи занимает важнейшее место. 2) Осетины делятся на христиан и мусульман, но все они почитают Уастырджи. 3) Уастырджи является пророком осетинского народа. 4) Черти содержали себя благодаря тому, что были хитры. 5) По воле Бога Уастырджи обучил людей всему. 6) Великаны были сильны и подвергали людей насилию.

 11. Переведите следующие предложения на осетинский язык:

1) Кроме Бога осетины больше всех почитают Уас-тырджи. 2) Каждый год осетины справляют праздник Джеоргуыба. 3) Ноябрь месяц по-осетински называется «месяц Джеоргуыба». 4) В Осетии много святилищ Уастырджи.

Самодиктант

Уастырджи	Джеоргуыба	уырнындзинад
тæригъæдтæ	хъахъхъæнын	бахъуаджы

12. Текст

ВЕРОВАНИЯ ОСЕТИН

 Религиозные верования осетин имеют сложную историю происхождения и развития. Сложность исторического развития осетинского народа породила у него целую мозаику религиозных представлений. В прошлом одни исследователи осетин называли христианами, другие – мусульманами, третьи – язычниками. Действительно, осетинский народ до недавнего времени делился на «христианскую» и «мусульманскую» части. Однако в основе религии осетин лежат первобытные верования.

Изучая истоки религиозных верований осетин, нетрудно разглядеть в них пережитки почти всех древних форм религии. Первооснова этих верований лежит в недрах скифо-сарматского мира, из которого происходят сами осетины. Так, академик В.Ф. Миллер писал, что многие архаические черты в религии и быту осетин идут от скифов.

Пояснения к тексту

религиозные верования динон уырнындзинæдтæ	однако фæлæ
история происхождения равзæрды истори	первобытные верования незаманон уырнындзи-нæдтæ
развитие рæзт	изучая ахуыр кæнгæйæ
породила сæвзæрын кодта	истоки гуырæнтæ
целую мозаику алыхуызон	нетрудно зын нæу
представления фæлгонцтæ	разглядеть фенын
в прошлом раздæр	пережитки баззайæццæгтæ
язычники муртаттæгтæ	почти зæгъæн ис
действительно æцæгдæр	скифо-сарматского мира скифтæ æмæ сæрмæтты дунейæ
до недавнего времени æрæджыйы онг	быт царды уаг
делился дих кодта

Работа над текстом

11. Тест №3

Из двух вариантов выберите наиболее правильный перевод:

1. Действительно, осетинский народ до недавнего времени делился на «христианскую» и «мусульманскую» части.

а) Æцæгдæр, ирон адæм æрæджыйы онг дæр ма дих кодтой «чырыстон» æмæ «пысылмон» хайыл.
б) Æцæгдæр, ирон адæм æрæгмæ рæстæджы онг дих кодтой «чырыстон» æмæ «пысылмон» хæйттыл.

2. Религиозные верования осетин имеют сложную историю происхождения и развития.

а) Ирон адæмы динон уырнындзинæдтæн вазыгджын равзæрды æмæ рæзты истори ис.
б) Динон уырнындзинæдтæ ирæттæн ис вазыгджын истори равзæрд æмæ рæзты.

3. Однако в основе религии осетин лежат первобытные верования.

а) Фæлæ бындуры дины ирæтты хуыссынц незаманон уырнындзинæдтæ.
б) Фæлæ ирон адæмы дины бындуры æвæрд сты незаманон уырнындзинæдтæ.

4. Первооснова этих верований лежит в недрах скифо-сарматского мира, из которого происходят сами осетины.

а) Уыцы уырнындзинæдты разбындур цæуы ирон адæм сæхæдæг кæцæй рацæугæ сты, уыцы скифтæ æмæ сæр-мæтты дунейы арфæй.
б) Разбындур уыцы уырнындзинæдты хуыссы арфы скифо-сарматаг дунейы, кæцæй рацыдысты сæхæдæг ирæттæ.

            К данному тесту имеется ключ.