ИРОН ÆВЗАГ

Ныхасуат	Разговорник
Цæрæн бынат	Место жительства
Кæм цæрыс?	Где ты живёшь?
Кæм цæрут?	Где вы живёте?
Кæцæй рацæугæ дæ?	Откуда ты родом?
Ды та кæм цæрыс?	А ты где живёшь?
Дæхæдæг та кæцæй дæ?	А сам ты откуда родом?
Кæцы хъæуæй дæ?	Из какого ты села?
Горæты цæрыс?	Ты в городе живешь?
Горæтæй дæ?	Ты из города?
Горæтаг дæ?	Ты горожанин?
Горæты та кæм цæрыс?	А в городе где живёшь?
Кæцы уынгыл цæрыс?	На какой улице живёшь?
Дæ ныййарджытимæ цæрыс?	Ты живёшь со своими родителями?
Нæ, хицæнæй цæрын.	Нет, я живу отдельно.
Фатеры цæрыс?	Ты живёшь в квартире?
Алы æнцойуатæй арæзт фатер дын у?	У тебя квартира со всеми удобствами?
Уæ хæдзары цал уæладзыджы ис?	Сколько этажей в вашем доме?
Цал  уаты  ис  уæ   фатеры?	Сколько комнат в вашей квартире?
Алы æнцойуатæй арæзт æртæуатон фатер нын у.	У нас трехкомнатная квартира со всеми удобствами.
Хицæн хæдзары цæрæм.	Мы живём в частном доме
Кæцæй æрбалидзгæ дæ?	Откуда ты переехал (сюда)
Рагæй цæрыс горæты?	Давно живёшь в городе?
О, иу ссæдз азы.	Да, около двадцати лет.

 Упражнения

1. Переведите предложения. С помощью разговорника задайте к ним вопросы.

Образец: Туаты Валодяйы бинонтæ цæрынц Дзæуджыхъæуы. – Кæм цæрынц Туаты Валодяйы бинонтæ?

1) Туаты Валодяйы бинонтæ цæрынц Дзæуджы-хъæуы. 2) Мæ фыдæлтæ хохы Дæргъæвсæй ралидзгæ сты. 3) Мæ фыд райгуырд Санибайы хъæуы, мæ мад та – Джызæлы. 4) Мæ ныййарджытæ горæтмæ æрбалыгъдысты иу фынддæс азы размæ. 5) Изæтбег рагæй нал цæры йæ ныййарджытимæ. 6) Иу дыууæ азы размæ Цомайты бинонтæ райстой ног æртæуатон фатер фарастуæладзыгон хæдзары. 7) Дрис дæр ацы аз хъуамæ райса ног фатер.

2. С помощью разговорника переведите предложения на осетинский язык:

1) Я не знаю, откуда переехали в город мои родители. 2) Недавно мы получили двухкомнатную квартиру со всеми удобствами. 3) Наша квартира находится на пятом этаже девятиэтажного дома. 4) Мои соседи родом из Куртатинского ущелья. 5) Скоро мы переедем в частный дом.

3. Переведите вопросы и ответьте на них на осетинском языке.

1) Откуда родом твои родители? 2) Из какого села приехали твои родители? 3) Как давно живут твои роди-тели в городе? 4) На каком этаже находится ваша квартира? 5) Ты ещё с родителями живёшь? 6) На какой улице находится ваша квартира? 7) А ты сам где живёшь?

4. Текст

ДЗÆУДЖЫХЪÆУ

       Ирыстоны бирæ горæттæ ис: Дзæуджыхъæу, Алагир, Беслæн, Дигора, æрыдон, Мæздæг. Фæлæ сæ сæйрагдæр у Дзæуджыхъæу. Дзæуджыхъæу у Ирыстоны сæйраг горæт. Дзæуджыхъæуы цæры цыппар сæдæ мин адæймагæй фылдæр. Дзæуджыхъæуы ис бирæ заводтæ æмæ алыхуызон куыстуæттæ, скъолатæ æмæ театртæ, рынчындæттæ æмæ парктæ. Горæт дынджыр кæй у, уый тыххæй адæм сæ куыстмæ фæцæуынц транспортæй. Уынгты уайынц трамвайтæ æмæ троллейбустæ, автобустæ æмæ такситæ. Фæстаг рæстæджы Дзæуджыхъæу тынг райрæзт. Арæзт дзы æрцыди бирæ бæрзонд хæдзæрттæ.
       Дзæуджыхъæуы цæры бирæ алыхуызон адæмыхæт-тытæ: ирæттæ, уырыссæгтæ, сомихæгтæ, грекъæгтæ, тæ-тæйрæгтæ æмæ æндæртæ. Уыдон ардæм æрбалыгъдысты алы рæттæй. Ирæттæ хæхтæй быдырмæ раджы ралыгъдысты. Быдыры хъæутæй та бирæтæ æрбалыгъдысты Дзæу-джыхъæумæ. Горæты цæрджытæн се ‘ппæтæн дæр Дзæу-джыхъæу сси сæ уарзон иумæйаг хæдзар.

Словарь к тексту

Дзæуджыхъæу Владикавказ	фæстаг рæстæджы за последнее время
Æрыдон Ардон	адæмыхатт национальность
сæйрагдæр важнейший	райрæзт разросся
сæйраг главный	арæзт дзы æрцыди было там построено
куыстуат предприятие	сомихæгтæ армяне
рынчындон больница	æмæ æндæртæ и другие
дынджыр большой	быдыры хъæутæй из равнинных сел
æрбалыгъдысты переселились, переехали
иумæйаг общий

Работа над текстом

а) Прочитайте и переведите текст.

б) Разбейте текст на две-три части и перескажите каждую часть. Пересказ запишите на магнитофон, затем, прослушав себя, сравните с текстом.

г) Дайте полные ответы на вопросы:

- Цавæр горæттæ ис Ирыстоны?
- Дзæуджыхъæу кæй сæйраг горæт у?
- Дзæуджыхъæуы цытæ ис?
- Цæуыл фæцæуынц горæтæгтæ сæ куыстмæ?
- Кæцæй ралыгъдысты ирæттæ?
- Горæты цæрджытæ кæцæй æрбалыгъдысты?
- Быдыры хъæутæй кæдæм æрбалыгъдысты?
- Дзæуджыхъæу иумæйаг хæдзар кæмæн сси?

5. С помощью текста переведите следующие предложения на осетинский язык:

1) В Осетии есть много городов. 2) Владикавказ является главным городом Осетии. 3) В городе проживает более четырёхсот тысяч человек. 4) Во Владикавказе много заводов и предприятий. 5) Горожане на работу ездят на автобусах, трамваях и троллейбусах. 6) За последние годы Владикавказ сильно разросся. 7) В городе было построено много высоких зданий. 8) Во Владикавказе проживает много национальностей. 9) Они в город приехали из разных мест. 10) Осетины давно переселились из гор на равнину. 11) Из равнинных сел многие переселились в города. 12) Для всех жителей города Владикавказ является родным домом.

6. Потренируйтесь в чтении следующих слов:

Дзæуджыхъæу	адæмыхæттытæ
æрбалыгъдысты	рынчындæттæ

ЛЕКСИЧЕСКАЯ РАБОТА

Многозначные слова

Как переводить слово с предлогом «за» на осетинский язык:

а. (в значении позади) может переводиться или префиксом фæс-, или послелогами фæстæ, фале, фæдыл:

     - Я ещё никогда не был за горами фæсхох никуыма уыдтæн.
- Хасан встал за дверью Хасан фæсдуар слæууыд.
- Хасан спрятался за дверью Хасан бамбæхст дуары фæстæ.
- Скот пасётся за рекой фос хизынц доны фале.
- Дети встали в ряд друг за другом сывæллæттæ рæнхъæй слæууыдысты кæрæдзийы фæдыл.

б. (в значении около, над) переводится послелогами раз, цур, уæлхъус:

    - Нельзя себя вести за столом неподобающе фынджы цур (уæлхъус) не ‘мбæлы хи дарын æнаккагæй.
- Я застал друга за работой ме ‘рдхорды баййæфтон куысты уæлхъус. 

в. (в значении в течение) дæргъы:

      - За два месяца он ни разу не позвонил дыууæ мæйы дæргъы иунæг хатт дæр не ‘рбадзырдта.

г. (в значении раньше) раздæр:

      - Чермен приехал из села за два дня до начала занятий Чермен ахуыры райдайæнæй дыууæ боны раздæр ссыди хъæуæй.

д. (в значении вместо) бæсты:

     - Бибо всегда работал за двоих Бибо алкæддæр дыууæйы бæсты куыста.

е. (для выражения объекта действия) передаётся направительным падежом на –мæ и местно-внешним падежом на –ыл:

     - Она забыла сходить за водой донмæ ацæуын æй ферох.
     - Ребенок потянул свою маму за руку в сторону магазина сывæллон йæ мады къухыл рахæцыд дуканийы ‘рдæм.

ж. (в значении по причине, ради) тыххæй, руаджы:

     - За что мне посланы такие испытания цæй тыххæй мын сты лæвæрд ахæм фыдæвзарæнтæ.
     - Его ценят за ум йæ зонды руаджы йын аргъ кæнынц.

з. в разных сочетаниях переводится по-разному:

     - Ни за что! ницы амалæй! ницы хуызы! ницæй тыххæй!
     - Держит камень за пазухой йæ роны дары дур.
     - Год за годом азæй азмæ.
     - Очередь за тобой рад дæу у.

7. Переведите предложения на осетинский язык:

1) После работы Алан со своими друзьями поехал отдыхать за город. 2) Дети разбежались и спрятались за деревья. 3) В сказках герою всегда надо бывает плыть за три моря. 4) Завтра я зайду за тобой. 5) Эти книги я тебе ни за что не отдам. 5) Я забыл сходить за хлебом.

Самодиктант

Уыдон раджы ‘рбалыгъдысты Дзæуджыхъæумæ.
        Дзæуджыхъæуы цæры алыхуызон адæмыхæттытæ.

8. Текст

ЦАВÆР АДÆМ ЦАРД НАРТЫ АГЪОММÆ

       Хуыцау дунейы куы сфæлдыста, уæд адæм скæныны фæнд скодта. Хуыцауы уынаффæмæ гæсгæ зæххыл равзæрдысты уадмирытæ. Уыдон уыдысты ставд æмæ тыхджын адæм, кæмтты цæугæ нæ кодтой, зæххæн та уæззау уыдысты.
       Æртæ сæдæ азы куы рацыд, уæд уадмирыты фæстæ Хуыцау сфæлдыста кæмбæдаты, – зондæй дæр, тыхæй дæр уадмирыты хуызæн, фæлæ асæй та къаннæгдæр, раст ныры дæсаздзыд сывæллоны йас. Æгæр чысыл разындысты кæмбæдатæ зæххыл цæрынæн.
       Æртæ сæдæ азы куы рацыд, уæд та Хуыцау скодта гæмерыты, фæлæ та уыдон дæр æгæр стыр разындысты асæй дæр æмæ тыхæй дæр.
       Æртæ сæдæ азы та куы рацыд, уæд та гæмерыты фæстæ Хуыцау скодта гуымирыты. Уыдон дæр зæххы аккаг нæ фесты.
       Æртæ сæдæ азы та куы рацыд, уæд та гуымирыты фæстæ Хуыцау сфæлдыста уæйгуыты. Уыдон дæр ын нæ фæрæстмæ сты, æгæр стыр разындысты.
       Æртæ сæдæ азы та куы рацыд, уæд та уæйгуыты фæстæ Хуыцау скодта ног адæм, нарты, æмæ йын уыдон фæрæстмæ сты, асæй дæр æмæ тыхæй дæр зæххы аккаг уыдысты. (Нарты таурæгътæй)

Пояснения к тексту
 

сфæлдыста сотворил	уадмирытæ, кæмбæдатæ,
уынаффæмæ гæсгæ по велению	гæмерытæ, гуымирытæ,
равзæрдысты появились	уæйгуытæ великаны
сывæллоны йас ростом (величиной) с ребёнка	къаннæгдæр меньше
	нæ фæрæстмæ сты не удались

Работа над текстом

а) Прочитайте и переведите текст.

б) Разбейте текст на шесть частей и запишите свой пересказ каждой части на магнитофон, затем, прослушав себя, сравните с текстом.

в) С помощью текста ответьте на вопросы:

- Хуыцау цы сфæнд кодта?
- Куыдæй равзæрдысты уадмирытæ?
- Цал азы фæстæ сфæлдыста Хуыцау гæмерыты?
- Уæйгуыты фæстæ кæй сфæлдыста Хуыцау?
- Зæххы аккаг чи фæци Хуыцауы фæлдыстытæй?

9. С помощью текста переведите следующие предложения на осетинский язык:

1) После того как Бог сотворил мир, он решил создать людей. 2) Триста лет прошло, и сотворил Бог вслед за гумирами уаигов. 3) Слишком малыми оказались камбадата для жизни на земле. 4) Не вышли и они под стать земле. 5) Умом и силой на уадмиров похожие, а ростом невысокие, не выше нынешних десятилетних детей. 6) Но и они оказались слишком велики ростом и силой. 7) В ущельях они не помещались. 8) Были эти люди огромные и сильные. 9) Ростом и силой были под стать земле.

Запомните выражения:

скæнын фæнд скодта решил создать;
Хуыцауы уынаффæмæ гæсгæ по велению Бога;
зæххыл равзæрдысты на земле появились;
кæмтты цæугæ нæ кодтой в ущельях не помещались;
асæй та къаннæгдæр а ростом невысокие (меньше);
асæй разындысты ростом (величиной) получились;
зæххы аккаг уыдысты были под стать земле.

10. Текст

ПРОИСХОЖДЕНИЕ НАРТОВ

       До нартов на свете жили уадмеры. Уадмеры были ог-ромными людьми. Они не строили дома, думали, что если они будут наклонять головы, проходя через порог дома, то Бог подумает, что они ему кланяются.
       Бог очень скоро их уничтожил.
       После этого появились уаиги – грубые, сильные, безобразные: у кого было семь голов, у кого – одна голова и один глаз. Жили они в горах, лесах и пещерах.
       Когда появились нарты, то они сражались с уаигами и уничтожили их.
       Откуда появились нарты, этого кроме Бога никто не знает, но легенды говорят, что они появились со дна моря.

Нартские сказания.

 

Слова и выражения к тексту

происхождение равзæрд	проходя через порог къæсæрыл ахизгæйæ
до нартов нарты агъоммæ	появились равзæрдысты
уничтожил фесæфта	кланяются (здесь) кувынц
грубый гуырымыхъхъ	безобразный фыдуынд
пещера лæгæт	сражались с уаигами тох кодтой уæйгуытимæ
кроме Бога Хуыцауæй йедтæмæ	легенды говорят таурæгътæ дзурынц
со дна моря денджызы бынæй

Работа над текстом

а) Прочитайте текст внимательно.

б) Выделите незнакомые вам слова и переведите их на осетинский язык.

в) Разбейте текст на три-четыре части и переведите каждую часть в отдельности.

11. Тест №2

Из двух вариантов выберите наиболее правильный перевод:

1. До нартов на свете жили уадмеры.

     а) Агъоммæ нарты дунейыл цæрынц уадмеритæ.
б) Нарты агъоммæ дунейыл цардысты уадмеритæ.

2. Они не строили дома, думали, что если они будут наклонять головы, проходя через порог дома, то Бог, мол, подумает, что они ему кланяются.

а) Уыдон хæдзæрттæ нæ арæзтой, афтæ хъуыды кодтой, æмæ сæ сæртæ куы гуыбыр кæной хæдзары къæсæрыл ахизгæйæ, уæд, дам, Хуыцау ахъуыды кæндзæн, уымæн кувæм, зæгъгæ.

б) Уыдон нæ арæзтой хæдзæрттæ, хъуыды кодтой, цы куы уыдон кæной гуыбыр сæртæ, ахизгæйæ къæсæрыл хæдзары, уæд Хуыцау, дам, ахъуыды кæндзæн, цы уымæн кувæм.

3. Бог очень скоро их уничтожил.

а) Хуыцау тынг тагъд уыдоны фесæфта.
б) Хуыцау сæ уайтагъддæр фесæфта.

4. После этого появились уаиги.

а) Уый фæстæ равзæрдысты уæйгуытæ.
б) Фæсте уый равзæрдысты уæйгуытæ.

            К данному тесту имеется ключ.

12. С помощью текста 10 ответьте на вопросы:

- Цавæр адæм уыдысты уадмеритæ?
- Уадмеритæ цæй тыххæй нæ арæзтой хæдзæрттæ?
- Уæйгуыты чи фесæфта?
- Таурæгътæм гæсгæ нартæ кæцæй равзæрдысты?