Омар Хайям. Цыппаррæнхъонтæ. — Дзæуджыхъæу: Ир, 1991.
Тæлмацгæнæг — Дзасохты Музафер
Русские переводы:
Г. Плисецкий, О. Румер,
В. Державин, И. Тхоржевский,
Н. Стрижков
61
Чи нæ зыдта йæ цъаммайраг митæн кæрон,
Карз дзуапп ратдзысты уыдон ахæрæты бон.
Чи нæ сарæзта хорз, уымæн «Уæллаг ныббардзæн,
Чи-иу кодта фыдмитæ — хæсдзæн сын тæрхон.
61
Вы, злодейству которых не видно конца,
В Судный день не надейтесь на милость Творца!
Бог, простивший не сделавших доброго дела,
Не простит сотворившего зло подлеца.
62
Æвзонджы чиныг мын фæци, хъыгагæн, каст.
Æнусмæ цин фæтахт æд зарджытæ, æд хъазт.
Æрыгондзинад-маргъ, æгæр тагъд мæ фæлыгъдтæ,
Цъæхдæр дæ бахъуыд фæз, сыфтæрджындæр — бæлас.
62
Ты, книга юности, дочитана, увы!
Часы веселия, навек умчались вы!
О птица-молодость, ты быстро улетела,
Ища свежей лугов и зеленей листвы.
63
Сæууон фыны хуызæн кæй у хæрз цыбыр цард,
Зæххон цин дæм кæй у Æрфæны фæдау дард,
Хуыцауы аххос уый дæ тыхсты заман ма кæн:
Æдыхдæр у Хуыцау дæуæй, хæрын дын ард.
63
Ответственность за то, что краток жизни соя,
Что ты отрадою земною обделен,
На бирюзовый свод не возлагай угрюмо:
Поистине, тебя беспомощнее он.
64
Цымæ дунейæн райдайæн уыд?— ахæм фарст
Махмæ радта Хуыцау стыр хынцинагау раст.
Зондджын адæмæй алчидæр загъта йæ хъуыды,
Фæлæ уыдонæй иу дæр нæма разынд раст.
64
Был ли в самом начале у мира исток?—
Вот загадка, которую задал нам Бог.
Мудрецы толковали о ней, как хотели,—
Ни один разгадать ее толком не смог.
65
Æрбабырстай мæм ды, цыма тымыгъ, Хуыцау!
Фæфæлдæхти мæ къус, мæ сæн ныппырх, Хуыцау!
Æз банызтон, ды та кæныс æрра, фыдмитæ?
Нæ дæ кæд расыг, уæд æз дæн быдыргъ, Хуыцау!
65
Ко мне ворвался ты, как ураган, Господь,
И опрокинул мне с вином стакан, Господь!
Я пьянству предаюсь, а ты творишь бесчинства?
Гром разрази меня, коль ты не пьян, Господь!
66
Фæдзурынц мын æдзух: «Нуазыс сæн æгæр.
Зæгъ-ма нын æй, цæмæн,— нæ йæ ахсы нæ сæр?»
Чызгайы аххос у: куы фембæлын æз йемæ —
Нæ бавæййы мæ бон æнæ сæны сæр-сæр.
66
Мне часто говорят: «Поменьше пей вина!
В том, что ты пьянствуешь, скажи нам, чья вина?»
Лицо возлюбленной моей повинно в этом:
Я не могу не пить, когда со мной она.
67
Ногæй та махæн нæ хъæлдзæг бæрæгбон æрцыд,
Циндзинад акалд йæ былтæй, фæцыдæр и фыд.
Арвыл æрдæгмæй ныффæлурс, ныггуыбыр, ысмæллæг,
Раст цыма сфæлмæцыд куывдтæй, гъе уый хуызæн уыд.
67
Радуйся! Снова нам праздник отрадный настал!
Стол серебром, хрусталем и вином заблистал.
На небе месяц поблек, исхудал и согнулся,
Будто он сам от пиров непрерывных устал.
68
Дæ цард куы уа æртæ æнусау даргъ,
Уæддæр мæлæт — дæ балцгæроны уаргъ.
Паддзах дæр фест кæнæ та у мæгуыргур,
Æппынфæстаг уын иухуызон ис аргъ.
68
Будь жизнь тебе хоть в триста лет дана —
Но все равно она обречена,
Будь ты халиф или базарный нищий,—
В конечном счете — всем одна цена.
69
Уарзондзинад лæгъстæтæ, цæстысыгтæй нæу.
Зæды цур дæр дæ зонгуытыл макуы æрлæуу.
Дар-иу дервишау алкæм дæхи ды сæрибар,
Æмæ, чи зоны, бауарзой уый фæстæ дæу.
69
Не моли о любви, безнадежно любя.
Не броди под окном у неверной, скорбя.
Словно нищие дервиши, будь независим —
Может статься, тогда и полюбят тебя.
70
Нæй лæджы хуызæн лæгæн лæджы хуызæн кад
Фестин ахæмтæн цард дæр, кæнин сын лæггад.
Кæд нæ зоны мæ фыдгул зындоны хъиамæт,
Уæд æнæджелбетт гуырдтимæ арвитæд цард.
70
Для достойного — нету достойных наград.
Я живот положить за достойного рад.
Хочешь знать, существуют ли адские муки?
Жить среди недостойных — вот истинный ад!
71
Сдардтай былтæм кæд къус, уæд æрцарди Хайям!
Русыл андзæвди рус — уæд æрцарди Хайям!
Сысын райдыдта дон, фæлæ суадон дæ номыл
Ис, нæма кæны хус — уæд æрцарди Хайям!
71
Если к чаше приник — будь доволен, Хайям!
Если с милой хоть миг — будь доволен, Хайям!
Высыхает река бытия, но покуда
Бьет еще твой родник — будь доволен, Хайям!
72
Сæттын ыл æз, кæй дæн ныуæзтимæ лымæн.
Ды уый тыххæй, сыхаг, дзæгъæлы фауыс мæн.
Æппæт тæригъæдтæ куы кæниккой мах расыг —
Æрмæстдæр хъуысид хъæр — æрра æмæ сæрхъæн.
72
Что я дружу с вином, не отрицаю, нет,
Но справедливо ли хулишь меня, сосед?
О, если б все грехи рождали опьяненье!
Тогда бы слышали мы только пьяный бред.
73
Æз мæ сусæг хъуыдытæ æргом æмæ раст
Радзурдзынæн дæуæн, стæй мæ цин æмæ маст.
Суанг мæрдтæй дæр уыдзынæн дæ удимæ баст,
Æз ысхиздзынæн зæххæй дæ цурмæ æд уарзт.
73
Сокровенною тайной с тобой поделюсь.
В двух словах изолью свою нежность и грусть.
Я во прахе с любовью к тебе растворюсь,
Из земли я с любовью к тебе поднимусь.
74
Зондджын алцы æмбары, нæ кæны быцæу.
Дисгæнæг уый зæххы цъары диссæгтыл нæу.
Иугæр зонды зынг цæхæр æрхуысдзæн æнусмæ,
Уæд цы уæлдай у — бирæгъ йе зулкъ хæрæд дæу.
74
Знает твердо мудрец: не бывает чудес.
Он не спорит — там семь или восемь небес.
Раз пылающий разум навеки погаснет,
Не равно ль — муравей или волк тебя съест?
75
Йæхи кæм уыны зæхх, Джемшиды уыцы къус
Æгас дунейыл æз нæ фæцагуырдтон цъус.
«Дзæгъæлы цыдтæ
дард,— æрбаздæхт мæм куырыхон,
Дæ зæрдæйы ис уый, мæгуыры зондмæ хъус».
75
Джемшида чашу я искал, не зная сна.
Когда же мной земля была обойдена,
От мужа мудрого узнал я, что напрасно
Так далеко ходил — в моей душе она.
76
Дæ зилынæй, уæларв, æз райдыдтон тыхсын,
Уæддæр нымады нæу дæумæ мæ уды зын.
Æрраты фарс хæцыс, уæдæ дæ зæрдыл бадар,
Кæй нæ дæн афтæ тынг æз дæр сæрæй тыхджын.
76
О небо, я твоим вращеньем утомлен.
К тебе без отклика возносится мой стон.
Невежд и дурней лишь ты милуешь,— так знай же:
Не так уже я мудр, не так уж просвещен.
77
Кæд чъынды нæу куырыхон, нæ кæны бынтæ,
Гъе уæддæр уый фæтыхсы, æвзары зынтæ...
Кауы рæбын фиалкæ фыр гæвзыккæй бампылд,
Бонджын уарди та худы — дзæвгар æм хуынтæ.
77
Хоть мудрец — не скупец и не копит добра.
Плохо в мире и мудрому без серебра.
Под забором фиалка от нищенства никнет,
А богатая роза красна и щедра!
78
Макуы бабæлл рæсугъдмæ — тæссаг у йæ уарзт.
Уарзт, рæсугъддзинад махæн æрхæссынц фыд, маст,
Уымæн æмæ нæу уыцы рæсугъд дæр æнусон:
Зæрдæ басæтты, стæй уæд æрбайсæфы ’васт.
78
Опасайся плениться красавицей, друг!
Красота и любовь — два источника мук.
Ибо это прекрасное царство не вечно:
Поражает сердца и уходит из рук.
79
Æркæн-ма, дзагдар, сæн, кæннод кæнын æнкъард.
Джынасуйау вæййы зын æрцахсæн тынг цард.
Цæй, фезмæл, амонд у уысмы бæрцæй дæр къаддæр,
Æвзонгады фæндаг — цыбыр, нæ хоны дард.
79
Налей вина, саки! Тоска стесняет грудь;
Не удержать нам жизнь, текучую, как ртуть.
Не медли! Краток сон дарованного счастья.
Не медли! Юности, увы, недолог путь.
80
Ацы цъаммартæ æмæ æрраты æхсæн
Цъутта сæвæр дæ дзыхыл, дæ хъустæ ныхгæн,
Ма кæс цæстытæй, бацауæрд иу цъус æрмæстдæр
Хъустæ, цæстытæ, дзыхыл, мæ зондджын лымæн.
80
В этом мире глупцов, подлецов, торгашей
Уши, мудрый, заткни, рот надежно зашей,
Веки плотно зажмурь — хоть немного подумай
О сохранности глаз, языка и ушей!