Омар Хайям. Цыппаррæнхъонтæ. — Дзæуджыхъæу: Ир, 1991.
Тæлмацгæнæг — Дзасохты Музафер
Русские переводы:
Г. Плисецкий, О. Румер,
В. Державин, И. Тхоржевский,
Н. Стрижков
41
Нæ æрцыды нысан нæ ацыды нысанау
Куырыхон лæгтæй иу нæ базыдта — замана!
Кæцæй цæуæм, ыстæй кæдæм у ныр нæ балц,
Сæрбæрæг уымæн нæй цыфæнды дуг заманы.
41
Приход наш и уход загадочны,— их цели
Все мудрецы земли осмыслить не сумели.
Где круга этого начало, где конец?
Откуда мы пришли, куда уйдем отселе?
42
Стæм къæцæлын чындзытæ — Хуыцауы дæлбар.
У нæ алкæй хъысмæт дæр фæлмæй æмбæрзт, тар.
Мах Ысфæлдисæг равдисы иучысыл рухсмæ,
Стæй та ногæй нæ бынат — хуыдалынг, мæйдар.
42
Мы послушные куклы в руках у Творца!
Это сказано мною не ради словца.
Нас по сцене Всевышний на ниточках водит
И пихает в сундук, доведя до конца.
43
Цасдæриддæр Барастыры кулдуæрттæ хой:
Мæрдтæй ничиуал сыстдзæни, фесæфт сæ кой.
Рауадз сæн æмæ иучысыл байхъус Хайяммæ:
Нæй æртахы бæрц зондджынты ныхæсты сой...
43
Те, что жили на свете в былые года,
Не вернутся обратно сюда никогда.
Наливай нам вина и послушай Хайяма:
Все советы земных мудрецов — как вода...
44
Зæхх рæсугъды куырыхонау бамбæхсдзæн арф,
Никуы никæуыл ауæрста ныронг дæр арв.
Сар нæ додойаг сæртæ! Æмбидзыстæм мæры,
Алчидæр нæ æрхуысдзæн, фынæй кæндзæн тарф.
44
И того, кто умен, и того, кто красив,
Небо в землю упрячет, под корень скосив.
Горе нам! Мы истлеем без пользы, без цели,
Станем бывшими мы, бытия не вкусив.
45
Ацы зæххыл рæстдзинадæн суадзæн нæй тау,
Зæххæн хицау нæ сæвæрдзæн расты Хуыцау.
Царды уаг ивын макуы æрæфтæд дæ зæрды.
Саст къалиуыл фæхæцдзынæ,— ссæудзæн дæ «уауу!»
45
В этом мире не вырастет правды побег.
Справедливость не правила миром вовек.
Не считай, что изменишь течение жизни.
За подрубленный сук не держись, человек!
46
Махæй алкæй хъысмæты дæр афтæ фыст ис:
Хорзæй дæр дын æмбис, цаудæй дæр дын — æмбис.
Сты нæ къахдзæфтæ иууылдæр уæле нымады,
Нæй сын аивæн, ма кæн дæхицæн сæрниз.
46
Все, что будет: и зло, и добро — пополам
Предписал нам заранее вечный калам.
Каждый час предначертан в небесных скрижалях,
Нету смысла страдать и печалиться нам.
47
Хæснаджы тыххæй сæн куы баназид къæдзæх,
Уæд хауид уый хæрдты, йæ быны ризид зæхх.
Сæн фауæг у æрра, нæ нын æй уадзы нуазын,
Фæлæ йæм хъусæг нæй, фæкæнут тагъддæр рæгъ.
47
Гора, вина хлебнув, и то пошла бы в пляс.
Глупец, кто для вина лишь клевету припас.
Ты говоришь, что мы должны вина чураться?
Вздор! Это дивный дух, что оживляет нас.
48
Чи мыл рацыд мæнгардæй, æз уымæй мæ маст
Хъуамæ райсон, æндæр чызгæн раттон мæ уарзт.
Хъуамæ раттон, фæлæ мын нæ бантыст — цæссыгтæ
Мæн æндæрмæ нæ бауагътой бакæсын раст.
48
Я к неверной хотел бы душой охладеть,
Новой страсти позволить собой овладеть.
Я хотел бы — но слезы глаза застилают,
Слезы мне не дают на другую глядеть!
49
Арв нæ бамбæрста адæмæй иунæджы рис.
Зæхх лæджы фыд хæрынæй нæ зоны æфсис.
Ды нырма дæ æгас? Æмæ уымæй æппæлыс?
Багъæц: зулкъ дæ хæрдзæни æд хъуын æмæ хъис!
49
Не одерживал смертный над небом побед.
Всех подряд пожирает земля-людоед.
Ты пока еще цел? И бахвалишься этим?
Погоди: попадешь муравьям на обед!
50
Чи нæу разы сæнæй, уыцы лæгты æрдонг
Алкæм фауы Хайямы æфхæрыны онг.
Иннæ аиппытæ дæр куы зыниккой афтæ,
Уæд мæ фауджытæй иу дæр нæ уаид æвронг.
50
Попрекают Хайяма числом кутежей
И в пример ему ставят непьющих мужей.
Были б столь же заметны другие пороки —
Кто бы выглядел трезвым из этих ханжей?!
51
Ды тыхджынтæ, хъæздыджытæм ма кæн хæлæг.
Боны фæстæ æрлæууы æхсæвы æндæрг.
Цард — уысмы бæрц, рæстæгмæ лæвæрдау у махæн,
Ахæм цæстæй йæм хъуамæ кæса æдзух лæг.
51
Не завидуй тому, кто силен и богат.
За рассветом всегда наступает закат.
С этой жизнью короткою, равною вздоху,
Обращайся как к данной тебе напрокат.
52
Цы дын кодтон, Хуыцау?— ныссагътай мæ дæ ныхтæ.
Æвзарыс мыл æдзух дæ хъарутæ, дæ тыхтæ.
Æнæ хид калгæ дон нæ ратдзынæ мæнæн,
Къæбæргуртæй мæнæй нæма скодтай тæрныхдæр.
52
Скажи, за что меня преследуешь, о небо?
Будь камни у тебя, ты все их слало мне бы.
Чтоб воду получить, я должен спину гнуть,
Бродяжить должен я из-за краюхи хлеба.
53
Чи у зондджындæр моллойæ, фæлæ фæлывд,
Уымæн ницы йæ ахуыр, йæхæдæг — сыдывд.
Дур, æхсон дурау фидар кæмæн у йæ дзырд,
Уый уæлдæр лæууы зондджынæй, гъе уый дын гуырд!
53
Муж ученый, который мудрее муллы,
Но бахвал и обманщик,— достоин хулы.
Муж, чье слово прочнее гранитной скалы,—
Выше мудрого, выше любой похвалы!
54
Кувæм, кувæм, фæлæ дзы цы пайда уыд, кæд?
Кæд зындоны нæ уæм, уæд нæ бадæн — дзæнæт.
Чи цы бавзардзæн, уыдон нæ райгуырды размæ
Фыст æрцыдысты иу ран, цы бакæнæм уæд?!
54
Много ль проку от наших молитв и кадил?
В рай лишь тот попадет, кто не в ад угодил.
Что кому на роду предначертано будет —
До начала творенья Господь утвердил!
55
Ызнон дæр ма уæ зарæг дардмæ хъуыст,
Зынаргъ хæлæрттæ, кодтат мах æмнызт...
Цы фестут уæд? Фæрасыг ыстут цардæй
Æмæ æркодтат иууылдæр мæрдхуыст.
55
Где вы, друзья! Где вольный ваш напев?
Еще вчера, за столик наш присев,
Беспечные, вы бражничали с нами...
И прилегли, от жизни охмелев!
56
Бон у ахæм — нæма уыд йæхицæн æмбал,
Цыма никуал ралæудзæн æппындæр адзал.
Абадт булæмæргъ уардийыл, зарыс-ма — нал!
Нуазын афон æрцыд, цин, æрттывдтытæ кал!
56
День прекрасен: ни холод с утра, ни жара.
Ослепителен блеск травяного ковра,
Соловей над раскрытою розой с утра
Надрывается: браться за чашу пора!
57
Сæнæн æрцыди кæд тæрхон Хъуыраны хаст,
Хъыцъыдоны хуызæн фæкæны дзыхы маст,
Уæддæр æвдадзау уый мæ уарзонимæ нуазæм,—
Цæмæн нæ вæййы бар — мах уырдæм ардыд раст.
57
Хоть мудрый шариат и осудил вино,
Хоть терпкой горечью пропитано оно —
Мне сладко с милой пить. Недаром говорится:
«Мы тянемся к тому, что нам запрещено».
58
Нæ фæзы цы дидинджытæ уыд, сæнуадзæг!
Къуыримæ сæ фылдæр зынг хурмæ фæуадзыг.
Ныуаздзыстæм, тондзыстæм тагъд-тагъд тюльпан,
Йæ сыфтæр нæ ныххус, у цалынмæ уалдзæг.
58
О кравчий! Цветы, что в долине пестрели,
От знойных лучей за неделю сгорели.
Пить будем, тюльпаны весенние рвать,
Пока не осыпались и не истлели.
59
Æнгом бинонтау-иу куы æрцаразат фынг,
Мæ хорз хæлæрттæ, уæд сымахæй курын тынг:
Кæцы ран бадтæн æз — фæкъул-иу кæнут сыкъа,—
Кæла мæ номыл сæн, сыр-сыр кæна йæ фынк.
59
Когда вы за столом, как тесная семья,
Опять усядетесь — прошу вас, о друзья,
О друге вспомянуть и опрокинуть чашу
На месте, где сидел средь вас, бывало, я.
60
Æз зæрондырдæм ног монцты уацар фæдæн,
Уымæн райдыдтон нуазын æрвылбон дæр сæн.
Хицау нал дæн мæ дзырдæн дæу тыххæй, мæ уарзон,—
Худы, худы, дзыназы йæхиуыл сæрхъæн.
60
Вновь на старости лет я у страсти в плену.
Разве иначе я пристрастился б к вину?
Все обеты нарушил возлюбленной ради
И, рыдая, свое безрассудство кляну.