АИВАДОН  ПРОЗÆ

Hans Jakob Christoffel von Grimmelshausen
(1622-1676)

Der abenteuerliche Simplicissimus
 

Уырыссаг æвзагмæ йæ раивта
Александр Морозов

Ирон æвзагмæ йæ раивта
Джыккайты Шамил

Ганс Якоб Кристоффель
фон Гриммельсгаузен

«СИМПЛИЦИССИМУС»

(отрывок из романа)
 

«СИМПЛИЦИССИМУС»

(cкъуыддзаг романæй)
 

«Æз кæрон искодтон мæтæ æма тухстæн!..»

(cкъуддзаг романæй)
 

«Прощай, мир! Ибо на тебя нельзя ни положиться, ни надеяться; в твоей обители уже исчезло прошлое, уплывает из рук настоящее, а будущее никогда не приходит, наипостояннейшее рушится, наикрепчайшее разлетается в прах и наивечное приемлет свой конец, так что ты не кто иной, как мертвец среди мертвецов, и за целые века не даруешь нам ни единого часа жизни.

Дуне, хæрзбон! Уымæн æмæ дæуæй нæй ныфс æвæрæн, нæй дыл зæрдæ дарæн; дæ быууаты бабын и знон, нæ къухæй хауы абон, фидæнæн та никуы и 'рцæуæн; иугъæдон цы у, уый дæр хæлы, æппæты фидардæр цы у, уый ныррыг вæййы, æнусондæр цы у, уымæн дæр æрцæуы кæрон; афтæ, ды мæрдты 'хсæн мард дæ, æндæр ницы дæ мур дæр, æнусты дæргъы нын нæ дæттыс сахаты бæрц цард дæр.

Дуйне, хуæрзбон!.. Уой туххæй, æма дæуæй нæййес нифс райсæн, нæййес дæбæл зæрдæ дарæн; дæ медæги бабун æй æзинæ, нæ къохæй хауй аци бон, исони бонæн ба некæд ес æрцæуæн; еугæндзон ци 'й, е дæр ихæлуй, тæккæ федардæр ци и, е нирругæ уй, æносондæр ци 'й, уомæн дæр æрцæуй кæрон; гъе уотæ, ду мæрдти 'хсæн мард дæ, æндæр неци дæ морæ дæр, æности дæргъи нин нæ дæттис сахатти бæрцæ цард дæр.

Прощай, мир! Ибо ты пленяешь нас и никогда не отпускаешь на волю; ты вяжешь нас и не развязываешь, ты огорчаешь без утешения, ты грабишь и не отдаешь обратно; ты обвиняешь без причины, ты осуждаешь, не выслушав сторон, и так ты убиваешь нас без приговора и погребаешь без смерти! И нет у тебя ни единой радости без печали, мира без несогласия, любви без подозрения, спокойствия без страха, изобилия без скудости, чести без пятна, имения без нечистой совести, сословия без недовольства и дружбы без лицемерия.

Дуне, хæрзбон рау! Уымæн æмæ ды дæ уацары райсыс мах æмæ нæ сæрибар нæ уадзыс; ды нæ сбæттыс, фæлæ нæ халыс нæ баст; ды бацæуыс нæ хъыджы, рæвдыд дæ нæ зонæм; ды стигъыс нæ царм, фæстæмæ æрду дæр нæ дæттыс; ды мах зылын кæныс æнæ аххосæй, нæ хъусыс нæ рæстдзинадмæ, уæддæр дæ тæрхон хæссыс; марыс нæ рæстæй, ныгæныс нæ цæрдудæй. Нæй дæ мидæг иу цин æнæ хъыг, фидыд æнæ хæрам, уарзт æнæ гуырысхо, æнцой æнæ тас, бæркад æнæ хъуаг, намыс æнæ чъизи, исбон æнæ тыхтона, æхсæны фæлтæр æнæ тыхстæй, хæларад æнæ цæстмæмитæй.

Дуйне, хуæрзбон рауо!.. Уомæн æма ду дæ уацари райсис мах æма нæ сæребарæ нæ уадзис; ду нæ исбæттис, фал нин нæ ихалис нæ баст; ду бацæуис нæ зини, рæвдуд ди нæ зонæн; ду æстъегъис нæ цар, фæстæмæ æрдо дæр нæ дæттис, ду мах зулун кæнис æнæ фудæй, нæ игъосис нæ рæстдзийнадæмæ, уæддæр дæ тæрхон хæссис; марис нæ рæстæй, нигæнис нæ цæрдуодæй. Нæййес дæ медæги еу цийнæ æнæ гъигæ, федуд æнæ хæран, уарзт æнæ гурусхæ, æнцойнæ æнæ тас, бæркад æнæ гъæуагæ, намус æнæ цъумур, есбон æнæ тухтонæ, фæлтæр æнæ тухстæй, хæлайрадæ æнæ цæстæмæмиутæй.

Прощай, мир! Ибо в твоем дворце дают посулы, не помышляя об их исполнении; служат без вознаграждения, ласкают, чтобы умертвить; возвышают, чтобы низвергнуть; поддерживают, чтобы подтолкнуть; чтят, чтобы обесславить; берут в долг, чтобы не возвращать; карают без помилования.

Дуне, хæрзбон рау! Уымæн æмæ дæ галуаны дзырд дæттынц, æххæст æй нæ кæнынц, — уый мæт сæ нæй; уым хорз куыстæн нæй аргъ æмæ кад; рæвдауынц нæ, цæмæй нæ ныммарой; бæрзонд нæ сисынц, цæмæй нæ равзилой; уæхск нæм бадарынц, цæмæй нæ асхойой; цыт нын кæнынц, цæмæй нæ цъыфы сæвдулой; исынц хæс, фидгæ абабау; æфхæрынц æнæ хатырæй.

Дуйне, хуæрзбон рауо!.. Уомæн æма дæ галауани дзурд дæттунцæ, æнхæст æй нæ кæнунцæ, — уой мæтæ сæ нæййес; уоми хуарз кустæн нæййес аргъ æма кадæ: рæвдаунцæ нæ, цæмæй нæ ниммаронцæ: бæрзонд нæ исесунцæ, цæмæй нæ рантъохонцæ; усхъæ нæмæ бадарунцæ, цæмæй нæ расхуайуонцæ; цитæ нин кæнунцæ. цæмæй нæ цъифи исæвдолонцæ, есунцæ ихæс, федгæ ба нæ; æфхуæрунцæ æнæ хатирæй.

Спаси тебя бог, мир! Ибо в твоем доме низвергают великих господ и избранников Фортуны, предпочитают недостойных, осыпают милостями предателей, а верных держат у порога; злодеев оставляют свободе, а невинных карают; мудрейших и сведущих прогоняют в отставку, а неспособным назначают большое жалованье; лукавым верят, а правдивых и честных лишают всякого кредита; и каждый творит, что он хочет, и никто не делает того, что ему надлежит.

Дуне, Хуыцауы уазæг у! Уымæн æмæ дæ хæдзары къæхты бын кæнынц разагъды лæгты, сæ сæргъы æвæрынц æвзæрты, хорзæхтæ калынц гадзрахаттыл, æнувыдты дарынц фæсдуар; фыдгæнджыты уадзынц сæрибарæй, æназымты æфхæрынц карзæй; куырыхон æмæ арæхстджынты сурынц сæ куыстæй, готлеккæн та фидынц бæзджын мызд; уым æууæндынц дыдзæсгомыл, раст æмæ намысджын нымады нæу; æмæ алчи йæ фæндон тæры, кæны, кæй цы фæнды, уый, цы хъæуы, уый та иу дæр нæ кæны.

Дуйне. Хуцауи иуазæг уо!.. Уомæн æма дæ хæдзари къæхти буни кæнунцæ разагъди лæгти, сæ сæргъи син æвæрунцæ лæгъузти, хуарзæнхитæ калунцæ гадзирахаттæбæл, æновудти дарунцæ фæсдуар; фудгæнгути уадзунцæ сæребарæй, æнæфудгинти æфхуæрунцæ карзæй; курухон æма арæхстгинти сорунцæ сæ кустæй, готлектæн ба федунцæ бæзгин мизд; уоми æууæндунцæ дудзæсгонгинтæбæл, раст æма намусгин си нимади нæй; æма алке æ фæндон тæруй, кæнуй, ке ци фæндуй, уой, ци гъæуй, уой ба еу дæр нæ кæнуй.

Прощай, мир! Ибо никто в тебе не назван своим настоящим именем; дерзкого называют отважным, трусливого осторожным, настырного прилежным, а малодушного миролюбивым. Расточителя именуют щедрым, а скрягу бережливым, лукавого болтуна и пустобреха красноречивым, а молчаливого дурнем или фантастом; прелюбодея и растлителя девиц нежным вздыхателем, порочного зовут галаном, мстительного горячим и мягкосердечного сумасбродом, так что ты сбываешь нам дельного за бездельника, а бездельника за дельного.

Дуне, хæрзбон рау! Уымæн æмæ ам иу дæр нæ хæссы æцæг ном; къæйныхы хонынц ныфсхаст, тæппуды — уæззаузонд, тæссонды — сабырдзинад уарзæг; бынхоры хонынц рæдау, æлгъины — хæдзардзин, фæлитой дзæгъæлдзыхы хонынц мæлгъæвзаг, мадзурайы та — къуытты 'мæ æдылы; сылваз æмæ къленцы ном — уарзаг, хæлд — уæздан, мæстыгæр — тæвдтуг, хæларзæрдæ — æнæсæр; афтæ, ды æвзыгъды æвдисыс магусайæ, магусайы — æвзыгъдæй.

Дуйне, хуæрзбон рауо!.. Уомæн æма ами еу дæр нæ хæссуй æцæг ном; къæрнæхи хонунцæ нифсхаст, тæрсаги — уæззаузунд, тæссонди — сабурдзийнадæ уарзагæ; бунхуари хонунцæ рæдау, цæлæмбуди — хæдзаргин, сайагæ дзæгъæлдзори хонунцæ мæлгъæвзаг, мадзорай ба — къуæтти æма æдули; силваз æма къленци ном — уарзагæ, ихæлд — ездон, мæстигæр — тæвдтог, хæларзæрдæ — æнæсæр; уотæ ду æвзугъди æвдесис магосайæй, магосай ба — æвзугъдæй.

Прощай, мир! Ибо ты соблазняешь каждого: честолюбцам сулишь ты почести, беспокойным перемену, чванливым милость у князей, нерадивым должности, скрягам превеликое сокровище, обжорам и развратникам наслаждение и сладострастие, враждующим месть, ворам утайку, молодым долголетие, фаворитам беспрестанное княжеское благоволение.

Дуне, хæрзбон рау! Уымæн æмæ ды цыбæл кæныс алкæй дæр: кадмондагæн ныфс æвæрыс цыт æмæ кадæй, тыхстæн ног хæрзтæй, хъалæн æлдары хорзæхæй, æнарæхстæн хорз бынатæй, чъындыйæн хæзнатæй, гуыбындзæлæн цæл-минасæй, хъахбайæн æхцон цинтæй, туджджынтæн маст исынæй, къæрныхтæн æдас æмбæхсæнтæй, æрыгæттæн бирæ цардæй, кънйазы хъузæттæн иугæндзон аудынæй.

Дуйне, хуæрзбон рауо!.. Уомæн æма ду цибæл кæнис алкедæр: кадæмондагæн нифс æвæрис кадæ æма радæй, тухстæн нæуæг хуæрзтæй, хъалæн æлдари хуарзæнхæй, æнарæхстæн хуарз бунатæй, къиндийæн хæзнатæй, губундзæлæн цæлмийнасæй, хъахбайæн æхцæуæн цийнитæй, тоггинтæн маст есунæй, къæрнæхтæн æдас римæхсæнтæй, æригæнттæн берæ цардæй, кънийази хъозонтæн еугæндзон ауодунæй.

Прощай, мир! Ибо в твоем дворце не обретут себе прибежища ни правда, ни верность! Кто вступит с тобою в беседу, уйдет со стыдом; кто тебе доверится, будет обманут; кто тебе последует, впадет в соблазн; кто тебя страшится, с тем обойдутся горше всех; кто тебя возлюбит, будет худо вознагражден, а кто больше всех на тебя положится, тот больше всех будет посрамлен.

Дуне, хæрзбон рау! Уымæн æмæ дæ галуаны бынат нæ арынц рæстдзинад æмæ æнувыддзинад. Демæ ныхасыл чи схæца, уый æрцæудзæн саст æмæ уыдзæн фидиссаг; чи дыл баууæнда, уый фæуыдзæн сайд; дæ уагыл чи ныххæца, уый бахаудзæн мондæгты уацары; чи дæ тæрсы, ууыл æрхаудзæн фыддæр цæфтæ; йæ зæрдæйы кæмæн ныххауай, уымæн фестдзынæ марг, йе 'ууæнк дыл тынгдæр чи бафтауа, уымæ худинаг æрхаудзæн фылдæр.

Дуйне, хуæрзбон рауо!.. Уомæн æма дæ галауани бунат нæ ерунцæ рæстдзийнадæ æма æновуддзийнадæ. Дæ хæццæ дзубанди кæнун ка райдайуй, æрцæудзæнæй саст æма уодзæнæй федиссаг; ка дæбæл баууæнда, уой фæууодзæнæй сайд; дæ уагæбæл ка ниххуæца, е бахаудзæнæй мондæгти уацари: ка ди тæрсуй, уобæл æрхаудзæнæй фулдæр цæфтæ; æ зæрди кæмæн ниххауай, уомæн фестдзæнæ марг, е 'ууæнкæ дæбæл хъæбæрдæр ка бафтауа, уомæ ходуйнаг æрхаудзæнæй фулдæр.

Тебя не умилостивить никакими подарками, что дают тебе, и никакою услугою, что тебе оказывают, и никакими ласковыми словами, что тебе говорят, и никакой верностию, что тебе соблюдают, и никакой дружбой, что тебе изъявляют; ты же обманываешь, низвергаешь, растлеваешь, сквернишь, угрожаешь, губишь и забываешь всякого; а посему всяк плачет, вздыхает, стенает, сетует, никнет и обретает себе погибель. В тебе не узришь и не научишься ничему иному, как только ненавидеть друг друга до душегубства, болтать до полной лжи, любить до дикости, торговать до грабежа, просить до обмана и грешить до смерти.

Ды дæ ахаст нæ ивыс, — цы лæвæрттæ дын хæссынц, уыдонæй, цы лæггæдтæ дын кæнынц, уыдонæй, цы рæвдауæн ныхæстæ дын кæнынц, уыдонæй, цы æнувыд дыл сты, уымæй, цы хæлар зæрдæ дæм дарынц, уымæй; ды уæддæр сайыс, къæхты бын кæныс, хъахбай æмæ æнаккаг кæныс, æвзидыс, сафыс æмæ алкæй дæр рохуаты уадзыс; уыйадыл алчи дæр кæуы, дзыназы, хъæрзы, разы нæу, йæ ныфс сæтты æмæ сæфтмæ цæуы. Дæ мидæг лæг цы фендзæн æмæ цæуыл сахуыр уыдзæн, уый — знæгтау кæрæдзийы удтæ хæрын, мæнгардæй мæнгтæ лæхурын, хъæддаг монцтæ уарзт æнхъæлын, базарæй кæрæдзи стигъын, фæлывдæй адгур курын, æлгъаг митæн кæрон нæ зонын.

Ду дæ рахаст нæ æййевис, — ци лæвæрттæ дин хæссунцæ, уонæй, ци лæггæдтæ дин кæнунцæ, уонæй, ци рæвдауæн дзубандитæ дин кæнунцæ, уонæй, ци æновуд дæбæл æнцæ, уомæй, ци хæлар зæрдæ дæмæ дарунцæ, уомæй; ду уæддæр сайис, къæхти буни кæнис, хъахбай æма æнаккаг кæнис, æвзедис, исафис æма алкедæр иронхуати уадзис; уоййадæбæл алкедæр кæуй, дзиназуй, гъæрзуй, арази нæй, æ нифс сæттуй æма исæфтмæ цæуй. Дæ медæгæ лæг ци фæууиндзæнæй æма цæбæл исахур уодзæнæй, уой — знаги хузæн кæрæдзей уодтæ хуæрун, мæнгардæй мæнгæттæ лæхорун, гъæддаг монцтæ уарзт æнгъæлун, базарæй кæрæдзей æстъегъун, фæливдæй адагор корун, илгъаг миутæн кæрон нæ зонун.

Спаси тебя бог, мир! Ибо тот, кто последует тебе, расточит время в забвении, юность в беготне и скакании, носясь через тын да плетень, по дорогам и тропам, по горам и долинам, по лесам и пустошам, по морям и рекам, в дождь и снег, в жару и холод, в ветер и непогоду. Зрелость изнурит в том, чтоб руду копать и плавить, камни сечь и гранить, лес рубить и плотничать, растения сажать и возделывать, тщиться в помыслах и мечтаниях, судить да рядить, в хлопотах и жалобах, в купле и продаже, в ссорах и раздорах, на войне, во лжи и обмане. Старость иссушит нас в горести и нищете, изнеможет дух, дыхание станет зловонным, лицо покроется морщинами, стан сгорбится, очи померкнут, все члены будут дрожать, на носу повиснет капля, голова облысеет, уши оглохнут, обоняние притупится, вкус пропадет, только и останется, что вздыхать да кряхтеть, гнить да слабеть и, одним словом, до самой смерти, кроме трудов да забот, ничего не иметь.

Дуне, Хуыцауы фæдзæхст у! Уымæн æмæ, дæ фæдыл чи цæуа, уый йæ бонтæ батондзæн рохуаты, æвзонгад — рафт-бафты, гæпп кæндзæн кауы сæрты, уайдзæн фæндæгтыл æмæ фæсвæдты, кæмтты æмæ хæхты, хъæдты æмæ тыгъды, дæтты æмæ денджызты, уайдзæн къæвдайæ-хурæй, сæрдæй-зымæгæй. Йæ лæджы кар бадомдзæн, цæмæй къаха æмæ дон кæна æрзæт, фада æмæ кæрда дуртæ, фæлдаха хъæд æмæ дзы араза дзаумæттæ, садза халсар æмæ хор, йæхи сайа фæндтæ æмæ бæллицтæй, кæна тæрхæттæ æмæ уынаффæтæ, кæна талф-тулф æмæ хъаст, уæй æмæ базар, цæмæй æрвита йæ рæстæг загъд æмæ хъаугъаты, хæсты æмæ сайды. Зæрондæй мах бахус кæндзысты хъыгтæ æмæ гæвзыкдзинад, нæ уд нын скæндзæн æрдуйæ нарæгдæр, нæ комытæф кæндзæни смаг, нæ цæсгом — æнхъырдтæ, нæ астæу — къæдз, нæ цæстытæ — мынæг, нæ сæр — гæмæх, нæ уæнгтæ риздзысты, нæ фындз тæдздзæн, уыдзыстæм уæзхъус, къодахау нал æнкъардзыстæм узæлд æмæ ад, æрмæст хъæрздзыстæм, нæ тых сæтдзæн, уæлхъæдæй æмбийдзыстæм, иу ныхасæй, хъаймæты бонмæ нæ царды ницы уыдзæн фыдæбон, мæт æмæ хъыгтæй уæлдай.

Дуйне, Хуцауи фæдзæхст уо!.. Уомæн æма дæ фæдбæл ка цæуй, е æ бонтæ бафехсуйун кæндзæнæй иронхуати, æвзонггадæ — ракæнæ-бакæни, гæпп кæндзæнæй кауи сæрти, уайдзæнæй нæдтбæл æма фæсвæдти, кæмтти æма хуæнхти, гъæдти æма итигъди, дæнтти æма денгизти, уайдзæнæй уаруни дæр, хори дæр, сæрдæй-зумæгæй. Æ лæги карæ бадомдзæнæй, цæмæй къаха æма дон кæна æрзæт, фада æма кæрда дортæ, кала гъæдæ æма си араза дзаумæуттæ, араза халсар æма хор, æхе сайа фæндитæ æма бæлдитæй, кæна тæрхæнттæ æма унаффитæ, кæна тæлаф-тулуф æма гъаст, уæйæ æма базар, цæмæй æрвета æ рæстæг загъддзаманати æма хъаугъати, тугъди æма сайди. Зæрондæй мах басор кæндзæнæнцæ гъигæдзийнæдтæ æма гæвзукдзийнадæ, нæ уод нин искæндзæнæй æрдойæй нарæгдæр, нæ комитулфæ кæндзæнæй смаг, нæ цæсгон — æнхъирдтæ, нæ астæу — къæдзæ, нæ цæститæ — нидæн, нæ сæр — гæмæх, нæ иуæнгтæ рездзæнæнцæ, нæ фий тæдздзæнæй, уодзинан бæзгъос, нæбал лæдæрдзинан уозæлд æма адæ, айдагъдæр гъæрздзинан, нæ тухæ сæтдзæнæй, уæлгъæдæй æмбуйдзинан, еузагъдæй, хъиамæти бонмæ нæ царди неци уодзæнæй фудæбон, мæтæ æмæ гъигæдзийнæдтæй уæлдай.

Прощай, мир! Ибо никто не стремится в тебе к благочестию. Каждодневно казнят злодеев, четвертуют предателей, вешают воров, уличных грабителей и мошенников, рубят головы смертоубийцам, сжигают колдунов, наказывают клятвопреступников и изгоняют возмутителей.

Дуне, хæрзбон рау! Уымæн æмæ ам рæстæй ничи цæры. Æрвылбон марынц фыдгæнджыты, скъуыдтæ кæнынц уæйгæнджыты, ауындзынц къæрныхты, стигъджыты æмæ фæлитойты, сæ сæртæ къуырынц лæгмартæн, судзынц кæлæнгæнджыты, æфхæрынц мæнгæрдты, хъоды кæнынц змæнтджытыл.

Дуйне, хуæрзбон рауо!.. Уомæн æма ами рæстæй неке цæруй. Алли бон марунцæ фудгæнгути, скъудтæ кæнунцæ уæйæгæнгути, ауиндзунцæ къæрнæхти, æстъегъгути æма фæливдтити, сæ сæртæ къуæрунцæ лæгмартæн, содзунцæ кæлæнгæнгути, æфхуæрунцæ мæнгæрдти, хъоди кæнунцæ æзмæнтгутæбæл.

Спаси тебя бог, мир! Ибо слуги твои не ведают иных трудов и потех, как только предаваться лености, глумиться и поносить друг друга, соблазнять девиц, любезничать с женщинами и заводить с ними шашни, играть в карты и бросать кости, бражничать со сводниками, вздорить с соседями, переносить сплетни, задумывать новые происки, драть ростовщичьи проценты, изобретать новые моды, измышлять новое коварство и вводить новые пороки!

Дуне, Хуыцау дæ хъахъхъæнæд! Уымæн æмæ дæ фæсдзæуинтæн сæ цин æмæ сæ хуыздæр куыст у магусайæ цæрын, кæрæдзийæ хынджылæг кæнын æмæ фидистæ калын, чызджыты рæдийын кæнын, сылгоймæгтимæ хи ирхæфсын, къамтæй хъазын æмæ хъултæ уилын, селфуткæтимæ сæн нуазын, сыхæгтимæ кæрæдзи тонын, дам-думтæ тауын, фыдвæндтæ мысын, хæсджынæй проценттæ стигъын, ног модæтæ скъæрын, ног хинтæ æвзарын, царды ног хъæнтæ уадзын.

Дуйне, Хуцау дæ гъæуай кæнæд!.. Уомæн æма дæ фæсдзæуинттæн сæ цийнæ æма сæ хуæздæр куст æй магосайæй цæрун, кæрæдземæй гириз кæнун æма федистæ кæнун, кизгутти рæдуйун кæнун, силгоймæгти хæццæ хе ерхæфсун, къартæй гъазун æма гъолтæ елун, селфкъати хæццæ сæнæ ниуазун, синхæгти хæццæ кæрæдзей тонун, радзорæ-бадзорæ итаун, фудвæндтæ имисун, ихæсгинæй проценттæ æстъегъун, нæуæг модитæ æскъæрун, нæуæг хинттæ æвзарун, царди нæуæг гъæнтæ уадзун.

Прощай, мир! Ибо никто не доволен и не удовлетворен тобою. Кто беден, тот хочет разбогатеть; кто богат, тот тщится завладеть еще большим; кто презрен, тот мечтает возвыситься; кто оскорблен, тот жаждет мести; кто в милости, тот стремится повелевать; кто порочен, тот не желает себе ничего иного, кроме бодрости.

Дуне, хæрзбон рау! Уымæн æмæ дæуæй ничи у разы æмæ рæвдыд. Мæгуыр чи у, уый тырны мулкмæ; хъæздыг чи у, уый ссивы ноджы фылдæр; ныллæг чи лæууы, уый бæллы бæрзонд бынатмæ; æфхæрд чи у, уый архайы маст исыныл; хицауы хъузон чи у, уый фæнды æлдариуæг кæнын; хæтаг чи у, уый хъæуы æрмæст нæрæмон тых.

Дуйне, хуæрзбон рауо!.. Уомæн æма дæуæй неке æй арази æма рæвдуд. Мæгур ка 'й, е тундзуй мулкмæ; гъæздуг ка 'й, е æнтъойнæ кæнуй никкидæр; ниллæг ка лæууй, е бæллуй бæрзонд бунатмæ, æфхуæрд ка 'й, е архайуй æ маст райсунбæл; хецауи хъозон ка 'й, уой фæндуй æлдареуæг кæнун; хæтагæ ка 'й, уой гъæуй айдагъдæр нæрæмон тухæ.

Прощай, мир! Ибо в тебе ничто не постоянно. В высокие башни ударяет молния, мельницы сносят потоки воды, дерево точат черви, зерно поедают мыши, плоды — гусеницы, а платья — моль; скот гибнет от дряхлости, а утлый человек от болезни. У одного струпья, у другого рак, у третьего волчанка, у четвертого францы, у пятого подагра, у шестого хирагра, у седьмого водянка, у восьмого камни, у девятого песок, у десятого легочная чахотка, у одиннадцатого лихорадка, у двенадцатого проказа, у тринадцатого падучая, а у четырнадцатого безумие!

Дуне, хæрзбон рау! Уымæн æмæ дæ мидæг ницы ис иугæндзон. Арв æрцæвы бæрзонд мæсыг, ивылд дон аласы куырæйттæ, бæласы хæры калм, хор хæрынц мыстытæ, дыргъ — зулчъытæ, дарæс — рæмпæг; фос мæлынц рахæнæй, адæймаг — низтæй. <...>

Дуйне, хуæрзбон рауо!.. Уомæн æма дæ медæгæ неци ес еугæндзон. Арв æрцæвуй бæрзонд мæсуг ивулд дон фæлласуй куройнитæ, бæласи хуæруй хелагæ, хуар хуæрунцæ миститæ, рæзæ — золкъитæ, дарæс — румпæг; фонс мæлунцæ рахæнæй, адæймаг — незтæй...

В тебе, о мир, никто не поступает так же, как другой; ибо когда один плачет, то другой смеется; один вздыхает, другой радостен; один постится, другой бражничает; один пирует, а другой страждет от голода; один гарцует на коне, а другой бредет пешком; один говорит, другой помалкивает; один играет, другой работает; и когда один рождается на свет, другой умирает. И вот каждый живет не так, как другой; один повелевает, другой служит; у одного паства — люди, а другой пасет свиней; один следует за двором, другой идет за плугом; один плавает по морям, а другой путешествует по стране, перебираясь с ярмарки на ярмарку; один трудится у огня, другой копошится в земле; один ловит рыбу в воде, а другой птицу в воздухе; один работает в поте лица, а другой ворует и грабит страну.

О дуне, дæ мидæг иу куыд кæны, иннæ афтæ нæ кæны; уымæн æмæ иу куы кæуы, уæд иннæ худы; иу нæты, иннæ райы; иу мархо дары, иннæ сойтæ сдæры; иу куывд хæры, иннæ сыдæй мæлы; иу бæхыл скъæры, иннæ фистæгæй хырхы; иу дзæнгæда цæгъды, иннæйы нæй дзурыны бон; иу хъазы, иннæ кусы; иу райгуыры, иннæ амæлы. Уыйадыл иу куыд цæры, иннæ афтæ нæ цæры; иу сæргъы лæууы, иннæ лæггад кæны; иу амоны дин, иннæ хизы хуытæ; иу хицæутты раз æркъæдз, иннæ — гутоны хъæдыл; иу цæуы денджызты, иннæ хæты сур зæххыл армукъайæ армукъамæ; иу удхар кæны куырдадзы, иннæ змæнты зæхх; иу кæсаг ахсы доны, иннæ — цъиутæ уæлдæфы; иу сау куысты йæ хид калы, иннæ давы æмæ стигъы бæстæ.

О дуйне, дæ медæгæ еу куд кæнуй, иннæ уотæ нæ кæнуй; уомæн æма е ку кæуа, уæд иннæ ходуй; еу нæтуй, иннæ цийнæ кæнуй; еу мархо даруй, иннæ сойнитæ æстæруй; еу кувд хуæруй, иннæ судæй мæлуй; еу бæхбæл æскъæруй, иннæ фестæгæй цæуй; еу дзæнгæда цæгъдуй, иннемæн ба нæййес дзоруни барæ; еу гъазуй, иннæ косуй; еу райгуруй, иннæ рамæлуй. Уоййадæбæл еу куд цæруй, иннæ уотæ нæ цæруй; еу сæргъи лæууй, иннæ лæггадæ кæнуй; еу амонуй дин, иннæ хезуй хутæ; еу хуцæутти размæ æркъæдзæ 'й, иннæ — готони гъæдæбæл; еу цæуй денгизти, иннæ хæтуй сор зæнхæбæл армукъайæй-армукъамæ; еу уодхар кæнуй курдадзи, иннæ змæнтуй зæнхæ; еу кæсалгæ ахæссуй дони, иннæ — цъеутæ уæлдæфи; еу сау кусти æ хед калуй, иннæ давуй æма стъегъуй бæстæ.

О мир, избави тебя бог! Ибо в твоем доме не ведут праведной жизни, а равно и не обретают блаженной кончины. Один умирает в колыбели, другой в юности на постели, третий на виселице, четвертый под мечом, пятый на колесе, шестой на костре, седьмой тонет в вине, а восьмой в реке, девятый задыхается от чревобесия, а десятый обкормлен ядом, одиннадцатый умирает скоропостижно, двенадцатый в сражении, тринадцатый от чародеев, а четырнадцатый топит свою бедную душу в чернильнице.

О дуне, Хуыцау — дæ хъахъхъæнæг. Уымæн æмæ дæ хæдзары рæстæй нæ цæрынц, сæ удисæн дæр æнцон нæ вæййы. Иу амæлы авдæны, иннæ — æрыгонæй йæ хуыссæны, æртыккаг — ауындзæныл, цыппæрæм — карды бын, фæндзæм — марæн цалхыл, æхсæзæм — арты, æвдæм аныгъуылы сæны, æстæм — доны, фарæстæмы хæры йæ гуыбын, дæсæмæн дарынц марг, иуæндæсæм фæтæппæлæг вæййы æваст, дыууадæсæмы хæссы хæст, æртындæсæмы сафы хингæнæг, цыппæрдæсæм та йæ мæгуыр уд дæлдон кæны чернилæстоны.

О дуйне, Хуцау — дæ гъæуайгæнæг. Уомæн æма дæ хæдзари рæстæй нæ цæрунцæ, сæ уодесун дæр æнцон нæ фæууй. Еу рамæлуй авдæни, иннæ — æригонæй æ хуссæни, æртиккаг — ауиндзæнбæл, цуппæрæймаг — карди бунмæ, фæндзæймаг — марæн цалхбæл, æхсæзæймаг — арти, æвдæймаг ранигъулуй сæни, æстæймаг дони, фарæстæймаги хуæруй æй губун, дæсæймагæн дарунцæ марг, еуæндæсæймаг фæттæпæлæнгæ уй æвваст, дууадæсæймаг хæссуй тугъд, æртиндæсæймаг исафуй хингæнагæ, цуппæрдæсæймаг ба æ мæгур уод дæлдон кæнуй чернилæстони.

Спаси тебя бог, мир! Ибо мне прискучила твоя беседа! Жизнь, кою ты нам даруешь, — прежалкое странствие, непостоянное, ненадежное, жестокое, грубое, скоропреходящее и нечистое житие, полное скудости и заблуждений, так что надлежит скорее наречь его смертию, нежели жизнью, в коей мы каждое мгновение умираем от множества пороков преходящего бытия на многоразличных стезях смерти. Ты не довольствуешься горечью самой смерти, коей ты препоясан и пропитан, но коликое еще множество людей прельщаешь своим ласкательством, подзадориванием и лживыми посулами; из златого кубка, что у тебя в руках, ты даешь им испить горечь и обман, превращая их в слепцов, глухих, бешеных, питухов и безумцев! О, сколь блаженны те, кто бежит твоего общества и не хочет ввергнуть себя в погибель вместе с сим коварным и бессовестным обманщиком.

Дуне, Хуыцау — дæ ирвæзынгæнæг! Уымæн æмæ мæ зæрдæ фæцъæх и дæ ныхасæй! Цы цард нын дæттыс, уый у ницæйаг æмæ дзæгъæлы балц, уый у фæливаг, тæссонд, карз, гуымиры, тагъддзу æмæ мылазон уæвынад, уый дзаг у хъуæгтæй æмæ рæдыдтæй, уымæ гæсгæ йæ хъуамæ хониккам цард нæ, фæлæ мæлæт, — уым мах мæлæм æрвылуысм рæстæгмæ уæвынады æвзæрдзинæдтæй, сæфæм мæлæты алы фæндæгтыл. Ды хъæстæ дæ мæлæтæй, уæддæр дæм фаг нæ кæсы, мæлæт цы хъыг хæссы, уый, фæлæ бирæ адæмты сайыс дæ узæлдæй, дæхи сын буц кæныс мондæгтæй æмæ мæнг ныфсытæй; дæ къухы ис сызгъæрин нуазæн, уымæй сын нуазын кæныс маст æмæ сайд, уымæй сæ кæныс куырм, къуырма, æрра, къупри æмæ сæрзилæджджын. О, куыд фæрныг сты, дæуæй дард чи лидзы, йæхи ацы хин æмæ æдзæсгом фæлитойæ чи хизы, уыдон!

Дуйне, Хуцау — дæ ервæзунгæнæг!.. Уомæн æма мæ зæрдæ исцъæх æй дæ дзубандийæй! Ци цард нин дæттис, е æй нецæййаг æма дзæгъæли балци, е æй фæливд, тæссонд, карз, гурумухъ, тагъддзо æма тарбун уйнадæ, идзаг æй гъæуагæдзийнæдтæй æма рæдудтитæй, уомæ гæсгæ 'й гъæуама хонæн цард нæ, фал мæлæт, — уоми мах мæлæн еудадзуг усми рæстæгмæуйнади лæгъуздзийнæдтæй, исæфæн мæлæти алли нæдтæбæл. Ду игъæстæ дæ мæлæтæй, уæддæр дæмæ фагæ нæ кæсуй, мæлæт ци гъигæ хæссуй, е, фал берæ адæмти сайис дæ уозæлдæй, дæхе син боц кæнис мондæгтæй æма мæнгæ нифситæй; дæ къохи ес сугъзæрийнæ ниуазæн, уомæй син ниуазун кæнис маст æма сайд, уомæй сæ кæнис хъæрæу, къуру, гъæла, æма сæрзелæггун. Гъо, куд фæрнуг æнцæ, дæуæй идард ка ледзуй, æхе аци хийнæ æма æдзæсгон фæливддзийнæдтæй ка гъæуай кæнуй, етæ!

Ибо ты обращаешь нас в темную пропасть, жалкую юдоль, дитя гнева, вонючую падаль, нечистый сосуд в выгребной яме, сосуд тления, полный смрада и мерзости; ибо как только ты заманишь и истомишь нас своими обольщениями, ласками, угрозами, побоями, мучениями, пытками и тиранством, тотчас же предаешь наше истерзанное тело могиле, а душу переселяешь в ненадежные шанцы. Ибо хотя нет ничего вернее смерти, однако ж человек не уверен, когда и как он умрет, и (что всего жалостнее) куда отправится его душа, и каково ей там будет.

Уымæн æмæ ды махæй скæныс тар ныккæнд, тæссаг сæрсæфæн, масты дзæкъул, æмбыд холы, бырæтты чи лæзæры, йæ мидæг тæфгæнаг чъизитæ кæмæн ис, ахæм чъиллон мигæнæн; уымæн æмæ нæ дæхимæ басайыс, нæ тых нын басæттыс фæлмæцынæй, рæвдауынæй, æртхъирæнтæй, цæфтæй, удхæрттæй æмæ залымы æфхæрдæй, стæй нын æваст нæ рыст буар бакæныс ингæны хай, нæ уд та баппарыс змисæй мæсыджы. Уымæн æмæ кæд адзалæн мадзал нæй, уæддæр лæг бæлвырдæй нæ зоны, кæд æмæ куыд амæлдзæн, уый, нæ зоны, мæгуырæг, йæ уд кæдæм атæхдзæн æмæ йæм цытæ кæсы, уый.

Уомæн æма ду махæй искæнис тар уæрмæ, тæссаг сæрисæфæн, масти дзæкъолæ, æмбуд хуæдмæл, бугъти ка лæзæруй, æ медæгæ тæфгæнагæ цъумуртæ кæмæн ес, уæхæн цъумур мигæнæн; уомæн æма нæ дæхемæ басайис, нæ тухæ нин басæттис фæлмæцунæй, рæвдаунæй, æвзедæнтæй, цæфтæй, уодхартæй æма залуми æфхуæрдæй, уæдта нин æвваст нæ рист бауæр бакæнис цирти хай, нæ уод ба багæлдзис зменсæй мæсуги. Уомæн æма кæд адзалæн мадзал нæййес, уæддæр лæг бæлвурдæй нæ зонуй, кæд æма куд рамæлдзæнæй, уой, нæ зонуй, мæгурæг, æ уод кумæ фæттæхдзæнæй æма имæ цитæ кæсуй, уой.

Горе тогда бедной душе, но что тебе, о мир! Служила, повиновалась и следовала твоему роскошеству и похоти; ибо как только в скором и внезапном страхе разлучится она со своим бренным телом, то окружат ее не друзья и слуги, кои окружали сие тело при жизни, а полчища наигнуснейших ее врагов, которые повлекут ее к дивному Судилищу Христа. Посему, о мир, спаси тебя бог, ибо я твердо знаю, что ты отступишься и покинешь меня не только, когда бедная моя душа предстанет пред ликом строгого судии, но и когда прогремит наиужасающий приговор: «Грядите вы, отверженные, в огнь вечный!»

Додой йæ къона кæны уæд мæгуыр удæн, фæлæ, о дуне, уый не 'ндавы дæу! Уый дын кодта лæггад, хатти дæ хъæзн æмæ дæ монцты фæдыл; ныр рæхджы æнæнхъæл тасæй куы фæхицæн уа мæнгæфсон буарæй, уæд ыл амбырд уыдзысты, удæгас буарæн цы хæлæрттæ æмæ фæсдзæуинтæ уыд, уыдон нæ, фæлæ цъаммар знæгты æрдонгтæ, уыдон æй тæрдзысты Чырыстийы æрвон Тæрхонмæ. Уыйадыл, о дуне, Хуыцауы фæдзæхст у, уымæн æмæ æз фидарæй зонын, ды мæныл гадзрахатæй рацæудзынæ, дæхи мыл атигъ кæндзынæ, мæ мæгуыр уд карз тæрхонгæнæджы раз куы 'рлæууа, канд уæд нæ, фæлæ æппæты тæссагдæр тæрхон «Судзут, хъодыгондтæ, æнусон арты!» куы ныннæра, уæд дæр.

Додой æ къона кæнуй, уæд мæгур уодæн, фал, о, дуйне, е не 'ндавуй дæу! Е дин кодта лæгтадæ, хаттæй дæ сагъæсти æма дæ монцти фæдбæл; нур рæхги æнæнгъæлти тасæй ку фæххецæн уа мæнгæфсон бауæрæй, уæд ибæл æмбурд кæндзæнæнцæ, уодæгас бауæрæн ци хæлæрттæ æма фæсдзæуинттæ адтæй, етæ нæ, фал цъаммар знæгти æрдонгтæ, етæ 'й тæрдзæнæнцæ Киристей æрвон Тæрхонмæ. Уоййадæбæл, о дуйне, Хуцауи фæдзæхст уо, уомæн æма æз федарæй зонун, ду мæнбæл гадзирахаттæй рацæудзæнæ, дæхе мæбæл райеуварс кæндзæнæ, мæ мæгур уод карз тæрхонгæнæги размæ ку 'рлæууа, айдагъ уæд нæ, фал тæккæ тæссагдæр тæрхон «Содзетæ, хъодигондтæ, æносон арти!..» ку ниннæруй, уæддæр.

Прощай, мир! Презренный скаредный мир! О ты, смрадная жалкая плоть! Ибо ради тебя и за то, что следовала, служила и повиновалась тебе безбожная, нераскаянная душа, будет осуждена она на вечное проклятие, в коем во веки вечные ожидает ее заместо быстротечных радостей безутешная мука, заместо обжорства ненасытный голод, заместо пышности и великолепия непроглядная темнота, заместо триумфа и возвеличения беспрестанные вопли, плач и стенание, пекло без прохлады, огнь неугасимый, хлад безмерный и печаль бесконечная.

Хæрзбон у, дуне! Æлгъаг, æлгъин дуне! О æмбийаг сæфты буар! Уымæн æмæ дæ фæрцы, дæуæн фæсдзæуин æмæ лæггадгæнæг кæй уыд, уый азарæй æнæхуыцау тæригъæдджын уд уыдзæн æнусон æлгъысты хай, уыйадыл уый æвзардзæн рæстæгмæ цинты бæсты иугæндзон хъизæмар, æфсæсты бæсты æнæфсис æххормаг, хъæздыгады бæсты кæуинаг мæгуырад, сгуыхт æмæ цыты бæсты æнæнцой хъæрзын, хъарæг æмæ дзыназын, сындзын арт æмæ æгæрон хъыгтæ.

Хуæрзбон уо, дуйне!.. Илгъаг дуйне!.. О æмбуйгæ исæфти бауæр! Уомæн æма дæу фæрци, дæуæн фæсдзæуин æма лæггадгæнæг ке адтæй, уой фудæй æнæхуцау тæрегъæдгин уод уодзæнæй æносон æлгъисти хай, уоййадæбæл е æвзардзæнæй рæстæгмæ цийнити бæсти еугæндзон гъезæмарæ, æфсеси бæсти æнæфсес æстонг, гъæздугдзийнади бæсти кæуйнаг мæгурдзийнадæ, æскъуæлхт æма кади бæсти æнæнцойнæ гъæрзун, гъарæнгæ æма дзиназун, синдзгун арт æма æгæрон гъигæдзийнадæ.

Спаси тебя бог, о мир! Ибо заместо обетованных тобой радостей и утех наложат на нераскаянную осужденную душу свои лапы демоны и во мгновение ока увлекут в преисподнюю; там не узрит и не услышит она ничего иного, как токмо ужасающие облики дьяволов и осужденных, тьму кромешную и чад, огнь без отблеска, крики, вой, скрежет зубовный и богохульство. С того часу минет всякая надежда на прощение и милость, и никто не воззрит на земную честь и достоинство; чем выше кто поднялся, чем тяжелее его грехи, тем глубже будет он низвергнут и тем жесточе будет его мука. Кому много дано, с того много и спросится, и кто больше возвеличился в тебе, о скаредный презренный мир, тому больше будет отпущено пыток и мучений; ибо того требует божественная справедливость.

О дуне, Хуыцау дæ хъахъхъæнæд! Уымæн æмæ æлгъыст æнæбарст уд нæ бахаудзæн дзæнæтон бæстæм, бахаудзæн дæлимонты дзæмбыты, уыдон æй цæстыфæныкъуылдмæ смидæг кæндзысты зындоны тары; уым уындзæн æрмæст хæйрæджыты æмæ æлгъыстыты мукъутæ, хуыдалынг æмæ хуыдуггæнæн фæздæг, æнæрухс арт, хъусдзæн тарст хъæртæ, ниуд, дæндæгты къæс-къæс æмæ æнæуаг ныхас. Уыцы сахат зæрдæдарæн нал уыдзæн хатыр æмæ хорзæхыл, нымады нал уыдзæн зæххон кад æмæ намыс; царды уæлдæр чи схызти, уымæн фылдæр сты йæ тæригъæдтæ, уыйас æппæрст æрцæудзæн дæлдæр æмæ карздæр уыдзæни йæ удхар. Бирæ кæмæ 'рхауы, уымæн йæ хæстæ дæр — бирæ, бæрзонддæр чи схызт, о æлгъин æлгъаг дуне, уымæ æрхаудзæн фылдæр æфхæрд æмæ хъизæмар; уымæн æмæ афтæ домы Хуыцауы рæстдзинад.

О дуйне, Хуцау дæ гъæуай кæнæд!.. Уомæн æма æлгъист æнæхатиргонд уод нæ бахаудзæнæй дзенетмæ, бахаудзæнæй дæлуймонти дзæмбути, етæ 'й цæстифæнникъулдмæ исмедæг кæндзæнæнцæ зиндони тари; уоми уиндзæнæй айдагъдæр сайтæнтти æма æлгъистити хæмходтæ, худалингæ ма худуггæнæг хъуæцæ, æнæрохс арт, игъусдзæнæй тарст гъæртæ, ниуд, дæндæгути къæс-къæс æма æнæуагæ дзубанди. Еци рæстæг зæрдæдарæн нæбал уодзæнæй хатир æма хуарзæнхæбæл, нимади нæбал уодзæнæй зæнхон кадæ æма намус; царди уæлдæр ка исхизтæй, уомæн фулдæр æнцæ æ тæрегъæдтæ, уоййасæ гæлст æрцæудзæнæй дæлдæр æма карздæр уодзæнæй æ уодхар. Берæ кæмæ æрхауй, уомæн æ ихæстæ дæр — берæ, бæрзонддæр ка исхезуй, о цæлæмбуд, илгъаг дуйне, уомæ æрхаудзæнæй фулдæр æфхуæрд æма гъезæмарæ; уомæн æма уотæ домуй Хуцауи рæстдзийнадæ.

Спаси тебя бог, о мир! Ибо хотя тело и будет некоторое время лежать и гнить в тебе, однако ж в день Страшного суда оно восстанет и по речению последнего приговора соединится с душою в вечном адском пламени. И тогда воскликнет бедная душа: «Будь проклят ты, мир! Ибо по твоему соблазну забыла я бога и самою себя и предала все дни жизни своей твоим роскошествам, злобе, греху и сраму! Проклят будь тот час, в который бог сотворил меня! Проклят будь тот день, в который я родилась в тебе, о скаредный мир! О вы, горы, холмы и скалы, падите на меня и сокройте меня от жестокого гнева Агнца, от лица того, кто восседает на троне судии! О горе и паки горе вовек!»

Дуне, Хуыцау дæ хъахъхъæнæд! Уымæн æмæ кæд буар цасдæр рæстæг лæзæрдзæн æмæ æмбийдзæн дæ мидæг, уæддæр Тæрхоны бон схæцдзæн йæхиуыл æмæ фæстаг тæрхонæй сиу уыдзæн удимæ зындоны цæхæры. Æмæ уæд дзыназдзæн мæгуыр уд: «Æлгъыст фæу, дуне! Уымæн æмæ цыбæлтæй æз ферох кодтон Хуыцауы дæр æмæ мæхи дæр, мæ царды бонтæ радтон цинтæн, хæрамæн, æвзæр æмæ æгад митæн. Æлгъыст фæуæд, Хуыцау мæ цы сахат сфæлдыста, уый! Æлгъыст фæуæд, дæ мидæг цы бон райгуырдтæн, уый, о æлгъин дуне! О хæхтæ, сау къæдзæхтæ, рафæлдæхут мæныл æмæ бамбæхсут мæн нывонд Уæрыччы фыдæхæй, тæрхонгæнæджы тæрхæгыл чи бады, уый цæсгомæй! О сар æмæ додой, æнусон марой!»

О мир! Полный скверны мир! Того ради я заклинаю тебя, я умоляю тебя, я увещеваю тебя, я протестую против тебя, чтобы ты ни в чем не был ко мне причастен. И, напротив, я не возлагаю более надежды на тебя, ибо тебе ведомо, что я принял твердое намерение, а именно: «Posui finem curis, spes et fortuna, valete!»*
 

О дуне! Чъизитæй дзаг дуне! Æз тобæ зæгъын, лæгъстæ дын кæнын, дæ ныхмæ хæцын, цæмæй мæм ды мацæмæй дарай дæ бар. Уый нæ, фæлæ æз дæуæй нал æвæрын ныфс, уымæн æмæ ды зоныс мæ фæндон: «Æз кæрон скодтон мæт æмæ тыхстæн; хæрзбонтæ ут, ныфс æмæ амонд!» <...>

О дуйне! Цъумуртæй идзаг дуйне! Æз тобæ зæгъун, лигъстæ дин кæнун, дæ нихмæ тохун, цæмæй мæмæ ду мацæмæй дарай дæ барæ. Е нæ, фал æз дæуæй нæбал æвæрун нифс, уомæн æма ду зонис мæ фæндон: «Æз кæрон искодтон мæтæ æма тухстæн; хуæрзбонтæ уотæ, нифс æма амонд!..»

* Posui finem curis, spes et fortuna, valete! (лат.) – Я положил конец заботам; надежда и счастье, прощайте!