ПИГМАЛИОН

Роман-фантазия в пяти действиях
1912–1913

Перевод на русский язык –
П.Мелкова, Н.Рахманова (предисловие и послесловие)

ПИГМАЛИОН

Роман-фантази фондз архайдæй
1912–1913

Ирон æвзагмæ сæ ратæлмац кодта
Ходы Камал

ПРОФЕССОР ФОНЕТИКИ
ДЕЙСТВИЕ ПЕРВОЕ
ДЕЙСТВИЕ ВТОРОЕ
ДЕЙСТВИЕ ТРЕТЬЕ
ДЕЙСТВИЕ ЧЕТВЕРТОЕ
ДЕЙСТВИЕ ПЯТОЕ
ПОСЛЕСЛОВИЕ

ФЫЦЦАГ АРХАЙД
ДЫККАГ АРХАЙД
ÆРТЫККАГ АРХАЙД
ЦЫППÆРÆМ АРХАЙД
ФÆНДЗÆМ АРХАЙД
 

Как мы увидим дальше, "Пигмалион" нуждается не в предисловии, а в продолжении, которым я и снабдил пьесу в должном месте.
      Англичане не уважают родной язык и упорно не желают учить детей говорить на нем. Написание слов у них столь чудовищно, что человеку не научиться самому произносить их. Ни один англичанин не откроет рта без того, чтобы не вызвать к себе ненависти или презрения у другого англичанина. Немецкий и испанский языки вполне доступны иностранцам, но английский недоступен даже англичанам. Энергичный энтузиаст-фонетист - вот кто требуется сейчас Англии в качестве реформатора, потому-то я и сделал такового главным действующим лицом моей ныне столь популярной пьесы. Герои такого толка, тщетно вопиющие в пустыне, уже случались в последнее время. Когда к концу 1870-х годов я заинтересовался этой темой, прославленный Александр Мелвил Бел, изобретатель Наглядной Речи, уже давно эмигрировал в Канаду, где сын его изобрел телефон. Но Александр Дж.Элис еще оставался лондонским патриархом, его величественную голову прикрывала неизменная бархатная шапочка, за что он изысканно извинялся перед аудиторией. Он и Тито Пальярдини, еще один ветеран-фонетист, принадлежали к тем людям, к которым невозможно испытывать неприязнь. Генри Суит, тогда еще молодой человек, отнюдь не отличался присущей им мягкостью" к обыкновенным смертным он относился примерно так же снисходительно, как Ибсен или Сэмюэл Батлер. Его талант фонетиста (а на мой взгляд, он лучше их всех знал свое дело) дал бы ему право на высокое официальное признание и, вероятно, возможность популяризировать любимую науку, если бы не его сатанинское презрение к академическим должностным лицам и вообще ко всем тем, кто греческий ставил выше фонетики. В те дни, когда в Южном Кенсингтоне возник Имперский институт и Джозеф Чемберлен расширял пределы империи, я подбил как-то раз одного издателя ежемесячного журнала заказать Суиту статью о значении его науки для Британской империи. Присланная им статья не содержала ничего, кроме издевательских нападок на профессора языка и литературы, чью должность, по мнению Суита, имел право занимать исключительно специалист по фонетике. Статью печатать было невозможно по причине ее пасквильного характера, и ее пришлось вернуть автору, а мне пришлось отказаться от мечты вытащить ее автора на сцену. Когда много лет спустя я встретил его после долгого перерыва, я, к удивлению моему, увидел, что он ухитрился из молодого человека вполне сносной наружности превратить себя (по чистому пренебрежению) в воплощенное отрицание Оксфорда и всех его традиций. Суита, очевидно, назло ему, втиснули в должность преподавателя фонетики. Будущее фонетики, возможно, и принадлежит его ученикам - все они молились на него, - но самого учителя ничто не могло примирить с университетом, за который, пользуясь святым правом, он тем не менее цеплялся, как самый типичный оксфордец. Смею предположить, что его записки, если он таковые после себя оставил, содержат кое-какие сатиры, которые можно будет опубликовать без особых разрушительных последствий лет этак через пятьдесят. Он, как мне кажется, вовсе не был недоброжелательным, скорее, я бы сказал, наоборот, но просто он не выносил дураков.
      Те, кто его знал, угадают у меня в III акте намек на изобретенную им систему стенографии, с помощью которой он писал открытки и которую можно изучить по руководству ценой в четыре шиллинга шесть пенсов, выпущенному Кларендон Пресс. Именно такие открытки, о которых упоминает миссис Хигинс, я и получал от Суита. Расшифровав звук, который кокни передал бы как "зерр", а француз как "се", я затем писал Суиту, требуя с некоторой запальчивостью разъяснить, что именно, черт его подери, он хотел сказать. С безграничным презрением к моей тупости Суит отвечал, что он не только хотел, но и сказал слово "результат" и что ни в одном из существующих на земле языков нет другого слова, содержащего этот звук и имеющего смысл в данном контексте. Думать, что менее квалифицированным смертным требуются более подробные разъяснения - это уже было свыше суитовского терпения. Задуман его Универсальный алфавит был для того, чтобы безупречно изображать любой звук в языке, как гласный, так и согласный, держа при этом руку под любым наиболее удобным углом и делая самые легкие и беглые движения, какие нужны для написания не только "м" и "н", но также "у", "л", "п" и "к". Однако неудачная идея использовать этот оригинальный и вполне удобочитаемый алфавит еще и как стенографию превратила его в суитовских руках в самую неразборчивую из криптограмм. Первоначальной задачей Суита было снабдить исчерпывающим, аккуратным, удобочитаемым шрифтом наш благородный, но плохо экипированный язык. Но Суита увело в сторону презрение к популярной Питменовской системе стенографии, которую он окрестил ямографией. Торжество Питмена было торжеством умелой организации дела: еженедельная газета убеждала вас изучать систему Питмена; вам предоставлялись дешевые пособия и сборники упражнений и расшифровки стенограмм речей, а также школы, где опытные педагоги натаскивали вас до необходимого уровня. Суит же не умел подобным образом организовать спрос на себя. Его скорее можно уподобить сивилле, разорвавшей листы со своим пророчеством оттого, что ее никто не желал слушать. Учебник за четыре шиллинга шесть пенсов, собственноручно им написанный и залитографированный, никогда не имел пошлой рекламы. Быть может, однажды его и подхватит какой-нибудь синдикат и навяжет обществу, как "Таймс" навязал читателям Британскую Энциклопедию, но до тех пор, пока этого не произошло, его системе, безусловно, не одержать верха над Питменовской. За свою жизнь я купил три экземпляра Суита. Через издательство мне известно, что учебник его продолжает упорно вести здоровое затворническое существование. Я овладевал системой Суита дважды, в разные периоды своей жизни, и, однако, эти вот строки записаны по системе Питмена. Причина в том, что моя секретарша не умеет стенографировать по Суиту, так как волею обстоятельств обучалась по школе Питмена. Вот Суит и нападал в своих речах на Питмена так же тщетно, как Терсит на Аяка, и хотя язвительные нападки, может статься, и облегчали его душу, но повальной моды на Универсальный алфавит не обеспечили.
      Пигмалион-Хигинс не есть портрет Суита, вся история с Элизой Дулитл для Суита была бы невозможна. Но, как вы увидите, в Хигинсе присутствуют черты Суита. Обладай тот телосложением и темпераментом Хигинса, он сумел бы поджечь Темзу. Будучи же самим собой, Суит как профессионал произвел на Европу такое впечатление, что сравнительная безвестность и непризнание Оксфордом суитовских заслуг до сих пор остаются загадкой для иностранных специалистов в этой области. Я не виню Оксфорд, так как считаю, что Оксфорд вправе требовать от своих питомцев хотя бы толики светской вежливости (видит Бог, ничего непомерного нет в этом требовании!). Хотя я хорошо понимаю, как трудно человеку талантливому, чью науку недооценивают, поддерживать безоблачно дружелюбные отношения с теми, кто ее недооценивает и отводит лучшие места менее важным дисциплинам (которые преподают без оригинальности и подчас не имея должных способностей), все же, коль скоро ты изливаешь презрение и ярость, вряд ли следует ожидать, что тебя будут осыпать почестями.
      О последующих поколениях фонетистов я знаю мало. Среди них высится поэт-лауреат, которому, возможно, Хигинс обязан своим увлечением Мильтоном, но и тут я опять-таки отрицаю всякое портретное сходство. Если моя пьеса доведет до сознания общества, что есть на свете такой народ - фонетисты и что они принадлежат в современной Англии к самым нужным людям, то она сделала свое дело.
      Хочу похвастаться: "Пигмалион" пользуется большим успехом во всей Европе и Северной Америке и даже у себя на родине. Пьеса столь интенсивно и нарочито дидактична, и тема ее слывет столь сухой, это я с наслаждением сую ее в нос умникам, которые как попугаи твердят, что искусство ни в коем случае не должно быть дидактичным. Она льет воду на мою мельницу, подтверждая, что искусство иным и быть не должно.
      И в заключение, чтобы подбодрить тех, кого акцент лишает возможности сделать служебную карьеру, добавлю, что перемена, которую произвел профессор Хигинс в цветочнице, не является чем-то несбыточным и необычным. В наш век дочь консьержа, которая играет королеву Испании в "Рюи Блазе" в Комеди Франсез, осуществляя свои честолюбивые мечты, - лишь одна из многих тысяч (женщин и мужчин), отбросивших родные диалекты, как сбрасывают старую кожу, и приобретших новый язык. Но совершать превращение надо по-научному, иначе последняя стадия обучения может оказаться безнадежнее первой: честный природный диалект трущоб вынести куда легче, чем попытку фонетически необученной личности подражать вульгарному жаргону членов гольф-клуба. А я с сожалением должен признать, что, невзирая на усилия нашей Королевской академии драматического искусства, на сцене нашей до сих пор слишком много поддельного английского, заимствованного именно из гольф-клубов, и слишком мало благородного английского языка Форбса Робертсона.

      Ковент Гарден. 11:15 вечера. Лето. Проливной дождь. Со всех сторон отчаянные гудки автомобилей. Прохожие бегут к рынку и к церкви св.Павла, под портиком которой уже укрылось несколько человек. Среди них дама с дочерью, обе в вечерних туалетах. Все мрачно взирают на потоки дождя, и только один человек, стоящий спиной к остальным, по-видимому, целиком поглощен своей записной книжкой; он торопливо делает какие-то заметки.
      Бьет четверть двенадцатого.

ФЫЦЦАГ АРХАЙД

Ковент-Гарден. Изæры 11 сах. æмæ 15 мин. Сæрд. Тыхджын къæвда. Алырдыгæй машинæты знæт уасын хъуысы. Адæм лидзынц армукъамæ æмæ сыгъдæг Павелы аргъуанмæ. Аргъуаны дæлбазыр цалдæр адæймаджы сæхи баууон кодтой. Ам сты мад æмæ чызг дæр, изæрон уæлæдарæсы. Иууылдæр уыцы æнтъыснæгæй кæсынц уарыны саха-дæттæм, æрмæстдæр иу адæймаг иннæтæм йæ чъылдым сыздæхта, афтæмæй уыцы лæмбынæг кæсы йæ фыссæн чиныгмæ; тагъд-тагъд дзы цыдæртæ фыссы.
Сахат ныццагъта фынддæс минуты дыууадæсæмæй.

Ремаркæтæ ранæй-рæтты цыбыргонд æрцыдысты. (Тæлмацгæнæг).

      Мать (справа от дочери). Положим, не двадцать. Но такси он бы все-таки мог уже найти.

      Прохожий (справа от дамы). Раньше половины двенадцатого никакого такси он вам не достанет, мэм, и не надейтесь; сейчас все из театров разъезжаются.

      Мать. Но нам очень нужно. Мы не можем стоять здесь до половины двенадцатого. Какое безобразие!

      Прохожий. А я чем виноват?

      Дочь. Будь у него голова на плечах, он давно бы нашел такси у театра.

      Мать. Ну что ты хочешь от бедного мальчика?

      Дочь. Все достают такси. А он почему не может?
 

ЧЫЗГ. (Лæууы дæлбазыры дыууæ астæуккаг цæджындзы ’хсæн, хæстæгдæр галиумæ). Сау быны донласт ныддæн. Фредди кæм æрбадæлдзæх? Æнæхъæн ссæдз минуты размæ куы ацыд.

Мад (чызгæн йæ рахизфарс). Ссæдз минуты нæма рацыдаид. Фæлæ йын такси ссарын афон у.

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ (мады рахизфарс). Дыууадæсæм æрдæгæй раздæр уын такси не ссардзæн, хорз ус, æнхъæлмæ дæр æм ма кæсут; ныртæккæ адæм театртæй рацыдысты æмæ алчи йæ хæдзармæ тагъд кæны.

МАД. О, фæлæ мах тынг æхсызгон хъæуы. Нæ нæ ’вдæлы дыууадæсæм æрдæгмæ ам лæууынмæ. Уæуу, мæнæ бæллæх!

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ. Омæ йæ мæн аххос кæныс?

ЧЫЗГ. Йе уæхсчытыл сæр куы уаид, уæд афонмæ раджы ’рцахстаид такси театры раз.

МАД. Мæгуыр лæппуйы дæ ныхтæ цы ныссагътай?

ЧЫЗГ. Алчидæр ссардта такси. Уæд уый цы хъуаг у?

      Под потоками дождя со стороны Саутгемптон-стрит вылетает Фредди и становится между ними, закрывая зонтик, с которого стекает вода. Это молодой человек лет двадцати в вечернем костюме, брюки у него мокры по щиколотку.

Уыцы сæх-сæхгæнгæ къæвдайы стыр уынджы ’рдыгæй æрбатæхы Фредди, мад æмæ чызджы ’хсæн алæууы, йæ зонтикæн йæ дон лæдæрсы, афтæмæй йæ ахгæны. Уый у, ссæдз азы кæуыл цæудзæн, ахæм лæппу, ууыл дæр изæрон уæлæдарæс, йæ фадгуытæ фадхъулты уæнг сты хуылыдз.

      Фредди. Нигде ни одного, ни за какие деньги.

      Мать. Ах, Фредди, машину всегда можно достать. Ты просто плохо искал.

      Дочь. Боже, как мне все надоело. Уж не прикажешь ли нам самим идти за такси?

      Фредди. Я же вам говорю, все машины расхватали. Дождь начался внезапно, никто его не ожидал, и все кинулись искать такси. Я дошел до Черинг-кросс, потом повернул и добрался почти до самого Ледгет-серкус: нигде ни одной свободной машины.

      Мать. А на Трафальгар-сквер?

      Фредди. И на Трафальгар-сквер ни одной.

      Дочь. А ты там был?

      Фредди. Я был на Черинг-кросском вокзале. Ты, вероятно, ожидала, что я пробегусь до Хамерсмита?

      Дочь. Никуда ты не ходил.

      Мать. Ты в самом деле ужасно беспомощен, Фредди. Иди опять и, пока не найдешь такси, не возвращайся.

      Фредди. Только зря вымокну до нитки.

      Дочь. А мы? По-твоему, мы всю ночь будем стоять здесь на ветру, в одних платьях? Это свинство. Эгоист несчастный!

      Фредди. Ну, ладно, ладно, иду.

ЧЫЗГ. Цы бадæ?

ФРЕДДИ. Нæй иунæг такси дæр, цыфæнды ’хцайæ дæр.

МАД. Ах, Фредди, машинæйæн кæдфæнды дæр ссарæн ис. Æвзæр æй агуырдтай.

ЧЫЗГ. О, Хуыцау, мæнæ цытæ ’взарын! Уæдæ ныр нæхæдæг араст уæм такси агурæг?

ФРЕДДИ. Куы дын зæгъын, иунæг машинæ дæр нал фæуагътой фæстæмæ фæкастмæ. Къæвда æнæнхъæлæджы ныккалдта æмæ адæм сеппæт дæр такситæм ныххæррæтт ластой. Черинг-кроссы онг ныццыдтæн, стæй аздæхтæн æмæ ныххæццæ дæн суанг Ледгет-Серкусмæ: иунæг сæрибар машинæйыл дæр мæ цæст не ’рхæцыд.

Мад. Трафальгер-скверы та?

ФРЕДДИ. Трафальгер-скверы дæр нæй иунæг дæр.

ЧЫЗГ. Æмæ дзы уæвгæ уыдтæ?

ФРЕДДИ Черинг-кроссы вокзалы уыдтæн. Хамерсмитмæ дæр ма дын куыннæ бахæццæ уыдаин!

ЧЫЗГ. Иу ран дæр нæ уыдтæ.

МАД. Æцæгæй дæр тынг æдзæллаг дæ, Фредди. Ацу-ма иу хатт, æмæ, цалынмæ такси ссарай, уæдмæ мауал æрбаздæх.

ФРЕДДИ. Мæхи ма дзæгъæлы кæд ныддонласт кæнон!

ЧЫЗГ. Æмæ мах та? Афтид къабаты хъуамæ ахсæв-бонмæ ацы тыгъдызæй къæвдайы бын æрдауæм дæумæ гæсгæ? Хуы нæ дæ гъеныр ды? Нæ фæлæ, дæхи уды къоппа йеддæмæ никæй уарзыс!

ФРЕДДИ. Цæй, хорз, хорз, цæуын.

      Раскрывает зонтик и бросается в сторону Стрэнда, но по дороге сталкивается с у личной цветочницей, которая спешит укрыться от дождя, и выбивает у нее из рук корзину с цветами. Ослепительная вспышка молнии, сопровождаемая оглушительным раскатом грома, служит фоном для этого происшествия.

      Цветочница. Ты что, очумел, Фредди? Не видишь, куда прешь!

      Фредди. Виноват... (Убегает.)

      Цветочница (подбирая рассыпанные цветы и укладывая их в корзинку). А еще называется образованный! Все мои фиялочки копытами перемял.

Йæ зонтик райгом кодта æмæ ныр та æндæрырдæм астъæлфы, фæлæ æваст йæхи скъуыры Дидинæгуæйгæнæгыл, уый дæр æрбацæйлидзы къæвдайæ, дидинджыты чыргъæд ахауы. Уыцы цъусдуг арв тынг нырттивы æмæ æргæрæхтæ ласы.

ДИДИНÆГУÆЙГÆНÆГ. Гъей, хъус-ма, Фредди, сæлхæр фæдæ? Æви дæ ныхыл цæстытæ нæй!

ФРЕДДИ. Хатыр... (Азгъоры.)

ДИДИНÆГУÆЙГÆНÆГ. (æмбырд кæны йæ дидинджытæ æмæ сæ фæстæмæ чыргъæды æвæры.) Ахуыргонд дзы ахæм куы нæ уа! Мæ уардитæ мын йæ сæфтджытæй банай кодта!

      Усаживается у подножия колонны справа от дамы и начинает приводить в порядок цветы. Привлекательной ее не назовешь. Лет ей восемнадцать-двадцать, не больше. На ней маленькая матросская шапочка из черной соломки, с многочисленными следами лондонской пыли и копоти, явно скучающая по щетке. Ее давно не мытые волосы приобрели какой-то неестественный мышиный цвет. Поношенное черное пальто, узкое в талии, едва доходит до колен. На ней коричневая юбка и грубый фартук. Башмаки тоже знавали лучшие дни. Нельзя сказать, что она не старается быть по-своему опрятной, но по сравнению с окружающими ее дамами выглядит настоящей грязнулей. Черты ее лица не хуже, чем у них, но кожа оставляет желать лучшего. К тому же девушка явно нуждается в услугах зубного врача.

Æрбады цæджындзы æмбуар мады рахизфарс æмæ йæ дидинджытæ биноныг кæны. (...)

      Цветочница. Ага, так это ваш сынок? Хороша мамаша! Воспитала бы сына как положено, так он бы побоялся цветы у бедной девушки изгадить, а потом смыться и денег не заплатить. Вот вы теперь и гоните монету!

МАД. Бахатыр кæн, фæлæ йæ цæмæй зоныс, мæ фыртæн йæ ном Фредди хуыйны, уый?

ДИДИН. А-гъа, уæдæ дæ фырт у уый? Цы загъдæуа дæу хуызæн мадæй! Нывыл куы схъомыл кодтаис дæ фырты, уæд мæгуыр чызджы дидинджытæ фаджысæй не сцагътаид æмæ, æхца нæ бафидгæйæ, нæ атымычъе ластаид. Гъер дæхæдæг рафæлдах де ’хцадон зыгъуыммæ!

      Прошу извинения, но попытка воспроизвести ее отчаянный диалект без фонетической транскрипции неосуществима за пределами Лондона.

Ам æмæ дарддæр иугай-иу нæмттæ лæвæрд цæуынц цыбыргондæй. (Тæлмацгæнæг).

      Мать. Не вмешивайся, Клара. Есть у тебя мелочь?

      Дочь. Шестипенсовик. Мельче нет.

      Цветочница (с надеждой). Так я вам его разменяю, леди.

      Мать (Кларе). Дай сюда.

      Дочь неохотно подчиняется.

      Так. (Цветочнице.) Вот вам за цветы, милая.

      Цветочница. Премного благодарна...

      Дочь. Пусть она даст сдачи. Такому букетику красная цена - пенни.

      Мать. Помолчи, Клара. (Цветочнице.) Сдачу оставьте себе.

      Цветочница. У... у... у... х, спасибо вам, леди.

      Мать. А теперь скажите мне, откуда вам известно имя этого молодого человека?

      Цветочница. Да я его и не знаю.

      Мать. Но я слышала, как вы назвали его по имени. Не обманывайте меня.

      Цветочница (возражая). А чего мне вас обманывать? Ну, Фредди, Чарли - не все одно? Надо же из вежливости как-то назвать человека. (Усаживается возле своей корзины.)

      Дочь. Зря только выбросили шесть пенсов. Право, мама, тут уж вы могли бы пощадить Фредди. (Брезгливо отступает за колонну.)

ЧЫЗГ. Ай та ма нын кæм æвзаринаг уыди?

МАД. Дæу ницы хъуыддаг ис, Кларæ. Лыстæджытæ дæм ис?

ЧЫЗГ. Æхсæз пенсы. Лыстæгдæр нæй.

ДИДИН. Æмæ уын æй æз баивдзынæн, хорз чызг.

Мад (Кларæйæн). Æри-ма йæ ардæм.

Чызг æвæндонæй ратты æхца.

(Дидинæгуæйгæнæгæн.) Мæнæ дын дæ дидинджыты аргъ, мæ хур.

ДИДИН. Стыр бузныг...

ЧЫЗГ. Цы ма нæм цæуы, уыдон æриуæд. Иу пеннийæ фылдæры аргъ не сты йæ дидинджытæ.

МАД. Дæ дзыхыл фæхæц, Кларæ. (Дидинæгуæйгæнæгæн.) Цы ма нæм цæуы, уыдон дæр дæхицæн уадз.

ДИДИН. У...у...у...х, бузныг, æхсин.

МАД. Ныр та мын зæгъ, кæцæй зоныс уыцы лæппуйы ном?

ДИДИН. Æмæ йæ кæм зонын?

МАД. Фехъуыстон æй, йæ номæй йæм куыд сдзырдтай, уый. Сайгæ мæ ма акæн.

ДИДИН. (разы нæу). Æмæ дæ цы сайын? Фредди, Чарли — уæлдай та сæ цы и? Адæймагмæ исты номæй сдзурын хъæуы æви нæ хъæуы? (Йæ чыргъæды цур æрбады.)

ЧЫЗГ. Не ’хсæз пенсы доны къусы сæфт фæкодтой. Ацы ран уæддæр фæцауæрстаис Фреддийыл, мамæ. (Былысчъилгæнгæ цæджындзы аууон слæууыд.)

      Пожилой джентльмен - привлекательный тип старого военного - спешит укрыться от дождя, закрывая на ходу зонтик, с которого льет вода. У него, как и у Фредди, брюки внизу совершенно мокрые. Он в вечернем костюме и легком пальто. Занимает освободившееся место у колонны слева.
 

Ацæргæ джентльмен — зæрдæмæдзæугæ, зæгъгæ, кæмæй фæзæгъынц, ахæм кардзыд æфсæддоны тип — къæвдайæ æмбæхсы, йæ зонтик цæугæ-цæуыны æхгæны, дон дзы лæдæрсы. Фреддийау, амæн дæр йæ фадгуытæ бынæй зыбыты хуылыдз. Изæрон костюм æмæ рог пъалто йæ уæлæ. Галиу цæджындзы цур, Кларæ кæм уыди, уым æрлæууы.

      Мать (джентльмену). Ну, как там, сэр? Просвета все еще не видно?

      Джентльмен. Ни малейшего намека. Напротив, дождь усиливается. (Подходит к тому месту, где сидит цветочница, ставит ногу на плинтус колонны и, нагнувшись, подвертывает мокрые брюки.)

      Мать. О Господи! (Огорченно отходит к дочери).

      Цветочница (пользуется соседством пожилого джентльмена, чтобы завязать с ним дружеские отношения). Раз опять припустил, значит, конец видать. Не огорчайтесь, кэптен, купите лучше букетик у бедной девушки.

      Джентльмен. К сожалению, у меня нет мелочи.

      Цветочница. Я вам разменяю, кэптен.

      Джентльмен. Соверен? Мельче у меня нет.

      Цветочница. Ух ты! Купите цветочек, кэптен, купите! Полкроны я еще разменяю. Возьмите вот этот - всего два пенса.

      Джентльмен. Не приставай ко мне, девочка, - это нехорошо. (Шарит по карманам.) У меня в самом деле нет мелочи... Постой-ка! Вот три монетки по полпенса, если тебя устроит... (Переходит к другой колонне.)

      Цветочница (разочарованно, но понимая, что полтора пенса лучше, чем ничего). Спасибо вам, сэр.

      Прохожий (цветочнице). Эй ты, полегче, взяла деньги - так дай ему цветок. Видишь вон того типа за колонной? Он записывает каждое твое слово.

 Все оборачиваются к человеку с записной книжкой.
 

ДЖЕНТЕЛЬМЕН. Уфф!

Мад (джентльменæн) Сэр, ницыма сыгъдæг кæны арв æппын?

ДЖЕНТЕЛЬМЕН. Йæ фæсонæрхæджы дæр нæй. Уый нæ, фæлæ ма йæм æфтаугæ дæр бакодта. (Дидинæгуæйгæнæг кæм бады, уырдæм бацæуы, цæджындзы плинтусыл йæ къах сæвæры, ныггуыбыр кæны æмæ йæ хуылыдз фадгуытæ хæрдмæ фæлдахы.)

Мад. О, Хуыцау! (Мæстæлгъæдæй ацæуы йæ чызгмæ.)

ДИДИН. Иугæр та йæ ногæй райдзæгъта, уæд ын бирæ ахæссæн нал и. Ма тыхс, къæпитан, фæлтау иу дидинджыты баст балхæн мæгуыр чызгæй.

ДЖЕНТЕЛЬМЕН. Бæргæ, фæлæ мæм, хъыгагæн, нæй лыстæджытæ.

ДИДИН. Æз дын сæ баивдзынæн, къæпитан.

ДЖЕНТЕЛЬМЕН. Соверен баивдзынæ? Уымæй лыстæгдæр мæм нæй.

ДИДИН. Гъе уый дын лæг! Æрмæстдæр иунæг дидинæг балхæн, къæпитан, иунæг æрмæстдæр. Кронæйы æмбис дын баивдзынæн. Мæнæ йай райс — дыууæ пенсы æрмæстдæр.

Джентльмен. Ма мæ тыхсын кæн, гыццыл чызг, — уый аив нæу. (Йæ дзыппытæ сгары.) Æцæгæй дæр мæм нæй лыстæджытæ... Фæлæуу-ма! Мæнæ дын æртæ ’хцайы, пенсы æмбистæ, кæд дæ хъæуынц, уæд... (Иннæ цæджындзмæ бацæуы.)

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ. (дидинуæйгæнæгæн). Гъей, дæхи дзæбæх дар дын зæгъын, æхца райстай, уæд ын йæ дидинæг ратт. Уартæ цæджындзы фале уыцы хæрзконды уыныс? Уый дын дæ алы ныхас дæр фысгæ кæны.

(Сеппæт дæр азилынц чиныгджын лæджы ’рдæм.)

           Цветочница (испуганно вскакивая). Что я худого сделала? Ну, заговорила с джентльменом - так я имею право продавать цветы, если на тротуар не лезу. (Истерически.) Я девушка порядочная! Я ничего такого ему не сказала - просто попросила купить цветочек...

      Общий шум. Большая часть публики сочувствует цветочнице, но осуждает ее чрезмерную чувствительность. Люди пожилые, солидные треплют ее по плечу, бросая ободряющие реплики вроде: "Чего расхныкалась? Кто тебя трогает? Кому ты нужна? К чему шум поднимать? Ну-ну, успокойся. Будет, будет!" Менее терпеливые рекомендуют ей заткнуть глотку или сердито спрашивают, чего, собственно, она разоралась? Те, кто стояли далеко и не знают, в чем дело, спешат к месту происшествия и усугубляют суматоху расспросами и объяснениями: "Что за шум? Что она натворила? Где он? Да вот, застукал ее легавый. Какой? Да вон тот, за колонной. Деньги у джентльмена выманила". И так далее. Цветочница, оглушенная и растерянная, протискивается сквозь толпу к джентльмену и громко вопит.

ДИДИН. (уыцы тарстæй фæгæпп ласы). Æмæ цы сарæзтон æвзæрæй? Нымадæй цалдæр ныхасы скодтон ацы джентльменмæ — уымæн æмæ мын ацы ран ис дидинджытæ уæй кæныны бар, цæуджыты, мыййаг, куы нæ хъыгдарын. (Цъæхахстгæнгæ.) Æз къулыбадæг чызг нæ дæн! Æппындæр ын ахæмæй ницы загътон — иунæг дидинæг мæ, зæгъын, балхæн...

Иууылдæр иумæ уынæр кæнынц, дидинæгуæйгæнæджы уайдзæфты бын фæкодтой... (...) Дидинæгуæйгæнæг хорзау нал у, адæмы ’хсæнты джентльмены цурмæ балæгæрста æмæ цъæхахст кæны.

      Человек с записной книжкой (выходит вперед, толпа окружает его). Ну, хватит, хватит! Кто вас обижает, глупая вы девчонка! За кого вы меня принимаете?

      Прохожий. Все в порядке. Это джентльмен - поглядите, какие у него ботинки. (Объясняет человеку с записной книжкой.) Она думала, сэр, что вы легавый.

       Человек с записной книжкой (с живым интересом). А что значит "легавый"?

      Прохожий (не находя определения). Легавый - это... это... ну, одним словом, легавый. Как его иначе назовешь? Ну, вроде сыщика или полицейского агента.

       Цветочница (все еще истерически). Да я на Библии могу присягнуть, что ничего такого...

      Человек с записной книжкой (повелительно, но добродушно). Довольно! Замолчите наконец. Разве я похож на полицейского?

      Цветочница (далеко не успокоенная). А зачем тогда записывали каждое слово? Почем я знаю, что вы там накатали? А ну-ка, покажите, что у вас там обо мне накарякано?

ДИДИН. Хорз лæг, дæ хорзæхæй, зæгъ ын æмæ мыл мацы ныффысса! Уый тыххæй мын цытæ бакæндзысты, уый зоныс! Нал мын уыдзæн дидинджытæ уæй кæныны бар, уынгмæ мæ разыввытт ласдзысты, нæлгоймæгтæм тыхдзырд кодта, зæгъгæ. Уыдон мæнæн ахæм...

ФЫССÆНЧИНЫГДЖЫН (размæ рацæуы, адæм ыл æртыхсынц). Цæй, цæй, æгъгъæд ниу, æдылы къоппа! Чи дæ цы хъыгдары? Зонгæ мæ кæнут, чи дæн, уый?

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ. Алыг и, æмбæрстгонд у æппæт дæр. Йай у, æцæг джентльмен цы вæййы, уый. Йæ батинкæтæ дæр ын нæ уынут, уæ хæдзармæ уæ рардæуа! (Æмбарын кæны фыссæнчиныгджынæн.) Сэр, уыцы чызг дæ егар куыдз фæхуыдта.

ФЫССÆНЧИНЫГДЖЫН (дисгæнгæ). Уый та цы у — «егар куыдз»?

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ (нæ ары ныхас). Егар куыдз йед у... мæнæ... цыбыр дзырдæй — егар куыдз. Æндæр ма йæ цы рахондзынæ? Уæд та — фæдысмудæг... пъæлицæйы дзырдхæссæг.

ДИДИН. (уæддæр ма цъæхахстгæнгæ). Библийы раз ард хæрын, ахæмæй...

ФЫССÆНЧИНЫГ (барджынæй, фæлæ зæрдæхæларæй). Æгъгъæд! Банцайдзыстут ма, æви нал! Цы ис мæнмæ пъæлицæйаджы хуызæнæй?

ДИДИН (уæддæр нæма ’рсабыр). Уæдæ цæмæн фыстай мæ алы ныхас дæр? Цæмæй йæ зонын, цытæ ныххыбар-хыбур кодтай, уымæн? Гъама, равдис, цытæ дзы ныххылы-мылы кодтай мæн тыххæй?

      Он раскрывает записную книжку и сует ей под нос. Толпа, пытаясь прочесть написанное через его плечо, напирает так, что человек послабее не устоял бы на ногах.

      Чего это? Написано-то не по-нашему. Я не разбираю...

      Человек с записной книжкой. Зато я разберу. (Читает, точно воспроизводя ее выговор.) "Ни огарчайтись, кэптин, купитя лучше пукетик у бенной девушки".

      Цветочница (в полном смятении). Может, вы за то, что я его назвала "кэптен"? Так я ж ничего плохого не думала. (Джентльмену.) Ах, сэр, не велите ему на меня заявлять, за одно только слово. Вы...

      Джентльмен. О чем заявлять? Я вас ни в чем не обвиняю. (К человеку с записной книжкой.) Право, сэр, хоть вы и сыщик, вам вовсе незачем ограждать меня от приставаний, пока я сам не попрошу. Слепому ясно, что у девушки не было дурных намерений.

      Голоса в толпе (протестующе против полицейского произвола). Правильно! Чего он суется? Пусть лучше занимается своим делом! Не видите, что ли? Он выслужиться захотел! Каждое слово за человеком записывает! Девушка с ним слова не сказала! А хоть бы и сказала! Хорошенькое дело, девушке уж и от дождя нельзя укрыться, чтобы ее не оскорбили. (И т.д. и т.п.)

       Прохожие, настроенные наиболее сочувственно, отводят цветочницу обратно к колонне, где она снова усаживается, стараясь побороть волнение.

Йæ фыссæн чиныг байгом кæны æмæ йын æй йæ фындзы бынмæ бахæссы. Адæм йе уæхсчы сæрты архайынц фыстытæ бакæсыныл, афтæ йыл рауæз кæнынц, æмæ сæ алы лæг нæ бауромид, афæлдæхид.

Цытæ сты, цытæ? Махырдыгонау фыст куы не сты. Ницы сын æмбарын.

ФЫССÆНЧИНЫГ. Уый хыгъд сæ æз хорз æмбарын. (Фæзмы йын йæ ныхасыуаг.) «Ма тыхыс къæпитан, фæлтау иу дидинæджы басытт балхæн магур чызыгæй».

ДИДИН (бынтон стыхсти). Къæпитан æй кæй схуыдтон, уый тыххæй? Æмæ йæ исты бафхæрынмæ хъавыдтæн? (Джентльменæн.) Хорз лæг, ма йæ бауадз мæныл бахъаст кæнын... Иунæг дзырды тыххæй. Ды...

ДЖЕНТЕЛЬМЕН. Хъаст та цæй охыл уæд? Ды мур дæр ницы азымджын дæ мæ цуры. (Фыссæнчиныгджынæн.) Сэр, кæд цыфæнды фæдысмудæг дæ, уæддæр дæу æххуысхъуаг нæ дæн — уæд дын мæхæдæг загътаин. Ау, куырм лæг дæр æй куы уыны, ацы чызгæн æвзæрæй йæ зæрды кæй ницы уыдис, уый.

Хъæлæстæ (пъæлицæйы тыхмиты ныхмæ). Тынг раст! Йæ фындз кæм нæ фæтъысдзæн! Фæлтау йæхи куыстытæ куы кæнид! Æниу æй не ’мбарут? Йæ хицæутты цæстмæ йæ уд хъары! Адæймагæн йæ алы ныхас дæр фæфысс! Афтæмæй та йæм чызг хъыпп-сыпп дæр не скодта! Æмæ йæм æниу сдзырдта, зæгъгæ, уæд цы? Мæгуыр чызг къæвдайæ баууон кодта йæхи, æмæ йын уæд цы дæ зæрды ис?

(Æ.а.д.)

Хæларзæрдæдæр чи у цæуджытæй, уыдон чызджы фæстæмæ цæджындзы цурмæ бакæнынц æмæ та уым æрбады, бæрæг у, тынг кæй тыхсы нырма.

      Человек с записной книжкой (обернувшись к нему, сердечно). Как поживают ваши родные в Селси?

      Прохожий (подозрительно). А кто вам сказал, что мои родные из Селси?

      Человек с записной книжкой. Неважно кто. Ведь это же так. (К цветочнице.) А вас как занесло так далеко на восток? Вы ведь родились в Лисонгрове.

      Цветочница (ошеломленная). А что такого, если я уехала из Лисонгрова? Я там в конуре вонючей жила, - у свиньи хлев и то лучше, - а платила четыре шиллинга шесть пенсов в неделю. (Заливается слезами.) О... о... о... ой... ой... ой...

      Человек с записной книжкой. Живите где угодно, только прекратите реветь.

      Джентльмен (девушке). Ну полно, полно! Он не тронет тебя, ты имеешь право жить где хочешь.

      Саркастический прохожий (протискиваясь между человеком с записной книжкой и джентльменом). Например, в собственном особняке на Парк-лейн. А знаете, я не прочь обсудить с вами жилищную проблему.

      Цветочница (пригорюнившись над корзиной, потихоньку причитает). Я девушка честная. Да, честная.

       Саркастический прохожий (не обращая на нее внимания). Ну, а откуда я родом, вы знаете?

      Человек с записной книжкой (не моргнув глазом). Из Хокстона.

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ. Пъæлицæйаг дæр нæу æмæ иу дæр. Йафтæ йæ цæхдон кæм нæй, уым дæр йæ къæбæр тулы. Куы уын зæгъын — бакæсут-ма йын уæртæ йæ фадыварцмæ.

ФЫССÆНЧИНЫГ. (разилы йæм, зæрдæбынæй). Æнæуый дæ бинонтæ куыдтæ цæрынц Сепсийы?

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ. (æнæууæнкæй). Æмæ дын чи загъта, мæ бинонтæ сепсиаг сты, уый?

ФЫССÆНЧИНЫГ. Уый уæлдай нæу. Зæгъгæ раст кодтон æви нæ? (Дидинуæйгæнæгмæ.) Æмæ ды та кæцæй кæдæм æрбамидæг дæ ардæм, Скæсæнмæ? Лисонгровы куы райгуырдтæ.

ДИДИНÆГУÆЙГÆНÆГ. (фæкуыддæр и). Æмæ Лисонгровæй кæй рафтыдтæн, уым цы ис ахæмæй? Иу сымаггæнаг къуымы фæцардтæн йом — хуыдонæй дæр ноджы фыддæр — афтæмæй фидгæ та кодтон цыппар шиллингы æмæ æхсæз пенсы, алы къуыри дæр. (Йæ цæссыгтæ фемæхсынц.) О...о...о...уау...уау...уау...

ФЫССÆНЧИНЫГ. Кæмдæриддæр дæ фæнды, уым цæр, æрмæст дæ ниуынæй банцай.

Джентльмен (чызгæн). Цæй, хорз, хорз, æгъгъæд фæуæд! Ницы дæ бахъыгдардзæн, кæм дæ фæнды, уым цæр.

Æлхыскъгæнаг Цæуæг (Фыссæнчиныгджынæй Джентльмены ’хсæнмæ балæгæрды). Зæгъæм, дæхи бæстыхайы Парк-Лейны. Нæ фæлæ ма аныхас кæнæм цæрæнуаты хабæрттыл.

ДИДИН. (йæ чыргъæды уæлхъус æнкъардæй бады, сабыр хъарæггæнæгау кæны). Æз нæ дæн хæлд чызг, æз хæлд чызг нæ дæн.

ÆЛХЫСКЪГÆНАГ (чызг æм нымады лæр нæу). Уæдæ æз та кæцырдыгон дæн дæумæ гæсгæ?

ФЫССÆНЧИНЫГ (йæ цæст нæ фæныкъулгæйæ). Хокстонæй.

      В толпе хихикают. Интерес к человеку с записной книжкой явно возрастает.

      Саркастический прохожий (пораженный). Угадал, ничего не скажешь. Черт побери, да вы действительно всезнайка.

      Цветочница (все еще переживая нанесенную ей обиду). Нет у него таких правов, чтобы лезть в чужие дела. Чего он ко мне пристал?

      Прохожий (цветочнице). Верно! Вот ты ему и не спускай. (К человеку с записной книжкой.) Послушайте, а на каком таком основании вы все знаете о людях, которые с вами не желают иметь дела? Где ваше удостоверение?

      Несколько человек из толпы (ободренные ссылкой на статью закона). Точно! Где у вас удостоверение?

      Цветочница. А пусть его болтает чего вздумается! Не хочу с ним связываться.

      Прохожий. А все потому, что вы нас за людей не считаете. С джентльменом вы бы себе шутки шутить не позволили.

      Саркастический прохожий. Верно! Если уж взялись ворожить, так скажите нам - откуда он взялся? (Указывает на пожилого джентльмена.)

      Человек с записной книжкой. Челтенхем, Харроу, Кембридж, позднее Индия.

      Джентльмен. Совершенно верно.

      Толпа разражается хохотом. Теперь сочувствие явно на стороне человека с записной книжкой. Раздаются восклицания: "Все насквозь знает! Так и отрезал! Слыхали, как он ему выложил что, да как, да где?" И т.д.

      Джентльмен. Позвольте спросить, сэр. Вы, наверно, из мюзик-холла? Зарабатываете этим номером на жизнь?

      Человек с записной книжкой. Я уже подумывал об этом. Возможно, когда-нибудь попробую.

Адæм бачыр-чыр кæнынц. Фыссæнчиныгджынмæ се ’ргом тынгæй-тынгдæр здахынц.

ÆЛХЫСКЪГÆНАГ (стыр дисы бацæуы). Базыдта йæ, цы ма загъдæуа! Ард мæ хæдзары, ай æцæгæй дæр халонау йе уæны кæсы.

ДИДИН. (йæ уд йе ’муд нæма ’рцыди). Чи йын æрцагъта ахæм бартæ æмæ искæйы хъуыддæгты йæ фындз тъысса? Цы мæм ныууырдыг?

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ (дидинуæйгæнæгæн). Тынг раст! Æппындæр ын хатыр ма кæ! (Фыссæнчиныгджынæн.) Байхъус-ма, хорз лæг: ацы адæмæй дæ иунæг дæр куы нæ зоны, уæд сын ды цæмæй зоныс сæ хабæрттæ, чи дын радта уыцы бар? Равдис-ма дæ гæххæтт!

Адæмы ’хсæнæй хъæлæстæ (гæххæтты кой сæ зæрдæмæ фæцæуы). Тынг раст! Кæм и дæ гæххæтт?

ДИДИН. Уадз æмæ дзæнгæда цæгъда! Нымады дæр мæм нæу.

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ. Уымæн æмæ ды мах адæмыл дæр нæ нымайыс. Уæртæ-ма, уæдæ, джентльменимæ бафæлвар гаккырисæй хъазын.

ÆЛХЫСКЪГÆНАГ. Уæдæ, уæдæ! Кæд æцæгæй дæр де уæны кæсыс, уæд-ма зæгъ: кæцæй æрхаудта уæртæ уыцы лæг? (Амоны ацæргæ джентльменмæ.)

ФЫССÆНЧИНЫГ. Челтенхем, Харроу, Кембридж, фæстагмæ та Инди.

ДЖЕНТЕЛЬМЕН. Тынг раст.

Адæм кæл-кæлæй худынц. Бæрæг у, ныр Фыссæнчиныгджыны фарс кæй фесты, уый. Хъуысы хъæлæстæ: «Зоны алцы дæр! Комкоммæ йын сæ куыд бакъæрцц ласта! Фехъуыстат!» (æ.а.д.)

ДЖЕНТЕЛЬМЕН. Бафæрсын аипп ма уæд, сэр. Ды, æвæццæгæн, циркæй дæ, мюзик-холлæй? Дæ къæбæр уыдæттæй кусыс?

ФЫССÆНЧИНЫГ. Ууыл дæр ахъуыды кодтон. Чи зоны, искæд бон бафæлварон.

      Дочь (потеряв терпение, бесцеремонно проталкивается вперед). Куда же пропал Фредди? Я схвачу воспаление легких, если еще постою на этом сквозняке.

      Пожилой джентльмен, вежливо сторонясь, отступает за колонну.

      Человек с записной книжкой (поспешно делает отметку, повторив про себя). Эрлкорт.

      Дочь (возмущенно). Попрошу держать при себе свои дерзости.

      Человек с записной книжкой. Неужели я сказал что-либо вслух? Простите, это невольно. Но матушка ваша, несомненно, из Эпсома.

      Мать (подходит к дочери и становится между ней и человеком с записной книжкой). Подумайте, как интересно! Я действительно выросла в Широкаледи-парк, неподалеку от Эпсома.

      Человек с записной книжкой (весело смеясь). Ха-ха-ха! Черт, ну и название. (К дочери.) Простите, вам, кажется, нужно такси?

      Дочь. Как вы смеете обращаться ко мне!

      Мать. Клара, Клара!

      Дочь сердито пожимает плечами и, не удостоив ответом, с надменным видом отходит в сторону.

      Мать. Мы были бы страшно признательны вам, сэр, если бы вы достали для нас такси.

Къæвда банцади æмæ адæм хæлиу кæнын байдыдтой.

ДИДИН (адæм йæ фарс кæй нал сты, уый йæ зæрдæмæ нæ цæуы). Æз æм ницы уынын хорзæй. Хорз лæг мæгуыр чызджы никæд бафхæрдзæн.

Чызг (йæхи нал баурæдта, адæмы ’хсæнты размæ лæгæрды). Кæм æрбадæлдзæх Фредди? Ацы дымгæмæ адæймаг рæуджыты низ ссардзæн.

Ацæргæ джентльмен уæзданæй цæджындзы аууон балæууы.

ФЫССÆНЧИНЫГ (тагъд-тагъд цыдæр афыссы æмæ зæгъгæ дæр фæкæны). Эрлкорт.

ЧЫЗГ (мæстыйæ). Уæлдай дзырдæппарæнтæ куы нæ кæнис, уæд, цыма, хуыздæр уаид.

ФЫССÆНЧИНЫГ. Ау, æмæ зæгъгæ дæр исты кодтон? Бахатыр кæн, æнæбары мæ сирвæзти. Фæлæ дæ дзæбæх мад æнæгуырысхойæ у Эпсомæй рацæугæ.

Мад (фыссæнчиныгджынæй йæ чызджы ’хсæнмæ бацæуы). Уый та дын ног диссæгтæ! Æз æцæгæй дæр схъомыл дæн Эпсоммæ æввахс. Фæтæнсин парчы.

ФЫССÆНЧИНЫГ (хъæлдзæгæй худы). Ха-ха-ха! Ахæм ном дзы куы нæ уа! (Чызгмæ.) Бахатыр кæн, такси дæ, цыма, хъуыди?

ЧЫЗГ. Куыд уæндыс мемæ ныхæстæ кæнын!

МАД. Кларæ, Кларæ! Мæрдты дæр дын æй никуы ферох кæниккам, сэр, такси нын куы ссарис, уæд.

      Человек с записной книжкой вытаскивает свисток. Мать отходит к дочери. Человек с записной книжкой пронзительно свистит.

      Саркастический прохожий. Видали? Я же говорил, что это шпик, только в штатском.

      Прохожий. Нет, у него не полицейский, а спортивный.

      Цветочница (все еще негодуя). Нет у него таких правов, чтобы забрать мой патент. Мне нужен патент, как и всякой леди.

      Человек с записной книжкой. Кстати, вы заметили, что дождь уже перестал?

      Прохожий. И верно. Чего же вы раньше не сказали? А то мы торчим здесь и теряем время: слушаем ваши глупости. (Уходит по направлению к Стрэнду.)

      Саркастический прохожий. А я могу сказать, откуда вас самих принесло. Из психической лечебницы. Возвращайтесь-ка туда.

      Человек с записной книжкой (поправляя). Психиатрической.

      Саркастический прохожий (стараясь говорить изысканно). Весьма признателен, господин учитель. Ха-ха-ха! Всего наилучшего! (Издевательски-почтительно приподнимает шляпу и уходит.)

      Цветочница. Людей только пугает! Самого бы его пугнуть.

      Мать. Дождя нет. Клара. Теперь можно добраться до автобуса. Идем. (Подбирает юбку и торопливо уходит по направлению к Стрэнду.)

      Дочь. А как же такси...

      Мать уже не слышит ее.

      Дочь. Ах, как мне все надоело! (С раздраженным видом следует за матерью.)

Фыссæнчиныгджын йæ дзыппæй уасæн сласы. Мад йæ чызджы ’рдæм ацæуы. Фыссæнчиныгджын уасæнæй тынг ныкъкъуыззитт ласы.

ÆЛХЫСКЪГÆНАГ. Федтат? Нæ уын загътон, фæдысмудджытæн сæ бынæйласгæтæй у, зæгъгæ.

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ. Нæ, пъæлицæйаджы уасæн нæу, хуымæтæг хъазæн у.

Дидин (йæ маст нæма ’рцыди). Чи йын æрцагъта ахæм бартæ æмæ мын байса мæ патент. Æз дæр иннæтæй цауддæр леди нæ дæн, æмæ мæн дæр патент хъæуы.

ФЫССÆНЧИНЫГ. Зæгъын, къæвда банцади, уый нæ уыныс?

ФÆЦÆЙЦÆУÆГ. Æцæгæй дæр ма. Омæ уыл ныронг дзых нæ уыди? Ам нæ рæстæг уæгъды цы сафæм де ’дылы ныхæстæм хъусгæйæ. (Ацæуы.)

ÆЛХЫСКЪГÆНАГ. Уæдæ дын æй æз зæгъон. дæхæдæг кæцæй æрбасхъиудтай, уый: æррадонæй.

ФЫССÆНЧИНЫГ (раст æй кæны). Зондцухты рынчындонæй.

ÆЛХЫСКЪГÆНАГ (аразгæ дзырд кæнгæ). Егъау бузныг, дæ бæрзонддзинад ахуыргæнæг. Ха-ха-ха! Дæ дзæбæхтæ мæм хъуысæнт! (Йæ худыл барæй тынг уæзданхуызæй схæцы æмæ ацæуы.)

ДИДИН. Адæмы тæрсынгæнын цыма амæ кæсы! Исчи йын йæхи дзæбæх куы суыдтылытæ кæнид.

МАД. Къæвда банцади, Кларæ. Ныр автобусмæ бауайæн дæр ис. Цом. (Йæ юбкæйы фæдджитыл схæцы æмæ тагъдтагъд ацæуы.)

ЧЫЗГ. Æмæ уæд такси та... (Мад æй хъусгæ дæр нал кæны.) Ох, мæнæ сæ мæ бон куыннал у! (Тæргайхуызæй йæ мады фæдыл араст вæййы.)

      Вся публика постепенно разошлась. Остались только человек с записной книжкой, джентльмен и цветочница, которая сидит и, укладывая в корзину цветы, продолжает тихо жаловаться на судьбу.

      Цветочница. Бедная ты девушка! И так тебе жизни нет, а тут еще каждый цепляется да надсмехается.

      Джентльмен (возвращаясь на свое прежнее место, слева от человека с записной книжкой). Могу я узнать, как это у вас получается?

      Человек с записной книжкой. Фонетика и еще раз фонетика. Наука о произношении. Моя профессия и моя страсть. Поистине счастлив тот, кому любимое занятие дает средства к жизни. Ирландца или йоркширца легко узнать по акценту. Но я могу определить место рождения человека с точностью до шести миль, а в Лондоне - двух. Иногда даже в пределах двух улиц.

      Цветочница. Стыда на вас нет, бессовестный!

      Джентльмен. Неужели этим можно заработать на жизнь?

      Человек с записной книжкой. Конечно, можно. И на вполне приличную жизнь. Наш век - это век выскочек. Есть люди, которые начинают в Кентиштауне, живя на восемьдесят фунтов, а кончают в особняке на Парк-лейн, имея сто тысяч годового дохода. Они хотят отделаться от Кентиштауна, но стоит им раскрыть рот, как они выдают себя. Я же могу научить их...

      Цветочница. Занимался бы лучше своим делом, чем мучить бедную девушку.

      Человек с записной книжкой (вспылив). Женщина! Сейчас же прекрати свое мерзкое нытье или ищи себе место на другой паперти.

      Цветочница (с робким вызовом). Я имею право тут сидеть, как и вы.

      Человек с записной книжкой. Женщина, издающая такие омерзительные и убогие звуки, не имеет права сидеть где бы то ни было. Она вообще не имеет права жить. Не забывайте, что вы человеческое существо, наделенное душой и Божественным даром членораздельной речи. Ваш родной язык - язык Шекспира, Мильтона и Библии. А вы тут сидите и квакаете, как простуженная лягушка.

      Цветочница (совершенно подавленная, боясь поднять голову, искоса смотрит на него со смешанным чувством удивления и осуждения). Ай... о... о... у... у... а!

      Человек с записной книжкой (хватаясь за карандаш). Боже мой! Что за звуки! (Записывает, затем, глядя в книжку, читает, точно воспроизводя сочетание звуков.) Ай... о... о... у... у... у... а!

      Цветочница (довольная представлением, невольно смеется). Ух ты!

      Человек с записной книжкой. Взгляните на эту девчонку! Слышали вы, на каком жаргоне она говорит? Этот жаргон навсегда приковал ее к панели. Так вот, сэр, дайте мне три месяца, и эта девушка сойдет у меня за герцогиню на приеме в любом посольстве. Я даже смогу устроить ее горничной или продавщицей в магазин, где надо говорить совсем уж безукоризненно. Нашим миллионерам я оказываю услуги именно этого рода, а на заработанные деньги веду научные изыскания в области фонетики и немножко занимаюсь поэзией - в духе Мильтона.

Адæм фæйнæрдæм ацыдысты иугай-дыгай. Баззадысты ма фыссæнчиныгджын, джентльмен æмæ дидинуæйгæнæг. Йæ дидинджытæ чыргъæды æвæры æмæ та йæ хъысмæтæй хъаст кæны.

ДИДИН. Мæгуыр дæ бон, кæд цы чызг дæ! Æнæуый дæр цъус æнамонд куы нæ дæ, уæд ма дыл алчи та йæ хъал цы калы?

Джентльмен (йæ раздæры бынатмæ æрбаздæхы, фыссæнчиныгджынæн йæ галиу фарсмæ). Цы хуызы дæ къухы ’фтынц утæппæт диссæгтæ, уымæн базоныны амал ницы хуызы и?

ФЫССÆНЧИНЫГ. Фонетикæ æмæ ма ноджыдæр иу хатт фонетикæ. Дзырдтæ куыд зæлынц, уый тыххæй наукæ у мæ куыст дæр æмæ мæ цард дæр. Адæймаг зæрдæйæ цы дæсныйад уарзы, уый ма йын ноджыдæр æфтиаг дæр куы дæтта, уæд ма кæм уыдзæн ахæм адæймагæй амондджындæр! Ирландиагæн дæр, йоркширагæн дæр æнцонæй базонæн ис йæ акцентмæ гæсгæ. Фæлæ ма мæнæн мæ бон базонын у, адæймаг цы ран райгуырди, уый дæр. Æмæ æхсæз миляйæ фылдæр нæ фæрæдийдзынæн. Уæдæ Лондоны та æрмæст дыууæ миляйы. Хатгай та базонын, Лондонæн чи йæ кæцы уынджы райгуырди, суанг уый дæр.

ДИДИН. Гъæ, бастъæлай, дæ цæсгомы царм дыл æрлæбыра!

ДЖЕНТЕЛЬМЕН. Æмæ уыдæттæй фæцæрæн ис?

ФЫССÆНЧИНЫГ. Бæгуыдæр. Стæй ноджы тынг дзæбæх фæцæрæн. Мах рæстæджы йæ хъул сах кæмæн абаддзæн, уый рагацау зын зæгъæн у. Вæййы ахæм адæймæгтæ дæр: йæ хъуыддаг райдайы кæмдæр Кентиштауны, мамæлайы комдзаг фæхæры, стæй æнæнхъæлæджы свæййы галуанты хицау Парк-Лейны, йæ афæдзы æфтиаг та æппынкъаддæр сæдæ мины вæййы. Кентиштаунæй рацыдысты, уый хъæр дæр нал фæкæнынц, фæлæ де сныхас та куыд бамбæхсдзынæ — куыддæр сæ дзыхæй иунæг ныхас схауы, афтæ сæхиуыл комдзог рацæуынц. Гъемæ сæ уæд æз сахуыр кæнын...

ДИДИН. Фæлтау дæхи куыстытæ куы кæнис, мæгуыр чызджы хурхæй марыны бæсты.

ФЫССÆНЧИНЫГ (æрбамæсты). Уæртæ сыл! Ныртæккæ банцай дæ ницæййаг хъиу-хъиуæй, кæнæ та æндæр аргъуан бацагур.

ДИДИН (нæуæндонгомауæй). Дæуæн куыд и ацы ран бадыны бар, мæнæн дæр афтæ.

ФЫССÆНЧИНЫГ. Ахæм æбуалгъ æмæ æдзæллаг мыртæ цы сылгоймаджы хъæлæсæй хауы, уымæн иунæг ран дæр нæй бадыны бар. Цæрыны бар дæр ын нæй æгæр-мæгуыр. Хуыцау дæ адæймагæй кæй рафæлдыста, уый дæ рох ма уæд. Дæ уд дæр, де сныхас дæр хъуамæ аив уой. Хъуамæ дзурай Шекспиры, Мильтоны, Библийы ’взагыл. Ды та, æхсæв-бонмæ уазал цъымарайы чи басыди, ахæм хæфсы хъуахъхъытæ кæныс.

ДИДИН (фырадæргæй йæ сæр сисын дæр нал уæнды, йæ цæстызулæй йæм аивæй кæсы, иуæй йын хъыг сты йæ ныхæстæ, иннæмæй та дисы бацыд). Ай...о...о...у...у...а!

ФЫССÆНЧИНЫГ (йæ кърандасмæ фæлæбуры). О, Хуыцау! Мæнæ цы зæлтæ хъусын! (Фыссы, стæй уæд, фыстытæм кæсгæйæ, кæны чызджы халдих ныхæстæ). Ай...о...о...у...у...у...а!

ДИДИН (диссаг æм фæкасти, йæ худын нæ уромгæйæ). Ничи йæм кæсы!

ФЫССÆНЧИНЫГ. Нæ йæм байхъуыстай ацы чызгмæ — цы ныхасыуагæй дзуры! Уыцы æвзаджыхъæды азарæй баззади уынджыкъæйыл, гъе. Уæдæ афтæ, сэр: æртæ мæйы æмгъуыд мын ратт, æмæ æз ацы чызгæй сараздзынæн, тæккæ уæлдæр æмæ уæздандæр æхсæнад дæр чи сфидауын кæндзæн, ахæм адæймаг. Мæ бон у æмæ йын ссарон исты хъæздыг хæдзары лæггадгæнæджы бынат, кæнæ та дуканигæсы бынат — уыцы куыстыты та, куыд зоныс, афтæмæй уæлдай сыгъдæг æвзагæй дзурын хъæуы. Нæ миллионертæн дæр ахæм æххуыстæ бакæнын, цы ’хца мын бафидынц, уыдонæй наукæйы куыст кæнын, иучысыл мæ хъарутæ фæлварын поэзийы дæр.

      Человек с записной книжкой (с нетерпением). Серьезно? А не знаете ли вы случайно полковника Пикеринга, автора "Разговорного санскрита"?

      Джентльмен. Я и есть полковник Пикеринг. А кто вы?

      Человек с записной книжкой. Генри Хигинс - изобретатель "Универсального алфавита Хигинса".

      Пикеринг (восторженно). Я же приехал из Индии, чтобы повидаться с вами!

      Хигинс. А я собирался в Индию, чтобы встретиться с вами!

      Пикеринг. Где вы живете?

      Хигинс. Уимпол-стрит, двадцать семь "а". Жду вас у себя завтра же.

      Пикеринг. Я остановился в отеле "Карлтон". Идемте ко мне, мы еще успеем перекинуться словечком за ужином.

      Хигинс. С восторгом!

      Цветочница (Пикерингу, когда он проходит мимо). Купите цветочек, добрый джентльмен, а то мне за квартиру платить нечем.

      Пикеринг. К сожалению, у меня в самом деле нет мелочи. (Уходит.)

      Хигинс (возмущенный лживостью девушки). Лгунья! Вы же говорили, что можете разменять полкроны.

      Цветочница (в отчаянии вскакивая). Сердце у вас каменное, вот что! (Швыряет к его ногам корзину.) Нате, забирайте всю эту чертову корзину за шесть пенсов.
 

ДЖЕНТЕЛЬМЕН. Æз мæхæдæг дæр индийаг диалекттæ иртасæг дæн, æмæ...

ФЫССÆНЧИНЫГ (æваст). Æцæгæй? Æмæ уæд, яиййаг булкъон Пикерингы нæ зоныс, санскриты æвзаг ахуыргæнæн чиныджы авторы?

ДЖЕНТЕЛЬМЕН. Булкъон Пикеринг æз дæн. Ды та чи дæ?

ФЫССÆНЧИНЫГ. Генри Хигинс — «Хигинсы универсалон алфавиты» автор.

ПИКЕРИНГ (дисгæнгæ). Æмæ æз Индийæ сæрмагондæй дæу фенынмæ куы ’рбацыдтæн!

ХИГИНС. Уæдæ æз та Индимæ дæу уынæг цæуинаг куы уыдтæн!

ПИКЕРИНГ. Æмæ цæргæ та кæцы уынджы кæныс?

ХИГИНС. Уимпол-стрит, авд æмæ ссæдзæм хæдзар. Тæккæ райсом дæм мæ хæдзары æнхъæлмæ кæсдзынæн.

ПИКЕРИНГ. Æз та уазæгуат «Карлтоны» цæрын. Цом уал мæнмæ, æхсæвæр дæр скæнæм, стæй ма нын аныхас кæныны рæстæг дæр фæуыдзæн.

ХИГИНС. Цинæй мæлгæ!

ДИДИН. (Пикерингæн, йæ рæзты куы фæцæйцæуы, уæд). Иу дидинæг мæ уæддæр балхæн, хорз лæг, кæннод мæ фатерæн цы бафидон, уый мæм нæй.

ПИКЕРИНГ. Хъыгагæн мæм æцæгæй дæр нæй лыстæг æхца.

ХИГИНС (чызг гæды ныхас кæй загъта, ууыл смæсты). Фæлитой! Ныртæккæ афтæ нæ загътай, кроны æмбис балыстæг кæндзынæн?

ДИДИН (адæргæй фæгæпп ласы йæ бынатæй). Ды та — дурзæрдæ, æндæр ницы! (Чыргъæд ын йæ къæхты бынмæ фехсы). Гъа, ахæсс ацы æнæхайыры чыргъæд æхсæз пенсыл.

      Цветочница (вытаскивая полкроны). Ау... у... у... ох! (Вытаскивает два флорина.) У... а... а... ооу! (Вытаскивает еще несколько монет.) Ую... ю... ю... ай! (Вытаскивая полсоверена.) А... а... а... ха... ха... ха... ой!

      Фредди (выскакивая из такси). Наконец-то достал! Хелло! (Цветочнице.) Тут стояли две дамы. Не знаете, где они?

      Цветочница. А как дождь кончился, так они к автобусу и потопали.

      Фредди. Безобразие! А что я буду делать с такси?

      Цветочница (величественно). Не беспокойтесь, молодой человек. На вашей такси поеду домой я.

Аргъуаны сахат ныццæгъды дыууадæсæм æрдæг.

ХИГИНС (сахаты ныццагъд æм фæкасти уæлæрвты уайдзæфау, мæгуыр чызгмæ йæхи æгæр æгъатырæй кæй равдыста, уый охыл). Хуыцауы хъæлæс! (Йæ шляпæйыл уæзданхуызæй схæцы, чыргъæдмæ бакалы армыдзаг æхцатæ æмæ Пикерингы фæстæ ацæуы.)

ДИДИН (сласы кроны æмбис). Ау...у...у...ох! (Сласы дыууæ флорины) У...а...а...ооу! (Сласы соверены æмбис) А...а...а...ха...ха...ха...ой... (Ноджыдæр ма цалдæр згъæр æхцайы сласы.) Ую...ю...ю...ой!

Фредди (таксийæ рагæпп кæны). Фæхæст ыл дæн уæддæр! Хелло! (Дидинæгуæйгæнæгæн.) Ам дыууæ сылгоймаджы куы лæууыдысты. Цы фесты, ницы сын зоныс?

ДИДИН. Къæвда куыддæр банцади, афтæ уартæ автобусы ’рдæм асæпп-сæпп ластой.

ФРЕДДИ Уый та куыд? Æмæ, уæдæ, ныр таксийæн куыд бакæнон?

ДИДИН (сæрыстырæй). Ууыл-ма дæ сæр дæр ма аных, лæппу. Дæ таксийыл æз мæ хæдзармæ афардæг уыдзынæн.

      Проплывает мимо Фредди к машине. Шофер при виде ее поспешно захлопывает дверцу. Понимая его сомнения, она гордо показывает ему пригоршню монет.
 

      Цветочница. Видал, Чарли? Восемь пенсов для нас - кха, тьфу!

      Шофер ухмыляется и открывает ей дверцу.

      Цветочница. Энджел-корт, Друри-лейн, за керосиновой лавкой. И жми на всю железку!

      С шумом захлопывает дверцу. Такси трогается.

      Фредди. Вот это номер!
 

Фреддийы рæзты машинæйы ’рдæм ленкгæнæгау акæны. Шофыр æй куы фены, уæд æвæстиатæй йæ машинæйы дуар æрбагуыпп кæны. Чызг ын бамбары йæ гуырысхойы сæр æмæ йæм уыцы хъалхуызæй æхцаты армыдзаг равдисы.

Федтай, Чарли? Аст пенсы æз æмæ дæуæн — кха, тфу!

(Шофыр йæ дæндæгтæ базыхъхъыр кæны æмæ йын дуар байтындзы.)

Энджел-корт, Друрис-Лейн, фæтæгены дуканийы рæзты. Æрдæтт-ма йæм дзы дзæбæх!

Машинæйы дуар дзæбæх ныггуыпп ласы. Такси ацæуы.

ФРЕДДИ Уæу, дæ мард фесæфа!

      Одиннадцать утра. Кабинет Хигинса на Уимпол-стрит. Это комната в первом этаже, окнами на улицу, первоначально предназначавшаяся под гостиную. Посередине задней стены - двустворчатая дверь: входя через нее, видишь справа у стены два высоких картотечных шкафа, стоящих под прямым углом друг к другу. Там же письменный стол, где громоздятся фонограф, ларингоскоп, батарея тонких органных труб с воздуходувными мехами, ряд газовых горелок под ламповыми стеклами, подсоединенных резиновым шлангом к газовому рожку на стене, несколько разного размера камертонов, муляж человеческой головы в натуральную величину, показывающий голосовые органы в разрезе, и коробка с запасными восковыми валиками для фонографа.
      По ту же сторону - камин; возле него, ближе к двери, - удобное кожаное кресло и ящик для угля. На каминной доске - часы. Между письменным столом и камином - журнальный столик.
      По левую руку от двери - шкафчик с неглубокими ящиками; на нем телефон и телефонная книга. Почти вся остающаяся часть левого угла занята концертным роялем, расположенным хвостом к двери; перед роялем не табурет, как обычно, а скамейка во всю длину клавиатуры. На рояле ваза с фруктами и сладостями, преимущественно шоколадными конфетами.
      Середина кабинета пуста. Кроме кресла, скамейки и двух стульев у письменного стола, в комнате есть лишь еще один стул, не имеющий определенного назначения. Сейчас он придвинут к камину. На стенах гравюры, в основном Пиранези, и портреты меццотинто. Картин нет. Пике ринг, сидя у стола, раскладывает по местам камертон и карточки, которыми только что пользовался. Хигинс, стоя рядом, у картотеки, водворяет обратно выдвинутые ящики. Сейчас, при дневном свете, видно, что это крепкий, жизнерадостный, отменного здоровья мужчина лет сорока, в костюме, свидетельствующем о принадлежности к определенной профессии, - черный сюртук, крахмальный воротничок, черный шелковый галстук. Он один из тех энергичных людей науки, которые глубоко, даже страстно интересуются всем, что может служить предметом научного исследования, и в то же время равнодушны к себе и ближним, а заодно и к их чувствам. Несмотря на возраст и внушительную комплекцию, он, в сущности, очень похож: на непоседу ребенка, который шумно и бурно реагирует на все, что привлекает его внимание, и за которым нужно внимательно присматривать, чтобы он не натворил беды. По-детски неустойчиво и его поведение: добродушная ворчливость в минуты хорошего настроения мгновенно сменяется у него яростными вспышками, как только ему что-нибудь не по нраву; но он так непосредствен и бесхитростен, что симпатичен даже тогда, когда заведомо не прав.

ДЫККАГ АРХАЙД

Райсомы иуæндæс сахаты. Хигинсы кусæн уат Уимпол-стриты. Пикеринг стъолы уæлхъус бады, цы гæххæттытимæ архайдта уæдæй нырмæ, уыдон сæ бынæтты æвæры фæстæмæ. Хигинс лæууы йæ цуры, картотекæйы раз, лæгъзтæ фæстæмæ сæ бынæттæм ссоны.

     Хигинс (задвигая последний ящик). Ну вот, как будто и все.

      Пикеринг. Поистине потрясающе. Но знаете, я не воспринял даже половины.

      Хигинс. Хотите снова прослушать на выбор?

      Пикеринг (встает, подходит к камину и становится спиной к огню). Нет, спасибо, больше не могу. На сегодня хватит.

      Хигинс (идет за ним и становится рядом, с левой стороны). Устали слушать звуки?

      Пикеринг. Да. Ужасное напряжение. А я-то гордился, что могу отчетливо произнести двадцать четыре гласных. Но ваши сто тридцать сразили меня. В большинстве случаев я даже не могу уловить разницу между ними.

      Хигинс. (посмеиваясь, отходит к роялю и берется за конфеты). Вопрос привычки. Вначале вы не улавливаете разницы; но вслушайтесь хорошенько и вскоре убедитесь, что они отличаются друг от друга, как "А" от "Б".

      В комнату заглядывает миссис Пирс, экономка Хигинса.

     В чем дело, миссис Пирс?

ХИГИНС (фæстаг лагъз йæ бынатмæ бассонгæйæ). Мæнмæ гæсгæ, байхъуыстам сеппæтмæ дæр.

ПИКЕРИНГ. Стыр дисы мæ бафтыдтой. Фæлæ, раст зæгъгæйæ, се ’мбисæн рæстмæ ницы бамбæрстон.

ХИГИНС. Фæнды дæ, уæд ма дзы зæрдаивæй, æхсæнмæ ’хсæнты иуцалдæрмæ байхъусæм?

ПИКЕРИНГ (сысты, каминмæ бацæуы, йæ фæсонтæ артырдæм саразы). Нæ, бузныг, мæ бон нал у. Абон уал æгъгъæд фæуæд.

ХИГИНС (йæ фæстæ бацæуы, йæ галиуфарс æрлæууы). Уæдæ, зæгъыс, бафæлладтæ мыртæм хъусынæй?

ПИКЕРИНГ. О. Стыр фыдæбон у. Æз та мæхицæй хуымæтæджы буц уыдтæн, цыппар æмæ ссæдз хъæлæсоны хъæрæй зæгъын кæй фæрæзтон, уымæй! Ныр дæу руаджы базыдтон, цыппар æмæ ссæдз кæй не сты, фæлæ кæй сты æнæхъæн дæс æмæ æхсæзыссæдзы! Сæ фылдæр кæрæдзийæ цæмæй хицæн кæнынц, уымæн рæстмæ æмбаргæ дæр ницы бакодтон.

ХИГИНС (худы, рояльмæ бацæуы, къафеттытæ райсы). Ахуырæй у. Раздæр адæймагмæ æмхалдих фæкæсынц, фæлæ сæм дзæбæх куы ’рыхъусай, уæд базондзынæ, А æмæ Б-йæ уæлдай кæрæдзийы æнгæс кæй не сты, уый.

(Уаты дуарæй бакæсы миссис Пирс, Хигинсы экономкæ.)

Цы зæгъинаг дæ, миссис Пирс?

     Миссис Пирс (колеблясь: она явно растеряна). Какая-то юная особа желает вас видеть, сэр.

      Хигинс. Юная особа? А что ей угодно?

      Миссис Пирс. Видите ли, сэр, она утверждает, что вы очень обрадуетесь, когда узнаете, зачем она пришла. Совсем простая девушка, сэр. Из самых простых. Я бы сразу выпроводила ее, но подумала, может быть, она вам нужна, чтобы наговаривать в ваши машины. Не знаю, правильно ли я поступила, но к вам иногда приходят такие странные люди... Надеюсь, вы меня извините, сэр...

      Хигинс. Ничего, ничего, миссис Пирс. А у нее забавное произношение?

      Миссис Пирс. Кошмарное, сэр, просто кошмарное. Не понимаю, как вы можете интересоваться такими вещами.

      Хигинс (Пикерингу). Давайте послушаем. Тащите ее сюда, миссис Пирс. (Бросается к письменному столу и достает новый валик для фонографа.)

      Миссис Пирс (подчиняясь не без внутренней борьбы). Слушаю, сэр. Как вам угодно. (Уходит.)

      Хигинс. Какая удача! Я покажу вам, как делаю запись. Заставим ее говорить - я запишу ее сначала по системе Белла, а затем латинским алфавитом. Потом запишем ее на фонограф, и вы сможете прослушивать запись сколько захотите, сравнивая звук с транскрипцией.

      Миссис Пирс (возвращаясь). Вот эта юная особа, сэр.

МИССИС ПИРС (гуызавæгæнгæ, тыхсы цæуылдæр). Сэр, иу æрыгон сылгоймаджы фæнды дæу фенын.

ХИГИНС. Æрыгон сылгоймаг? Æмæ йæ цы хъæуы?

МИССИС ПИРС. Куыд дын æй зæгъон... Цыбыр дзырдæй, дæ хицау, дам, тынг бацин кæндзæн, цæй фæдыл æрбацыдтæн, уый куы базона, уæд. Хæрз хуымæтæг чызг, сэр, сæ хæрз мæгуыртæй. Æз æй уадидæгæн феддæдуар кодтаин, фæлæ, дæ, зæгъын, кæд истæмæн хъæуы, уый дæр та кæд дæ машинæтæн ныхæстæ кæнынмæ ’рбацыди. Нæ йæ хъуыди, чи зоны, æрбауадзын, фæлæ дæм хатгай ахæм æнахуыр адæмтæ æрбацæуынц... Ныххатыр мын кæн, дæ хорзæхæй, сэр...

ХИГИНС. Ницы кæны, ницы, миссис Пирс. Æмæ, уæдæ, зæгъыс, йæ ныхасыуаг æнахуыр у?

МИССИС ПИРС. Æбуалгъы ныхасыуаг, æбуалгъы, сэр. Уыдæттæ дæм цæмæй хорз кæсынц, уымæн ницы æмбарын.

ХИГИНС (Пикерингæн). Байхъусæм-ма йæм. Æрбахæр-хæр-ма йæ кæн ардæм, миссис Пирс. (Фыссæн стъолмæ базгъоры æмæ дзы ног къæбæл сисы фонографæн.)

МИССИС ПИРС (бынтон разæнгардæй нæ, джискъусгæнгæ). Хъусын, сэр. Ды куыд зæгъай, афтæ. (Ацæуы.)

ХИГИНС. Мæлæты хорз нæ рауади! Ныртæккæ дæхи цæстытæй фендзынæ, хъæлæстæ куыд фæфыссын, уый. Дзурыныл æй бацардаудзыстæм, æмæ йæ раздæр ныффысдзынæн Беллы ахуырадмæ гæсгæ, стæй та латинаг алфавитæй. Уый фæстæ йæ ныффысдзыстæм фонографыл, æмæ уæд дæхæдæг фендзынæ, дзырдæн йæ азæлдæй йæ дамгъæты ’хсæн цас быдыртæ ис, уый.

МИССИС ПИРС (æрбаздæхы). Мæнæ ис уыцы æрыгон сылгоймаг, сэр.

      Хигинс (сразу узнав цветочницу и не скрывая своего разочарования, которое у него, как у ребенка, превращается в смертельную обиду). Это же та девчонка, которую я записал вчера вечером. Она нам не нужна. У меня достаточно записей с лисонгровским жаргоном. Нет смысла тратить на нее еще один валик. (Цветочнице.) Уходите, вы нам не нужны.

      Цветочница. А вы не задирайте нос раньше времени! Вы еще не знаете, зачем я пришла.

      К миссис Пирс, которая остановилась в дверях, ожидая дальнейших приказаний.

      Вы сказали ему, что я приехала на такси?

      Миссис Пирс. Какие глупости, моя милая! Неужели вы думаете, что такому джентльмену, как мистер Хигинс, не все равно, на чем вы приехали?

      Цветочница. Ого, какие мы гордые! А ведь он не брезговает давать уроки; я сама слышала, как он говорил. Ну так вот! Я сюда не кланяться пришла. Если мои денежки вам не по вкусу, я пойду к другому.

      Хигинс. При чем здесь ваши деньги?

      Цветочница. Как при чем? При том, что я пришла брать уроки. Теперь расчухали? И платить за них собираюсь, не сумлевайтесь!

      Хигинс (ошеломлен). Ну, знаете! (С трудом переводя дыхание.) И чего же вы ожидаете от меня?

      Цветочница. А были бы вы джентльменом, так для начала предложили бы мне сесть. Я ведь уже сказала, что дам вам заработать.

      Хигинс. Пикеринг, как мы поступим с этим пугалом? Предложим ей сесть или вышвырнем ее за окно?

      Цветочница (в ужасе отступает за рояль, готовая отчаянно защищаться). А-а-оо-уу. (Оскорбленная в своих лучших чувствах, хнычет.) Что вы обзываете меня пугалом? Я же сказала, что буду платить, как всякая другая леди.

      Мужчины, остолбенев, растерянно смотрят на нее.

ХИГИНС (уайтагъд базоны дидинуæйгæнæджы). Гъай знон изæр кæй ныффыстон, уыцы гыццыл чызг куы у. Нæ нæ хъæуы. Лисонгроваг ныхасыздæхтæй мæм бирæ фыстытæ ис. Уæлдай хæрдзтæ кæныны сæр дзы ницæмæн хъæуы. (Дидинуæйгæнæгæн.) Цæугæ, ницæмæн нæ хъæуыс.

Дидинуæйгæнæг. Æгæр рагацау нысхъæл кодтай дæ фындз! Цæмæ ’рбацыдтæн, уый уал базон. (Миссис Пирсмæ, уый дуаргæрон лæууы, йæ хицау ын цы зæгъдзæн, уымæ кæсы æнхъæлмæ.) Æз таксийы кæй æрбацыдтæн ардæм, уый йын загътай?

МИССИС ПИРС. Уымæй ма дæ æдылыдæр ныхас фæнды, мæ къона? Хигинсы хуызæн джентльменæн цы уæлдай у, ды цæуыл æрбацыдтæ, уый?

ДИДИН. О-о-о, мæнæ цы хъалы мыггаг стæм, мæнæ! Ау, æмæ, уæдæ, кæд ахæм зынæввæрсоны мыггаг у, уæд уроктæ кæмæн дæтты, уыдоныл куыд æввæрсы? Мæхæдæг æй мæхи дыууæ хъусæй куы фехъуыстон. Гъемæ, уæдæ, афтæ! Æз ардæм лæгъзтæтæ кæнынмæ не ’рбацыдтæн. Кæд мын ме ’хцайыл не ’ввæрсут, уæд æз æндæр ахуыргæнæг дæр соардзынæн.

ХИГИНС. Омæ дзы де ’хцатæ та цалæм сты?

ДИДИН. Куыд цалæм? Æз ардæм æрбацыдтæн дæ урочыты бадынмæ. Æви дæм æрæгмæ хъары ныхас? Стæй æхца дæр бафиддзынæн, æппындæр-ма уый тыххæй дæ гуыбын ма риссæд!

ХИГИНС (йæ хъустыл не ’ууæнды). Хъус-ма! Нæ фæлæ, цы уый зоныс? (Фырадæргæй йæ улæфт йæхи бар нал у.) Гъы, æмæ дæ уæддæр мæнæй цы хъæуы?

ДИДИН. Нæ фæлæ ды æцæгæй дæр джентльмен куы уаис, уæд фæтчыгъæдæн «сбад» уæддæр загътаис афонмæ. Куы дын загътон: æхца дын бакусын кæндзынæн.

ХИГИНС. Пикеринг, куыд кæнæм ацы тæрсынгæнæнæн? «Сбад» ын зæгъæм æви йæ рудзынгæй азыввытт ласæм?

ДИДИН (фæтæрсы, роялы ’рдæм йæхи баласы, бæрæг у, фæтасынвæнд кæй нæ кæны, уый). А-а, оо-уу. (Кæй йæ не ’мбарынц, ууыл хъуыр-хъуыр кæны.) Чи у сымахæн тæрсынгæнæн? Куы уын загътон, иннæтæ цы фидынц, æз дæр уын уый фиддзынæн.

Лæгтæ цавддурау лæууынц, ницуал зонынц сæ сæртæн.

      Пикеринг (мягко). Чего вы хотите, дитя мое?

      Цветочница. Я хочу быть продавщицей в цветочном магазине, а не торговать фиалками на углу Тотенхэм Корт-роуд. А меня туда не возьмут, если я не буду выражаться по-образованному. А он сказал, что берется научить меня. Я не прошу никаких одолжениев, понятно? Я могу заплатить, а он меня обзывает, словно я дрянь последняя.

      Миссис Пирс. Как можно быть такой глупой, невежественной девушкой? Неужели вы думаете, что вы в состоянии брать уроки у мистера Хигинса?
 

      Цветочница. А почему бы нет? Я не хуже вас знаю, почем стоят уроки, и согласна платить.

      Хигинс. Сколько?

       Цветочница (приближаясь к нему, торжествующе). Наконец-то заговорил по-людски. Я ведь знала: стоит вам увидеть, что можно вернуть хоть часть того, что вы швырнули мне вчера вечером, вы сразу станете посговорчивее. (Доверительно.) Малость подзаложили за галстук, а?

      Хигинс (повелительно). Сядьте!

      Цветочница. Только выкиньте из головы, что мне из милости...

      Хигинс (громовым голосом). Кому я сказал? Сядьте!

       Миссис Пирс (строго). Садитесь, моя милая. Делайте, что вам велят.

      Придвигает свободный стул к камину между Хигинсом и Пикерингом и становится за ним, ожидая, пока девушка сядет.

ПИКЕРИНГ (фæлмæнæй). Махæй дæ цы хъæуы, мæ карк?

ДИДИН. Нал мæ фæнды Тотенхем Кортроуды уынджыкъæйыл бонасадæн кæнын, фæнды мæ дидинджыты дуканийы уæйгæнæгæй кусын. Уырдæм та мæ исгæ нæ ракæндзысты, ахуыргонд æвзагæй куы нæ дзурон, уæд. Æмæ мын йæхæдæг загъта, æз, дам, дæ æрцахуыртæ кæндзынæн. Мæнæн тæригъæдтæ-мæригъæдтæ мачи кæнæд! Æз æхца фидын! Уый та ма мын алы фидистæ кæны, цыма æз зæххæй сисынæн дæр нал бæззын...

МИССИС ПИРС. Ахæм æнæфенд æмæ æдылы чызг никуыма федтон! Ау, афтæ ’нхъæл дæ æмæ æцæгæй дæр дæ бон бауыдзæн мистер Хигинсы уроктæм цæуын?

ДИДИН. Цæуыннæ уæд? Дæуæй йæ æвзæрдæр нæ зонын, цæййаргъ сты йæ уроктæ, уый. Æмæ йын фидцзынæн.

ХИГИНС. Цас?

ДИДИН (хæстæгдæр æм фæцæуы, йæхицæй тынг разыйæ). Кæдæй-уæдæй сдзырдтай де ’цæг хъæлæсæй. Æз æй уайтагъд дæр зыдтон: знонизæр мын мæ чыргъæдмæ цы ’хцатæ бакалдтай, уыдонæн фæстæмæ уæд та ма сæ иу хай раздахыны тыххæй ды цыфæнды дæр бакæндзынæ. (Хионимæ дзурæгау). Æвæццæгæн дзы æрхуыфыдтæ Чермены цæссыгæй, гъи?

ХИГИНС (тызмæгæй). Сбад!

ДИДИН. Гъе ’рмæст афтæ ’нхъæл ма у, æмæ мын тæригъæд кæнгæй...
 

ХИГИНС (йæ хъæлæс æрвнæрдау). Кæмæ дзурын? Сбад!

МИССИС ПИРС (тызмæгæй). Сбад, мæ къона. Цы дын зæгъынц, уый кæн.

Сæрибар бандон камины цурмæ бахæссы, Пикерингæй Хигинсы ’хсæн æй æрæвæры.

     Цветочница. А... аааоооу... у. (Стоит ошеломленная, но с вызывающим видом.)

      Пикеринг (с изысканной вежливостью). Не присядете ли?

      Цветочница (неуверенно). Что ж, это можно. (Садится.)

      Пикеринг возвращается к камину.

      Хигинс. Как вас зовут?
      Цветочница. Элиза Дулитл.
 

      Хигинс (торжественно декламирует).
      Элиза, Элизабет, Бетси и Бесс
      Удрали за птичьими гнездами в лес.

      Пикеринг. В гнезде там четыре яйца отыскали.
      Хигинс. Оставили три, а по штучке забрали.

      Оба заливаются хохотом, довольные своим остроумием.

      Элиза. Хватит дурить-то!

      Миссис Пирс. Так, милая, с джентльменами говорить не полагается.

      Элиза. А чего он со мной не по-людски разговаривает?

      Хигинс. Вернемся к делу. Сколько же вы намерены платить за уроки?

      Элиза. Да уж не знаю, сколько положено. Моя подружка берет уроки французского языка по восемнадцать пенсов за час. Так то у настоящего француза. А у вас ведь не хватит нахальства брать с меня за мой родной язык столько же. Вот я и не дам больше шиллинга. Хотите - берите, не хотите - как хотите.

      Хигинс (расхаживает по комнате и, засунув руки в карманы, позванивает ключами и мелочью). Знаете, Пикеринг, если рассматривать шиллинг не просто как шиллинг, а как некий процент с ее заработка, то он для нее то же, что шестьдесят-семьдесят фунтов для какого-нибудь миллионера.

      Пикеринг. То есть как?

ДИДИН. А... аааооо...у. (Куыд кæна, уый нæ зоны, фæлæ уæддæр йæ бакаст у ракæнонхуыз.)

ПИКЕРИНГ (барæй тынг уæзданæй). Уæдæ нæ саккаг кæнис æрбадын?

ДИДИН (гуырысхогæнгæ). Уый та цæуыннæ. Бæгуыдæр. (Сбады.)

Пикеринг фæстæмæ каминмæ баздæхы.

ХИГИНС. Дæ ном куыд у?

ДИДИН. Элизæ Дулитл.

ХИГИНС (кадджынхуызæй дзуры æмдзæвгæ).
Бесс, Бетси, Лизавет æмæ, дам, Элизæ.
Тархъæды маргъы æйчытæ фæуидзынц...

Пикеринг
Уæд ахстоны иухатт цыппар айчы ссардтой,
Æртæ дзы ныууагътой, фæйнæ ма дзы ’рхастой.

Хорз кæй ахъазыдысты чызгæй, уымæй разы сты æмæ хъæлæсыдзагæй худынц зæрдиагæй.

ЭЛИЗÆ. Æгъгъæд-ма гаккырисæй хъазут!

МИССИС ПИРС. Мæ къона, джентльментимæ ахæм дзыхыуагæй ничи дзуры.

ЭЛИЗÆ. Æмæ мæм, уæдæ, йæхæдæг цæуыннæ дзуры адæмы мыггаг æвзагæй?

ХИГИНС. О, æмæ дын уый дзырдтон. Цас мын фиддзынæ, загътай, урокты тыххæй?

ЭЛИЗÆ. Æмæ мын уый дæр та искæй амонын хъæуы? Ме ’мбал-чызг вæййы францаг æвзаджы урокты, алы сахатæн дæр фиды æстдæс пенсы. Æмæ уымæн йæ ахуыргæнæг дæр францаг у. Æмæ мæ ды дæр мæхи мадæлон æвзаджы тыххæй уыйбæрц куы стигъай, уæд дыл дæ цæсгомы цъар куы ’рлæбырдзæн! Гъемæ дын, уæдæ, шиллингæй фылдæр нæ ратдзынæн. Кæд дæ фæнды — сразы у, нæ дæ фæнды — гауарда.

ХИГИНС (йæ къухтæ йæ дзыппыты нытътъыста, йæ дæгъæлтæ æмæ лыстæг æхцаты дзæгъ-дзæгъ хъуысы, афтæмæй уаты рацу-бацу кæны). Гъеныр куыд у, уый зоныс, Пикеринг? Зæгъæм, шиллингмæ хуымæтæджы шиллинджы цæстæй куы нæ кæсæм, фæлæ йæ куы райсæм ацы чызгæн йæ мæйы мызды кæцыдæр хайы хуызы, уæд ахæм чысыл нæу. Ацы чызгæн уæд шиллинг у, иуæй-иу миллионерæн æхсай-æвдай фунты куыд сты, афтæ.

ПИКЕРИНГ. Ома, куыд?

      Хигинс. А вот так - посчитайте сами. Миллионер имеет примерно сто пятьдесят фунтов в день. Она зарабатывает примерно полкроны.

      Элиза (заносчиво). Кто это вам сказал, что я зарабатываю только...

      Хигинс (продолжая). Она предлагает мне за уроки две пятых своего дневного дохода. Две пятых дневного дохода миллионера составили бы примерно шестьдесят фунтов. Недурно! Нет, черт побери, колоссально! Это, пожалуй, самый высокий гонорар в моей жизни.

      Элиза (вскочив в ужасе). Шестьдесят фунтов! Что вы такое городите! Я и не думала предлагать вам шестьдесят фунтов. Откуда мне их взять...

      Хигинс. Придержите язык!

      Элиза (плача). Нету у меня столько...

      Миссис Пирс. Не плачьте, глупенькая. Сядьте. Никто не возьмет ваших денег.

      Хигинс. Зато кто-то возьмет метлу и всыплет вам как следует, если не перестанете реветь. Сядьте.

      Элиза (нехотя повинуется). О-о-о...аау. Полегче - вы мне пока что не отец!

      Хигинс. Если уж я возьмусь вас учить, то буду пострашнее двух отцов. Нате. (Протягивает ей свой шелковый носовой платок.)

      Элиза. Это еще для чего?

      Хигинс. Чтобы вытирать глаза. Вытирать нос, вытирать все, что окажется мокрым; и запомните: вот это - платок, а это - рукав. Не путайте их, если хотите стать леди и поступить в цветочный магазин.

      Окончательно сбитая с толку, Элиза беспомощно смотрит на него.

ХИГИНС. Дæхæдæг æй анымай. Миллионер æрвылбон æрбафтиаг кæны сæдæ фæндзай фунты онг. Ацы чызг та бакусы кронæйы ’рдæг.

ЭЛИЗÆ (ракæнонхуызæй). Æмæ дын æй чи загъта, æз æрмæстдæр...

ХИГИНС (дарддæр дзуры). Ацы чызг мæнæн дæттынмæ хъавы йæ боны мызды дыууæ фæндзæм хайы. Миллионеры боны мыздæн йæ дыууæ фæндзæм хайы та уаиккой æртиссæдз фунты бæрц. Цы ма вæййы! Йæ мард фесæфа, кæуылты у уый!

ЭЛИЗÆ (адæргæй фæгæпп ласы). Æртиссæдз фунты! Ныр, цымæ, цытæ ралæхурдтай? Æртиссæдз фунты мæнæн мæ фæсонæрхæджы дæр нæ уыдысты. Кæцæй сæ ракъахинаг...

ХИГИНС. Дæ дзых сæхгæн!

ЭЛИЗÆ (кæуы). Нæй мæм уыйбæрц...

МИССИС ПИРС. Ма ку, æдылы къоппа. Æрбад. Никæй хъæуынц ам де ’хцатæ.

ХИГИНС. Фæлæ дыл уисойæ дзæбæх æркæлдтытæ кæндзæн исчи, дæ тъизынæй куы нæ банцайай, уæд. Сбад.

ЭЛИЗÆ (æнæбары сбады). О-о-о!.. Ныр, цымæ, кæмыты гæрæхтæ кæныс, кæд мын мæ фыд нæ дæ?

ХИГИНС. Иугæр дæм æз ахуыр кæнынмæ куы ’рæвналон, уæд дын дыууæ фыдæй дæр фыддæр митæ бакæндзынæн. Хæц. (Дæтты йæм йæ зæлдаг къухмæрзæн.)

ЭЛИЗÆ. Ай та ма мæ чердæм хьæуы?

ХИГИНС. Ныссæрф дæ цæстытæ, ныссæрф дæ фындз, кæмдæриддæр уымæл ран и, уыдон иууылдæр ныссæрф; стæй бадар дæ зæрдыл: мæнæ уый у фындзы кæлмæрзæн, мæнæ уый та — дыс. Ивддзаг сæ ма кæн, кæд дæ уæздан чызг суæвын фæнды æмæ дидинджыты дуканийы кусынвæнд кæныс, уæд.

Элизæ йæ сæрæн ницыуал зоны, æрмæст ма æнæбонхуызæй кæсы Хигинсмæ.

       Миссис Пирс. Бесполезно с ней говорить, мистер Хигинс: она же вас не понимает. Кроме того, вы не правы, она рукавом не утирается. (Берет у нее носовой платок.)

      Элиза (вырывая платок). Еще чего! Отдавайте платок! Он не вам его дал, а мне.

      Пикеринг (смеясь). Верно. Боюсь, миссис Пирс, что платок теперь придется рассматривать как ее собственность.

      Миссис Пирс (подчиняясь силе обстоятельств). Так вам и надо, мистер Хигинс.

      Пикеринг. Послушайте, Хигинс! Мне пришла в голову интересная мысль. Помните, вы похвастались, что сумели бы выдать ее за герцогиню на приеме в посольстве? Если вам это удастся, я признаю, что вы лучший педагог в мире. Держу пари на все издержки по эксперименту, что вам это не удастся. Я даже согласен платить за ее уроки.

      Элиза. Вот это добряк! Спасибо, кэптен.

      Хигинс (соблазненный предложением, смотрит на Элизу) . Чертовски соблазнительно! Она так неподражаемо вульгарна, так невероятно грязна.

      Элиза (с возмущением). Оау-ооооо. И совсем я не грязная. Я мыла и лицо и руки, а потом уж пошла к вам. Вот!

      Пикеринг. Вы, безусловно, не вскружите ей голову комплиментами, Хигинс.

      Миссис Пирс (с беспокойством). Не скажите, сэр. Есть много способов вскружить голову девушке, и нет человека, который бы умел это делать лучше, чем мистер Хигинс, пусть даже не всегда умышленно. Надеюсь, сэр, вы не толкнете его на безрассудные поступки.

      Хигинс (зажигаясь идеей Пикеринга). Что такое жизнь, как не ряд безрассудных поступков? Вот повод для них найти труднее. Никогда не упускай случая: он подворачивается не каждый день. Согласен! Я сделаю герцогиню из этой чумички, из этого грязного, вонючего окурка!

      Элиза (энергично протестуя против такой оценки ее особы). Ооооааау!

МИССИС ПИРС. Фæнды йын дзур, фæнды — ма, мистер Хигинс: нæ дæ ’мбары. Стæй раст дæр нæ зæгъыс, йæ дысæй нæ сæрфы йæхи. (Фындзы кæлмæрзæн чызгæй райсы.)

ЭЛИЗÆ (фæстæмæ йæ раскъæфы). Æндæр дæ ницы хъæуы? Æри ардæм кæлмæрзæн! Дæуæн æй нæ радта, мæнæн æй радта!

ПИКЕРИНГ (худгæйæ). Раст зæгъы. Афтæ мæм кæсы, миссис Пирс, цыма ацы кæлмæрзæныл къух ауигъын хъæуы.

МИССИС ПИРС. (цы ма зæгъа, уый йын нал и) Афтæ дын хъæуы, мистер Хигинс.

ПИКЕРИНГ. Æрбайхъус-ма, Хигинс! Иу алæмæты хъуыды мæ сæры февзæрди. Дæ зæрдыл-ма лæууы, дæхицæй куы ’ппæлыдтæ, мæнæн, дам, мæ бон у ацы чызджы афтæ сахуыр кæнын, æмæ тæккæ бæрзонддæр æмæ тæккæ уæздандæр æхсæнады дæр уыдзæн хион æмæ æмсæры хуызæн — раст цыма герцогиня у, афтæ. Гъемæ кæд уый æцæгæй дæр дæ къухы бафта, уæд æз зæгъдзынæн: Хигинс у тæккæ хуыздæр ахуыргæнæг æгас дунейы! Хæснаг кæнын демæ: кæд дзы æцæгæй дæр ахæм адæймаг рауайын кæнай, уæд уыцы хъуыддагыл цы хæрдзтæ скæнай, уыдон мæнæй фæуæнт. Суанг йæ уроктæн дæр мæхæдæг бафиддзынæн.

ЭЛИЗÆ. Гъеуый дын цæстуарзон лæг! Бузныг, къæпитан.

ХИГИНС (хæснаг йæ зæрдæмæ фæцыди, кæсы Элизæмæ). Ард мæ хæдзары бацæуæд, æз ахæм хæснагæй «нагъ» куы зæгъон, уæд! Ахæм æвæджиауы æнæхсæст æмæ сауæмбыд чызгæй уæздан адæймаг сараз, уæд уый кæуылты хъуыддаг у!

ЭЛИЗÆ (хъыг ын уыди). Оау-ооооо! Æппындæр нæ дæн сауæмбыд. Ардæм куы цыдтæн, уæд ныхсадтон мæ цæсгом дæр æмæ мæ къухтæ дæр. Федтай!

ПИКЕРИНГ. Фырæппæлдæй йын йæ сæр кæй нæ разилын кæндзынæ, уый бæрæг у, мистер Хигинс.

МИССИС ПИРС (тыхстхуызæй). Ма зæгъ, сэр, Бирæ гæнæнтæ ис чызджы сæр разилын кæнынæн, æмæ уыцы хъуыддаг мистер Хигинсæй хуыздæр чи бакæна, дыккаг ахæм лæг нæма райгуырди, кæд ын хатгай бынтон æнæбары рауайы, уæддæр. Уырны мæ, сэр, ды йæ æнæсæрфат митæ кæнын кæй нæ бауадздзынæ, уый.

ХИГИНС (Пикерингы хъуыды йын æнцой нæ дæтты). Нæ цард кæрæй-кæронмæ дæр арæзт у æнæсæрфат митæй! Раст зæгъын хъæуы, мæнæ сын абоны хуызæн æфсон æдзух нæ вæййы, Æмæ дзы, уæдæ, спайда кæнын хъæуы. Разы дæн! Æз хъуамæ ацы чъиллонæй, ацы чъизи æмæ смаггæнаг æрдæгдымд тамакойæ саразон герцогиня!

ЭЛИЗÆ (æхсызгон ын кæм сты ацы ныхæстæ). Ооооааау!

      Хигинс (с увлечением). Через полгода, да нет, через три месяца, если у нее хороший слух и гибкий язык - я свезу ее куда угодно и выдам за кого угодно. Начнем сегодня же! Сейчас! Сию минуту! Миссис Пирс, возьмите ее и отмойте хорошенько! Не поможет мыло, трите наждаком! Плиту вы уже затопили?

      Миссис Пирс (протестуя). Да, но...

       Хигинс (неистово). Сорвите с нее все эти тряпки и немедленно сожгите. Позвоните к Уайтли или в любой магазин и велите прислать все новое! А пока не привезут - заверните ее в газету.

      Элиза. Вы не джентльмен, никакой вы не джентльмен, если говорите такие вещи. Я честная девушка, да, честная. Знаю я таких, как вы! Видала!

       Хигинс. Вот что, милая, хватит с меня вашей лисонгровской добродетели. Вы должны теперь учиться вести себя как герцогиня. Уведите ее, миссис Пирс. Если она не будет слушаться, вздуйте ее!

      Элиза (вскакивает и бросается к Пикерингу, ища защиты). Нет! Я позову полицию, вот увидите, позову!

       Миссис Пирс. Но у меня нет для нее места.

      Хигинс. Суньте ее в мусорное ведро!
 

       Элиза. Ааооооооу!

      Пикеринг. Ну-ну, Хигинс! Будьте же благоразумны!

      Миссис Пирс (решительно). Вы должны быть благоразумны, мистер Хигинс, право, должны. Нельзя так третировать людей.

      Хигинс, получив нагоняй, стихает. Ураган переходит в ласкающий ветерок изумления.

ХИГИНС (бæлгæйæ). Афæдзы ’мбисы фæстæ, уæвгæ, цæй афæдзы ’мбис — кæд ын цъæхснаг æвзаг æмæ къæрцц хъустæ разына, уæд æртæ мæйы фæстæ равдисынмæ бæздзæни кæмфæнды дæр æмæ кæмæфæнды дæр. Тæккæ абон райдайдзыстæм! Мæнæ ныртæккæ! Ацы минут! Миссис Пирс! Айс-ма йæ демæ æмæ йæ дзæбæх бауыдай! Кæд ын сапон нæ тых кæна, уæд та йæ ныхс фæныкдонæй, науæд æй сæууæрд хуыр æмæ змисæй! Уæларт дон сæвæрдтай?

МИССИС ПИРС (разы нæу). О, фæлæ...

ХИГИНС (карзæй). Мæнæ йын уыцы хæррæгътæ та йе ’рагъæй æррæдув æмæ сæ æвæстиатæй арты бакал. Уайтлимæ кæнæ æндæр искæцы дуканимæ бадзур æмæ йын йæ сæрæй йæ къæхтæм ног дарæс æрбаласæнт! Цалынмæ йæ дзаумæттæ хæццæ кæной, уæдмæ та уал æй газеты батух.

ЭЛИЗÆ. Афтæтæ чи дзуры, уый джентльмен нæу, ды нæ дæ джентльмен. Æз хæлд чызг нæ дæн, æз хорз чызг дæн. Федтон æз дæу хуызæттæ! Фагæй фылдæр!

ХИГИНС. Цы, уый зоныс, мæ хур? Мæ тæккæ къубалмæ дæн дæ лисонгроваг «уæздандзинадæй». Ныр та хъуамæ герцогиняйы хуызы дарай дæхи. Акæн æй, миссис Пирс. Коммæ куы нæ кæса, уæд-иу ын дзæбæх йе рагъыл æруæдтытæ кæн!

ЭЛИЗÆ (фæгæпп ласы, Пикерингмæ базгъоры, ома мын баххуыс кæна). Нæ! Æз пъæлицæмæ бадзурдзынæн, хъусыс, бадзурдзынæн!

Миссис Пирс. Омæ йæ цы фæкæнон, нæй мæм бынат?

ХИГИНС. Бырæтты ведрайы йæ ныппар!

ЭЛИЗÆ. Аааоооооу!

ПИКЕРИНГ. Уанцон нæу, Хигинс! Фæхæц дæхиуыл!

МИССИС ПИРС (ныфсхастæй). Ды, æцæгæй дæр, хъуамæ хиуылхæцгæдæр уай, мистер Хигинс. Куыд ис адæймагæн бынтон афтæ ’фхæрæн.

Хигинс уайдзæфты бын куы фæци, уæд исдуг фæсабыр. Стæй ногæй райдыдта æндæр, уæздан æмæ рæвдаугæ хъæлæсыуагæй.

      Хигинс (с профессиональной изысканностью модуляций). Я третирую людей! Дорогая моя миссис Пирс, дорогой мой Пикеринг, я не имел ни малейшего намерения третировать кого бы то ни было. Наоборот! Я считаю, что все мы должны как можно лучше отнестись к этой бедной девушке. Мы должны подготовить ее к новому образу жизни и помочь ей освоиться с ним. Если я недостаточно вразумительно высказывался, то делал это лишь из боязни ранить ее или ваши чувства.
 

      Элиза, успокоившись, пробирается на свое прежнее место.
 

      Миссис Пирс (Пикерингу). Нет, вы слыхали что-нибудь подобное, сэр?

      Пикеринг (смеясь от души). Никогда, миссис Пирс, никогда.

      Хигинс (терпеливо). А в чем, собственно, дело?

       Миссис Пирс. А дело в том, что нельзя же вот так просто подобрать девушку, как подбирают камешек на пляже.

      Хигинс. А почему бы нет?

      Миссис Пирс. Как почему? Да ведь вы ничего о ней не знаете. Кто ее родители? К тому же она может быть замужем.

      Элиза. Черта с два!

      Хигинс. Вот именно. Как совершенно справедливо выразилась девушка - черта с два! Какой там замужем! Разве вы не знаете, что женщина ее происхождения, пробыв год замужем, выглядит как пятидесятилетняя поденщица.

      Элиза. Да кто на мне женится!

      Хигинс (внезапно переходя на самые волнующие, низкие ноты своего голоса и к самым убедительным приемам своего красноречия). Клянусь вам, Элиза, еще прежде чем я успею обучить вас, улицы у вашего дома будут усеяны трупами мужчин, застрелившихся от безумной любви к вам.

      Миссис Пирс. Хватит, сэр. Вам не следует так разговаривать с ней.

      Элиза (решительно встает и выпрямляется). Я ухожу. У него у самого не все дома! Ясно! Не нужно мне тронутых учителей!

      Хигинс (оскорбленный до глубины души тем, что она осталась глуха к его красноречию.) Ах вот как! Я сумасшедший, не так ли? Прекрасно. Миссис Пирс, не заказывайте ей новые платья. Вышвырните ее.

      Элиза (хнычет). Легче, легче... Нет у вас таких прав, чтобы меня трогать.

      Миссис Пирс. Видите, к чему приводит дерзость. (Указывая на дверь.) Сюда, пожалуйста.

      Элиза (чуть не плача). Я и не просила платьев. Я бы все равно их не надела. (Бросает платок Хигинса.) Я сама могу себе платья купить.

      Хигинс (ловко подхватывает платок и загораживает ей дорогу). Вы дрянная, неблагодарная девчонка. Вот как вы мне платите за то, что я хотел вытащить вас из грязи, красиво одеть и сделать настоящей леди.

      Миссис Пирс. Довольно, мистер Хигинс! Я этого не допущу. Дурно поступаете вы, а не она. Возвращайтесь домой к родителям, дитя мое, и скажите им, чтобы они лучше смотрели за вами.

      Элиза. Нет у меня никаких родителев. Они сказали, что я уже взрослая, сама могу прокормиться, и выгнали меня.

      Миссис Пирс. А где ваша мать?

      Элиза. Нет у меня матери. А выгнала меня моя мачеха... шестая. Ну и наплевать - я и без них обхожусь. Но вы не думайте, я девушка честная.

      Хигинс. Вот и прекрасно! К чему тогда весь шум? "Нет у нее никаких родителев". Девушка никому не принадлежит и никому не нужна, кроме меня. (Подходит к миссис Пирс и вкрадчиво убеждает.) Вы же можете удочерить ее, миссис Пирс. Иметь дочку - такая радость. А теперь довольно болтовни. Тащите ее вниз и...

      Миссис Пирс. Но что станется с ней? Собираетесь ли вы платить ей? Опомнитесь же, сэр.

      Хигинс (нетерпеливо). Да платите вы ей сколько положено; можете занести это в графу хозяйственных расходов. А зачем, черт побери, ей деньги? У нее будет вдоволь еды и платьев. А если дать ей денег, она запьет.

      Элиза (набрасывается на него). Совести у вас нет! Все вы врете! В жизни никто не видел, чтобы я хоть каплю спиртного в рот взяла. {Возвращается к своему стулу и с вызывающим видом садится).

      Пикеринг (с добродушным упреком). А вам не приходит в голову, Хигинс, что у девушки могут быть какие-то чувства?

      Хигинс (критически осматривая ее). Нет, вряд ли. Во всяком случае, не такие, которые следовало бы принимать во внимание. (Весело.) Есть у вас какие-нибудь чувства, Элиза, а?

      Элиза. У меня чувства такие, как у всех людей.

      Хигинс (задумчиво). Понимаете вы, Пикеринг, в чем трудность?

      Пикеринг. Что? Какая трудность?

      Хигинс. Исправить произношение легко. Научить грамотно говорить - куда труднее.

      Элиза. Не желаю я грамотно говорить. Я хочу говорить как леди.

      Миссис Пирс. Мистер Хигинс, прошу вас, не уклоняйтесь в сторону. Я должна знать, на каких условиях остается здесь девушка. Собираетесь вы платить ей жалованье? Что станет с ней, когда вы кончите ее учить? Надо же хоть немного смотреть вперед, сэр.

      Хигинс (нетерпеливо). А что станет с ней, если я оставлю ее в канаве? Ответьте-ка мне на этот вопрос, миссис Пирс.

      Миссис Пирс. Это дело ее, а не ваше, мистер Хигинс.

      Хигинс. В таком случае, когда я закончу обучение, мы сможем выбросить ее обратно в канаву, и это снова станет ее делом, так что все в порядке.

      Элиза. Сердца у вас нет; на всех вам наплевать, кроме себя. (Встает и решительно объявляет.) Хватит с меня, я ухожу. (Направляется к двери) Постыдились бы вы, да, постыдились.

      Хигинс (берет конфету из вазы на рояле, глаза его лукаво блестят). Возьмите шоколадку, Элиза.

      Элиза (колеблется, поддаваясь соблазну). Почем я знаю, что там внутри? Такие вот, как вы, отравили не одну порядочную девушку. Я знаю, слышала.

      Хигинс вынимает перочинный нож, разрезает конфету, кладет половину в рот и, смакуя ее, протягивает вторую половинку девушке.

ХИГИНС. Æз æфхæрын адæймаджы! Мæ зынаргъ миссис Пирс, мæ зынаргъ Пикеринг, мæнæн мæ фæсонæрхæджы дæр нæ уыди искæй бафхæрыны хъуыды. Суанг мæ бон у афтæ зæгъын дæр: мах хъуамæ неппæт дæр рæвдауæм, нæ арм дарæм ацы мæгуыр чызгыл. Мах хъуамæ бацархайæм, цæмæй йæ бацæттæ кæнæм ног цардмæ, цæмæй уыцы ног цард йæ зæрдыл сæмбæла. Æмæ-иу кæд æз æдзух бынтон бæлвырд не ’вдыстон мæ хъуыдытæ, уæд уымæн уыдис æрмæстдæр иунæг æфсон: цæмæй æнæбары ма бацæуон сымах зæрдæхудты дæр æмæ ацы чызджы зæрдæхудты дæр.

Элизæ йе ’муд æрцыдис, йæ раздæры бынатмæ бацæуы.

МИССИС ПИРС (Пикерингæн). Искуы ма дзы фехъуыстай ахæм бæрзонд ныхæстæ, сэр?

ПИКЕРИНГ (зæрдиагæй худы). Никуы, миссис Пирс, никуы!

ХИГИНС. Æмæ цы уæ зæрдæмæ нæ цæуы ныр?

МИССИС ПИРС. Цы, уый дын æз зæгъдзынæн: цæугæ доны былæй цыма уираг дур æрбахастай, уыйау кæйдæр чызджы дæ рæбыны æрæвæрдтай.

ХИГИНС. Æмæ уым цы ис ахæмæй?

МИССИС ПИРС. Омæ йæ æгæр-мæгуыр рæстмæ зонгæ дæр куы нæ кæныс. Чи сты йæ ныййарджытæ? Стæй йын, чи зоны, лæг дæр ис?

ЭЛИЗÆ. Уæдмæ дæр уал йæ тъæнгтыл фæхæцæд!

ХИГИНС. Тынг раст æй бахахх кодта ацы чызг — уæдмæ цæр уал йæ тъæнгтыл фæхæцæд! Цæй лæг æмæ цæй цыдæр! Ахæм мæгуыр хæдзары чызг æрмæстдæр афæдз куы фæвæййы лæгмæ, уæддæр зæронд усæй агæпп ласы, уымæн æмæ фыргуысты бын фæвæййы.

ЭЛИЗÆ. Æмæ æниу хъæугæ та кæй кæнын? Йæ сæр мæ хойы исчи?

ХИГИНС (æваст рахизы йæ хъæлæсы тæккæ аивдæр мыртæм æмæ йæ мæлгъæвзагмæ). Ард дын хæрын уæлæрвтæй, Элизæ, нырма ахуыр дæр нæма фæуыдзынæ, афтæ-иу дæ хæдзары дуæртты акъахдзæф гæнæн нал уыдзæни, дæу йæ удæй фылдæр чи бауарзта æмæ фыруарзтæй йæхи чи акъæрцц ласта, уыцы усгурты мæрдтæй!

МИССИС ПИРС. Æгъгъæд у, сэр. Хуыздæр уаид, ахæм æвзагæй куы нæ дзурис йемæ, уæд.

ЭЛИЗÆ (æваст уырдыг алæууыд). Æз цæугæ кæнын. Ацы лæг, мæнмæ гæсгæ, сургæ кæны! Мæн сæлхæр ахуыргæнджытæ ницæмæн хъæуынц!

ХИГИНС (йæ мæлгъæвзаг ын хъуыды дæр кæй не ’ркодта, уый йын тынг хъыг уыди). А, уæдæ афтæ кæныс, нæ? Æз сæлхæр дæн, нæ? Сургæ кæнын? Тынг хорз! Миссис Пирс, иунæг ног дзаума дæр ын ма балхæн. Азыввытт æй кæн уынгмæ.

ЭЛИЗÆ (тъизы). Æгæртæ нæ кæныс? Чи дын радта ахæм бартæ?

МИССИС ПИРС. Федтай, дæ къæйных митæй цы рамбылдтай. (Дуармæ йын амоны.) Мæнæ ауылты, дæ хорзæхæй.

ЭЛИЗÆ (кæуынæввонгæй). Ницæмæн мæ хъæуынц æнæуый дæр уæ дарæстæ. Æз сæ кæнгæ дæр не скодтаин мæ уæлæ. (Хигинсæн йæ къухмæрзæн баппары). Æз ма мæхæдæг дæн мæхицæн дарæс балхæнынхъом.

ХИГИНС (къухмæрзæн рацахсы, чызджы фæндагыл алæууы). Ды дæ, йæ хæрзгæнæджы дæр чи нæ зоны, ахæм æнаккаг, æнæхъола æмæ æнæхсæст адæймаг. Æз та æнхъæлдтон æмæ мын бузныг зæгъдзынæ, цъымарайæ раласынвæнд дæ кæй скодтон, уый тыххæй.

МИССИС ПИРС. Æгъгъæд фæуæд, мистер Хигинс! Ме ’гасæй уыцы хъуыддаг нæ уыдзæн. Ацы ран чызг нæ, фæлæ дæхæдæг дæ аххосджын. Афардæг у дæ ныййарджытæм, мæ къона, æмæ сын зæгъ, цæмæй дæм сæ цæст дзæбæхдæр дарой.

ЭЛИЗÆ. Нæй мын ныййарæджынтæ. Ратардтой мæ, ныр дам, джынджыр дæ æмæ, дам, дæхуыдтæг дæхи дар.

МИССИС ПИРС. Æмæ дæ мад та кæм и?

ЭЛИЗÆ. Нæй мын мад. Мæ фыдыус мæ ратардта. Ныр ын æхсæзæм ус у мæ фыдæн... Гъемæ дæле — сæ бæхджынтæ, уæле та — сæ фистæджытæ. Мур дæр мæ ницæмæн хъæуынц. Фæлæ мацы банхъæлут, æз хæлд чызг нæ дæн.

ХИГИНС. Гъемæ тынг хорз! Йæ ракæ-бакæ ницыуал у. «Нæй йын ныййарæджынтæ». Ацы чызг никæй у æмæ никæй хъæуы мæн йеддæмæ. Миссис Пирс, æниу дзы дæхицæн чызг куы зæгъис, уæд та цæмæй æвзæр уаид? Хуыцауардыстæн, адæймагæн чызг куы уа, уæд уый стыр амонд у! Ныр та кæрон скæнæм нæ дзæнгæдайæн. Акæн æй бынмæ æмæ йæ...

МИССИС ПИРС. Омæ цы бауыдзæн фæстагмæ? Чи йын фиддзæн æхца? Дзæбæх ахъуыды кæн, сэр!

ХИГИНС (æваст). Фидгæ дæр ын кæн, цас æмбæлы, уыйас. Нæ хæдзарыл цы хæрдзтæ кæнæм, уыдонимæ-иу сæ банымай. Науæд æй хъæугæ та чердæм кæны æхца? Хæрд дæр ын йæ фаг уыдзæн, дарæстæ дæр уæдæ афтæ. Æхца йæм æгæр куы уа, уæд нозтыл фæцалх уыдзæн.

ЭЛИЗÆ (лæбуры йæм). Дæ цæсгом дыл æрхауæд! Иу дæр æцæг нæу дæ ныхæстæй! Мæ цæргæбонты дæр мæ дзыхы нырма нозты хуыпп никуыма уыди. (Йæ бандонмæ баздæхы, мæстыхуызæй сбады.)

ПИКЕРИНГ. Афтæ дæм нæ кæсы, Хигинс, цыма ацы чызгæн дæр йæ зæрдæ фыды мур йеддæмæ ницы у?

ХИГИНС. Нæ кæсы. Йæ зæрдæхудтæй кæмæн тæрсæм, ахæм зæрдæ йын нæ уыдзæн. (Хъæлдзæгæй.) Æццæй, Элизæ, ис дын зæрдæ дæуæн дæр?

ЭЛИЗÆ. Адæмæн цы зæрдæтæ ис, мæнæн дæр ис ахæм зæрдæ.

ХИГИНС (сагъæсгæнгæ). Йæ рахæцæн цæй мидæг и, уый зоныс, Пикеринг?

ПИКЕРИНГ. Цæй мидæг, цавæр рахæцæн?

ХИГИНС. Дзырдтæ цæмæй раст дзура, ууыл æй æнцонæй сахуыр кæндзынæн, фæлæ уыцы дзырдтæй цæмæй аив хъуыдыйæдтæ араза, уый зындæр уыдзæни.

ЭЛИЗÆ. Мæн ницæмæн хъæуынц дæ аив хъуыдыйæдтæ æмæ алымыгтаг æндæр «йæдтæ»! Мæн дзурын фæнды æцæг ледийау.

МИССИС ПИРС. Мистер Хигинс, дæ хорзæхæй, ныхас æндæрырдæм ма здах. Ацы чызджы цæй монцмæ уадзыс дæ хæдзары, уый мын рæстмæ бамбарын кæн. Мызд ын фиддзынæ? Йæ ахуыр куы фæуа, уæд уый фæстæ цы фæуыдзæн? Цардмæ иудадзыг абоны цæстæй кæсын нæ хъæуы, сэр.

ХИГИНС (æвиппайды). Æмæ йæ уынджы къæйыл куы ныууадзон, уæд та цы фæуыдзæн? Уымæн-ма мын исты дзуапп ратт, миссис Пирс.

МИССИС ПИРС. Уый йæхи хъуыддаг у, дæу хъуыддаг нæу, мистер Хигинс.

ХИГИНС. Гъемæ фод афтæ дæр. Куыддæр æй сахуыр кæнон, афтæ та йæ фæстæмæ уынджы къæйыл авæрдзыстæм, æмæ ма уæд бар-æнæбары уыдзæн йæхи хъуыддаг. Æрынцайæд дæ зæрдæ, миссис Пирс.

ЭЛИЗÆ. Нæ фæлæ зæрдæ дæуæн нæй, дæуæн! Дæхи уды къоппа йеддæмæ дæм зынгæ дæр ничи кæны. (Сысты æмæ фидарæй фæзæгъы.) Мæнæн мæ фаг фæдæ! Æз ацыдтæн. (Дуарырдæм араст.) Худинаг дæм ницы кæсы, худинаг!

ХИГИНС (вазæйæ къафетт райсы, йæ цæстытæ хъазæгой æрттывд кæнынц). Райс, Элизæ, къафетт дын.

ЭЛИЗÆ (гуырысхогæнгæ). Цы йын зонын æмæ цы ис йæ хуылфы? Мæнæ дæу хуызæттæ бирæ уæздан чызджыты фæрæдийын кодтой. Æз бирæ ахæм хабæрттæ фехъуыстон.

ХИГИНС хæрынкъа сласы, къафетт алыг кæны, йе ’мбис ын йæ дзыхы баппары, адджынæн æй æууилы, йæ иннæ æмбис та йын чызгмæ дæтты.

      Хигинс. Вот, смотрите, в залог доверия, одну половину вам, другую - мне.

      Элиза хочет что-то возразить, Хигинс всовывает ей в рот конфету.

      Хигинс. Вы будете получать шоколад коробками, бочками, каждый день. Вы только им и будете питаться. Ну как?

      Элиза (наконец проглатывает конфету, чуть не подавившись ею). Сдалась мне ваша конфета! Я бы и не стала ее есть, только я слишком хорошо воспитана, чтобы плюваться.

      Хигинс. Послушайте, Элиза, вы, кажется, приехали в такси?

      Элиза: Ну, а если приехала? Я что, не имею права на такси ездить, как все?

      Хигинс. Имеете, имеете, Элиза. Теперь вы будете ездить в такси сколько захотите. Можете хоть каждый день кататься по всему городу и вдоль, и поперек, и вокруг. Подумайте об этом, Элиза.

      Миссис Пирс. Мистер Хигинс, вы искушаете девушку. Это нехорошо. Ей надо думать о будущем.

       Хигинс. В ее возрасте! Вздор! О будущем она успеет подумать тогда, когда впереди уже не будет будущего. Нет, Элиза, берите пример с этой леди: думайте о чужом будущем, но никогда не размышляйте о своем собственном. Думайте лучше о шоколаде и такси, о золоте и бриллиантах.

      Элиза. Не хочу я вашего золота и бриллиантов. Я порядочная девушка, вот! (Снова садится, пытаясь принять позу, исполненную достоинства.)

      Хигинс. Вы и останетесь порядочной девушкой - об этом позаботится миссис Пирс. А замуж вы выйдете за гвардейского офицера с пышными усами. Он окажется сыном маркиза, и отец сначала лишит его наследства за то, что он женится на вас, а потом, тронутый вашей красотой и добродетелью, смягчится и...

      Пикеринг. Простите, Хигинс, но я обязан вмешаться. Миссис Пирс, безусловно, права. Раз девушка намерена довериться вам на полгода, то есть на время вашего опыта, она должна ясно понимать, что делает.

      Хигинс. Невозможно! Она решительно неспособна понимать что бы то ни было. Да и вообще, кто из нас понимает, что делает? Мы бы никогда ничего не сделали, если бы понимали, что делаем.

      Пикеринг. Очень остроумно, Хигинс, но маловразумительно. (Элизе.) Мисс Дулитл...

      Элиза (ошеломленная). А... у... у... у... о!..

      Хигинс. Ну вот! Это все, что можно выжать из Элизы. А... у... у... у... о! Объяснять ей что-либо - бесполезно. Вы должны понимать это, как человек военный. Ей надо приказывать - вот и все, что требуется. Элиза, вы будете жить здесь полгода и учиться красиво говорить, как леди из цветочного магазина. Если вы будете слушаться и делать то, что вам скажут, вы будете спать в хорошей спальне, есть вволю, покупать конфеты и разъезжать в такси. Если вы будете непослушной и ленивой, вы будете спать в чулане с черными тараканами, и миссис Пирс будет колотить вас метлой. Через полгода вы наденете роскошное платье и в карете поедете в Бэкингэмский дворец. Если король увидит, что вы не настоящая леди, он прикажет полицейским засадить вас в Тауэр, где вам отрубят голову в назидание другим дерзким цветочницам. Если же никто ничего не узнает, вы получите в подарок семь шиллингов шесть пенсов, поступите продавщицей в цветочный магазин и начнете новую жизнь. Если вы откажетесь от моего предложения, значит, вы самая неблагодарная и злая девчонка на свете, и ангелы будут плакать, глядя на вас. (Пикерингу.) Надеюсь, теперь вы удовлетворены, Пикеринг? (Миссис Пирс.) Я полагаю, что объяснил все предельно ясно и просто. Не так ли, миссис Пирс?

      Миссис Пирс (терпеливо). Позвольте мне лучше, сэр, поговорить с девушкой с глазу на глаз. Не знаю, смогу ли я взять на себя заботу о ней и вообще соглашусь ли я на эту затею. Конечно, я уверена, что вы не желаете ей зла, но уж если вы заинтересуетесь произношением человека, так забываете обо всем на свете. Пойдемте со мной, Элиза.

      Хигинс. Отлично, миссис Пирс, благодарю вас. Тащите ее в ванну.

      Элиза (неохотно вставая, подозрительно). Невежа вы, вот кто. Не понравится мне здесь, так я и не останусь, а уж бить себя метлой никому не дам. Не просилась я в ваш Бэкнемский дворец. А с полицией никогда делов не имела, никогда. Я девушка порядочная...

      Миссис Пирс. Нельзя возражать старшим, моя милая. Вы не поняли этого джентльмена. Пойдемте, пойдемте. (Ведет Элизу и распахивает перед ней дверь.)

      Элиза (на пороге). А чего там, я правду сказала. И не стану я соваться ни к какому королю, пусть мне хоть голову отрубят. Знала бы я, что здесь получится, ни за какие коврижки не пришла бы. Я всегда была девушка честная, к нему я не лезла, ничего я ему не должна, наплевать мне, не позволю над собой измываться, и какие у всех людей чувства, такие и у меня...
 

      Миссис Пирс закрывает дверь, и причитаний Элизы больше не слышно. Пикеринг отходит от камина и, усевшись верхом на стул, кладет локти на спинку.

      Пикеринг. Простите за откровенный вопрос, Хигинс. Порядочный ли вы человек в отношениях с женщинами?

       Хигинс (уныло). А вы встречали мужчин, которые были бы порядочны в отношениях с женщинами?

      Пикеринг. Да, довольно часто.

      Хигинс (опершись ладонями на крышку рояля, подпрыгивает, с шумом усаживается и авторитетно объясняет). Ну, а я не встречал! Стоит только женщине сблизиться со мной, как она становится ревнивой, требовательной, подозрительной и чертовски надоедливой. Стоит только мне сблизиться с женщиной, как я превращаюсь в тирана и эгоиста. Женщины все ставят с ног на голову. Впустите только женщину в свою жизнь, и вы обязательно увидите, что ей всегда нужно одно, а вам - совершенно другое.

      Пикеринг. Что же, например?

      Хигинс (в нетерпении спрыгивает с рояля). А черт его знает! Вероятно, женщина хочет жить своей жизнью, а мужчина своей, причем каждый старается свести другого с правильного пути. Один хочет ехать на юг, другой - на север, в результате оба вынуждены отправиться на восток, хотя оба не выносят восточного ветра. (Садится на скамейку у рояля.) Вот почему я старый убежденный холостяк и, по-видимому, таковым и останусь.

      Пикеринг (встает и, подойдя к нему, говорит серьезно). Бросьте, Хигинс! Вы прекрасно понимаете, что я имею в виду. Приняв участие в этой затее, я беру на себя ответственность за судьбу девушки. Надеюсь, вы не попытаетесь злоупотребить ее положением? Ясно?

       Хигинс. Что? Ах, вот вы о чем! Дело свято - можете быть спокойны. (Встает и объясняет.) Поймите, она ведь будет моей ученицей, а научить чему-нибудь можно лишь при условии, что личность ученика - священна. Я научил десятки американских миллионерш правильно говорить по-английски, а это самые красивые женщины в мире. Я человек закаленный. На уроке женщина для меня все равно что полено, и сам я не мужчина, а полено. Видите ли...

      Миссис Пирс приоткрывает дверь. В руках у нее шляпа Элизы. Пикеринг усаживается в кресло перед камином.

      (Живо.) Ну что, миссис Пирс? Все в порядке?

ХИГИНС. Уæдæ мыл кæд не ’ууæндыс, уæд йæ иу æмбис мæн, иннæ та — дæу.

(Элизæ ма цыдæр сдзурынмæ хъавыд, фæлæ йын уыцы цъусдуг Хигинс къафетт йæ дзыхы атъыста.)

Шоколад иудадзыг уыдзæни дæ цуры — къоппытæ, боцкъатæ — хæрдзынæ æрмæстдæр шоколад! Цæй, цы зæгъдзынæ!

ЭЛИЗÆ (къафетт тыхамæлттæй аныхъуыры, фæцæйсæдзы йæ хъуыры). Æхсызгон мæ æрбахъуыди дæ къафетт! Æз æй хæргæ дæр нæ бакодтаин. Фæлæ ахæм хæдзары чызг нæ дæн, æмæ ацы ран чъырттытæ кæнон.

ХИГИНС. Байхъус-ма, Элизæ, æнхъæлдæн таксийыл æрбацыдтæ ардæм?

ЭЛИЗÆ. Æмæ цы, куы ’рбацæуон, уæд? Адæмæн куы ис такситы цæуыны бар, уæд æз кæмæй цы дарын?

ХИГИНС. Уый тыххæй нæ зæгъын, никæмæй ницы дарыс. Нырæй фæстæмæ таксийæ цæудзынæ, цасдæриддæр дæ зæрдæ зæгъа, уый бæрц. Кæд дæ фæнды, алы бон дæр разил-базил кæн æгас горæтыл — дæргъмæ дæр, цæхгæрмæ дæр, мамазила дæр кæн. Ахъуыды кæн, Элизæ.

МИССИС ПИРС. Мистер Хигинс, ныр, цымæ, цæмæн æрра кæныс мæгуыр чызджы? Уый хорз нæу. Хъуамæ ма йæ сомбоны цардыл дæр асагъæс кæна.

ХИГИНС. Сомбон, сомбон! Исчи дæр ма ахæм кары сагъæстæ фæкæны? Йæ сомбоныл ахъуыды кæныны фадат ма йын фæуыдзæн, йæ сомбон æм куы нæуал зына, уæд. Элизæ, бафæзм мæнæ ацы ледийы: хъуыды кæн искæй фидæныл æрмæстдæр, дæхионыл та — никæд. Фæлтау хъуыды кæн шоколадыл, такситыл, сыгъзæринтыл, налхъуыт-налмастыл!

Элизæ. Ницæмæн мæ хъæуынц дæ налхъуытæтæ æмæ дæ ламазтæ. Æз дын хæлд чызг нæ дæн иуæй-иутау. Мæнæн сыгъдæг у мæ цæсгом, бамбæрстай? (Ногæй та сбады, йæхи сæрыстырхуызæй æвдисыныл архайы.)

ХИГИНС. Æмæ нырæй фæстæмæ дæр баззайдзынæ сыгъдæгцæсгомæй. Миссис Пирс бацархайдзæн ууыл. Чындзы та фæцæудзынæ гвардион афицермæ, уыдзæнис ын мæнæ йахæм пух рихитæ. Фыртæй та уыдзæн маркизы фырт. Йæ хъæздыг фыд æм райдианты тынг смæсты уыдзæн, атæрдзæн æй йæ хæдзарæй, дæу хуызæн мæгуыр чызг кæй ракуырдта, уый тыххæй. Фæлæ дын куы фена дæ фидыц, дæ конд, дæ зонд, уæд йæ зæрдæ фæфæлмæн уыдзæн, æмæ...

ПИКЕРИНГ. Хатыр, Хигинс, фæлæ æз дæр зæгъон мæ хъуыды. Миссис Пирс, кæй зæгъын æй хъæуы, раст у. Кæд дыл иугæр ацы чызг баууæндыди æмæ æнæхъæн афæдзы ’мбис — ома, цалынмæ йæ ахуыр кæнай, уæдмæ — цæрдзæнис дæ хæдзары, уæд æй хъуамæ бæлвырдæй зона, ахæм санчъех цæй охыл кæны, уый.

ХИГИНС. Уымæн нæй уæвæн! Ацы чызг нырма бæлвырдæй нæ зоны иу дæр æмæ иннæ дæр. Стæй-ма мын зæгъ, дæ хорзæхæй: чи зоны махæй бæлвырдæй, иу кæнæ иннæ санчъех цæй охыл акæны, уый? Махæй нæ иу дæр никуы ницы саразид, Цы аразæм, уый бæлвырдæй куы зониккам, уæд.

ПИКЕРИНГ. Зæгъгæ йæ тынг кодтай, Хигинс, дæ хъуыды, фæлæ йæ бамбарын афтæ тынг æнцон нæу. (Элизæйæн.) Мисс Дулитл...

ЭЛИЗÆ (фæсæлхæрау). А...у...у...у...о!..

ХИГИНС. Федтай! Гъендæр дзы мацæмæ ’нхъæлмæ кæс Элизæмæ. А...у...у...у...о! Уæздан æвзагæй йæм фæнды дзур, фæнды — ма. Ды дæхæдæг æфсæддон лæг дæ, æмæ хъуамæ уыдæттæ хорз æмбарай. Домгæ æмæ æрмæстдæр домгæ — æндæр хос дзы нæй. Элизæ, ам ды фæцæрдзынæ афæдзы ’рдæг, дæхи ахуыр кæндзынæ аив дзурыныл, стыр дуканиты дидинджытæ чи уæй кæны, уыцы рæсугъд чызджытау. Кæд коммæгæс æмæ æнæзивæг уай, уæд дæ цард уыдзæн мыдыкъусау: цæрдзынæ райдзаст хæдзары, цы дæ хъæуа, уый хæрдзынæ, дæхицæн къафеттытæ ’лхæндзынæ, такситы рацу-бацу кæндзынæ... Ныхас дæм куы нæ хъара æмæ коммæ куы нæ кæсай, уæд та цæрдзынæ талынг ныккæнды сау хъæндилтимæ иумæ, æмæ ма дын миссис Пирс дæр алы бон де рагъ хойдзæн уисойæ. Афæдзы ’рдæджы фæстæ дæ уæлæ скæндзынæ цæхæртæкалгæ рæсугъд къаба, сбаддзынæ къареты æмæ æрхиздзынæ Бэкингемы галуаны кæрты. Фæлæ, зæгъгæ, мæнæ-мæнæ, ус-къаролы цур дæхи æцæг уæздан ледийæ нæ равдыстай, уæд пъæлицæмæ фæдзурдзæн, æрцахсдзысты дæ, Тауэры ахæстоны дæ баппардзысты æмæ дын дæ сæр акъуырдзысты — цæмæй дæу хуызæн къулыбадджытæ сæ цæсгом æгæр ма уадзой, уый тыххæй. Кæд æмæ дæ æцæг леди фæхоной, уæд та дын мæнæй авд шиллингы æмæ æхсæз пенсы, бацæудзынæ кусынмæ рæсугъд стыр дуканимæ, уæй кæндзынæ дидинджытæ æмæ райдайдзынæ цæрын дзыхъхъынног цардæй. Кæд ма гъеныр дæр не сразы уай мæ фæндыл, уæд ды дæ, æгас зæххыкъорийыл дæр кæй нæма фендæуыди, ахæм æнæбузныггад æмæ æнæхъола чызг, æмæ цыдæриддæр уæлæрвты зæдæй æмæ дауæгæй ис, уыдон æмхуызонæй сæ цæссыгтæ згъалдзысты, де ’нæсæрфат митæм кæсгæйæ. (Пикерингæн.) Ау, ныр дæр мæ нæма бамбæрстай, Пикеринг? (Миссис Пирсæн.) Афтæ мæм кæсы, миссис Пирс, цыма мæ ныхæстæ уыдысты хæрз хуымæтæг æмæ хæрз æнцонбамбарæн. Афтæ нæу?

МИССИС ПИРС (сабырæй). Сэр, бар мын ратт, æмæ уал мæхæдæг хибарæй аныхас кæнон ацы чызгимæ. Нæ зонын, фæлæ, цыма, ацы хъуыддаджы бацæуын мæнæн мæ бон нæ бауыдзæни. Кæй зæгъын æй хъæуы, æмбарын æй, дæ цæст ын æвзæрæй кæй ницы уарзы, уый. Фæлæ ды ахæм адæймаг дæ, æмæ искæй ныхасыуаг дæ зæрдыл сæмбæлæд, æндæра дæ ницуал фендавы ацы дун-дунейыл. Цом мемæ, Элизæ.

ХИГИНС. Тынг хорз, миссис Пирс, бузныг. Бамидæг æй кæн ваннæйы.

ЭЛИЗÆ (сысты дывæндгæнгæ). Талынг æмæ æнæфенд адæймаг цы вæййы, йой дæ, æндæр ницы. Ам мæ зæрдæмæ куы нæ фæцæуа, уæд кæй адымычъе ласдзынæн, уый дæ рох ма уæд. Уисойæ та ма мыл, уæдæ, исчи æндзæвгæ дæр акæнæд. Уæ Бекнемыцаг галуан та мæ нæдæр хæрды хъæуы, нæдæр — уырдыджы. Уæдæ, пъæлицæимæ та ныхасы ’рдæг дæр никуы скодтон, мæ фыны дæр. Æз ахæм хæдзары чызг нæ дæн...

МИССИС ПИРС. Хистæртæм фæстæмæ дзурын худинаг у, мæ къона. Дзæбæх æй нæ бамбæрстай ацы джентльмены. Рауай, рауай. (Элизæйы акæны, мидæмæ йын дуар йæ размæ байтындзы).

ЭЛИЗÆ (къæсæрæй). Уæдæ цы мæ роны бабырыдыстут, æз æцæг цы у, уый загътон. Йæ тæфтыл дæр нæ ауайдзынæн уæ къаролæн, мæ сæр мын йæ тæккæ рæбыныл куы ахауын кæной, уæддæр. Ам цытæ фендзынæн, уый куы зыдтаин, уæд мæ хæдзæй дæр не ’рбаластаиккат ардæм. Æз æгъдауджын чызг уыдтæн æмæ æгъдауджынæй баззайдзынæн. Дзургæ дæр æм ницы кодтон, даргæ дæр дзы ницы кæнын. Куыннæ йын бауадздзынæн мæхицæй хынджылæг кæнын, уæдмæ дæр уал мæ дæлеты рауай-бауай акæнæд, æз дæр адæмæй дæн, мæнæн дæр зæрдæ и мæ риуы...

Миссис Пирс дуар бассоны æмæ Элизæйы хъарджытæ нал хъуысынц. Пикеринг каминæй ацæуы, бандоныл бæхбадт скæны, йæ рæбыныкъæдзтæ бандоны фæсонтыл сæвæры.

ПИКЕРИНГ. Ныххатыр кæн, Хигинс, фæлæ дæм хъавын иу æргом фарста раттын. Сылгоймæгтимæ хæрзæгъдау вæййыс?

ХИГИНС. Æмæ искуы федтай, сылгоймæгтимæ хæрзæгъдау чи у, ахæм нæлгоймæгтæ?

ПИКЕРИНГ. Федтон. Стæй — арæх.

ХИГИНС (йæ къухтæй роялыл æрæнцой кæны, йæ бынатæй хæрдмæ фæхауы, фæстæмæ æрхауы, биноныг æрбады æмæ зонд амоныныл схæцы). Уæдæ, æз нæ федтон. Сылгоймаджы куыддæр мæхимæ æввахс æрбауадзын, афтæ мын сусæгæй мæ алы къахдзæфмæ дæр йæ цæст дарын байдайы, алцытæ фæдомы, цыдæр æнæбындур гуырысхотыл схæцы, æмæ дзы стыхсын, мæнæ куыдз йæ къæдзилæй куыд стыхса, уыйау. Гъа, æвæдза, сылгоймаг ныр мæхи у, уый куыддæр бамбарын, афтæ мæ нал фæхъæуы, йæ уд ын гæркъайы хуынчъы аласын, свæййын бынтон хиуарзон. Сылгоймагыл галиуырдæм базыртæ и. Сылгоймаг дæ роны куы фæкуыси уа, уæд æй бамбардзынæ, уæ фæндæгтæ бынтон алырдæмыты кæй сты, уый.

ПИКЕРИНГ. Ома, куыд алырдæмыты?

ХИГИНС (адæргæй роялæй æргæпп ласы). Дæлимонтæ — йæ зонæг. Сылгоймаг архайы йæхи цардæй цæрыныл, нæлгоймаг та — йæхи, æмæ кæрæдзийæн хъыгдарыны хос йеддæмæ ницы вæййынц. Сæ иу хуссармæ цæуынвæнд скодта, зæгъгæ, уæд иннæ та йæ гуырыконд цæгатмæ саразы, гъемæ фæстагмæ сæ дыууæ дæр скæсæнмæ фæраст вæййынц, кæд æмæ сæ дыууæйæн дæр скæсæйнаг дымгæ сæ уæнгæл у, уæддæр. (Роялы цур бандоныл æрбадт.) Гъе, уымæ гæсгæ, абоны онг мæнæн мæ фæсонæрхæджы дæр нæма æрæфтыд бинонты хъуыддаг бакæнын. Æмæ нæдæр, мæнмæ гæсгæ, æрæфтдзæн.

ПИКЕРИНГ (сысты, бацæуы йæм æмæ йын дзуры æнæ хъазгæйæ). Ныууадз-ма, Хигинс, дæ ныхæстæ! Ды йæ тынг хорз æмбарыс, æз цæй кой кæнын, уый. Ацы хъуыддаджы иугæр бацыдтæн, уæд æз дæр дзуапдæттæг дæн чызджы дарддæры хъысмæтыл. Æнæфæхæцæг кæй у, уымæй кæй не спайда кæндзынæ æмæ æвидыц митæ дæ сæрмæ кæй не ’рхæсдзынæ, ууыл мæ зæрдæ дарын.

ХИГИНС. Куыд, куыд? А-а, мæнæй афтæ ма цæй кой кæныс! Æз сыгъдæг къухтæй архайын, æппындæр дæ зæрдæ мацæмæ ’хсайæд. (Сысты æмæ йын æмбарын кæны.) Бамбар иу хъуыддаг: мæ ахуыргæнинаг уыдзæни, æмæ мæ цæсты зæдау сыгъдæг куы нæ уа, уæд æй куыд хъуамæ сахуыр кæнон. Æз англисагау аив дзурыныл сахуыр кодтон дæсгай америкаг миллионершæтæ, æмæ уыдон та уыдысты дунейы тæккæ рæсугъддæр сылгоймæгтæ. Æз фæлтæрд адæймаг дæн. Сылгоймаг мæнмæ урочы куы фæбады, уæд мын суджы фастагæй дарддæр ницы ад кæны, стæй мæхæдæг дæр нæлгоймаг нал, фæлæ суджы фастаг свæййын. Куыд дын æй бамбарын кæнон...

Миссис Пирс дуарæй æрбакæсы. Йæ къухты ис Элизæйы шляпæ. Пикеринг камины цур къæлæтджыныл æрбады.

ХИГИНС (æваст). Цæй, куыд у, миссис Пирс? Истæмæй тыхсут?

     Миссис Пирс (в дверях). Если разрешите, мистер Хигинс, я хотела бы сказать вам несколько слов.

      Хигинс. Разумеется, миссис Пирс. Входите.

      Она входит в комнату.

      Не сжигайте это (он берет у нее шляпу), я хочу сохранить ее как антикварную редкость.

      Миссис Пирс. Только, пожалуйста, поосторожнее, сэр. Мне пришлось дать девушке слово, что я не сожгу эту шляпу, но немножко прокалить ее в печке отнюдь не мешает.

      Хигинс (поспешно кладет шляпу на рояль). Спасибо за предупреждение! Так что же вы хотите мне сказать?

      Пикеринг. Я не помешаю?

      Миссис Пирс. Нисколько, сэр. Мистер Хигинс, очень прошу вас тщательно выбирать выражения в присутствии этой девушки.

      Хигинс (строго). Разумеется. Я всегда чрезвычайно тщательно выбираю выражения. Почему вас это беспокоит?

      Миссис Пирс (невозмутимо). Нет, сэр, вы вовсе не выбираете выражения, особенно если что-нибудь ищете или теряете терпение. Для меня это не имеет значения: я привыкла. Но, право, вам не следует ругаться при девушке.

      Хигинс (возмущенно). Я - ругаюсь! (С пафосом.) Я никогда не ругаюсь. Терпеть не могу сквернословия. Какого черта вы имеете в виду?

      Миссис Пирс (бесстрастно). Как раз это я и имею в виду, сэр. Вы злоупотребляете бранными словами. С проклятиями я готова примириться: "к черту", "на черта", "какого черта", "какому черту" - это еще куда ни шло...

      Хигинс. Миссис Пирс! Что за выражения я слышу от вас! Ну, знаете!

      Миссис Пирс (твердо). ...но есть одно слово, которое я самым настоятельным образом прошу не употреблять. Девушка только что сама произнесла это слово, стукнувшись о дверь. Кстати, оно начинается на ту же букву. Девушке простительно, сэр, она с детства ничего другого не слышала. Но она не должна слышать этого слова от вас.

      Хигинс (надменно). Не припоминаю, чтобы я когда-нибудь произносил это слово, миссис Пирс.

      Миссис Пирс пристально смотрит на него. Он вынужден добавить с мнимым беспристрастием судьи.

      Разве в редкие минуты крайнего и справедливого возмущения.

МИССИС ПИРС (дуаргæронæй), Кæд гæнæн ис, мистер Хигинс, уæд мæ фæнды дæуæн иуцалдæр ныхасы зæгъын.

ХИГИНС. Кæй зæгъын æй хъæуы, миссис Пирс. Рахиз мидæмæ.

Миссис Пирс æрбацæуы.

Ай ма басудз (шляпæ йын йæ къухтæй райсы) ахъаззаг уыдзæни музейы сæвæрынæн.

МИССИС ПИРС. Æрмæст дзы дæхи хъахъхъæн, мистер Хигинс. Дзырд ын радтон чызгæн, дæ худ дын нæ басудздзынæн, зæгъгæ, фæлæ йæ арты сæрмæ иучысыл ацарыдтытæ кæн, уæд æвзæр нæ уаид.

ХИГИНС (шляпæ роялы уæлæ авæры). Бузныг, кæй мыл тыхсыс, уымæй! Æмæ мын, уæдæ, цы зæгъынмæ хъавыдтæ?

ПИКЕРИНГ. Нæ уæ хъыгдарын?

МИССИС ПИРС. Æппындæр нæ, сэр. Мистер Хигинс, курын дæ, Хуыцауæй курæгау, æмæ ацы чызджы раз иучысыл дæ дзыхæн уаг зон.

ХИГИНС (карзæй). Æнæмæнг. Æз кæддæриддæр тынг карзæй мæ цæст дарын мæ дзыхыуагмæ. Æмæ цæй тыххæй зæгъыс?

МИССИС ПИРС. Нæ дарыс, нæ, сэр. Цы ’взагæй дзурыс, уый дæ ферох вæййы, уæлдайдæр исты куы фæагурыс кæнæ истæуыл куы стыхсыс, уæд. Мæнæн уæлдай нал у: æз дыл сахуыр дæн. Фæлæ, бауырнæд дæ, нæ дын æмбæлы ацы чызджы цур æвидыц ныхæстæ кæнын.

ХИГИНС (мæстыхуызæй). Æз — æвидыц ныхæстæ! (Пафосимæ). Æз æвидыц ныхæстæ никуы фæкæнын. Ме сæфт уынын æвзæр ныхæстæй. Цæй хæрæджы дымæджы æвзæр ныхæстæ фехъуыстай мæнæй?

МИССИС ПИРС (фидарæй). Мæнæ ныртæккæ кæй кæныс, ахæмтæ, сэр. Æгæр арæх сæ дарыс дæ дзыхы. Омæ, мæстыйæ куы зæгъай, «хæйрæджыты байзæддаг». «хæйрæджыты фæтдзæгъдæн», «хæйрæг æй базонæд», — уæд ма уымæн ницы у, фæлæ...

ХИГИНС. Мæнæ миссис Пирсæй цы ныхæстæ хъусын! Йæхæдæг ма мæнæн уайдзæфтæ кæны!..

МИССИС ПИРС (фидарæй).... Фæлæ иу ныхас арæх фæкæныс, æмæ йæ абонæй фæстæмæ дæ былы бынæй дæр куы нал суадзис, уый мæ тынг зæрдиагæй фæнды. Мæнæ йæ ацы чызг дæр æрдæбон срæцыгъта, йæ сæр дуары тарвазыл куы ныццавта, уæд. Уыцы дамгъæйæ райдайы уыцы дзырд дæр. Æмæ чызгыл худæн дæр нæй, йæ авдæнæй фæстæмæ æндæр ницы фехъуыста. Фæлæ йæ дæуæй ма хъуамæ хъуса уыцы дзырд.

ХИГИНС (бæрзондæй). Мæ дунейыл цæргæйæ дæр никуы загътон æз ахæм ныхас, миссис Пирс.

Миссис Пирс æм æдзынæг кæсы. Æмæ ма уæд бар-æнæбары бафтауы:

Гъер мæ кæд исчи Хуыцауы дзæгъæлы куы бафхæры æмæ дзæбæх куы смæсты вæййын, уыцы цъусдуг...

      Миссис Пирс. Еще сегодня утром, сэр, вы помянули этим словом свои ботинки, масло и хлеб.

      Хигинс. Вот как! Но это же просто метафора, вполне естественная в устах поэта.

      Миссис Пирс. Как бы это ни называлось, сэр, прошу вас не повторять этого слова при девушке.

      Хигинс. Ну ладно, ладно, не буду. Это все?

      Миссис Пирс. Нет, сэр. Присутствие девушки обязывает нас быть особенно аккуратными и опрятными.

       Хигинс. Несомненно. Вы совершенно правы. Это очень важно.

      Миссис Пирс. Ее нужно отучить от неряшливости в одежде и нельзя позволять ей разбрасывать повсюду свои вещи.

      Хигинс (подходя к ней, торжественно). Золотые слова! Я как раз хотел обратить на это ваше внимание. (Отходит к Пикерингу, который наслаждается этим разговором.) Именно такие мелочи, Пикеринг, имеют огромное значение. Береги пенсы, а фунты сами себя сберегут - эту пословицу можно в равной мере отнести и к нашим личным привычкам и к деньгам. (Теперь Хигинс бросил якорь на коврике у камина с видом человека, занявшего неприступную позицию.)

      Миссис Пирс. Да, сэр. В таком случае я попрошу вас не выходить к завтраку в халате или, по крайней мере, возможно реже пользоваться им вместо салфетки. А если вы еще будете так любезны и перестанете есть все с одной тарелки и запомните, что не следует ставить кастрюльку с овсянкой прямо на чистую скатерть, то у девушки перед глазами всегда будет полезный пример. Ведь на прошлой неделе вы чуть не подавились рыбьей костью, которая ни с того ни с сего очутилась в вашем варенье.

      Хигинс (снявшись с якоря, снова берет курс к роялю). Допускаю, что такое может произойти со мной - по рассеянности. Во всяком случае, не часто. (Разозлившись.) Кстати, от моего халата чертовски разит бензином.

      Миссис Пирс. Верно, мистер Хигинс. Но если вы будете вытирать руки...

      Хигинс (вопит). Ну хорошо, хорошо, хорошо! Отныне я буду вытирать их о свои волосы.

      Миссис Пирс. Надеюсь, вы не обиделись на меня, мистер Хигинс?

      Хигинс (смутясь при мысли, что его могли заподозрить в столь недобрых чувствах). Что вы, что вы, миссис Пирс! Вы совершенно правы. Я буду крайне осмотрителен при девушке. Теперь все?

      Миссис Пирс. Нет, сэр. Не разрешите ли мне дать ей пока один из японских халатов, которые вы привезли из-за границы? Я просто не решаюсь снова надеть на нее старое платье.

      Хигинс. Разумеется, разрешаю. Берите все, что хотите. А теперь, наконец, все?

      Миссис Пирс. Теперь все. Благодарю вас, сэр. (Уходит.)

      Хигинс. Знаете, Пикеринг, у этой женщины совершенно превратное представление обо мне. Я человек скромный и застенчивый. Мне до сих пор кажется, что я не такой взрослый и внушительный, как другие. И тем не менее она глубоко убеждена, что я деспот, домашний тиран и сумасброд. Почему - не понимаю.

      Миссис Пирс возвращается.

МИССИС ПИРС. Тæккæ абонрайсом ахæм номæй рахуыдтай дæ батинкæтæ, стæй дæ дзулы карст æмæ дæ нæлхæ.

ХИГИНС. Æцæгæй? Омæ уый метафорæ у, кæд федтай поэт æнæ метафорæтæй?

Миссис Хигинс. Цыфæнды дæр фестæд, сэр, фæлæ, курын дæ, макуыуал æй зæгъ уыцы чызджы цур.

ХИГИНС. Цæй, хорз, хорз, нал æй зæгъдзынæн. Дæ ныхас фæдæ?

МИССИС ПИРС. Нæма, сэр. Уыцы чызджы цур нæхи хъуамæ дарæм уæздандæр, нæ уæлæдарæс дæр хъуамæ уа уæлдай æфснайддæр.

ХИГИНС. Æнæмæнг. Тынг раст зæгъыс. Уый тынг ахсджиаг хъуыддаг у.

МИССИС ПИРС. Йæ уæлæдарæс йæ уæлæ куыдфæндыйæ кæй ссæрфы, уымæн дæр кæрон скæнын хъæуы. Стæй йæ дзаумæттæн дæр иу бынат хъуамæ уа, уый та сæ хæдзары алы къуымты байтауы.

ХИГИНС (бацæуы йæм, бæрæгбонхуызæй). Сыгъзæрин ныхæстæ! Мæхæдæг дæр ма дын уыдæттæ зæгъинаг уыдтæн. (Пикерингмæ бацæуы, уый сын стыр æхсызгонæй хъуыста сæ ныхасмæ). Гъе, ахæм лыстæг хъуыддæгтæ тынг ахсджиаг сты нæ царды, Пикеринг. Капекк капеччы уæлæ куы нæ ’вæрай, уæд дæм сомтæ дæр кæцæй æрцæудзæн! — гъе, ам дæр ууыл цæуы ныхас. (Ныр та Хигинс бындуронæй æрбынат кодта йæхицæн камины цур чысыл гауызыл.)

МИССИС ПИРС. Афтæ, сэр, афтæ. Уæдæ уæд баныхас кæнæм: аходæн хæрынмæ халаты мидæг нал цæудзынæ, стæй йын йæ фæджджитæй æгæр арæх ма сæрф дæ сойæдзаг къухтæ. Ноджы дæ галы бузныг фæуаин, алыхуызон хæринæгтæ уыцы иу тæбæгъæй куы нæ хæрис, стæй-иу артæй кæй райсыс, уыцы аг урс стъолæмбæрзæныл куы нæ æрфæтъæн кæнис, уæд. Зæгъын дын, уæд ацы чызгæн дæр уаид, комкоммæ кæй бафæзма, ахæм удæгас адæймаг. Кæннод дæм уый цас аив кæсы: раззаг къуыри вареннæ хордтай, афтæмæй дæ хурхы та кæсаджы стæг цæхгæрмæ ныффидар и.

ХИГИНС (йæ асадæн та раивта, комкоммæ йæ ных роялмæ сарæзта). О, раст зæгъыс, ахæмтæ-йедтæ мыл цæуаг сты, рохгæнаг дæн. Фæлæ йæ ды куыд сдиссаг кодтай, афтæ арæх нæ. (Æрбамæсты вæййы.) Нæ фæлæ дын цы зæгъон, уый зоныс, хæйрæджытæ йæ аныхъуырой — мæ халатмæ бензины смагæй басмудæнтæ нæй.

МИССИС ПИРС. Тынг раст, мистер Хигинс. Фæлæ дæ къухтæ бензинæйдзагæй...

ХИГИНС (нынниуы). Хорз, хорз, хорз! Нырæй фæстæмæ-иу сæ мæ сæрыхъуынтыл ныссæрфдзынæн.

МИССИС ПИРС. Кæд мæм, мыййаг, истæуыл фæхъыг дæ, мистер Хигинс?

ХИГИНС. Цытæ дзурыс, цытæ дзурыс, миссис Пирс! Дæ ныхæстæ тынг раст сты иууылдæр. Уыцы чызджы цур æз мæхи дардзынæн иттæг уæзданæй. Фæци дæ ныхас?

МИССИС ПИРС. Нæма, сэр. Кæд бар дæттыс, уæд уал ын, уæртæ фæсарæнæй цы япойнаг халаттæ ’рбаластай, уыдонæй иу раттæм. Йæ зæронд къаба йын фæстæмæ _:йæ уæлæ скæнон, уый мæ зæрдæ нæ комы.

ХИГИНС. Куыннæма дын дæттын бар. Цыдæриддæр уæ хъæуы, уыдон сымах фæуæнт. Ныр дæр нæма фæци дæ ныхас?

МИССИС ПИРС. Гъер фæци. Бузныг, сэр. (Ацæуы.)

ХИГИНС. Раст дын куы зæгъон, Пикеринг, уæд ацы сылгоймаг мæнæй кæй фæдзырдта, уыдонæн æппындæр бындур нæй. Æз дæн хæрз хуымæтæг æмæ тынг æфсæрмыгæнаг адæймаг. Ныр дæр ма афтæ ’нхъæлын, цыма ме ’мгæрттæй дæр кæстæр дæн, стæй, цыма, аразгæ дæр иннæтæй бирæ къаддæр скодтон... Фæлæ амæ уæддæр цæмæндæр афтæ кæсы, цыма æз дæн хъæдысырд, тыхгæнæг æмæ фæлдурæджджын. Цæмæн — нæ зонын.

Миссис Пирс æрбаздæхы.

     Миссис Пирс. Ну вот, сэр, неприятности уже начинаются. Пришел мусорщик Элфрид Дулитл и хочет вас видеть. Он говорит, что здесь его дочь.

      Пикеринг (встает). Ого! Ну и ну! (Отступает к камину.)

      Хигинс (быстро). Впустите-ка этого прохвоста.

      Миссис Пирс. Слушаю, сэр. (Уходит.)

      Пикеринг. А может быть, он вовсе не прохвост, Хигинс?

      Хигинс. Вздор! Конечно прохвост!

      Пикеринг. Прохвост он или нет, но, боюсь, у вас будут неприятности.

      Хигинс (самоуверенно). Не думаю. А если уж будут, то скорее у него, чем у меня. И уж, конечно, мы услышим что-нибудь интересное.

      Пикеринг. Насчет девушки?

      Хигинс. Нет, я имею в виду его речь.

      Пикеринг. О!

      Миссис Пирс (в дверях). Дулитл, сэр. (Впускает Дулитла и уходит.)

МИССИС ПИРС. Нæ раны стæм, сэр, райдыдтой нæ сæрнизтæ. Æрбацыдис бырæттæласæг Элфрид Дулитл æмæ йæ фæнды дæу фенын. Афтæ зæгъы, мæ чызг, дам, сымахмæ и.

ПИКЕРИНГ (сысты). Ого! Гъеуый дын хабæрттæ, гъе! (Камины ’рдæм йæхи байсы.)

ХИГИНС (æваст). Рауадз-ма йæ уыцы сæлхæры.

МИССИС ПИРС. Хъусын дæм, сэр. (Ацæуы.)

ПИКЕРИНГ. Хигинс, æмæ кæд сæлхæр нæу, уæд та?

Хигинс. Уыдон ныхæстæ сты! Сæлхæр цы вæййы, уый!

ПИКЕРИНГ. Сæлхæр у, цы у, уымæн ницы зонын, фæлæ дын цыма исты зæрдæнизтæ скæндзæн, афтæ мæм кæсы.

ХИГИНС (хъæбатырхуызæй). Æнхъæл нæ дæн. Кæд скæна, уæддæр йæхицæн скæндзæн æппæты разæй. Стæй ма дзы, æнæмæнг, исты диссæгтæ дæр фехъусдзыстæм.

ПИКЕРИНГ. Чызджы тыххæй?

ХИГИНС Ныхасыздæхты кой кæнын æз.

ПИКЕРИНГ. О!

МИССИС ПИРС (дуарæй). Дулитл, сэр. (Дулитлы æрбауадзы æмæ ацæуы.)

      Дулитл (останавливается в дверях, стараясь понять, к кому из двоих он должен обратиться). Профессор Хигинс?

      Хигинс. Да. Доброе утро. Садитесь.

      Дулитл. Доброе утро, хозяин. (Опускается на стул с важностью сановной особы.) Я пришел по очень важному делу, хозяин.

      Хигинс (Пикерингу). Вырос в Хоунслоу, мать, вероятней всего, из Уэльса. (Дулитлу, который смотрит на него разинув рот.) Что вам нужно, Дулитл?

      Дулитл (угрожающе). Мне нужна моя дочь, вот что мне нужно. Понятно?

      Хигинс. Вполне. Вы ведь ее отец, верно? Кому же она еще нужна, кроме вас? Я рад, что в вас еще жива искра отцовского чувства. Ваша дочь здесь, наверху. Забирайте ее немедленно.

      Дулитл (встает, страшно обескураженный). Чего?

      Хигинс. Забирайте свою дочь! Неужели вы думали, что я буду нянчиться с нею вместо вас?

      Дулитл (протестуя). Ну-ну, погодите же, хозяин, да разве так можно? Разве так поступают с человеком? Девчонка - моя, вы ее забрали себе, а я с чем остаюсь? (Снова садится.)

      Хигинс. Ваша дочь имела наглость явиться ко мне и потребовать, чтобы я научил ее правильно говорить, иначе ей не получить места продавщицы в цветочном магазине. Разговор происходил при этом джентльмене и моей экономке. (Наступая на него.) Как вы смели явиться ко мне и шантажировать меня? Вы ее нарочно сюда подослали.

      Дулитл. Что вы, хозяин! Я тут ни при чем.

      Хигинс. Нет, подослали. Откуда вы иначе узнали, что она здесь?

      Дулитл (протестуя.) Легче, легче! Нельзя так сразу брать человека за горло!

      Хигинс. Берегитесь, как бы за вас не взялась полиция! Чистой воды мошенничество! Он еще мне угрожает! Попытка выманить деньги налицо! Сейчас же звоню в полицию. (С решительным видом идет к телефону и открывает справочник.)

      Дулитл. Да разве я с вас хоть фартинг потребовал? Вот этот джентльмен пусть скажет. (Пикерингу.) Сказал я хоть слово о деньгах?

      Хигинс (бросает справочник и подходит к Дулитлу). Так зачем же вы пришли сюда?

      Дулитл (заискивающе). Зачем всякий пришел бы на моем месте? Будьте человеком, хозяин.

      Хигинс (обезоруженный). Элфрид, скажите, вы нарочно подослали ее сюда?

      Дулитл. Не подсылал, хозяин, чтоб мне с места не сойти. Могу хоть на Библии присягнуть, я девчонку уже два месяца в глаза не видел.

      Хигинс. Откуда же вы узнали, где она?

      Дулитл ("сладко, печально"). Сейчас объясню, хозяин, дайте только рот раскрыть. Я готов вам объяснить, пытаюсь вам объяснить, должен вам объяснить!

      Хигинс. Пикеринг, да этот парень - прирожденный оратор! Обратите внимание на инстинктивную ритмичность его фразы: "Я готов вам объяснить, пытаюсь вам объяснить, должен вам объяснить". Сентиментальная риторика. Вот что значит примесь уэльской крови. Попрошайничество и жульничество отсюда же.

      Пикеринг. Помилосердствуйте, Хигинс! Я ведь сам с Запада. (Дулитлу.) Откуда вы узнали, что девушка здесь, если не подослали ее?

      Дулитл. Вот как получилось, хозяин. Дочка как поехала к вам, так взяла с собой мальчонку на такси прокатить. Он сынишкой ее квартирной хозяйке приходится. Вот он и болтался тут, думал, она его обратно тоже подвезет. А она, как узнала, что вы ее здесь оставляете, возьми да и пошли его домой за своим барахлишком, а он на меня и нарвался на углу Лонг-экр и Эндел-стрит.

      Хигинс. У пивной, не так ли?

      Дулитл. Пивная - клуб для бедного человека, хозяин. Что же тут дурного?

      Пикеринг. Дайте же ему договорить, Хигинс.

      Дулитл. Вот он и рассказал мне, какое дело вышло. Спрашиваю вас, что я должен был почувствовать, как поступить? Я же ей отец! Я говорю мальчонке: тащи сюда ее барахло, говорю я...

      Пикеринг. А почему вы сами не пошли за вещами?

      Дулитл. Да хозяйка мне их ни в жизнь не доверит. Бывают, знаете, такие бабы. Мальчонка - и тот, поросенок, пенни сорвал, иначе ни в какую не хотел доверить. А я человек услужливый. Взял да и притащил вещички сюда. Вот и все.

      Хигинс. Что это за вещи?

      Дулитл. Музыкальный инструмент, хозяин, парочка фотографий, кое-какие побрякушки да птичья клетка. Платьев брать она не велела. Что я должен был подумать, а, хозяин? Я вас спрашиваю. Что я должен был подумать, как ее родитель, спрашиваю я вас.

      Хигинс. Итак, вы пришли, чтоб спасти ее от позора более страшного, чем смерть? Не так ли?

      Дулитл (с заметным облегчением - он доволен тем, что его так хорошо поняли.) Именно так, хозяин. Именно так.

      Пикеринг. Но зачем же вы принесли ее вещи, если собираетесь взять ее отсюда?

      Дулитл. А разве я сказал, что собираюсь? Заикнулся я хоть раз насчет этого?

      Хигинс (решительно). Вы ее заберете, и заберете немедленно. (Подходит к камину и звонит.)

      Дулитл. Нет, хозяин, не надо так говорить. Не такой я человек, чтобы собственной дочке встать поперек дороги. Тут, можно сказать, перед ней карьера открывается, а я...

      В дверях, ожидая приказаний, появляется миссис Пирс.

ДУЛИТЛ (къæсæргæрон æрлæууы, дыууæ лæгæй йын къæцыйымæ дзургæ у, уый нæ зоны). Профессор Хигинс?

ХИГИНС. О. Æгас цу. Бадгæ скæн.

Дулитл. Дæ райсом хорз, хицау. (Цыма тынг стыр лæг у, ахæм хъалхуызæй сбады.) Хицау, æз æрбацыдтæн тынг ахсджиаг хъуыддаджы фæдыл.

ХИГИНС (Пикерингæн). Схъомыл и Хоунслоуы, йæ мадырвадæлтæ та сты, кæд ма исты зонын, уæд, Уэльсæй. (Дулитл æм хæлиудзыхæй кæсгæ баззад.) Æмæ дæ цы хъæуы, Дулитл?

ДУЛИТЛ (æртхъирæнгæнæгау). Цы мæ хъæуы, уый, Хуыцауыстæн, ныртæккæ базондзынæ. Мæ чызг мæ хъæуы, мæ чызг! Бамбæрстай?

ХИГИНС. Цы бамбарын ма йæ хъæуы. Ды йæ фыд куы дæ, æнхъæлдæн, афтæ нæу? Йæ фыдæй тынгдæр ыл кæй зæрдæ хъуамæ рисса? Гъемæ ма дæ зæрдæйы мидæг ныййарæг фыды уарзт цæхæр кæй калы, уый мын стыр æхсызгон у. Ам и дæ чызг, уæллаг уаты. Æвæстиатæй йæ дæ хæдзармæ акæн.

ДУЛИТЛ (сысты, хорзау нал фæвæййы). Цы, дам?

ХИГИНС Акæн, зæгъын, дæ чызджы. Ау, уæдæ, афтæ ’нхъæлдтай æмæ йын æз дæ бæсты бытъу-бытъу кæндзынæн?

ДУЛИТЛ (уымæ не ’нхъæлмæ каст). Куыд, куыд, хицау, фæлæуу-ма чысыл. Ау, афтæ дæр вæййы? Чызгæй у мæ чызг, афтæмæй йæ ды дæхирдыгæй фæкодтай. Æмæ уæд мæнæн та куыд гæнгæ у, дæ мад, дæ фыды хатыр бакæн? (Сбады та.)

ХИГИНС. Уæдæ дын æй уæд зæгъон, дæ чызг йæ цæсгом цæйбæрц суагъта, уый. Æрбацыди мæм æмæ бадомдта, цæмæй йæ аив æвзагæй дзурын сахуыр кæнон, кæннод, дам, мæ дидинджыты дуканимæ куыстмæ нæ исынц. Куы ныхас кодтам, уæд нæ цуры уыдысты мæнæ ацы джентльмен æмæ мæ экономкæ. (Комкоммæ йæм фæцæуы.) Уæд мæм ды ныр цы ныфсæй æрбауæндыдтæ, цæй охыл мæм æртхъирæнтæ кæныс? Ды мæм æй дæхæдæг æрбарвыстай барæй.

ДУЛИТЛ. Дæ Хуыцаумæ скæс, хицау. Мæ фæсонæрхæджы дæр нæ уыди.

ХИГИНС. Нæ, ды йæ ’рбарвыстай. Уæдæ йæ цæмæй базыдтай, дæ чызг ам ис, уый?

ДУЛИТЛ. Ныр мæм, цымæ, цы ныууырдæг дæ? Афтæмæй мын ды мæ хурхмæ дæр фæлæбурдзынæ!

Xигинс. Фæлæбурдзæни дæм пъæлицæ! Цæстфæлдахæг! Ноджы ма мæм æртхъирæнтæ дæр кæны, æхцадомæнтæ! Стæ-ма, æз пъæлицæмæ бадзурон. (Телефонты чиныг уыцы мæстыхуызæй райсы.)

ДУЛИТЛ. Омæ дæ райстон иунæг суари дæр? Мæнæ цардæгас æвдисæн. (Пикерингæн.) Æхцайы тыххæй скодтон хъыпп-сыпп дæр?

ХИГИНС (телефонты чиныг аппары, бацæуы Дулитлмæ). Уæдæ цæмæ ’рбацыдтæ?

ДУЛИТЛ (лæгъзтæгæнæгау). Чидæриддæр цæмæ хъуамæ æрбацæуид мæ бынаты? Ау, адæймаг куы дæ, куыннæ мæ ’мбарыс?

ХИГИНС (цы ма зæгъа, уый нал зоны). Элфрид, зæгъ-ма мын æй — барæй йæ ’рбарвыстай ардæм?

ДУЛИТЛ. Не ’рбарвыстон, хицау, уæд мæ арв æргæрах ласæд. Библийы сыгъдæг номæй ард хæрын, кæд уыцы аныгуылинаджы ныр дыууæ мæйы дæргъы мæ цæсты кæронæй дæр федтон.

ХИГИНС. Уæдæ йæ цæмæй базыдтай, кæм и, уый?

ДУЛИТЛ. Арæби, зæгъдзынæн дын æй, хицау, куыддæр мæ мæ дзых схæлиу кæнын бауадзай, афтæ. Зæгъдзынæн дын æй, зæгъон æй хъуамæ, нæй йын æнæ зæгъгæ!

ХИГИНС. Пикеринг, а не ’рдхорд, цыма, цæттæ оратор у, афтæ дæм нæ кæсы. Цы фразæтæ ралæхурдта æнæ сулæфгæйæ: «Зæгъдзынæн дын æй, зæгъон æй хъуамæ, нæй йын æнæ зæгъгæ!» Сентименталон риторикæ! Уэльсаг туг æм кæй фæхæццæ, уымæн йæ тæккæ хуыздæр æвдисæн. «Æримайы» бон кæй райгуырд, стæй цæстфæлдахæг кæй у, уыдон дæр Уэльсæй рахаста.

ПИКЕРИНГ. Дæ Хуыцаумæ скæс, Хигинс, æз мæхæдæг дæр уырдыгон дæн! (Дулитлæн.) Цæмæй йæ базыдтай, чызг ацы хæдзары и, уый, кæд æй барæй не ’рбарвыстай, уæд?

ДУЛИТЛ. Хабар куыд уыдис, уый дын æз ныртæккæ радзурдзынæн, хицау. Сабитæ машинæйы абадын мондаг кæм не сты! Гъемæ, мæ чызг ардæм таксийæ куы цыди, уæд иу гыццыл лæппуйы йемæ абадын кодта — цы усмæ цæры фатеры, уыдоны сывæллоны. Гыццыл лæппу ацы ран уæ дуармæ лекка кодта, уæдæ мæ фæстæмæ дæр таксийæ аласдзæн, зæгъгæ. Уалынмæ йæ мæ чызг бамбæрста, ам бауромынмæ йæ кæй хъавут, уый. Æмæ уæд уыцы гыццыл лæппуйы арвыста, ацу æмæ, дам, мын мæ дзаумæттæ ардæм æрбалас. Æмæ йыл æз хæрхæмбæлд фæдæн Лонг-Экр æмæ Эндел-стриты тæккæ тигъыл.

ХИГИНС. Кæй зæгъын æй хъæуы — бæгæныуæйгæнæны тæккæ раз?

ДУЛИТЛ. Бæгæныуæйгæнæн йеддæмæ мæн хуызæн мæгуыр лæг йæ сæр кæм хъуамæ фæцæва. Цы ис уым æвзæрæй?

ПИКЕРИНГ. Кæронмæ йæм байхъусæм, Хигинс.

ДУЛИТЛ. Гъемæ мын уыцы ныгæнинаг рахабæрттæ кодта, ам цытæ ’рцыди, уыдон. Æмæ уæ фæрсын: цы хъуамæ ахъуыды кодтаин, куыд гæнгæ мын уыди? Йæ фыд нæ дæн? Лæппуйæн загътон: ацу æмæ йын рахæсс йæ хæррæгътæ, æз дæм банхъæлмæ кæсдзынæн...

ПИКЕРИНГ. Æмæ сæ дæхæдæг цæуыннæ рахастай?

ДУЛИТЛ. Йæ фæды-фæдмæ дæр сæ нæ раттаид мæнæн йæ хæдзары хицау. Афтæ сты иуæй-иу сылтæ. Æниу мæм сæ уыцы хуыйы хъыбыл лæвæрдта — лæппуйæ зæгъын! Æмæ йын иучысыл зæрдæлхæнæн акодтон. Æз та ахæм дæн — иугæр хъуыддаджы бацыдтæн, уæд æй кæронмæ хæццæгæнаг дæн. Гъемæ йын йæ дзаумæттæ ам æрбалæууын кодтон. Æндæр дзы уа диссагæй ницы уыди.

ХИГИНС. Цавæр дзаумæттæ сты?

ДУЛИТЛ. Цыдæр музыкалон инструмент, цалдæр хуызисты, къалати цъиутæн, ницытæ æмæ мацытæ... Йæ уæлæдарæсæй ницы бацагуырдта. Гъемæ-ма мын зæгъ, хицау, куыннæ хъуамæ ’хсайдтаид ныййарæг фыды зæрдæ? Ратт-ма мын исты дзуапп уымæн?

ХИГИНС. Цыбыр дзырдæй, ды æрбацыдтæ, цæмæй дæ чызджы фервæзын кæнай, зæххыл кæй нæма фенди, ахæм худинагæй? Раст дæ бамбæрстон?

ДУЛИТЛ (фенцондæр ын и, афтæ тынг хорз æй кæй бамбæрстой, уымæй). Тынг раст мæ бамбæрстай, хицау, иттæг раст.

ПИКЕРИНГ. Омæ йæ кæд ардыгæй акæнынвæнд кодтай, уæд ма йын йæ дзаумæттæ та цæмæн æрбахастай?

ДУЛИТЛ. Æмæ чи загъта, акæнынвæнд æй кæнын, зæгъгæ? Ныхасы ’рдæг дæр мæ исчи фехъуыста уый фæдыл?

ХИГИНС (фидарæй). Акæн æй ардыгæй, стæй йæ ноджы акæн æвæстиатæй. (Камины цурмæ бацæуы æмæ дзæнгæрæг кæны.)

ДУЛИТЛ. Нæ, нæ, цæмæн афтæ зæгъыс, хицау. Æз ахæм адæймаг нæ дæн, цæмæй мæ иунæг хъæбулæн йæ фæндагыл цæхгæрмæ слæууон. Ау, уый та куыд, кæдæй-уæдæй, куыд æй зæгъон, йæ æцæг цардвæндагмæ бакъахдзæф кодта, уæд ын æз та...

Дуарæй æрбазынд миссис Пирс, æнхъæлмæ кæсы бардзырдмæ.

      Хигинс. Миссис Пирс, за Элизой пришел ее отец. Он хочет увести ее. Выдайте ему девушку. (Отходит к роялю с видом человека, решившего умыть руки)

      Дулитл. Да нет, тут ошибка вышла, послушайте...

      Миссис Пирс. Он не может увести ее, мистер Хигинс. Ей же не в чем идти - вы сами велели мне сжечь ее платье.

      Дулитл. Правильно! Не могу же я тащить девчонку по улице в чем мать родила, как какую-нибудь мартышку! Ну, сами посудите, разве это можно?

       Хигинс. Вы заявили мне, что требуете свою дочь. Вот и заберите ее. А если она сидит без платья - пойдите и купите.

      Дулитл (в отчаянии.) А где платье, в котором она пришла к вам? Кто его сжег - я или эта ваша мадам?

      Миссис Пирс. В этом доме я, с вашего позволения, не мадам, а экономка. Я послала за платьем для вашей дочери. Когда его принесут, можете взять ее домой. Подождите на кухне. Сюда, пожалуйста.

      Расстроенный Дулитл идет за ней к двери, затем останавливается и после некоторого колебания вкрадчиво обращается к Хигинсу.

ХИГИНС. Миссис Пирс, Элизæмæ йæ фыд æрбацыд. Кæнгæ йæ кæны. Ратт ын йæ чызджы. (Роялы цурмæ бацæуы, ома, мæнмæ дзы ницуал хауы хъуыддагæй.)

ДУЛИТЛ. Нæ, нæ, кæрæдзийы нæ бамбæрстам, байхъусут-ма мæм...

МИССИС ПИРС. Нæй йын акæнæн, мистер Хигинс. Цæй мидæг хъуамæ ацæуа, йæ уæлæдарæс мын дæхæдæг куы басудзын кодтай.

ДУЛИТЛ. Тынг раст зæгъы! Ныр мæ чызджы куы фæцæйкæнин уынгты мадард бæгънæгæй! Маймулийы лæппын куы нæ у, мыййаг! Ахъуыды-ма кæнут уæхæдæг, ис афтæтæ гæнæн?

ХИГИНС. Дæхи дзыхæй мын загътай, æри мын мæ чызджы, зæгъгæ. Гъемæ йæ акæн. Кæд æмæ мадард бæгънæг у, уæд та йын уайгæ æмæ къаба балхæн, куыд йæ фыд, афтæ.

ДУЛИТЛ (стыхсти). Æмæ ардæм цы къабайы ’рбацыди, уый та цы фæци уæд? Чи йæ басыгъта — æз æви мæнæ ацы мадам?

МИССИС ПИРС. Кæд мæ уадзыс, уæд æз ацы хæдзары мадам нæ дæн, фæлæ экономкæ. Дæ чызгæн къабамæ арвыстон. куыддæр ын йæ къаба ’рбахæссой, афтæ дæ чызджы дæ хæдзармæ акæн. Хæринаггæнæны уал банхъæлмæ кæс. Мæнæ ацырдæм, дæ хорзæхæй.

Дулитл хорзау нал фæци, миссис Пирсы фæстæ дуарырдæм фæцæйцæуы, стæй æрлæууы, исдуг, цы зæгъа, уый нæ зоны, стæй хъавгæ хъæлæсæй дзуры Хигинсмæ.

      Дулитл. Да погодите минутку, хозяин, не торопитесь. Мы ведь с вами люди воспитанные, верно?

      Хигинс. Вот оно что! Мы - люди воспитанные! Вам, пожалуй, лучше пока уйти, миссис Пирс.

      Миссис Пирс. Я тоже так думаю, сэр! (С достоинством удаляется.)

      Пикеринг. Слово за вами, мистер Дулитл.

      Дулитл (Пикерингу). Спасибо, хозяин. (Хигинсу, который пытается укрыться на стуле у рояля: он избегает чрезмерной близости к посетителю, потому что от Дулитла исходит свойственный его профессии запах.) А знаете, хозяин, по правде говоря, вы мне здорово нравитесь. Если девчонка вам так уж нужна, пусть остается. Ведь если глядеть на нее как на женщину, ей-богу, она годится по всем статьям - хорошая, красивая девка. А как дочь - ее прокормить себе дороже станет. Я с вами начистоту говорю и только одного прошу - не забывайте мои отцовские права! Вы, я вижу, человек справедливый, хозяин! Не хотите же вы, чтобы я уступил ее просто так, за здорово живешь? Что для вас пять фунтов? И что для меня Элиза! (Возвращается к стулу и торжественно садится.)

      Пикеринг. Вам следует знать, Дулитл, что у мистера Хигинса вполне благородные намерения.

      Дулитл (Пикерингу). Само собой, благородные, хозяин. Иначе я запросил бы пятьдесят фунтов.

      Хигинс (возмущенно). Вы хотите сказать, бессердечный негодяй, что продали бы родную дочь за пятьдесят фунтов?

      Дулитл. Продавать ее заведенным порядком мне ни к чему. Другое дело, услужить такому джентльмену, как вы. Тут я готов на все, верьте слову.

      Пикеринг. Неужели вы начисто лишены моральных устоев?

      Дулитл (откровенно). Я не могу позволить себе такую роскошь, хозяин. Да и вы не смогли бы, окажись вы в моей шкуре. Да и что тут особенного? Как, по-вашему, уж если Элизе перепало кой-что, почему бы и мне не попользоваться? А?

      Хигинс (озабоченно). Право, не знаю, что и делать, Пикеринг. Дать этому типу хоть фартинг - с точки зрения морали равносильно преступлению. И в то же время я чувствую, что в его требованиях есть какая-то первобытная справедливость.

      Дулитл. То-то и оно, хозяин. Вот и я так думаю. Отцовское сердце, как ни скажите.

      Пикеринг (Хигинсу). Я понимаю вашу щепетильность, но едва ли правильно будет...
 

ДУЛИТЛ. Арæби, хицау, фæлæуу-ма иучысыл, тагъд цæмæн кæныс? Мах нæ дыууæ дæр стæм уæздан адæймæгтæ, афтæ нæу?

ХИГИНС. Мæнæ царциатæ! Æз æмæ ды — уæздан адæймæгтæ! Миссис Пирс, нæхи бар нæ куы фæуадзис иучысыл, уæд, цыма, хуыздæр уаид.

МИССИС ПИРС. Мæнмæ дæр раст афтæ кæсы, сэр! (Сæрыстырхуызæй ацæуы.)

ПИКЕРИНГ. Дæуæн — ныхасы бар, мистер Дулитл.

ДУЛИТЛ (Пикерингæн). Бузныг, хицау. (Хигинсæн. Ныр уый та йæхи иуварс ласы Дулитлæй, уымæн æмæ дзы кæлы, быронласæгæй цы смаг фæкæлы, ахæм.) Гъеныр дын раст куы зæгъон, хицау, уæд мæ зæрдæмæ тынг фæцыдтæ. Гъемæ дæ кæд ацы чызг афтæ тынг æхсызгон хъæуы, уæд лæууæд ам. Æрмæст баныхас кæнæм, лæгау лæгтæ куыд баныхас кæнынц, афтæ. Гъеныр æм куыд сылгоймаг, афтæ куы ’ркæсæм, уæд æппындæры мыггагæй бафауинаг ницæмæй у — ард дын хæрын Хуыцауæй. Йæ конд — конд, чи загъта, йæ уынд — уынд. Гъеныр æм, куыд мæ чызг, афтæ куы ’ркæсæм, уæд, цы йæ сусæг кæнон, мæ бон нæ бауыдзæн йе схæссын. Æрмæстдæр мæ зæрды цы ис, уыдæттæ дын дзурын, абонардыстæн, æмæ дæ иунæг хъуыддаг курын: мæ чызгыл мæ бон кæй цæуы закъонмæ гæсгæ, уый дæ рохуаты ма баззайæд! Æз дæм кæсын, хицау, æмæ ды раст лæг дæ! Уæдæ-ма уæд ахъуыды кæн дæхæдæг, мæ чызджы дын Хуыцауы ницæуыл дæ фыццаг куыд хъуамæ скæнон? Гъе, уыцы фондз фунты дæуæн цы сты, ууыл дæр ахъуыды кæн, стæй Элизæ та мæнæн цы у, ууыл дæр. (Бандонмæ æрбаздæхы æмæ кадджынхуызæй сбады.)

ПИКЕРИНГ. Рох дæ ма уæд, Дулитл, мистер Хигинсæн хорзæй дарддæр йæ зæрды æвзæрæй ницы ис.

ДУЛИТЛ (Пикерингæн). Кæй зæгъын æй хъæуы, кæй зæгъын æй хъæуы, мæ хицау! Уый йеддæмæ æз дæс æмæ дыууиссæдз фунтæй къаддæр не ’рцагуырдтаин.

ХИГИНС (смæсты). Гъæ, мæнæ саузæрдæ къодах! Ау, дæ чызджы дæс æмæ дыууиссæдз фунтыл ауæйгæнинаг уыдтæ?

Дулитл. Ома, мæнæ йæ комкоммæ ауæй кæнон, зæгъгæ, уый нæ бакæндзынæн. Фæлæ йæ дæу хуызæн джентльменæн авæр, уый бынтон æндæр хъуыддаг у. Дæу тыххæй æз цæттæ дæн цæмæфæнды дæр, бауырнæд дæ.

ПИКЕРИНГ. Ау, æфсарм æмæ намыс цы сты, уый дæ бынтондæр ферох?

ДУЛИТЛ (æргом). Уыдæттæ мæнæн æгæр зынаргъ лæууынц, мæн хуызæн лæджы къухы не ’фтынц. Стæй дæу къухы дæр нæ бафтиккой, мæ цармы иучысыл куы фæуаис, уæд. Омæ дзы ахæм диссагæй дæр цы ис? Зæгъ-ма, мын, дæ хорзæхæй: кæд æмæ Элизæйæн йæ хъул сах абадт, уæд дзы мæнмæ ницы хауы æппын? И?

ХИГИНС (сагъæсхуызæй). Ницыуал мæ сæрæн зонын, Пикеринг. Ацы хæрзкондæн æгæр-мæгуыр иунæг фартинг раттын дæр фыдракондæй уæлдай нæу. Иннæмæй та мæм афтæ кæсы, цыма йæ ныхæсты ис цавæрдæр хъæддаг рæстдзинад.

ДУЛИТЛ. Гъе, дæ хъуыддаг раст, мæ хицау. Æз дæр раст афтæ хъуыды кæнын. Фыд фыд у, куыдфæнды куы фæкæнай, уæддæр.

ПИКЕРИНГ (Хигинсæн). Уæздан лæг кæй дæ, уый зонын, фæлæ, цыма, уæддæр бынтон раст нæ уаид...
 

      Дулитл. Зачем так говорить, хозяин. Вы на это дело взгляните с другой стороны. Кто я такой? Я вас спрашиваю, кто я такой? Я бедняк и человек недостойный, вот я кто. Вдумайтесь-ка, что это значит? А это значит, что буржуазная мораль не для таких, как я. Если я чего-нибудь захотел в этой жизни, мне твердят одно и то же - ты человек недостойный, тебе нельзя. А ведь нужды у меня такие же, как у самой предостойной вдовы, которая в одну неделю получает деньги с шести благотворительных обществ за смерть одного и того же мужа. Мне нужно не меньше, чем достойному, - мне нужно больше. У меня аппетит не хуже, чем у него, а пью я куда больше. Мне и развлечься надо, потому что я человек мыслящий. Мне и на людях побыть охота, и песню послушать, и музыку, когда на душе худо. А дерут с меня за все, как с достойного. Чем же она оборачивается, ваша буржуазная мораль? Да это же просто предлог, чтобы мне ни шиша не дать. Поэтому я и обращаюсь к Вам, как к джентльменам, и прошу поступить со мной по-честному. Я ведь с вами играю начистоту - не притворяюсь достойным. Был я всю жизнь недостойным, таким и останусь. Мне это даже нравится, если хотите знать. Так неужели вы обманете человека и не дадите ему настоящую цену за его родную дочь, которую он в поте лица растил, кормил и одевал, пока она не стала достаточно взрослой, чтобы заинтересовать сразу двух джентльменов? Разве пять фунтов такая уж крупная сумма? Я спрашиваю вас и жду вашего решения.

      Хигинс (подходит к Пикерингу). А знаете, Пикеринг, займись мы этим человеком, он уже через три месяца мог бы выбирать между постом министра и церковной кафедрой в Уэльсе.

      Пикеринг. Что вы на это скажете, Дулитл?

       Дулитл. Нет, уж увольте, хозяин, не подойдет. Доводилось мне слушать и проповедников и премьер-министров - потому человек я мыслящий и для меня всякая там политика, религия или социальные реформы - тоже развлечение. Но скажу вам одно: куда ни кинь - всюду жизнь собачья. Так что мне уж лучше быть недостойным бедняком. Как сравнишь различные положения в обществе, то в моем, ну в общем на мой вкус, в нем хоть изюминка есть.

      Хигинс. Дадим ему, пожалуй, пять фунтов.

      Пикеринг. Боюсь, он истратит их без всякой пользы.

      Дулитл. С пользой, хозяин, лопни мои глаза! Вы, может, боитесь, что я их припрячу и буду на них жить себе понемножку, не работая? Не беспокойтесь, к понедельнику от них уж пенни не останется, и потопаю я на работу, будто у меня их и не было. В нищие не скачусь, можете быть спокойны. Малость кутну со старухой, сам отведу душу и другим заработать дам. А вам приятно будет знать, что деньги не выброшены на ветер. Да вы и сами их разумнее не истратите.

      Хигинс (вынимая бумажник, подходит к Дулитлу). Нет, он неотразим. Дадим ему десять. (Протягивает две кредитки.)

      Дулитл. Не надо, хозяин: у старухи не хватит духу истратить десятку. Да и у меня, пожалуй, тоже. Десять фунтов - большие деньги; заведутся они, и человек становится расчетливым, а тогда прощай счастье! Нет, дайте мне столько, сколько я прошу, хозяин, - ни больше ни меньше.

      Пикеринг. Дулитл, почему вы не женитесь на этой вашей старухе? Я не склонен поощрять безнравственность.

      Дулитл. Вот вы ей это и скажите, хозяин, скажите! Я-то со всем удовольствием. Ведь сейчас кто страдает? Я. Власти у меня нет над ней: я и угождай ей, и подарки делай, и платья покупай. Грех да и только! Я раб этой женщины, хозяин, а все потому, что я ей не муж. И она это знает. Попробуйте-ка, заставьте ее выйти за меня. Послушайтесь моего совета, хозяин: женитесь на Элизе, пока она еще молодая и не смыслит, что к чему. Не женитесь - потом пожалеете. А женитесь - потом пожалеет она. Так уж пусть лучше она пожалеет, поскольку вы мужчина, а она всего-навсего баба и все равно своего счастья не понимает.

      Хигинс. Пикеринг, если мы еще минуту послушаем этого человека, у нас не останется никаких убеждений. (Дулитлу.) Пять фунтов? Так вы, кажется, сказали?

      Дулитл. Покорно благодарю, хозяин.

      Хигинс. Итак, вы отказываетесь взять десять?

       Дулитл. Сейчас отказываюсь. Как-нибудь в другой раз, хозяин.

      Хигинс (вручает ему кредитку). Получите.

      Дулитл. Спасибо, хозяин. Счастливо оставаться.

      Дулитл спешит к двери, чтобы поскорее улизнуть со своей добычей. На пороге он сталкивается с изящной, ослепительно чистой молодой японкой в скромном голубом кимоно, искусно вышитом мелкими белыми цветами жасмина. За ней следует миссис Пирс. Он почтительно уступает ей дорогу и извиняется.

      Прошу прощения, мисс.

ДУЛИТЛ. Гъеныр цæмæн афтæ зæгъыс, хицау. Хъуыддагмæ-ма æндæр цæстæй æркæсæм. Чи дæн æз? Сымах куы фæрсын, æз чи дæн? Æз дæн, лæджы ном хæссын аккаг чи нæу, ахæм мæгуыр æмæ гæвзыкк адæймаг. Æмæ уæд уый цæуыл дзурæг у? Уый та ууыл дзурæг у, æмæ намыс æмæ æфсарм мæнæн мæ тæфтыл дæр никуы ауадысты. Ацы царды мæ зæрды исты хъуыддаг куы ’рæфты, уæд æваст мæ хъуыры цæхгæрмæ абадынц: дæуæн нæй бар, нæ дын фæччы, ды адæмæй дæр нæ дæ. Афтæмæй та мæн дæр хъæуы цыдæртæ. Ау, сылгоймагæн йæ лæг куы амæлы æмæ идæдзæй куы баззайы, уæд ма уымæн дæр æрвылкъуыри æхсæз ранæй æхца куы фæфидынц йæ иунæг мойы тыххæй, уæд мæн уымæй дæр та къаддæр хъæуы? Лæгау лæджы ном чи хæссы, мæн уымæй къаддæр хъæуы? Фылдæр! Уымæн æмæ мæнмæ дæр хæрын уымæй къаддæр нæ цæуы, уæдæ нуазгæ та бирæ фылдæр кæнын. Уæдæ мæ хатгай æрфæнды мæхи аирхæфсын дæр, уымæн æмæ дæн, йæ зонд кæуыл уæз кæны, ахæм адæймаг. Мæнмæ дæр хорз кæсы адæмы ’хсæн мæхи равдисын, зарджытæм, музыкæмæ байхъусын — уæлдайдæр мæ зæрдæ бынтон куы нырхæндæг вæййы, уæд. Уæдæ мын мæхицæй та стигъынц, лæгау лæгæй цæйбæрц стигъынц, уый бæрц. Æмæ уæд ахæм намыс мæн чердæм хъæуы? Цæмæй мæ мамæлайы комдзаджы æвджид дарой, уымæн! Гъемæ уæ курын, Хуыцауæй курæгау: æз куыд æргом ныхас дæн уæ разы, сымах дæр мемæ ут афтæ æргом. Æз уæ куы ницы æмбæхсын, цы нæ дæн, ахæмæй дæр мæхи куы не ’вдисын. Æгадæй фæцардтæн цæрæнбонты æмæ ахæмæй баззайдзынæн мыггагмæ. Стæй уын раст куы зæгъон, уæд ахæм цард мæ зæрдæмæ дæр цæуы. Ау, уæд сымах хуызæн дыууæ разагъды лæджы мæн асайдзысты, мæ иунæг чызджы тыххæй мын, цы ’мбæлы, уыцы аргъ нæ бафиддзысты? Мæ комы комдзæгтæй йæ куы фæхастон, цалынмæ нæ рахъомыл æмæ йыл сымах хуызæн дыууæ джентльмены иумæ сæ цæст не ’рæвæрдтой, уæдмæ? Дæлæмæ дæр — фондз фунты, уæлæмæ дæр — фондз фунты! Гъеныр уæм æнхъæлмæ кæсын, цы дзуапп мын ратдзыстут, уымæ.

ХИГИНС (бацæуы Пикерингмæ). Цы дын зæгъынмæ хъавын, уый зоныс, Пикеринг? Ацы лæгмæ æз æмæ ды куы ’рæвналиккам, уæд нымадæй æртæ мæйы фæстæ суаид кæнæ министр, кæнæ Уэльсы дины кафедрæйы хицау.

ПИКЕРИНГ. Ды та цы зæгъдзынæ, Дулитл?

ДУЛИТЛ. Нæ, нæ, хицау, уыдæттæй мæ ссæрибар кæнут. Æз фендджын лæг дæн, бирæ федтон дины кусджытæ дæр, премьер-министртæ дæр... Дин, политикæ, социалон реформæтæ — уыдон дæр мæн хуызæн хъуыдыгæнæг лæгæн æвзæр не сты — хи аирхæфсынæн. Фæлæ уын иу хъуыддаг фидарæй зæгъын: чердæмфæнды йæ бар-адæймаджы цардæй куыдзы цардæй уæлдай нæй. Æмæ уæд фæлтау мæнæ мæнау дæ мæгуыры бон зон æмæ дын æнцондæр цæрæн уа. Фæлгæсын алымыггаг адæмы цардмæ, æмæ уын æй зæгъын — адæймаджы удæн мæнæ мæ цардæй хуыздæр цард не ’рхъуыды кæндзынæ.

ХИГИНС. Æвæццæгæн ын фондз фунты дæтгæ ’рцæудзæн.

ПИКЕРИНГ. Æнæпайда хæрдзтыл сæ фæуыдзæн, мæнмæ гæсгæ.

ДУЛИТЛ. Уæд мæ цæстытæ мæ тæккæ размæ ралиурæд, кæд дзы иунæг суари дæр æнæхъуаджы схардз кæнон! Сымах, æвæццæгæн, афтæ ’нхъæлут: æз сæ мæ рæбыны æрæфснайдзынæн æмæ сæ æнцад-æнцойæ хæрдзынæн æввонгæй, мæ куыст та уадзгæ ныккæндзынæн. Ма тыхсут, къуырисæрмæ дзы иунæг пенни дæр нал аззайдзæни, æмæ та уæд бар-æнæбары мæ куыстмæ асæпп-сæпп ласдзынæн, цыма капеччы хицау дæр никæд уыдтæн, уыйау. Мæгуыргуры цардмæ нæ бæллын, уымæй мын тæссаг нæу. Нæ зæрондимæ иучысыл акепи кæндзыстæм, мæнæн дæр мæ уд ме ’муд æрцæудзæн, уæдæ ме ’хцатæ кæй къухмæ бафтой, уымæн дæр хæлары фос фæуæнт. Дæуæн дæр, уæдæ, æхсызгон уыдзæн, де ’хцатæ доны къусы сæфт кæй нæ фæкодтой, уый. Æниу сæ дæхæдæг дæр бирæ хуыздæр не схардз кæндзынæ.

ХИГИНС (йæ чыссæ исы, Дулитлмæ бацæуы). Нæ, ахæмы ныхмæ æнцон фæлæууæн нæу. Дæс фунты йын раттæм. (Дыууæ гæххæтты йæм дæтты.)

ДУЛИТЛ. Нæ хъæуы, мæ хицау. Нæ зæронд утæппæт æхца иумæ куы фена, уæд исты кæндзæни. Стæй мæхæдæг дæр. Дæс фунты кæуылты ’хца сты! Зæгъгæ, уыдон лæгмæ ’рбахаудтой, уæд æй æхсæв хуыссæг нал æрцахсдзæн, цы амалæй ма сæм бафтыдæуа, зæгъгæ. Æмæ уæд дæ къух ауигъ дæ амондджын сæрибар цардыл! Нæ, мæ хицау, ратт мын, цасыл баныхас кодтам, æрмæстдæр уыйас — къаддæр дæр нæ, фылдæр дæр — нæ.

ПИКЕРИНГ. Дулитл, ныр, «нæ зæронд» кæй хоныс, уый кургæ цæуыннæ ракæныс? Цы кæна, уый хъуамæ æгъдауыл кæна адæймаг.

ДУЛИТЛ. Гъе, гъе уыдæттæ та йын йæхицæн зæгъ, мæ хицау! Æз тæккæ абон дæр разы дæн цинæй мæлгæ. Уымæн æмæ, кæй бæрзæйыл ис ныртæккæ æфсондз? Мæ бæрзæйыл. Мæ бон ыл нæ цæуы: цæстмæ митæ йын кæн, лæвæрттæ йын хæсс, къабатæ йын æлхæн. Мардæрцыд æмæ мардæрцыд! Цагъар дæр цагъар æмæ æз дæр цагъар, мæ хицау. Æмæ цæй тыххæй? Уымæн æмæ йæ лæг нæ дæн. Йæхимæ ай-гъай кæсы хуыздæр ахæм цард! Ницы хуызы сразы уаид мæнæй смой кæныныл. Иу хорз зонд дын амонын, мæ хицау: цалынмæ æвзонг у æмæ ницыма æмбары, уæдмæ ракур Элизæйы. Нæ йæ ракуырдтай, зæгъгæ — фæсмон фæкæндзынæ. Ракуырдтай йæ — уæд та уый фæкæндзæн фæсмон фæстаджырдæм. Гъемæ кæд уæ иуæн æнæ фæсмонгæнгæ нæй, уæд уадз æмæ уый кæнæд фæсмон, уымæн æмæ сылгоймаг кæддæриддæр сылгоймаг у, адæмы хъæр никуы бамбардзæн.

ХИГИНС. Пикеринг, ацы лæгимæ ма иучысыл куы аныхас кæнæм, уæд нæм нæхи зондæй мур дæр нал аззайдзæн. (Дулитлæн.) Фондз фунты? Афтæ загътай, æнхъæлдæн?

Дулитл. Галы бузныг дæ фæуыдзынæн, мæ хицау.

ХИГИНС. Дæс фунты, уæдæ ницы хуызы райсдзынæ?

ДУЛИТЛ. Ныртæккæ нæ, мæ хицау. Æндæр хатт.

ХИГИНС (иу гæххæтт æм дæтты). Хæц, уæдæ.

ДУЛИТЛ. Бузныг, мæ хицау. Дзæбæхæй баззайут.

(Дулитлæн йæхион йæхи куы фæци, уæд йæ гуырыконд дуарырдæм сарæзта. Къæсæрыл йæхи скъуыры æрыгон япойнаг чызгыл. Йæ фæстæ та ’рбацæуы миссис Пирс.)

Бахатыр кæн, хорз чызг.

      Японка. Провалиться мне на этом месте! Родную дочку не признал!

       Дулитл. Лопни мои глаза! Элиза!

      Хигинс. Кто это? Она?

      Пикеринг. Боже мой, ну и ну!

      Элиза. А верно, я как придурковатая выгляжу?

      Хигинс. Придурковатая?

      Миссис Пирс (у двери). Прошу вас, мистер Хигинс, не говорите лишнего, а то девушка Бог весть что о себе возомнит.

      Хигинс (спохватившись). Ах да, да, совершенно верно, миссис Пирс. (Элизе.) Черт знает, что у вас за идиотский вид.

      Миссис Пирс. Пожалуйста, сэр!

      Хигинс (поправляясь). Я хотел сказать, очень глупый вид.

      Элиза. Вот надену шляпку, так будет получше. (Берет свою шляпу, надевает ее и с непринужденностью светской дамы шествует к камину.)

      Хигинс. Ей-богу, новая мода! А ведь могло выглядеть ужасно!

      Дулитл (с отцовской гордостью). Батюшки, вот не думал, что ее можно отмыть до такой красоты, хозяин. Она делает мне честь, верно?

Япойнаг чызг. Уæд мæ æрсытæ ныттонæд, кæд йæ иунæг чызджы базыдта!

ЭЛИЗÆ. Æццæй, сæлхæры хуызæн нæ дæн?

ХИГИНС. Сæлхæры?

МИССИС ПИРС (дуары цурæй). Дæ хорзæхæй, мистер Хигинс, рагацау хъуыды кæн дæ ныхæстыл, кæннод ацы чызг æцæгæй дæр йæхимæ исты ныккæсдзæн.

ХИГИНС (йæхицæн). О, хæдæгай! (Элизæйæн.) Раст хæйрæджыты фæтдзæгъдæны хуызæн дæ.

МИССИС ПИРС. Сэр, дæ хорзæхæй...

ХИГИНС (йæхи раст кæнæгау). Ома, дыл, зæгъын, нæ фидауы ацы къаба.

ЭЛИЗÆ. Мæнæ мæ шляпæ куы ныккæнон, уæд сфидаудзынæн. (Йæ шляпæ райсы, ныккæны йæ æмæ уыцы уæзданхуызæй камины ’рдæм фæцæуы.)

ХИГИНС. Ард хæрын Хуыцауæй — дзыхъхъынног модæ! Уыдæттæ æндæр искæуыл скæ, уæд тæрсынгæнæны хуызæн уаид!

ДУЛИТЛ (йæ чызгæй сæрыстыр уæвгæйæ). Мæ мад, мæ фыды цæсгомы ардыстæн, никуы мæ бауырныдтаид, искуы Элизæйы ахæм хæрзæхсадæй фендзынæн, уый! Уый дзы кæй чызг у, кæй!

      Элиза. Подумаешь, великое дело здесь мытой ходить! Вода в кране и тебе горячая, и холодная, плескайся, сколько влезет. Полотенца пушистые, а вешалка под ними такая горячая, что пальцы обожжешь, и щетки мягкие есть, чтобы тереться, а уж мыла полная чашка, и запах от него - ну, что твои первоцвет. Теперь понятно, почему все леди такие намытые ходят. Мытье им - одно удовольствие. Вот посмотрели бы они, как оно нам достается!

      Хигинс. Очень рад, что моя ванна пришлась вам по вкусу.

      Элиза. И вовсе не все мне по вкусу. Уж как там хотите, а я скажу - не постесняюсь. Вот миссис Пирс знает.

      Хигинс. Какой-нибудь непорядок, миссис Пирс?

      Миссис Пирс (мягко). Пустяки, сэр. Право, не стоит говорить об этом.

      Элиза. Покалечить я его хотела, вот что. Со стыда не знаешь, куда глаза девать. Потом-то я справилась, взяла да полотенце на него и навесила.

      Хигинс. На кого?

      Миссис Пирс. На зеркало, сэр.

      Хигинс. Дулитл, вы слишком строго воспитали свою дочь.

      Дулитл. Я? А я ее и не воспитывал. Так разве постегаешь ремнем для порядку. Вы уж не взыщите, хозяин. Не привыкла она еще - вот в чем штука. Поживет у вас, так научится свободному поведению, как в ваших кругах полагается.

      Элиза. Не стану я учиться свободному поведению: я не какая-нибудь, я девушка порядочная.

      Хигинс. Элиза, если вы еще раз скажете, что вы порядочная девушка, отец заберет вас домой.

       Элиза. Как же, заберет! Держи карман шире! Плохо вы моего папашу знаете. Он сюда пришел, чтобы из вас деньжат выжать да нализаться как следует - только и всего.

ЭЛИЗÆ. Æмæ йын цы хъæуы ам та хæрзæхсад уæвынæн! Иу кърант байгом кæн æмæ дзы тæвд дон ракæлы, иннæ кърант байгом кæн — æмæ уазал дон ракæлы — най æмæ най дæхи, дæ фæрстæ дæр атонæнт фырнадæй. Хисæрфæнтæ — фæлмæн, ауыгъд цы хæтæлыл вæййынц, уый та ахæм тæвды мыггаг у æмæ йыл ме ’нгуылдзтæ фæцæйарыдтон. Хинайæн щеткæтæ дæр уыцы фæлмæн æмæ уæздан. Уæдæ мын сапон та æнæхъæн къусы дзаг æрæвæрдта мæ цуры... Æмæ цы дзæбæх тæф кæны — раст цыма мæнæ уыгæрдæны дидинджытæ иууылдæр йæ мидæг сты. Ныр æй бамбæрстон, хъæздыг сылгоймæгтæ ахæм хæрзæхсад цæмæн вæййынц, уый. Сæ зæрдæйы дзæбæхæн сæхи найынц æмæ найынц. Уæдæ ма уæртæ æз кæм цæрын, уым авзæрстытæ кæнæнт, бакæсин сæм æз!

ХИГИНС. Стыр æхсызгон мын у, мæ ваннæ дæ зæрдыл афтæ тынг кæй сæмбæлд, уый.

ЭЛИЗÆ. Æрмæст афтæ ’нхъæл ма у, æмæ дзы алцы дæр фæцыди мæ зæрдæмæ. Цыфæнды хъыг дæр дын уæд, фæлæ йæ æз, бæгуыдæр, зæгъдзынæн æргомæй, æфсæрмы дæр никæмæй фæуыдзынæн. Мæнæ миссис Пирсæн йæхи дæр бафæрсут.

ХИГИНС. Æмæ исты ’рцыди, миссис Пирс?

МИССИС ПИРС (фæлмæнæй). Ахæмæй ницы, сэр. Йæ койы аккаг дæр нæу.

ЭЛИЗÆ. Фыр æфсæрмæй ма мæ цæсгом цы фæкодтаин, уый нал зыдтон. Рахъæвдтытæ кодтон, лыстæг цæхх æй ныккæнон, зæгъгæ. Фæлæ ахъуыды кодтон, æмæ йыл уæд хисæрфæн бамбæрзтон.

ХИГИНС. Кæуыл?

МИССИС ПИРС. Айдæныл, сэр.

ХИГИНС. Æгæр фырнымдæй йæ схъомыл кодтай дæ чызджы, Дулитл.

ДУЛИТЛ. Æз? Куыннæ стæй! Ныцъцъæх ыл дæн. Раст зæгъын хъæуы, хатгай-иу ыл ронæй æруæдтытæ кодтон, фæтчыгъæдæн. Ма йæм смæсты у, хицау. Нæма ацахуыр и æмæ уый тыххæй афтæтæ кæны. Ам куы ацæра, уæд уый дæр, сымахау, сæрибар цардыл фæцалх уыдзæни.

ЭЛИЗÆ. Ницæмæн хъæуы мæн сæрибар цард: æз уын кæйдæртау хæлд сылгоймаг нæ дæн.

ХИГИНС. Элизæ, иу хатт ма куы зæгъай, хæлд сылгоймаг нæ дæн, зæгъгæ, уæд дæ дæ фыд йæ хæдзармæ акæндзæни.

ЭЛИЗÆ. Уæдæ! Нал ныууагъта! Уæдмæ дæр уал дæ хъустæ хъилæй фæдар! Ды мын дзæбæх нæма зоныс мæ «уарзон» фыды. Ардæм цæугæ дæр æхца бастигъынмæ ’рбакодта, хъуамæ та дзы искуы дзæбæх ныцъцъира — гъе уый уын йæ сагъæс.

      Дулитл. А что мне еще с деньгами делать! В церковную кружку бросить, что ли?

      Элиза показывает ему язык. Он так взбешен этим, что Пикерингу приходится встать между ними.

      Ты у меня язык попридержи да смотри, не вздумай с этим джентльменом разные штучки откалывать, а то я тебе по первое число всыплю. Поняла?

      Хигинс. Не хотите ли вы дать ей еще какие-нибудь наставления, Дулитл? Или, может быть, благословить ее на прощанье?

      Дулитл. Нет, хозяин. Не такой я отпетый дурак, чтобы своим деткам выложить все, что знаю. С ними и без того не совладаешь. Хотите, чтоб Элиза ума набралась, возьмите ремень, хозяин, да поучите ее сами. Счастливо оставаться, джентльмены! (Направляется к двери.)

      Хигинс (повелительно). Стойте! Вы должны регулярно навещать свою дочь. Это ваш отцовский долг. У меня есть брат священник, он поможет вам направить ее.

      Дулитл (уклончиво). Ну как же, как же. Я приду, хозяин. На этой неделе, правда, не смогу, работаю очень далеко. Но малость попозже можете на меня рассчитывать. Всего доброго, джентльмены! Всего доброго, мэм! (Снимает шляпу перед миссис Пирс, но та не отвечает на его приветствие, и он направляется к двери. Обернувшись на пороге, он подмигивает Хигинсу, видимо, соболезнуя ему по поводу тяжелого характера миссис Пирс; затем уходит вслед за ней.)

      Элиза. Не верьте вы этому старому брехуну. Да он скорее согласится, чтобы вы на него бульдога напустили, чем священника. И не ждите - он сюда скоро не сунется.

      Хигинс. Мы не очень жаждем видеть его, Элиза. А вы?

      Элиза. А я уж и подавно. Век бы мне его не видеть. Срамит меня только - с мусором возжается, вместо того чтоб свое дело делать.

      Пикеринг. Чем он занимается, Элиза?

      Элиза. Людям зубы заговаривает да денежки в свой карман перекачивает. А сам-то он - землекоп. Бывает, и теперь берется за лопату, когда поразмяться захочет, и хорошие деньги зашибает. А вы больше не хотите звать меня мисс Дулитл?

ДУЛИТЛ. Æмæ мын, уæдæ, цы дæ зæрды ис ме ’хцатæн? Дзуары бын сæ нывæрон?

(Элизæ йæм йе ’взаг фелвасы. Дулитл ууыл ахæм мæсты свæййы, æмæ ма сæ Пикеринг тыххæй баиргъæвы.)

Де ’взагæн уаг зон æмæ дын мæнæ ацы джентльмен цы зæгъы, уый кæн, науæд дын æз бæтæгаты бæхы над фæкæндзынæн. Бамбæрстай æви нæ?

ХИГИНС. Ноджыдæр ма йын исты зæндтæ куы бацамонис, Дулитл. Стæй йын дæ ацыды размæ хæрзæбоны арфæтæ дæр ракæн.

ДУЛИТЛ. Нæ, мæ хицау. Бынтон ахæм æрра нæма сдæн, цæмæй, цы зонын, уыдон сеппæт мæ цотæн дзурон. Æнæуый дæр мын фаг сæрниз сты. Фæлæ дæ кæд фæнды æмæ дæм хъуса, уæд рон райс æмæ йæ дзæбæх æрцахуыртæ кæн дæхæдæг. Уæ дзæбæхтæ мæм хъуысæнт, джентльментæ! (Дуарырдæм фæцæуы.)

ХИГИНС (карзæй). Фæлæуу! Иудадзыг дæ чызджы куыд бæрæг кæнай, афтæ. Йæ фыд кæм дæ, уым уый де хæс у. Ме ’фсымæртæй иу сауджын у, æмæ дæм уый дæр фæкæсдзæн дæ чызджы раст фæндагыл саразынмæ.

ДУЛИТЛ (дзуаппæй йæхи сайы). Цæуыннæ, искуы дæр ма нæ. Æрбауайдзынæн-иу, мæ хицау. А-къуыри, раст зæгъын хъæуы, мæ къухы нæ бафтдзæн, мæ куыст ардыгæй тынг дард у. Фæлæ та иуахæмы зындзынæн. Дзæбæхæй баззайут, джентльментæ! Дзæбæхæй баззай, мэм! (Миссис Пирсы раз йæ шляпæ сисы, фæлæ йæ уый хъуыды дæр не ’ркæны, афтæмæй дуарырдæм араст вæййы. Дуаргæрон ма Дулитл фæстæмæ иу каст фæкæны, Хигинсмæ йæ цæст æрныкъулы, ома, дæ раны дæ, йæ хæдзары ахæм фыдсыл кæмæн кусы, зæгъгæ. Стæй уый дæр миссис Пирсы фæстæ æддæмæ ахизы.)

ЭЛИЗÆ. Йæ иунæг ныхасыл дæр ын ма ’ууæнд ацы зæронд фæлитойæн. Фæлтау æй агъуыд бирæгъты ’хсæнмæ баппар, сауджынмæ йæ барвитыны бæсты. Стæй йæм æнхъæлмæ дæр мауал кæс — рæхджы йæ нал фендзынæ.

ХИГИНС. Мах йæ фенынмæ нæ былыцъæрттæ нæ хæрæм, Элизæ. Ды та?

ЭЛИЗÆ. Мæн та, уæдæ, дыууæ хуынкъ суарийæн дæр нæ хъæуы. Зæххы скъуыды дæр ныххауæд. Мæн дæр ма худинаг кæны. Йæхи куыст ныууагъта, Хуыцау æй бырæттимæ сбæндæн кодта æмæ уыдонимæ абухы.

ПИКЕРИНГ. Элизæ, æмæ кусгæ та цытæ фæкæны?

Элизæ. Алы цæстфæлдахæн миты руаджы йæ дзыппытæ ’хцайæ байдзаг кæны. Æнæуый та зæхкъахæг у. Ныр дæр ма хатгай райсы йæ бел, йе уæнгтæ аивазын æй куы ’рфæнды, уæд, дзæбæх æхцатæ дæр бакусы... Æмæ мæм, мисс Дулитл, зæгъгæ, нал дзурдзынæ?

      Пикеринг. Простите, мисс Дулитл, я оговорился.

      Элиза. Да нет, я не обижаюсь. Просто очень уж это красиво получается - мисс Дулитл. А можно мне сейчас такси нанять и проехаться по Тотенхэм Корт-роуд? Я бы там вышла и велела подождать. Вот бы наши девчонки утерлись - пусть знают свое место. Разговаривать с ними я бы, понятное дело, не стала.

      Пикеринг. Лучше подождите, пока вам принесут новое модное платье.

      Хигинс. Кроме того, заняв высокое положение, не следует забывать старых друзей. Мы это называем снобизмом.

      Элиза. Нет уж, вы меня теперь с ихней компанией не путайте. Было время, насмехались они надо мной почем зря, а теперь я им нос утру. Конечно, если я получу новые модные платья, можно и подождать. Больно мне заиметь их охота. Миссис Пирс говорит, что вы мне разные дадите - одни днем носить, другие ночью в постель надевать. А по-моему, чего деньги зря переводить, раз в них никому не покажешься? А потом, мне и думать страшно: зимой раздеваться да на ночь холодные вещи на себя напяливать!

      Миссис Пирс (возвращается). Идемте, Элиза. Там принесли платья, нужно примерить.

      Элиза. Ууух ты! А... а... а... ах! Уй... ий... и. (Вылетает из комнаты.)

      Миссис Пирс (следуя за ней). Не надо носиться сломя голову, моя милая. (Закрывает за собой дверь.)

      Хигинс. Трудное нам предстоит дело, Пикеринг.

      Пикеринг (убежденно). Да, Хигинс. Очень трудное.
 

ПИКЕРИНГ. Ныххатыр кæн, мисс Дулитл, нал æй фæхъуыды кодтон.

ЭЛИЗÆ. Цæмæн зæгъыс, хъыг мын нæ уыди. Фæлæ уыцы дзæбæх фидауы — мисс Дулитл. Ныр, цымæ, такси баххуырс æмæ Тотенхем Кортроудыл æрзылдтытæ кæн, уæд, цымæ, уый тынг зынаргъ сыстид? Уыцы ран æрхизин æмæ таксистæн зæгъин: æнхъæлмæ кæс ацы тæккæ ран. Хæрзаг ме ’мбæлттæн фырхæлæгæй сæ бикътæ бафтиккой. Æмæ цы? Алчи дæр зонæд йæ бынат. Салам дæр сын нал раттин.

ПИКЕРИНГ. Фæлæуу уал, дæ ног къабатæ дын æрбахæссой.

ХИГИНС. О. Стæй цыфæнды бæрзонд бынатмæ куы схизай, уæддæр хъуамæ дæ раздæры хæлæртты ма рох кæнай. Уæздан адæймагыл нæ фидауы схъæл митæ кæнын.

ЭЛИЗÆ. Нæ, нæ, ныр мын сæ мæ цæсты кæронæй дæр мауал фенын кæнут. Сæхи мыл худæгæй бирæ фæхастой, Хуыцауы ницæуыл, ныр-иу мæ дæлеты рауайæнт. Фæлæ мын кæд ног къабатæ ’рбахæссинаг сты, модæйы чи ис, ахæмтæ, уæд уал банхъæлмæ кæсдзынæн. Тæхуды, тæхуды, тагъддæр сæ куы ’рбахæссиккой! Миссис Пирс та куыд загъта, уый зонут: уыдзæн, дам, дын бирæ дарæстæ — иуты боныгон дардзынæн, иннæтæ æхсæвхуыссæн уыдзысты. Æз та афтæ зæгъын: æхсæвхуыссæн дзаумæттыл æхца дзæгъæл хардз кæнын ницæмæн хъæуы — чи йæ уыны, мæ хуыссæны мæ уæлæ цы ис, уый? Стæй-ма ахъуыды кæн: æхсæвы дæ хъарм дзаумæттæ ралас æмæ уазалтæ ссæрф! Уæлдайдæр та — зымæгон!

МИССИС ПИРС (æрбаздæхы). Цом, Элизæ. Дæ къабатæ дын æрбахастой æмæ сæ фен дæ уæлæ.

ЭЛИЗÆ. Ууух! А...а...а...ах! Уй...ий...й. (Уатæй ратæхы.)

МИССИС ПИРС. Уанцон нæу, мæ къона. Дæ бæрзæй куы фæцæйсастай. (Йæ фæдыл дуар æрбахгæны.)

ХИГИНС. Æнхъæлдæн æмæ уæззау хъуыддаджы нæхи баифтыгътам, Пикеринг.

ПИКЕРИНГ (æнæгуырысхойæ). Уæззаудæр та ма цы вæййы, Хигинс.

      Приемный день у миссис Хигинс. Еще никого нет. Квартира ее расположена на набережной Челси, и гостиная всеми тремя окнами выходит на реку; только потолок в ней ниже, чем был бы в таком доме, будь он более старинной постройки. Окна - во всю стену. Они распахнуты, открывая доступ на балкон, уставленный цветами в горшках. Слева, если стоять лицом к окнам, - камин; в правой стене, поближе к углу, - дверь. Миссис Хигинс воспитана на Моррисе и Берн-Джонсе, и ее жилище разительно отличается от квартиры ее сына на Уимпол-стрит: ни лишней мебели, ни полочек, ни безделушек. Посреди комнаты - просторная тахта. Подушки и парчовое покрывало на ней, ковер на полу, моррисовские обои и моррисовские набивные занавеси на окнах - вот и все убранство гостиной, но оно настолько изысканно, что его грешно было бы прятать за нагромождением никому не нужных вещей. На стенах несколько хороших картин (в манере Берн-Джонса, а не Уистлера), лет за тридцать до этого выставлявшихся в галерее Гровнер. Пейзаж: всего один: Сесил Лоусон в масштабах Рубенса. Здесь же портрет миссис Хигинс в молодости; на ней, наперекор тогдашней моде, один из тех очаровательных россетиевских костюмов, которым так карикатурно подражали невежды, чьими стараниями был насажден безвкусный эстетизм семидесятых годов.
      В углу, наискосок от двери, за простым, но элегантным письменным столиком с пуговкой звонка под рукою, сидит миссис Хигинс и пишет письмо; ныне ей за шестьдесят, и она давным-давно не дает себе труда одеваться не так, как требует мода. В глубине, между столиком и окном, - чипендейловский стул. На другой стороне комнаты, подальше от окна, елизаветинское кресло с грубой резьбой в духе Иниго Джонса. Там же рояль в чехле со строчкой. Между камином и окнами диванчик с обивкой из моррисовского кретона. Время - пятый час пополудни. Дверь с шумом распахивается, входит Хигинс в шляпе.
 

ÆРТЫККАГ АРХАЙД

Миссис Хигинсы хæдзар. Бады æмæ писмо фыссы. Фæссихоры фондз сахаты. Дуар æваст фегом вæййы æмæ æрбауайы Хигинс шляпæйы.

      Миссис Хигинс (тревожно). Генри! (Укоризненно.) Зачем ты явился? Ты же обещал не приходить в мои приемные дни.


      В то время как он наклоняется поцеловать ее, она снимает с него шляпу и подает ему.

      Хигинс. А, черт! (Швыряет шляпу на стол.)

      Миссис Хигинс. Сейчас же возвращайся домой.

      Хигинс (целуя ее). Знаю, знаю, мама. Я пришел нарочно.

      Миссис Хигинс. И напрасно. Я не шучу, Генри. Ты распугал всех моих друзей. Стоит им встретиться с тобой, как они перестают бывать у меня.

      Хигинс. Вздор! Светских разговоров я вести не умею, что верно, то верно, но это никого не трогает. (Садится на диван.)

      Миссис Хигинс. Ты так думаешь? Светские разговоры! А не светские ты умеешь вести? Нет, милый, уходи, я решительно настаиваю на этом.

      Хигинс. Не могу. Вы должны помочь мне в одном деле... связанном с фонетикой.

      Миссис Хигинс. Нет, милый. К сожалению, твои гласные выше моего понимания. Я с удовольствием получаю от тебя хорошенькие открытки, стенографированные по твоей системе, но читать мне приходится написанные обычными буквами подстрочники, которые ты предусмотрительно прикладываешь.

      Хигинс. Тогда считайте, что мое дело не связано с фонетикой.

      Миссис Хигинс. Но ты же сам так сказал.

      Хигинс. То есть оно связано, но вы к ней не будете иметь отношения. Я тут подцепил девушку...

      Миссис Хигинс. А не значит ли это, что девушка подцепила тебя?

      Хигинс. Ничего подобного. О любви здесь и речи нет.

      Миссис Хигинс. Очень жаль!

      Хигинс. Почему?

      Миссис Хигинс. Ты еще ни разу не влюблялся в женщину моложе сорока пяти. Когда наконец ты поймешь, что на свете есть немало прелестных девушек?

       Хигинс. Не собираюсь возиться с девушками. Мой идеал - женщина, насколько это возможно, похожая на вас. Ни одна девушка никогда мне всерьез не понравится: у меня свои привычки, а старые привычки трудно менять. (Порывисто вскакивает, начинает шагать из угла в угол, побрякивая ключами и мелочью в кармане.) Кроме того, все они дуры.

      Миссис Хигинс. Знаешь, Генри, что бы ты сделал, если бы по-настоящему любил меня?

      Хигинс. А, черт! Ну что еще? Женился бы, наверное, да?

      Миссис Хигинс. Нет. Вынул бы руки из карманов и перестал носиться по комнате.

      С жестом отчаяния он повинуется и снова усаживается на диван.

      Вот пай-мальчик. А теперь расскажи мне о девушке.

МИССИС ХИГИНС (фæтæрсæгау кодта). Генри! (Уайдзæфгæнæгау.) Цæмæ ’рбацыдтæ? Уазджытæ мæм цы бонты вæййы, уыцы бонты мæм нæ цæудзынæ, зæгъгæ, нæ баныхас кодтам?

Йæ мадæн аба кæнынмæ куыд æргуыбыр кæны, афтæ йын уый йæ шляпæ йæ сæрæй сисы æмæ йæм æй ратты.

ХИГИНС. Дзæгъæл баззай! (Шляпæ стъолмæ фехсы.)

МИССИС ХИГИНС. Ныртæккæ дæ хæдзармæ цæугæ, æвæстиатæй.

ХИГИНС. (Ба йын кæны). Хорз, хорз, мæ мад. Барæй æрбацыдтæн.

МИССИС ХИГИНС. Бынтон дзæгъæлы. Æз хъазыныл нæ дæн, Генри. Мæ хæлæрттæ мæм дæу тыххæй æмгæрон нал цæуынц. Нæ зонын, цæмæй дæ тæрсынц, фæлæ дæ иунæг уынд дæр чи фæкæны, уый мæ тæфтыл дæр нал ауайы.

ХИГИНС. Цæттæ гæды ныхас! Дзырд дæр ыл нæй, æвдæлон дзæнгæдатæ цæгъдынмæ хорз нæ арæхсын. Æмæ уый кæй цы хъыгдары? (Диваныл æрбады.)

МИССИС ХИГИНС. Афтæ дæм кæсы? Æвдæлон дзæнгæдатæ! Æмæ, уæдæ, цавæр дзæнгæдатæм арæхсыс хуыздæр? Нæ, нæ, мæ хуры чысыл, ацу дæ хæдзармæ, уæлдай ныхас дæм мауал бахъæуæд.

ХИГИНС. Мæ бон нæу. Хъуамæ мын иу хъуыддаджы баххуыс кæнай... фонетикæимæ баст у...

МИССИС ХИГИНС. Нæ, мæ къона. Дæ хъæлæсон дамгъæты хабæрттæн æз ницы ’мбарын. Цы фыстæджытæ мæм æрбарвитыс — дæхи системæйы бындурыл кæй ныффыссыс, уыдон — уыдонæн дæр рæстмæ ницы бамбарын. Хуыцау хорз, æмæ сын сæ сæйраг хъуыдытæ хуымæтæг æвзагыл сæ фарсмæ ныффыссыс.

ХИГИНС. Гъемæ хорз, фонетикæимæ баст куы нæ уа мæ хъуыддаг, уæд та?

МИССИС ХИГИНС. Æмæ дæхæдæг куы загътай.

ХИГИНС. Ома, баст у фонетикæимæ, фæлæ комкоммæ дæумæ нæ хауы. Акса-ма, иу чызгыл фæхæст дæн, æмæ...

МИССИС ХИГИНС. Кæд дын, мыййаг, дæхиуыл фæхæст и уыцы чызг?

ХИГИНС. Цытæ дзурыс, цытæ! Уарзондзинадæн дзы йæ кой дæр нæй.

МИССИС ХИГИНС. Йæ бæллæх дæр уый мидæг и.

ХИГИНС. Цæмæн афтæ зæгъыс?

МИССИС ХИГИНС. Уымæн æмæ ныры онг цы сылгоймæгты уарзтай, уыдонæй иуыл дæр фондз æмæ дыууиссæдз азæй къаддæр нæ цыди. Ацы дунейыл удыгагайы хуызæн æвзонг чызджытæ бирæ кæй ис, уый дæм хъаргæ дæр нæ кæны.

ХИГИНС. Æвзонг чызджытæ мæнмæ нымады дæр не сты. Мæнæн ис сылгоймаджы иунæг идеал — цæмæй, куыд гæнæн ис, афтæ тынгдæр уа дæу хуызæн. Иунæг чызг дæр адæмы мыггаг мæ зæрдæмæ никæд фæцæудзæн: мæн мæ цард цæуылдæрты сахуыр кодта, æмæ бирæ азты дæргъы цæуыл сахуыр уай, уыдоныл та тынг зын вæййы къух сисын. (Æваст фæгæпп кæны, уаты иу къуымæй иннæмæ дыууæрдæм рацу-бацу райдайы, йæ дзыппы йæ дæгъæлтæй æмæ лыстæг æхцатæй дзыгъал-мыгъулгæнгæ.) Стæй сæ иуыл дæр сæр нæй.

МИССИС ХИГИНС. Генри, гъеныр мæ æцæгæй дæр куы уарзис, уæд цы ми бакæнис, уый зоныс?

ХИГИНС. Хæйрæг æй базонæд! Цы хъуамæ бакæнин? Ус ракурин, æвæццæгæн, нæ?

МИССИС ХИГИНС. Нагъ. Дæ къухтæ дæ дзыппытæй сласис æмæ уаты къуымты мамазила нал кæнис.

Адæргæй цы акæна, уый нал зоны, диваныл та фæстæмæ æрбады.

Уый дын коммæгæс лæппу! Ныр та рахабар кæн уыцы чызджы тыххæй.

      Хигинс. Она сегодня явится к вам с визитом.

      Миссис Хигинс. Не припоминаю, чтобы я ее приглашала.

      Хигинс. Вы не приглашали. Пригласил я. Вы бы ее ни за что не пригласили, если бы знали, кто она.

      Миссис Хигинс. Интересно! А почему?

      Хигинс. Вот как обстоит дело. Она простая цветочница. Я подобрал ее на панели.

      Миссис Хигинс. И пригласил ко мне в мой приемный день!

      Хигинс (подходит к матери, стараясь задобрить ее). Не беспокойтесь, все будет в порядке. Я научил ее правильно говорить и дал точные указания, как вести себя. Ей строго-настрого велено касаться только двух тем: погоды и здоровья. Словом, ничего не значащие фразы: "Как поживаете?" - "Сегодня прекрасный день" - и никаких рассуждений на общие темы. Уверяю вас, это совершенно безопасно!

      Миссис Хигинс. Безопасно! Безопасно говорить о нашем здоровье! О внутренностях! Может быть, даже о внешности! Как мог ты так наглупить, Генри!

      Хигинс (нетерпеливо). Должна же она о чем-то говорить. (Вовремя берет себя в руки и снова садится.) Да не волнуйтесь вы, пожалуйста, из-за пустяков, все будет хорошо. Пикеринг тоже принимает в ней участие. Я держал с ним пари, что через полгода смогу выдать ее за герцогиню. Я работаю с ней всего несколько месяцев, но она уже сделала потрясающие успехи. Пари я непременно выиграю. У нее превосходный слух, и воспринимает она все куда лучше, чем мои ученики из буржуазных кругов, потому что ее приходится учить с самого начала, как учат чужому языку. Сейчас она уже говорит по-английски почти так, как вы по-французски.

       Миссис Хигинс. Во всяком случае, это уже не так страшно.

      Хигинс. И да и нет.

      Миссис Хигинс. Как это понимать?

      Хигинс. Видите ли, произношение она освоила. Но сейчас мне уже надо думать не только о том, как эта девушка произносит, но и о том, что она произносит. И вот тут-то...

      Разговор их прерывает горничная, докладывающая о гостях.

      Горничная. Миссис и мисс Эйнсфорд Хилл. (Уходит.)

      Хигинс. Чтоб их черт побрал!

(Вскакивает, хватает со стола свою шляпу и спешит к двери, но прежде чем успевает до нее дойти, мать уже представляет его входящим.)

ХИГИНС. Абон æй дæхæдæг мæнæ ацы ран фендзынæ.

МИССИС ХИГИНС. Нал æй хъуыды кæнын — хонæг æм уыдис, цымæ?

ХИГИНС. Йæ хонæг ды нæ дæ, æз дæн йæ хонæг. Ды йæ дæ хæдзармæ æмгæрон дæр никуы ’рбауадзис, чи у, уый куы зонис, уæд.

МИССИС ХИГИНС. Уый та дын ног диссаг! Чи у уагæры?

ХИГИНС. Бамбарын дын æй кæндзынæн. У хуымæтæджы дидинæгуæйгæнæг. Æрбакодтон æй уынджы къæйæ.

МИССИС ХИГИНС. Æмæ йæ ныр хъуамæ æрбамидæг кæнай мæ хуынд адæмы ’хсæн!

ХИГИНС(йæ мадмæ бацæуы, зæрдæлхæнæн ныхæстæ йын кæны). Ды ма тыхс, дæ зæрдæ æппындæр мацæмæ ’хсайæд. Æз æй сахуыр кодтон литературон æвзагæй дзурыныл, хи куыд дарын хъæуы уæздан адæмы ’хсæн, уыдæттæ йын бæлвырд бацамыдтон. Тынг карзæй йын загътон, цæмæй дзура æрмæстдæр дыууæ хъуыддаджы фæдыл: боныхъæд æмæ æнæниздзинад. Цыбыр дзырдæй, ардыгæй дæумæ ныхæстæ: «Цы хабæрттæ и?» — «Абон цæй тынг æмбисонды бон у» — æндæр иунæг хъыпп-сыпп дæр нæ. Бауырнæд дæ, æппындæр дзы тæссагæй ницы ис!

МИССИС ХИГИНС. Тæссагæй дзы ницы ис! Ау, не ’нæниздзинадыл дзурын нæу тæссаг? Нæ хуылфыдзауматыл! Суанг нæ æдде бакастыл дæр! Ахæм æдылы ми бакæнын æнхъæл дын никуы уыдтæн, Генри!

ХИГИНС(æваст). Омæ, уæдæ, хъуамæ бынтондæр йæ дзыхы дон бакæна? (Йæхиуыл фæхæцы, сбады фæстæмæ.) Чысыл ницæйы тыххæй дæр дæхи куыд стыхсын кæныс! Ницы дзы уыдзæнис ахæмæй. Пикеринг дæр немæ вæййы. Хæснаг дæр уыйимæ скодтон, куыд æй æхсæз мæйы æмгъуыдмæ мемæ акæндзынæн тæккæ уæлдæр æхсæнадмæ, рахондзынæн æй герцоджы чызг æмæ йыл гуырысхо дæр ничи фæуыдзæн. Фæлæ йын ныридæгæн дæр базонæн нал и, диссæгтæ æфты йæ къухы. Хæснаг кæй рамбулдзынæн, уый гуырысхойаг нал у. Исты йын куы радзурай, уæд æй уайтагъд бахъуыды кæны, хъæздгуыты цотæй бирæ æнцондæр ахуыргæнæн у, уымæн æмæ йæ ахуыр кæнын хъæуы, фыццаг ныхæстæ кæнын цыма нырма ныр базыдта, уыйау; цыбыр дзырдæй, цыма йын раст фæсарæйнаг æвзаг амонын. Ныридæгæн йæ мадæлон æвзагыл дзуры, мæнæ ды францусагау куыд дзурыс, афтæ.

МИССИС ХИГИНС. Уæдæ уал уæд уый бынтон æвзæр нæу.

ХИГИНС. Уый бæргæ афтæ у, фæлæ...

МИССИС ХИГИНС. Фæлæ цы?

ХИГИНС. Куыд дын æй бамбарын кæнон... куыд дзурын хъæуы, уый базыдта. Фæлæ мæн ныртæккæ асагъæс кæнын хъæуы, уыцы чызг канд куыд дзурдзæн, ууыл нæ, фæлæ цы дзурдзæн, ууыл дæр. Æмæ йæм уыцы хуызы куы ’ркæсæм...

Уазджыты æрбацыды хабар чи фехъусын кæны, уыцы лæггадгæнæг сын сæ ныхас фескъуыдта.

ЛÆГГАДГÆНÆГ. Миссис æмæ мисс Эйнсфорд Хилл. (Ацæуы.)

ХИГИНС. Ныр сæ, цымæ, цавæр гуыбынниз æрбахаста!

(Фæгæпп ласы, стъолыл йæ шляпæмæ фæлæбуры æмæ дуарырдæм атындзы, фæлæ йæ уæдмæ йæ мад уазджытимæ зонгæ кæнынмæ фæвæййы.)

      Миссис и мисс Эйнсфорд Хилл - те самые мать и дочь, которые укрывались от дождя в Ковент-Гардене. Мать - хорошо воспитанная, спокойная женщина, но чувствуется, что она находится в постоянном напряжении, как все люди с ограниченными средствами. Дочь усвоила светский тон девушки, постоянно бывающей в обществе: бравада прикрашенной бедности.

      Миссис Эйнсфорд Хилл (мистеру Хигинсу). Здравствуйте!

      Здороваются.

      Мисс Эйнсфорд Хилл. Здравствуйте.

      Здороваются.
 

Миссис æмæ мисс Эйнсфорд — аргъуаны дæлбазыры къæвдайæ чи бамбæхст, уыцы мад æмæ чызг.

МИССИС Э.ХИЛЛ (Хигинсæн). Дæ бон хорз!

Салам дæттынц кæрæдзийæн.

МИСС Э. ХИЛЛ. Дæ бон хорз!

Салам дæттынц кæрæдзийæн.

      Миссис Хигинс (представляя). Мой сын Генри.

      Миссис Эйнсфорд Хилл. Ваш знаменитый сын! Я жаждала познакомиться с вами, профессор Хигинс.

      Хигинс (мрачно, не двигаясь с места). Очень рад. (Облокачивается на рояль и небрежно кивает ей.)

      Мисс Эйнсфорд Хилл (доверительно-фамильярно, приближаясь к нему). Здравствуйте.

      Хигинс (уставившись на нее). Я вас уже где-то видел. Где и когда - не имею представления, но голос ваш я тоже слышал. (Мрачно.) Впрочем, это совершенно безразлично. Что же вы стоите? Сели бы куда-нибудь.

      Миссис Хигинс. К сожалению, должна признаться, что мой знаменитый сын совершенно не умеет вести себя. Не обижайтесь на него.

      Мисс Эйнсфорд Хилл (весело). Ну что вы! (Садится в елизаветинское кресло.)

      Миссис Эйнсфорд Хилл (слегка растерянно). Конечно, конечно. (Садится на тахту слева от дочери и справа от миссис Хигинс, которая повернула к ним свое кресло у письменного стола.)

      Хигинс. Разве я нахамил? Простите, нечаянно. (Подходит к окну и, став спиной к гостям, созерцает реку и цветы Бетерси-парка с таким видом, словно перед ним вечные льды.)


      Горничная возвращается с Пикерингом.

      Горничная. Полковник Пикеринг. (Уходит.)

      Пикеринг. Здравствуйте, миссис Хигинс.

      Миссис Хигинс. Очень рада вас видеть. Вы знакомы? Миссис Эйнсфорд Хилл, мисс Эйнсфорд Хилл.

      Обмен поклонами. Полковник ставит чипендейловский стул между миссис Хигинс и миссис Эйнсфорд Хилл и усаживается.

      Пикеринг. Генри рассказал вам о цели нашего визита?

      Хигинс (через плечо). Не успел досказать, черт побери.

      Миссис Хигинс. Генри, Генри, прошу тебя.

      Миссис Эйнсфорд Хилл (приподнимаясь). Может быть, мы помешали?

      Миссис Хигинс (встает и снова усаживает ее). Что вы, что вы! Напротив, вы пришли как раз вовремя. Мы хотим познакомить вас с одной нашей приятельницей.

      Хигинс (обрадованный, поворачивается к ним). Черт побери, а ведь верно! Нам нужно, чтоб было несколько человек. Вы вполне сойдете.

      Горничная возвращается, за ней следует Фредди.

МИССИС ХИГИНС (зонгæ сæ кæны). Мæ фырт Генри.

МИССИС Э.ХИЛЛ. Дæ номдзыд фырт! Дæ фендмæ æз рагæй дæр мæ былыцъæрттæ хæрын, профессор Хигинс.

ХИГИНС (йæ бынатæй не змæлы, æнтъыснæгæй). Тынг æхсызгон мын у. (Роялыл банцой кæны æмæ куыдфæндыйы æнкъуыст бакæны йæ сæр.)

МИСС Э.ХИЛЛ (хионау æм йæхи хæстæг баласы). Дæ бон хорз!

ХИГИНС(æдзынæг æм ныккæсы). Кæмдæр ма дæ федтон. Кæм æмæ кæд, уымæн ницы мæ сæрæн зонын, фæлæ ма дын дæ хъæлæс дæр фехъуыстон. (Æнтъыснæгæй). Æниу, уый та цы уæлдай у. Æмæ лæугæ та цæмæн кæныс? Æрбадтаис уал искуы.

МИССИС ХИГИНС. Зынг зæгъынæй ком нæ судзы, фæзæгъынц, фæлæ уын хъуамæ иу хъуыддагыл басæттон: мæ номдзыд фырт адæмы ’хсæн æппындæр йæхи дарын нæ зоны. Ма йыл уæ зæрдæ фæхудæд.

МИСС Э.ХИЛЛ. (хъæлдзæгæй). Уанцон нæу! (Къæлæтджыны æрбады.)

МИССИС Э.ХИЛЛ (йæ чызг къæлæтджыныл кæй æрбадт, уымæй фефсæрмыйау). Кæй зæгъын æй хъæуы, кæй зæгъын æй хъæуы. (Йæ чызджы галиу фарс, миссис Хигинсæн та йæ рахиз фарс æрбады тъахтиныл. Миссис Хигинс йæ бандон уыдонырдæм разилы.)

ХИГИНС. Æмæ исты æнæджелбетт ми бакодтон? Бахатыр кæнут, барæй нæ уыдтæн. (Бацæуы рудзынгмæ, йæ чъылдым уазджытæм сыздахы æмæ уыцы цымыдисæй кæсы æддæмæ.)

Лæггадгæнæг æрбаздæхы Пикерингимæ.

ЛÆГГАДГÆНÆГ. Булкъон Пикеринг. (Ацæуы.)

ПИКЕРИНГ. Дæ бон хорз, миссис Хигинс.

МИССИС ХИГИНС. Тынг æхсызгон мын у дæ фенд. Зонгæ стут? Миссис Эйнсфорд Хилл, мисс Эйнсфорд Хилл.

Салам дæттынц кæрæдзийæн. Булкъон йæхицæн бандон сæвæры, миссис Хигинс æмæ миссис Эйнсфорд Хиллы ’хсæн æмæ сбады.

ПИКЕРИНГ. Цæмæ ’рбацыдыстæм, уый дын радзырдта Генри?

ХИГИНС (йе уæхсчы сæрты). Æмæ мæ дзурын бауагътой!

МИССИС ХИГИНС. Генри, Генри, ма та райдай, дæ хорзæхæй.

МИССИС Э.ХИЛЛ (сцæйстгæйæ). Кæд дæ мах бахъыгдардтам, мыййаг?

МИССИС ХИГИНС (сысты æмæ йæ фæстæмæ æрбадын кæны). Цытæ дзурыс, уанцон нæу! Йæ тæккæ афоныл æрбацыдыстут. Иу хæлар чызг нын ис æмæ уæ нæ зæрды ис йемæ базонгæ кæнын.

ХИГИНС (бацин кæны, йе ’ргом сæм раздахы). Дæлимонтæ мæ аныхъуырæд, кæд тынг раст нæ зæгъы! Æнæуый дæр нæ иуцалдæр æвдисæны хъуыди. Гъемæ сымах бабæздзыстут бæгуыдæр.

Лæггадгæнæг æрбаздæхы, йæ фæстæ цæуы Фредди.

      Горничная. Мистер Эйнсфорд Хилл.

      Хигинс (чуть ли не в полный голос). А, черт! Еще одного нелегкая принесла!

      Фредди (здороваясь с миссис Хигинс). Здрассте.

      Миссис Хигинс. Очень рада вас видеть. (Знакомит.) Полковник Пикеринг.

      Фредди (кланяется). Здрассте.

      Миссис Хигинс. Вы, вероятно, не знакомы с моим сыном, профессором Хигинсом?

      Фредди (подходя к Хигинсу). Здрассте.

      Хигинс (разглядывает его так, будто перед ним вор-карманник). Голову даю на отсечение, что и вас я где-то уже видел. Только вот где?

      Фредди. Что-то не припомню.

      Хигинс (покорившись судьбе). Впрочем, это не имеет значения. Садитесь. (Пожимает руку Фредди и чуть ли не силой усаживает его на тахту. Сам переходит на другую сторону.) Ну вот, мы и уселись. (Садится рядом с миссис Эйнсфорд Хилл, слева.) О чем же, черт возьми, нам говорить до прихода Элизы?

      Миссис Хигинс. Генри, на вечерах Королевского общества ты, вероятно, неотразим, но в менее торжественных случаях тебя трудно переносить.

      Хигинс. В самом деле? Сожалею. (Внезапно просияв.) А знаете, наверно, действительно трудно. (Хохочет.) Ха-ха-ха!

      Мисс Эйнсфорд Хилл (которая находит Хигинса вполне приемлемым с матримониальной точки зрения). Я понимаю вас. Я сама не умею вести светские разговоры. Ах, почему люди так редко бывают откровенны и говорят не то, что думают!

      Хигинс (мрачнея). И слава Богу!

      Миссис Эйнсфорд Хилл (перехватывая реплику дочери). Но почему?

      Хигинс. То, что, как люди полагают, они обязаны думать, видит Бог, уже достаточно мерзко. А то, что они на самом деле думают, вообще ни в какие ворота не лезет. Вы полагаете, вам будет приятно, если я сейчас возьму и выложу все, что думаю на самом деле?

      Мисс Эйнсфорд Хилл (весело). Неужели это так неприлично?

      Хигинс. Неприлично? Куда к черту неприлично! Просто непристойно!

      Миссис Эйнсфорд Хилл (серьезно). Я уверена, что вы шутите, мистер Хигинс.

      Хигинс. Видите ли, все мы в той или иной мере дикари. Предполагается, что мы цивилизованны и культурны - разбираемся в поэзии, философии, науке, искусстве и прочее, и прочее. Но скажите, многие ли из нас знают, что представляют собой хотя бы одни эти названия? (К мисс Хилл.) Ну что вы, например, понимаете в поэзии? (К миссис Хилл.) Что вы знаете о науке? (Указывая на Фредди.) А вот он, что он смыслит в искусстве, науке и вообще в чем бы то ни было? А что я сам, черт побери, знаю о философии?

      Миссис Хигинс (предостерегающе). Или об умении вести себя в обществе.

      Горничная (открыв дверь). Мисс Дулитл. (Уходит.)

      Хигинс (поспешно вскакивает и бежит к матери). Мама, это она. (Становится за креслом матери и, поднявшись на цыпочки, глазами показывает Элизе, кто из дам хозяйка дома.)

      Элиза, изысканно одетая, производит такое впечатление своей красотой и элегантностью, что все невольно встают. Направляемая сигналами Хигинса, она с заученной грацией подходит к миссис Хигинс.

ЛÆГГАДГÆНÆГ. Мистер Эйнсфорд Хилл.

ХИГИНС (зæгъæн ис æмæ йæ хъæлæсыдзаг). Ард мæ хæдзары! Ноджыдæр ма кæйдæр æрбахастой йæ фыдбылызы къæхтæ!

ФРЕДДИ (салам дæтты миссис Хигинсæн). Сссалам.

МИССИС ХИГИНС. Тынг æхсызгон мын у дæ фенд. (Зонгæ сæ кæны.) Булкъон Пикеринг.

ФРЕДДИ (салам дæтты). Сссалам.

МИССИС ХИГИНС. Ды, æвæццæгæн, зонгæ нæ дæ мæ фыртимæ, профессор Хигинсимæ?

ФРЕДДИ (Хигинсмæ бацæуы). Сссалам.

ХИГИНС(ахæм кæстытæ йæм кæны, цыма йæ разы дзыпкъахæг лæууы). Уæд мæ сæр куыройы бын — цъист, кæд дæу дæр кæмдæр нæ федтон. Фæлæ кæм?

ФРЕДДИ. Нæ хъуыды кæнын.

ХИГИНС. Цæй, уый уæлдай нæу. Сбад. (Йæ къух нылхъивы Фреддийæн æмæ йæ тыххæйгомау тъахтиныл сбадын кæны. Йæхæдæг иннæ фарсмæ рацæуы.) Афтæ, гъе, ныр алчи дæр йæ бынат ссардта. (Сбады миссис Эйнсфорд Хиллы фарсмæ, галиуырдыгæй.) Уæдæ, ныр цæуыл дзырдæуа, цалынмæ Элизæ цæуа, уæдмæ? Арв мæ уыцы иу гæрах æрласæд, кæд ын исты æмбарын!

МИССИС ХИГИНС. Генри, Къаролы æхсæнады изæрты куы вæййыс, уæд дæ уæздандзинадæн, æвæццæгæн, æмбал нæй, фæлæ, зæгъгæ, уымæй дæлдæр æрхызтæ, уæд дæ адæймаг йæ хъуырмæ æрбавæййы.

ХИГИНС. Æцæг? Гъер мын гъеуый цы хъыг у! (Æваст йæ цæсгом ныррухс вæййы.) Æмæ мæ ныр кæд æцæгæй дæр адæм сæ хъуырмæ свæййынц, уæд та? (Дзыхыдзагæй худы.) Ха-ха-ха!

МИСС Э.ХИЛЛ (йæ цæст Хигинсыл æрæвæрдта, ома, æвзæр лæг мын нæ уаид). Æмбарын дæ. Æз мæхæдæг дæр нæ уарзын ацы тыхарæзт кæнгæ ныхæстæ. Эх, ныр, цымæ, адæм æргомдæр цæуыннæ сты, хъуыды иу цæмæн кæнынц, дзургæ та иннæ?

ХИГИНС (фæтар вæййы). Гъемæ табу — Хуыцауæн!

МИССИС Э.ХИЛЛ (йæ чызджы фарст дарддæр хæццæ кæны). О, æцæгæй дæр, цæмæн афтæ кæнынц адæм?

ХИГИНС. Адæймаг хъуыды кæнын йе хæсыл кæй нымайы, уый йæхæдæг дæр цъаммар ми у — Хуыцау æвдисæн. Уæдæ, æцæгдзинадæй цы хъуыды кæнæм, уый кой та æппындæр нал кæнын. Гъер æз ныртæккæ мæнæ дæу тыххæй цы хъуыды кæнын, уыдæттæ дын æргом куы зæгъин, уæд дын, дæумæ гæсгæ, æхсызгон уаиккой?

МИСС Э.ХИЛЛ (хъæлдзæгæй). Ау, ахæм къæйных хъуыдытæ сты?

ХИГИНС. Цæй къæйных æмæ цæй хæрæджы дымæг! Æнаккаг хъуыдытæ!

МИССИС Э.ХИЛЛ (æнæхъазгæйæ). Мистер Хигинс хъазгæ кæй кæны, уый мæм гуырысхойаг нæ кæсы.

ХИГИНС. Раст дын куы зæгъон, уæд, лæмбынæг ахъуыды кæнгæйæ, мах не ’ппæт дæр стæм хъæддаг адæм. Кæсгæ та нæм афтæ кæны, цыма стæм цивилизаци æмæ культурæйы цæджындзтæ, зонæм поэзи, философи, ахуырад, аивад æмæ афтæ дарддæр. Фæлæ-ма мын зæгъут: мæнæ ныртæккæ цы дзырдтæ ранымадтон, уыдон цы амонынц, уый хорз зонæм не ’ппæт дæр? (Мисс Хиллæн.) Гъер, зæгъæм, ды поэзийæн исты ’мбарыс? (Миссис Хиллæн.) Науæд ды цы зоныс ахуырад, наукæйы тыххæй? (Амоны Фреддимæ.) Кæннод уæртæ уый: цы ’мбары аивадæн, наукæйæн, стæй цæмæнфæнды дæр? Науинæй, мæхæдæг хæрæджы дымæджы бæрц исты зонын философийæн?

МИССИС ХИГИНС (уайдзæфгæнæгау). Науæд уазджыты цур хи куыд дарын хъæуы, уымæн?

ЛÆГГАДГÆНÆГ (дуар байгом кæнгæйæ). Мисс Дулитл. (Ацæуы.)

ХИГИНС(æваст фæгæпп ласы æмæ йæ мадмæ базгъоры). Кæмæй дын загътон, уыцы чызг. (Йæ мады къæлæтджыны фæстæ слæууы æмæ Элизæйæн цæстæнгасæй амоны, сылгоймæгтæй хæдзары хицау кæцы у, уый.)

Элизæ у хæрзарæзт, йæ уæлæдарæс ыл афтæ тынг фидауы, афтæ рæсугъд у, æмæ иууылдæр бар-æнæбары сыстынц. Хигинсы амындмæ гæсгæ бараст вæййы миссис Хигинсмæ — аразгæ цыд кæнгæйæ.

      Элиза (произносит слова с педантичной чистотой, приятным музыкальным голосом). Здравствуйте, миссис Хигинс. Мистер Хигинс передал мне ваше приглашение.

       Миссис Хигинс (приветливо). Да, да! Я очень рада вас видеть.

      Пикеринг. Здравствуйте, мисс Дулитл.

      Элиза. Если не ошибаюсь, полковник Пикеринг?

      Миссис Эйнсфорд Хилл. Я уверена, что мы с вами уже встречались, мисс Дулитл. Я помню ваши глаза.

      Элиза. Здравствуйте. (Грациозно опускается на тахту, заняв место, которое только что освободил Хигинс.)

      Миссис Эйнсфорд Хилл (знакомя). Моя дочь Клара.

      Элиза. Здравствуйте.

      Клара (возбужденно). Здравствуйте! (Садится рядом с Элизой, пожирая ее глазами.)

      Фредди (подходя). Я уже имел счастье...

      Миссис Эйнсфорд Хилл (представляя). Мой сын Фредди.

      Элиза. Здравствуйте.

      Фредди кланяется и совершенно покоренный, опускается в елизаветинское кресло.

      Хигинс (внезапно). Ах, черт побери, теперь я вспомнил!

      Все уставились на него.

      Хигинс. Ковент-Гарден! (Сокрушенно.) Вот нелегкая!

      Миссис Хигинс. Генри! (Заметив, что он собирается сесть на ее письменный столик.) Не садись на мой письменный стол - сломаешь.

      Хигинс (хмуро). Прошу прощения.

      Направляется к дивану, но по дороге спотыкается о каминную решетку и роняет щипцы. Ругаясь сквозь зубы, приводит все в порядок и, завершив наконец свое неудачное путешествие, обрушивается на диван с такой силой, что диван трещит. Миссис Хигинс наблюдает за ним, но сдерживается и молчит. Долгая тягостная пауза.
 

      Миссис Хигинс (прерывая молчание). Как вы думаете, будет сегодня дождь?

      Элиза. Незначительная облачность, наблюдавшаяся в западной части Британских островов, постепенно захватит и восточные районы. Судя по барометру, существенных перемен в состоянии атмосферы не предвидится.

      Фредди. Ха-ха-ха! Как смешно!

      Элиза. Что тут смешного, молодой человек? Держу пари, я все сказала, как надо.

      Фредди. Восхитительно!

      Миссис Эйнсфорд Хилл. Надеюсь, в этом году не будет неожиданного похолодания! Кругом столько случаев инфлюэнцы. А наша семья так подвержена ей - каждую весну все заболевают.

      Элиза (мрачно). Тетка у меня померла, так тоже сказали - от инфлюэнцы.

      Миссис Эйнсфорд Хилл сочувственно прищелкивает языком.

      Элиза (тем же трагическим тоном.) А мое такое мнение - пришили старуху.

ЭЛИЗÆ (ныхæстæ дзуры иттæг сыгъдæг, зæрдæмæдзæугæ, музыкалон хъæлæсæй). Дæ бон хорз, миссис Хигинс. Мистер Хигинс мын фехъусын кодта, дæ хуынд адæмимæ дæ мæн фенын дæр кæй фæндыд, уый.

МИССИС ХИГИНС (бацин ыл кæны). Кæй зæгъын æй хъæуы! Тынг æхсызгон мын у дæ фенд.

ПИКЕРИНГ. Æгас цу, мисс Дулитл.

ЭЛИЗÆ. Кæд нæ рæдийын, уæд булкъон Пикеринг?

МИССИС Э.ХИЛЛ. Кæддæр ма кæй сæмбæлдыстæм, уый мæм æппындæр гуырысхойаг нæ кæсы, мисс Дулитл. Дæ цæстытæ дын бахъуыды кодтон.

ЭЛИЗÆ. Дæ бон хорз. (Уæздан бадт æркæны, ныртæккæ Хигинс цы тъахтин ссæрибар кодта, ууыл.)

МИССИС Э.ХИЛЛ (зонгæ сæ кæны). Мæ чызг Кларæ.

ЭЛИЗÆ. Дæ бон хорз!

КЛАРÆ (цымыдисæй). Æгас цу! (Элизæйы фарсмæ сбады æмæ дзы йæ цæстытæ ныссадзы.)

ФРЕДДИ (Элизæмæ фæцæйцæугæйæ). Мах ма кæддæр...

МИССИС Э.ХИЛЛ (зонгæ сæ кæны). Мæ фырт Фредди.

ЭЛИЗÆ. Дæ бон хорз.

Фредди йæ сæрæй акувы; фæлæ Элизæйы аивдзинадмæ йæ зæрдæ цыдæрхуызон бавæййы æмæ адæргæй йæхи бандоныл æруадзы.

ХИГИНС(æваст). Ард мæ хæдзары бацæуæд, кæд сæ не ’рхъуыды кодтон!

Иууылдæр æм ныккæсынц.

Ковент-Гарден! (Мæстыгондæй.) Уæу, мæнæ мардæрцыд!

МИССИС ХИГИНС. Генри! (Йæ фыссæн стьолыл ын фæцæйбадти, уый ауынгæйæ.) Кæдæм мын мæ фыссæн стъолыл бадыс, асæтдзынæ йæ!

ХИГИНС(æнтъыснæгæй). Хатыр.

Диваны ’рдæм фæцæйцæуы, каминыл йæ къах скъуыры æмæ цæхæрхафæн аппары. Йæхимидæг загъд кæны, кæй раппары, уыдон сæ бынæтты сæвæры, тыхамæлттæй диванмæ баирвæзы, йæхи йыл ахæм æппæрст æркæны, æмæ диванæн йæ къæс-къæс ссæуы. Миссис Хигинс æм кæсы, фæлæ йæхиуыл ныххæцы, ницы йæм сдзуры. Иуцасдæр хъыпп-сыпп никæй дзыхæй хауы.

МИССИС ХИГИНС (фыццаг уый хъæлæс райхъуысы). Куыд дæм кæсы, абон рауардзæни?

ЭЛИЗÆ. Британийы сакъадæхтæн сæ ныгуылæнварс ныртæккæ цы мигъ бады, уый куыдфæстæмæ рапарахат уыдзæн скæсæйнаг районтыл дæр. Барометр куыд æвдисы, уымæ гæсгæ, хæстæгдæр рæстæджыты атмосферæйы иставæр зынгæ ивддзинæдтæ не ’рцæудзæн.

ФРЕДДИ. Ха-ха-ха! Худæгæй мары!

ЭЛИЗÆ. Худæгæй та дзы цы ис, дзæбæх лæппу? Хæснаг кæнын, иунæг æнæраст ныхас дæр кæй нæ загътон, уый тыххæй.

ФРЕДДИ. Царциатаг диссæгтæ!

МИССИС Э.ХИЛЛ. Кæд нæ амонд уа, уæд ацы аз æваст нал фæуазалтæ кæндзæн! Тынг бирæ рынчынтæ ис инфлюэнцæйæ. Гриппы кой кæнын. Мах бинонтæн та чысыл æфсон йеддæмæ нæ хъæуы. Алы уалдзæг дæр æгас бинонтæй фæрынчын вæййæм инфлюэнцæйæ. Гриппы кой кæнын.

ЭЛИЗÆ (æнтъыснæгæй). Мæ мадыхо æрбамарди, æмæ уымæй дæр афтæ загътой — инфлюэнцайæ, дам.

Миссис Э.Хилл йе ’взагæй цъыкк-цъыкк кæны, ома, тæригъæд уыди дæ мадыхо.

(Дарддæр дæр уыцы трагикон хъæлæсыуагæй.) Уæдæ æз та ме ’взæр зондæй афтæ зæгъын: æрбасаухæдзар æй кодтой мæгуыр зæронд усы.

     Миссис Хигинс (озадаченно). Пришили?

      Элиза. Факт! Боже ж ты мой, с чего бы это ей помирать от инфлюэнцы? Прошлый год она дифтеритом болела - и то как с гуся вода. Она аж посинела, я своими глазами видела. Все уж думали, ей крышка, а папаша мой возьми ложку да и начни ей в глотку джин лить, так она сразу очухалась и полложки откусила.

      Миссис Эйнсфорд Хилл (потрясенная). Господи!

      Элиза (нагромождая улики). Ну, скажите на милость, с чего бы такой здоровенной тетке вдруг помереть от инфлюэнцы! А куда девалась ее новая соломенная шляпа, что должна была достаться мне?? Стибрили! Вот я и говорю: кто шляпу стибрил, тот и тетку пришил!

      Миссис Эйнсфорд Хилл. А что это значит - пришил?

      Хигинс (поспешно). О, это модное светское выражение. Пришить человека - значит убить его.

      Миссис Эйнсфорд Хилл (Элизе, в ужасе). Неужели вы серьезно думаете, что вашу тетушку убили?

      Элиза. Великое дело! Да эта публика могла пристукнуть ее за шляпную булавку, не то что за целую шляпу.

      Миссис Эйнсфорд Хилл. И все же вашему отцу не следовало вливать ей в горло алкоголь. Это действительно могло убить ее.

      Элиза. Кого? Ее? Да для нее джин - что материнское молоко для младенца. Моему ли папаше не знать, что за штука джин? Он на своем веку немало за галстук залил.

      Миссис Эйнсфорд Хилл. Вы хотите сказать, что ваш отец много пил?

      Элиза. Пил? Лакал без передышки, черт бы его подрал!

      Миссис Эйнсфорд Хилл. Как вы, должно быть, страдали!

      Элиза. Нисколечко! Как я замечала, это ему только на пользу шло. Да он и не то чтобы подряд глушил, запоем. (Весело.) Так, бывало, загуляет время от времени. Он, когда выпивши, куда лучше становится. Вот сидит он без работы, а мать дает ему четыре пенса и велит домой не приходить, пока он не напьется, потому что тогда он веселый да ласковый. Многим женщинам приходится своих мужей поить, а то, пока они не выпивши, с ними и житья нет. (Окончательно почувствовав себя как дома.) Тут ведь какой переплет получается. Вот, к примеру, человек совесть имеет, так трезвого она его ух как заедает, и он от этого на стенку лезет. А долбанет стаканчик-другой, горя как не бывало. (К Фредди, который корчится от сдерживаемого смеха.) Эй, молодой человек! Вы чего ржете?

      Фредди. Ах, эти модные светские выражения. До чего же здорово они у вас получаются!

      Элиза. А если здорово, так чего зубы скалить. (Хигинсу.) Разве я сказала, чего не следует?

      Миссис Хигинс (опередив сына). Нет, что вы, мисс Дулитл!

      Элиза. Слава тебе Господи! (С увлечением.) Я ведь что говорю...

      Хигинс (поднимаясь и глядя на часы). Гм...

      Элиза (взглянув на него, понимает намек и встает). Простите, мне пора идти.

      Все встают. Фредди направляется к двери.

      Мне было так приятно познакомиться с вами. До свиданья.

      (Прощается с миссис Хигинс.)

      Миссис Хигинс. До свиданья.

      Элиза. До свиданья, полковник Пикеринг.

      Пикеринг. До свиданья, мисс Дулитл. (Пожимает ей руку.)

      Элиза (кивком головы прощаясь с остальными). И вам всем до свиданья.

      Фредди (распахивая перед ней дверь). Вы идете через парк, мисс Дулитл? Позвольте мне...

      Элиза. Че-его? Пешком топать? К чертям собачьим!

      Все потрясены.

      Элиза. Я в такси еду! (Выходит.)

      Пикеринг, задохнувшись от изумления, падает в кресло. Фредди выбегает на балкон, чтобы еще раз взглянуть на Элизу.

МИССИС ХИГИНС (катайхуызæй). Æрбасаухæдзар?

ЭЛИЗÆ. Иу къæмы хуызæн! Омæ, уæдæ, уæ мад, уæ фыды хатырæй, чердæм хъуамæ æрбамардаид ахæм саджы фисынтыл амад сылыстæг инфлюэнцайæ? Фарон сæрд бавдæлд æмæ дифтеритæй æрбарынчын. Рафаста æвзагæй, комыкъулæй, хъуырысæрæй. Цалдæр бонмæ саг-сæгуыты хуызæнæй агæпп ласта. Ныр æй уæхи цæстæй куы федтаиккат, цыхуызæн уыди, уый: йæ цæсгом цъæх-цъæхид афæлдæхт, иууылдæр загътой, йæ мæрдтæмвæндагмæ, дам, дзагъултæ кæнын байдыдта. Уæд мæ фыд дæр айтæ-уыйтæ нал фæкодта, спъиртт æрбайста æмæ йын æй уидыджыдзаггай йæ хъæлæсы скъæрын байдыдта, уайтагъд æрцыди йæ чемы, уидыджы ’рдæг дæр ма акъæмс кодта дæндагæй.

МИССИС Э.ХИЛЛ (йæ хъусыл не ’ууæнды). О, Хуыцау!

ЭЛИЗÆ (ног æмæ ног хабæрттæ мысы). Уæд ма мын зæгъут; куыд хъуамæ æрбамардаид инфлюэнцайæ ахæм дойнаг дуры хуызæн сыл? Стæй уæд йæ дзыхъхъынног хъæмпын шляпæ та цы ’рбаци, мæнæн лæваргæнинаг æй куы уыди? Амыхъхъ æй ластой! Гъе, уæдæ, æз дæр уымæн афтæ зæгъын: шляпæ чи амырхта, уый йæ æрбасаухæдзар кодта мæ мадыхойы дæр!

МИССИС Э.ХИЛЛ. Æмæ уый та цы нысан кæны — æрбасаухæдзар кодтой?

ХИГИНС(æвиппайды). О, уый тынг уæздан ныхас у, уæлдæр æхсæнады ныртæккæ афтæ дзурынц. Адæймаджы æрбасаухæдзар кæнын — ома, йæ æрбамарын.

МИССИС Э.ХИЛЛ (йæ хъустыл не ’ууæнды). Ау, æцæгæй дæр дæм афтæ кæсы æмæ дын дæ мадыхойы маргæ ачынди?

ЭЛИЗÆ. Ныхæстæ мын кæныс! Æз цы адæмы зонын, уыдон лæджы мæнæ шляпæйы къæндзыджы тыххæй дæр æрбахурх кæндзысты, канд шляпæйы тыххæй нæ.

МИССИС Э.ХИЛЛ. Фæлæ уæддæр иу хъуыддагæй раст нæ бакодта дæ фыд: йæ хъæлæсы йын лæгдыхæй хъæбæр нозт уадзын нæ хъуыди, тæссаг уыди, йæ уд куы систаид, уымæй.

ЭЛИЗÆ. Чи? Мæ мадыхо? Абонардыстæн, мæ мадыхойæн арахъхъ йæ ныййарæг мады ’хсырæй адджындæр уыди. Кæд ма мæ фыд нæ зоны нозты хабæрттæ. Йæ цæргæбонты уый арахъхъæй кæй банызта, уыдон иу ранмæ æрæмбырд кæн, уæд сыл рæстæмбис куырой афæдзæй-афæдзмæ фæзилид.

МИССИС Э.ХИЛЛ. Ома, афтæ зæгъинаг дæ æмæ дæ фыд нуазгæ бирæ кодта?

ЭЛИЗÆ. Нуазгæ, дам! Лæтъиргæ йæ кодта, лæтъиргæ, æнæ сулæфгæйæ! Йæ мæрдты хъис дзы ссара!

МИССИС Э.ХИЛЛ. Хæрзаг бирæ хъизæмæрттæ бавзæрстай йемæ?

ЭЛИЗÆ. Нал ныууагътон! Æниу ын пайда йеддæмæ зиан дæр ницы уыди нозт. Стæй йæ бынтон ахæм æнæхъолайæ дæр нæ чъырхта, уадзгæ дæр-иу æй фæкодта, искуы иу хатт. (Хъæлдзæгæй.) Фæлæ-иу хатгай уыцы дзæбæх «алæвæрдта»... Нозтджынæй бирæ дзæбæхдæр вæййы. Æгуыстæй-иу куы бадти нæ хæдзары, уæд ын-иу мæ мад цыппар пенсы йæ ныхты ныссагъта æмæ-иу ын загъта: цалынмæ дзæбæх ныррасыг уай, уæдмæ ацы хæдзары къæсæрæй ма ’рбахиз. Уымæн æмæ расыгæй хъæлдзæг вæййы, рæдау. Сылгоймæгтæй бирæтæ сæ лæгтæн барæй дæр бануазын кæнынц, кæннод æвронгæй мæ куыйтæ фæцæрæнт уыдонимæ. (Бынтон сæрибарæй йæхи хатын байдыдта, хи хæдзарау.) Гъеныр, куыд у, уый зонут? Мæнæ, зæгъгæ, адæймагыл цæсгом и, уæд ын æвронгæй йæ тæригъæдтæ æнцой нæ дæттынц æмæ йæ сæр йæ кой свæййы. Фæлæ дзы иуцалдæр цайцымæны куы ауæгъдтытæ кæны, уæд йæ маст æрбадæлдзæх вæййы. (Фреддимæ, уый йæ худæг тыхамæлттæй уромы.) Уæртæ лæппу! Ды та цæуыл мыр-мыр кæныс?

ФРЕДДИ. Ех, æвæдза, уыцы «уæлдæр æхсæнады уæздан ныхæстæ» дæ дзыхы цæй дзæбæх фидауынц!

ЭЛИЗÆ. Æмæ кæд дзæбæх фидауынц, уæд дæ дæндæгтæ цы ныззыхъхъыр кодтай? (Хигинсæн.) Æццæй, æвзæрæй исты загътон?

МИССИС ХИГИНС (йæ фырты разæй фæвæййы). Нæ, нæ, цæмæн уый зæгъыс, мисс Дулитл!

ЭЛИЗÆ. Гъемæ, табу — Хуыцауæн! (Ногæй та «скусынмæ» хъавы.) О, æмæ уын уый дзырдтон...

ХИГИНС(сысты æмæ кæсы йæ сахатмæ). Гм...

ЭЛИЗÆ (бакæсы йæм æмæ бамбары, цы зæгъинаг у, уый æмæ сысты). Хатыр курын, мæнæн цæуын афон у.

Иууылдæр сыстынц. Фредди дуарырдæм бацæуы.

(Миссис Хигинсæн.) Тынг æхсызгон мын уыди, демæ кæй базонгæ дæн, уый.

МИССИС ХИГИНС. Фенынмæ уал.

ЭЛИЗÆ. Фенынмæ уал, булкъон Пикеринг.

ПИКЕРИНГ. Фæндараст, мисс Дулитл. (Йæ къух ын исы.)

ЭЛИЗÆ (иннæтæн дæр йæ сæрæй акувы). Дзæбæхæй баззайут иууылдæр.

ФРЕДДИ (дуар ын байгом кæны). Парчы уылты цæуыс, æнхъæлдæн, мисс Дулитл? Кæд гæнæн ис, уæд дæ æз...

ЭЛИЗÆ. Цы да-ам? Фистæгæй хъуамæ сæпп-сæпп кæнон? Уæдмæ дæр уал мæ хæрæджы сæртæ хæргæ фæцæуæнт!

(Иууылдæр фæкуыддæр сты.)

Æз таксийыл цæуын. (Ацæуы.)

Пикерингæн адæргæй йæ бон ницуал у æмæ бандоныл ныххаудта. Фредди разгъоры балкъонмæ, цæмæй ма иу хатт акæса Элизæмæ.

      Миссис Эйнсфорд Хилл (все еще не оправившись от потрясения). Все-таки я никак не могу привыкнуть к этой новой манере выражаться.

      Клара (с досадой бросаясь в елизаветинское кресло). Ну полно, мама, полно. Вы так старомодны, что люди подумают, будто мы никогда нигде не бываем.

      Миссис Эйнсфорд Хилл. Вероятно, я действительно очень старомодна, но, надеюсь, Клара, ты не будешь употреблять таких выражений. Я уже привыкла к тому, что мужчин ты называешь "пройдохами", на каждом шагу говоришь "мерзость" и "свинство", хотя я лично считаю это неприличным и неженственным. Но то, что мы сейчас слышали, - это уж слишком! Как вы считаете, полковник Пикеринг?

      Пикеринг. Меня не спрашивайте. Я несколько лет провел в Индии, и за это время манера держаться так изменилась, что, право, иногда не знаешь, где находишься - на званом обеде в респектабельном доме или в пароходном кубрике.

      Клара. Дело привычки. Это ни хорошо, ни плохо. И никто не придает этому никакого значения. Просто такая необычность придает особый шик тому, что само по себе не слишком остроумно. Я нахожу новую манеру выражаться прелестной и вполне безобидной.

      Миссис Эйнсфорд Хилл (встает). Пожалуй, нам пора.

      Пикеринг и Хигинс встают.

      Клара (встает). Да, сегодня нам предстоит сделать еще три визита. До свиданья, миссис Хигинс. До свиданья, полковник Пикеринг. До свиданья, профессор Хигинс.

      Хигинс (мрачно провожая ее до двери). До свиданья. Смотрите не забудьте на всех трех визитах испробовать новую манеру выражаться. Главное, не смущайтесь и валяйте вовсю.

      Клара (расплываясь в улыбке). Обязательно! До свиданья. Вся эта старомодная викторианская благовоспитанность - такая чушь!

      Хигинс (искушая ее). Будь она проклята!

      Клара. К чертям ее собачьим!

      Миссис Эйнсфорд Хилл (содрогаясь). Клара!

      Клара. Ха-ха-ха! (Уходит, сияя оттого, что оказалась на уровне современных требований. С лестницы доносится ее звонкий смех.)

      Фредди (ко всей вселенной). Нет, вы мне скажите... (Не в силах справиться с нахлынувшими чувствами, прощается с миссис Хигинс.) До свиданья.

      Миссис Хигинс (обмениваясь рукопожатием). До свиданья. Хотели бы вы снова встретиться с мисс Дулитл?

      Фредди (горячо). Да, да, ужасно хотел бы!

      Миссис Хигинс. Милости просим. Вы знаете мои приемные дни.

      Фредди. Благодарю вас. До свиданья. (Уходит.)

      Миссис Эйнсфорд Хилл. До свиданья, мистер Хигинс.

      Хигинс. До свиданья, до свиданья.

      Миссис Эйнсфорд Хилл (Пикерингу). Ничего не поделаешь, я никогда не сумею себя заставить употреблять эти ужасные выражения.

      Пикеринг. И не старайтесь: это вовсе не обязательно. Вы прекрасно обойдетесь без них.

      Миссис Эйнсфорд Хилл. Да вот Клара опять обрушится на меня за то, что я пренебрегаю самым модным жаргоном. До свиданья.

      Пикеринг. До свиданья. (Пожимают руки друг другу.)

      Миссис Эйнсфорд Хилл (миссис Хигинс). Не сердитесь на Клару.

      Пикеринг, услышав, что она понизила голос, деликатно отходит к окну, где стоит Хигинс.

      Миссис Эйнсфорд Хилл. Мы так бедны, и она так редко бывает в обществе, бедная девочка! Она просто не знает, как сейчас следует держаться.

      Миссис Хигинс, заметив у нее на глазах слезы, сочувственно пожимает ей руку и провожает ее до двери.

      Миссис Эйнсфорд Хилл. Но Фредди у меня очень славный, правда?

МИССИС Э.ХИЛЛ (нырма йæ чемы нæма ’рцыди фырдисæй). Уæдæ йыл æппын æз куыннæ ахуыр кæнын уæлдæр æхсæнады ног ныхасыуагыл?

КЛАРÆ (тæргайхуызæй къæлæтджыныл йæхи баппары). Ма та райдай, ма та райдай, мамæ! Ды цардæй афтæ тынг баззадтæ фæсте, æмæ адæм хæрзаг ма зæгъой, адон сæ фындзæй дарддæр никуы ницы федтой.

МИССИС Э.ХИЛЛ. Чи зоны, æз æцæгæй дæр тынг фæстоз баззадтæн цардæй, фæлæ мын тынг æхсызгон уаид, Кларæ, ахæм дзыхыуагæй дзургæ дæ куы никуы фехъусин, уæд. Нæлгоймæгты сеппæты дæр «дыдзæсгæмттæ» кæй хоныс, ууыл мын сахуыр афон у, ноджы кæм хъæуа, кæм нæ хъæуа, уым та дæ уæздандæр ныхæстæ сты «цъаммар» æмæ «хуыйы мыггаг». Уыдæттæ та æз нымайын бынтон æнаив ныхæстыл, уæлдайдæр та — сылгоймагæн. Фæлæ мæнæ ныртæккæ мæхи дыууæ хъусæй цытæ фехъуыстон, уыдæттæ та мæ фыдфынты дæр никуы федтон. Дæумæ та куыд кæсы, булкъон Пикеринг?

ПИКЕРИНГ. Мæн уыдæттæй ма фæрсут. Фæстаг цалдæр азы фæдæн Индийы, уыцы рæстæджы дæргъы адæмæн сæ ныхасыуаг, се ’гъдау афтæ тынг аивта æмæ хатгай сгуырысхо вæййын: хъæздыг, уæздан хæдзары мидæг адæмы хуыздæртимæ бадын, æви расыг матросты ’хсæнмæ бахаудтæн.

КЛАРÆ. Адæймаг цæуыл сахуыр уа, уый йæм хорз кæсы. Ды кæй зæгъыс, уый хорз дæр нæу æмæ æвзæр дæр. Бирæтæм хъаргæ дæр нал кæны. Ахæм ныхæсты руаджы адæймагмæ худæг фæкæсы, æнæуый æппындæр худæг цы нæу, уый дæр. Мæнмæ та, уæдæ, афтæ кæсы, æмæ ныртæккæйы фæсивæд цы ’взагæй райдыдтой дзурын, уый у иттæг аив æмæ æппындæр никæй ницы хъыгдары.

МИССИС Э.ХИЛЛ (сысты). Цæй, махæн цæуын афон у.

Пикеринг æмæ Хигинс сыстынц.

КЛАРÆ (сысты). О, абон ма æртæ ранмæ стæм хуынд. Фенынмæ уал, миссис Хигинс. Фенынмæ уал, булкъон Пикеринг. Фенынмæ уал, профессор Хигинс.

ХИГИНС (æнтъыснæгæй дуаргæронмæ йæ фæстæ ацæуы), Фæндараст. Æрмæст, хъусыс, ма-иу дæ ферох уæд æртæ раны дæр нырыккон æвзагыл дзурын. Сæйрагдæр, æфсæрмы макæмæй кæн æмæ фу кæн, куыддæриддæр дæ зæрдæ зæгъы, афтæ.

КЛАРÆ (йæ мидбылты разыйы худт кæны). О, æнæмæнг! Ацы фыдæлтыккон викторианаг кæнгæ митæ мын уæнгæлы ад скодтой раст!

ХИГИНС(ноджы йæ ардауы). Арв сæ ныххойæд!

КЛАРÆ. Мæ хæрæджы сæртæ хæргæ фæцæуæнт!

МИССИС Э.ХИЛЛ (фестъæлфы). Кларæ!

КЛАРÆ. Ха-ха-ха! (Ацæуы, йæ цæсгом хурау худы, нырыккон домæнты «аккаг» кæй сарæхст, уый цинæй. Асинтæй дæр ма йæ цъæхснаг кæл-кæл хъуысы.)

ФРЕДДИ (æппæт зæххыкъоримæ дзурæгау). Нæ, нæ, зæгъут-ма мын... (йе ’нкъарæнтыл йæ бон нæ цæуы, афтæмæй хæрзбон зæгъы миссис Хигинсæн.) Фенынмæ.

МИССИС ХИГИНС (йæ къух æм ратты). Фæндараст. Фæндид ма дæ мисс Дулитлимæ фембæлын?

ФРЕДДИ (уыцы тæвдæй). О, о, тынг мæ фæнды!

МИССИС ХИГИНС. Гъемæ-иу саккаг кæн. Уазджытæ мæм цы бонты вæййы, уый дын æнæзонгæ нæу.

ФРЕДДИ. Стыр бузныг. Хорзæй баззай. (Ацæуы.)

МИССИС Э.ХИЛЛ. Фенынмæ уал, мистер Хигинс.

ХИГИНС. Фæндараст, фæндараст.

МИССИС Э.ХИЛЛ (Пикерингæн). Цы бачындæуа, мæнæн мæ бон никуы бауыдзæни ахæм æбуалгъы дзыхыуагæй сдзурын.

ПИКЕРИНГ. Æмæ йыл архайгæ дæр ма кæн: уый æнæмæнг хъуыддаг нæу. Æнæ уымæй дæр дын Хуыцау хорз цард раттæд.

МИССИС Э.ХИЛЛ. Омæ та мæ Кларæ йæ уæлныхты сисдзæн, адæмы хъæр бамбарыны афон дын у, зæгъгæ. Фенынмæ уал.

ПИКЕРИНГ. Фæндараст. (Кæрæдзийы къухтæ райсынц.)

МИССИС Э.ХИЛЛ (миссис Хигинсæн). Кларæйыл дæ зæрдæ ма фæхудæд.

Дыууæ сылгоймаджы хибарæй аныхас фæнды, уый Пикеринг бамбары æмæ Хигинсы ’рдæм бацæуы, рудзынджы цурмæ.

Æппындæры мыггагæй цæрын нæ фæразæм. Кæд кæмæ уыди, кæм цы федта мæ мæгуыр чызг! Кæм хъуамæ сахуыр уыдаид, адæмы ’хсæн хи куыд дарын хъæуы, уыдæттыл.

Миссис Хигинс бафиппайдта, йæ цæссыгтæ кæй æрæзгъæлдысты, уый, тæригъæдгæнæджы цæстæй йæм бакаст, дуары цурмæ йæ ахæццæ кодта æмæ йæм йæ къух ратта.

Фæлæ мын Фредди дзæбæх лæппу у, афтæ нæу?

      Миссис Хигинс. Он очень мил, и я всегда буду рада ему.

      Миссис Эйнсфорд Хилл. Благодарю вас, дорогая. До свиданья. (Уходит.)

      Хигинс (нетерпеливо). Ну как? Можно показывать Элизу в обществе? (Тащит мать к дивану.)

      Миссис Хигинс садится на место Элизы, сын садится слева от нее. Пикеринг возвращается на свой стул справа.

      Миссис Хигинс. Ну, конечно, нет, глупый мой мальчик. Она шедевр искусства - твоего и ее портнихи. Но если ты хоть на минуту сомневаешься в том, что она выдает себя каждой фразой, значит, ты просто помешан на ней.

      Пикеринг. И вы полагаете, что ничего нельзя сделать? Неужели невозможно отучить ее от ругательств?

      Миссис Хигинс. До тех пор, пока она будет находиться в обществе Генри - нет.

      Хигинс (обиженно). По-вашему, моя манера выражаться неприлична?

      Миссис Хигинс. Нет, дорогой, отчего же. Для грузовой пристани вполне прилична, но в гостях едва ли.

      Хигинс (глубоко оскорбленный). Ну, знаете...

      Пикеринг (прерывая его). Не кипятитесь, Хигинс, а лучше последите за собой. Таких словечек, как ваши, я не слыхал с тех пор, как производил смотры волонтеров в Гайд-парке лет двадцать назад.

      Хигинс (надувшись). Ну что ж, вероятно, я действительно не всегда выражаюсь, как епископ.

      Миссис Хигинс (успокаивая его жестом). Полковник Пикеринг, может быть, вы мне расскажете, что происходит на Уимпол-стрит.

      Пикеринг (весело, будто вопрос изменил тему разговора). Я переехал к Генри и живу у него. Мы вместе работаем над моей книгой "Индийские диалекты" - мы решили, что так нам будет удобнее...

      Миссис Хигинс. Да, да, все это мне известно, и вы действительно все очень разумно устроили. Но где живет эта девушка?

      Хигинс. Как где? Конечно, у нас. Где же ей еще жить?

      Миссис Хигинс. Но на каком положении? Она ваша горничная? А если нет, так кто?

      Пикеринг (медленно). Миссис Хигинс, я, кажется, начинаю понимать, что вы имеете в виду.

      Хигинс. Будь я проклят, если я что-нибудь понимаю. Одно ясно - три месяца я изо дня в день работаю над этой девушкой, чтобы привести ее в человеческий вид. Кроме того, она оказалась очень полезной: она знает, где найти мои вещи, помнит, когда и с кем я должен встретиться.

      Миссис Хигинс. А как с ней ладит твоя экономка?

      Хигинс. Миссис Пирс? Радуется, что с нее свалилось столько забот. Ведь до появления Элизы ей самой приходилось разыскивать мои вещи и напоминать мне о деловых свиданиях. И все-таки Элиза - это ее пунктик. Она без устали мне твердит: "Вы ни о чем не думаете, сэр". Правда, Пик?

      Пикеринг. Да, это ее неизменная формула: "Вы ни о чем не думаете, сэр". Этими словами кончается каждый разговор об Элизе.

      Хигинс. А я ни на секунду не перестаю думать об этой девушке и ее проклятых гласных и согласных. Я измучился, думая о ней, наблюдая за ней, за ее губами, зубами, языком, не говоря уже о ее душе, - а это самое непостижимое.

      Миссис Хигинс. Ах, взрослые дети! Вы играете с куклой, но она ведь живая.

      Хигинс. Хорошая игра! Поймите же, мама, я еще никогда в жизни не брался за такую трудную работу. Вы даже не представляете себе, как интересно взять человека, наделить его новой речью и с помощью этой речи сделать его совершенно иным. Ведь это значит уничтожить пропасть, разделяющую классы и души людей.

      Пикеринг (придвигаясь к миссис Хигинс и даже наклоняясь к ней). Да, это поразительно интересно. Уверяю вас, миссис Хигинс, мы относимся к Элизе чрезвычайно серьезно. Каждую неделю - какое там! - почти каждый день в ней происходит новая перемена. (Придвигается еще ближе.) Мы фиксируем каждую стадию... Сотни записей и фотографий...

      Хигинс (атакуя с другой стороны). Черт побери, да это самый увлекательный эксперимент, какой мне приходилось ставить. Она заполнила всю нашу жизнь. Правда, Пик?

МИССИС ХИГИНС. Тынг дзæбæх, тынг, кæддæриддæр мын йæ фенд æхсызгон уыдзæни.

МИССИС Э.ХИЛЛ. Бузныг, стыр бузныг, мæ зынаргъ. Хорзæй баззайут. (Ацæуы.)

ХИГИНС(нал быхсы). Цæй, куыд зæгъыс? Адæммæ равдисыны аккаг у Элизæ? (Йæ мады диванмæ фæласы.)

Миссис Хигинс сбады Элизæйы бынаты, фырт та сбады йæ галиуфарс. Пикеринг йæ бандонмæ æрбаздæхы рахизырдæм.

МИССИС ХИГИНС. Кæй зæгъын æй хъæуы, нæу. Уæ, ме ’дылыкъоппа лæппу! Элизæ у шедевр, æрмæст æй аразгæ та скодтат дыууæйæ — ды æмæ йæ хуыйæг. Чи у æмæ цы у, уый арвау бæрæг дары йæ алы сныхасæй дæр. Æмæ кæд уыдæттæ нæ уыныс, уæд дын дæ сæр бынтон разилын кодта.

ПИКЕРИНГ. Æмæ дæм уæдæ афтæ кæсы, ницы хос ын и? Ау, цæмæй йæ гуымиры æнæхсæст ныхæстæ ферох кæна, уымæн ницы амал и?

МИССИС ХИГИНС. Ницы, цалынмæ Генри йæ фарсмæ уа, уæдмæ.

ХИГИНС (тæргайхуызæй). Æмæ, уæдæ, дæумæ гæсгæ, æз аив æвзагæй нæ дзурын?

МИССИС ХИГИНС. Куыннæ ма! Дæлæ денджызы был наутæ чи ’вдæлон кæны, уыцы кусджыты ’хсæн тынг аив уаид дæ ныхасыуаг. Фæлæ уæздан адæмы ’хсæн — гъа-да-гъа.