SILENTIUM

SILENTIUM

1830
 

1830
 

SILENTIUM (лат.) — Молчание!

SILENTIUM (лат.) — хъусæй лæууын, мадзура уын.

***

И чувства нет в твоих очах,
И правды нет в твоих речах,
И нет души в тебе.

Мужайся, сердце, до конца:
И нет в творении творца!
И смысла нет в мольбе!

Апрель 1836
 

***

Цæй монцтæ ма! Дæ цæстырухс — мынæг,
Дæ митæ дæр, дæ ныхæстæ дæр — мæнг.
Æдзард быдыргъо, уд дæр дæ куы нæй!

Мæнæйуый, багъæц, бафæраз лæгау;
Йæ фæлдисондты не 'рцæры Хуыцау!
Цы пайда ма и кувынтæй, лæгъстæй!

1836 азы апрель
 

Лето 1854

Какое лето, что за лето!
Да это просто колдовство —
И как, прошу, далось нам это
Так ни с того и ни с сего?..

Гляжу тревожными глазами
На этот блеск, на этот свет...
Не издеваются ль над нами?
Откуда нам такой привет?..

Увы, не так ли молодая
Улыбка женских уст и глаз,
Не восхищая, не прельщая,
Под старость лишь смущает нас...

Август 1854
 

1854 АЗЫ СÆРД

Цы сæрд у, гъæй-джиди, цы сæрд!
Ысчындис а зæххæн кæлæнтæ.
Кæм уыдис ацы рухс æвæрд? —
Кæны уæлдунетæй лæсæнтæ.

Æрцардта хуымтæ, хъæдтæ, фæз.
Æрттивы цинæвдылдæй бæстæ.
Кæсын æм катайгæнгæ æз
Æмæ йыл не 'ууæндын æххæстæй...

Уæу-уау, куы бавæрой сæ уаргъ
Фыдазтæ хъалонау нæ удыл,
Уæд ма кæцæй бандавой мах
Чызгайæн йе 'рвон каст, йæ худын?..

1854 азы август
 

***

Так, в жизни есть мгновения —
   Их трудно передать,
Они самозабвения
   Земного благодать.
Шумят верхи древесные
   Высоко надо мной,
И птицы лишь небесные
   Беседуют со мной.
Все пошлое и ложное
   Ушло так далеко,
Все мило-невозможное
   Так близко и легко.
И любо мне, и сладко мне,
   И мир в моей груди,
Дремотою обвеян я —
   О время, погоди!

1855 (?)
 

***

Вæййы нæ царды исдугтæ —
                Дзыхæй сын нæй зæгъæн.
Кæныс дæ сæнтты зилдухтæ,
                Цъæх дуне дын — хæтæн.
Кæсынц уæларвмæ бæлæстæ,
                Сæ талас рындзтæ — рухс.
Æрвон мæргътæн сæ хъæлæстæм
                Æргъæвд зæрдæйæ хъус.
Фæтары сты зæххон зынтæ,
                Уæли-дæлитæ, мæт.
Зæрдæмитæй, æхцон фынтæй
                Дæ цард ысси дзæнæт.
Дæу бацис арв, уæлæмæ дзы
                Хæссы дæ базыр дæу.
Кæны дæ уд рæдзæ-мæдзæ, —
                О рæстæг, цъус фæлæуу!

1855 (?)
 

***

Не всё душе болезненное снится:
Пришла весна — и небо прояснится.
 

12 апреля 1864
 

***

Нæ хай нæ вæййынц алы хатт фыдфынтæ:
Æрцыдис уалдзæг — тауы хур йæ тынтæ.

1864 азы 12 апрель
 

***

Как ни бесилося злоречье,
Как ни трудилося над ней,
Но этих глаз чистосердечье —
Оно всех демонов сильней.

Все в ней так искренно и мило,
Так все движенья хороши;
Ничто лазури не смутило
Ее безоблачной души.

К ней и пылинка не пристала
От глупых сплетней, злых речей;
И даже клевета не смяла
Воздушный шелк ее кудрей.

21 декабря 1865
 

***

Дæуыл-иу мысыдысты даутæ.
Æз та мæхинымæр дзырдтон:
Ды — стъалы, а зæххæн æвгъау дæ, —
Уæ хай, фыдæвзæгтæ, — фыдбон!

Æргом, æнæаипп — дæ митæ,
Æнæхин — де сныхас, дæ худт.
Цæры зæды зæрдæ дæ мидæг,
Рæсуг, сæууон арвау, дæ уд.

Æмæ фыдæвзаг æмæ зинæй
Дæуæн, нæфæтчиаг, нæу тас.
Дæ хил, дæ цокора — зæринæй,
Æфтауы зæрдæйыл фæлмас.

1865 азы 21 декабрь
 

***

Смотри, как роща зеленеет,
Палящим солнцем облита,
А в ней — какою негой веет
От каждой ветки и листа!

Войдем и сядем над корнями
Дерев, поимых родником, —
Там, где, обвеянный их мглами,
Он шепчет в сумраке немом.

Над нами бредят их вершины,
В полдневный зной погружены,
И лишь порою крик орлиный
До нас доходит с вышины...

Конец августа 1857
 

***

Кæс-ма, уыраугæ хурмæ скалдта
Йæ хуызтæ мин-минтæй нæ хъæд.
Куыннæ уа райдзаст æмæ хъал та —
Æрцыд ын фарны дуг, дзæнæт!

Йæ тарфмæ бахизæм, æрбадæм.
Ам суадон уидæгтыл тыхсы,
Кæны дыбал-дыбултæ, батæ
Æмæ сын удыхос хæссы.

Нæ сæрмæ къох-рындзтæм лæдæрсы
Рæфтон хур, хъары сын йæ уарзт.
Рæстæггай рог уддзæф æрхæссы
Уæлæрвтæй цæргæсты хъæрахст.

1857 азы август
 

***

Когда сочувственно на наше слово
    Одна душа отозвалась —
Не нужно нам возмездия иного,
    Довольно с нас, довольно с нас...

1866
 

***

Кæд иу уды дæр батавта дæ дзырд,
Дæ дзырдæн скодта иунæг уд дæр аргъ,
Уæд зон: дæ тухи дзæгъæлы нæ уыд,
Æмæ хæсдзынæ рогдæрæн дæ уаргъ.

1866 азы 1 мартъи
 

***

Две силы есть — две роковые силы,
Всю жизнь свою у них мы под рукой,
От колыбельных дней и до могилы, —
Одна есть Смерть, другая — Суд людской.

И та и тот равно неотразимы,
И безответственны и тот и та,
Пощады нет, протесты нетерпимы,
Их приговор смыкает всем уста...

Но Смерть честней — чужда лицеприятью,
Не тронута ничем, не смущена,
Смиренную иль ропщущую братью —
Своей косой равняет всех она.

Свет не таков: борьбы, разноголосья —
Ревнивый властелин — не терпит он,
Не косит сплошь, но лучшие колосья
Нередко с корнем вырывает вон.

И горе ей — увы, двойное горе, —
Той гордой силе, гордо-молодой,
Вступающей с решимостью во взоре,
С улыбкой на устах — в неравный бой.

Когда она, при роковом сознанье
Всех прав своих, с отвагой красоты,
Бестрепетно, в каком-то обаянье
Идет сама навстречу клеветы,

Личиною чела не прикрывает,
И не дает принизиться челу,
И с кудрей молодых, как пыль, свевает
Угрозы, брань и страстную хулу, —

Да, горе ей — и чем простосердечней,
Тем кажется виновнее она...
Таков уж свет: он там бесчеловечней,
Где человечно-искренней вина.

Март 1869
 

***

Дыууæ тыхы, дыууæ сары нæ сæрмæ
Æлвæст кæрдтау, — мах бавзарæм зындон
Нæ райгуырдæй нæ ингæны къæсæрмæ:
Мæлæты тæрхон, Адæмы тæрхон.

Сæ цуры мах æдых æмæ æнæбон, —
Æнæсæттон, æбæрн ысты, тæрных.
Æмæ кæнынц æгъатырæй сæ кæнон,
Сæ сонт уынаффæ ахгæны нæ дзых.

Уæддæр Мæлæт æнæхиндæр у, растдæр:
Æнаххос дæ, цагъар æви æлдар, —
Йæ цæвæг ныл æнауæрдонæй раскъæры,
Ыскæны нæ æмсæр æмæ æмбар.

Уæд адæм та? Хæдбар хъуыдыйæ, тохæй
Уый йе сæфт уыны, срæмудзы йæ маст, —
Æнæсæрфат! — хуыздæр æфсиртæ, оххай,
Ысрæдувы сæ бындзарæй æваст.

Æмæ, о хъал, æдзæф лæппу, æрыгон,
Цæхæрзæрдæ нæрæмон гуырд, æргом, —
Дæ сæр мын сар! Æркодта дыл тыхы бон,
Ды хъахъхъæныс фæчъизийæ дæ ном.

Дæ раст уды, дæ фидауцы æхсарæй
Сæрыстыр дæ, æгæрон у дæ ныфс.
Хæлæг æмæ хæрамы цотыл барæй,
Сæрæй хъазгæ, былысчъилтæ кæныс.

Цы хъом дын ысты хахуыр æмæ фидис,
Æртхъирæнтæ, фыдгой æмæ æлгъыст?
Æрцæгъдыс сæ рыджы муртау, фæфидыс
Фыдтæ хæрзтæй — дæ хъысмæты и фыст.

О, сар дæ сæр, æнæхинтæн сæ уаздæр,
Ныккæлдзысты дыл аххостæ зæйау...
У адæм афтæ: басудзы йæ азар
Йæ хуыздæры — кæмæ и фарн, æгъдау.

1869 азы мартъи
 

***

Бывают роковые дни
Лютейшего телесного недуга
И страшных нравственных тревог;
И жизнь над нами тяготеет
И душит нас, как кошемар.
Счастлив, кому в такие дни
Пошлет всемилосердый бог
Неоценимый, лучший дар —
Сочувственную руку друга,
Кого живая, теплая рука
Коснется нас, хотя слегка,
Оцепенение рассеет
И сдвинет с нас ужасный кошемар
И отвратит судеб удар, —
Воскреснет жизнь, кровь заструится вновь,
И верит сердце в правду и любовь.

<Май> 1873
 

***

Вæййы æвирхъау сау бонтæ — ныббырсы
Нæ къабæзтæ æгъатыр низ, æлгъаг,
Нæ удыл катай-удаист æртыхсы,
Фæцъиры нын æнæвгъауæй нæ туг.
Ныххуыссы цард æдых уæнгтыл пъæззыйау,
Æвдæрзы нæ, фæкæны нæ хуыдуг.
Тæхудиаг у, ахæм бон Хуыцау
Кæмæ ракæсы рухс цæстæй, рæдауæй
Кæмæ рарвиты арфæйау æмгары.
Æмгары арм — æвдадзы хос, йæ хъармæй
Нæ къабæзтæй фæлидзæг вæййы пъæззы,
Æфхæрд, æргъæфст уд цадæггай æртæфсы,
Æрбайсæфынц йæ маройтæ, йæ тарст,
Æрыхъал вæййы цард æмæ та уары
Йæ цинтæ зæххыл, зæрдæ та æнкъары,
Æууæнды зæрдæ: ис рæстдзинад, уарзт.

1873
 

КОШЕМАР (Толковый словарь В. Даля) — кошмар м. франц. ночное удушье, сонная отдышка, удушье домового; говор. домовой душить.