Пушкин А. ЕВГЕНИЙ ОНЕГИН

ГЛАВА ПЕРВАЯ ГЛАВА ВТОРАЯ ГЛАВА ТРЕТЬЯ ГЛАВА ЧЕТВЕРТАЯ ГЛАВА ПЯТАЯ ГЛАВА ШЕСТАЯ ГЛАВА СЕДЬМАЯ ГЛАВА ОСЬМАЯ ДЕСЯТАЯ ГЛАВА	ФЫЦЦАГ СÆР ДЫККАГ СÆР ÆРТЫККАГ СÆР ЦЫППÆРÆМ CÆP ФÆНДЗÆМ СÆР ÆХСÆЗÆМ СÆР ÆВДÆМ СÆР ÆСТÆМ СÆР	Chapter One Chapter Two Chapter Three Chapter Four Chapter Five Chapter Six Chapter Seven Chapter Eight
	Цытуарзаг уæвгæйæ ма уый ноджы йæхицæй афтæ буц уыд, æмæ искæй митæм, хорз уой æви æвзæр, уæддæр каст зæрдæнцойæ, цыма сæ хъауджыдæр нæй, уыйау. Ахæм уагмæ та лæг æрцæуы, йæхи иннæтæй хуыздæр куы фенхъæлы, уæд, æцæгæй хуыздæр куы нæ вæййы, уæддæр. Кæйдæр фыстæгæй скъуыддзаг.	*To Peter Alexandrovich Pletnev*
Не мысля гордый свет забавить, Вниманье дружбы возлюбя, Хотел бы я тебе представить Залог достойнее тебя, Достойнее души прекрасной, Святой исполненной мечты, Поэзии живой и ясной, Высоких дум и простоты; Но так и быть — рукой пристрастной Прими собранье пестрых глав, Полусмешных, полупечальных, Простонародных, идеальных, Небрежный плод моих забав, Бессониц, легких вдохновений, Незрелых и увядших лет, Ума холодных наблюдений И сердца горестных замет.	Мæн хъалты ирхæфсын нæ фæнды,— Æрмæст хæларуарзаг кæм дæн, Æрæфтыд уым мæнæн мæ зæрдыл Ныффыссын хорз исты дæуæн. Фæлæ цы уыдзæни дæ аккаг,— Дæ сагвидынц, æнæлаз уд. Поэзийæн нысан y гаккæй, Бæрзонд фæндтæй хæдвæлмас у. Цы уа, уый уæд,— хæларау бакæн Мæ фыст, мæ хъулæттæ дæхи. Ысты кæм худæг, кæм æрхæндæг, Кæм идеалон, кæм хуымæтæг, Фæлæ сын хъардтон æз мæхи: Мæ сæфт азты рæугуыст, хъуыдыды, Мæ рай, мæ уæлтæмæн, мæ хъазт, Мæ сæры сагъæссаг хъуыдытæ Æмæ мæ рыст зæрдæйы маст.	Heedless of the proud world's enjoyment, I prize the attention of my friends, and only wish that my employment could have been turned to worthier ends — worthier of you in the perfection your soul displays, in holy dreams, in simple but sublime reflection, in limpid verse that lives and gleams. But, as it is, this pied collection begs your indulgence - it's been spun from threads both sad and humoristic, themes popular or idealistic, products of carefree hours, of fun, of sleeplessness, faint inspirations, of powers unripe, or on the wane, of reason's icy intimations, and records of a heart in pain.
ГЛАВА ПЕРВАЯ И жить торопится и чувствовать спешит. *К. Вяземский.*	ФЫЦЦАГ СÆР Кæны цæрыныл дæр, æнкъарыныл дæр тагъд. *Кънйаз Вяземский*	Chapter One To live, it hurries, and to feel it hastes. Prince Vyazemsky
I «Мой дядя самых честных правил, Когда не в шутку занемог, Он уважать себя заставил И лучше выдумать не мог. Его пример другим наука; Но, боже мой, какая скука С больным сидеть и день и ночь, Не отходя ни шагу прочь! Какое низкое коварство Полу-живого забавлять, Ему подушки поправлять, Печально подносить лекарство, Вздыхать и думать про себя: Когда же чорт возьмет тебя!»	I «Мæ фыды ’фсымæр уыд æгъдауджын, Фæлæ куы нал кодта сæрæн, Уæд иннæ хæстæджыты хъауджы Йæхи ысбуц кодта мæнæн. Æндæртæн зонд-зонæн — йæ митæ, Фæлæ рынчыны цур куы хитай Æппынæдзух, æхсæв уæд, бон, Уæд уый y комкоммæ зындон. Ыстæй мæнгард митæ куыд нæ сты: Æрдæгмард, низæфхæрд лæгæн Йæ нывæрзæн дзæбæхтæ кæн, Ирхæфс æй хъазæгой ныхæстæй, Мæтгæнæг ыл ыскæн дæхи Æмæ йæ сусæгæй æлгъит!»	I "My uncle - high ideals inspire him; but when past joking he fell sick, he really forced one to admire him — and never played a shrewder trick. Let others learn from his example! But God, how deadly dull to sample sickroom attendance night and day and never stir a foot away! And the sly baseness, fit to throttle, of entertaining the half-dead: one smoothes the pillows down in bed, and glumly serves the medicine bottle, and sighs, and asks oneself all through: "When will the devil come for you?"
II Так думал молодой повеса, Летя в пыли на почтовых, Всевышней волею Зевеса Наследник всех своих родных. Друзья Людмилы и Руслана! С героем моего романа Без предисловий, сей же час Позвольте познакомить вас: Онегин, добрый мой приятель, Родился на брегах Невы, Где, может быть, родились вы Или блистали, мой читатель; Там некогда гулял и я: Но вреден север для меня.	II Дзырдта йæхинымæры афтæ Сылваз къæйных лæппу, зындард. Йæ хиуæтты йын арв æрцавта Æмæ сын баззади бындар. Ныр та, Людмилæ ’мæ Русланы Кæм бауарзтат, уым a романы Æнæнымд рогзæрдæ хъайтар Фæуæд уæ раст тæрхоны бар. Ыслæг Невайы был мæ хæстæг, Онегин, ме ’мгæртты хуыздæр. Уым, марадз, райгуырдтæ ды дæр Кæнæ та рацардтæ, мæ бæстаг; Кæддæр дзы авзæрстон æз дæр. Фæлæ мын y йæ дон æвзæр.	II Such were a young rake's meditations — by will of Zeus, the high and just, the legatee of his relations — as horses whirled him through the dust. Friends of my Ruslan and Lyudmila, without preliminary feeler let me acquaint you on the nail with this the hero of my tale: Onegin, my good friend, was littered and bred upon the Neva's brink, where you were born as well, I think, reader, or where you've shone and glittered! There once I too strolled back and forth: but I'm allergic to the North...
III Служив отлично-благородно, Долгами жил его отец, Давал три бала ежегодно И промотался наконец. Судьба Евгения хранила: Сперва Madame за ним ходила, Потом Monsieur ее сменил. Ребенок был резов, но мил. Monsieur l'Abbe, француз убогой, Чтоб не измучилось дитя, Учил его всему шутя, Не докучал моралью строгой, Слегка за шалости бранил И в Летний сад гулять водил.	III Куысты уæздан æмæ æнæлаз, Æдзух æфстаугур цыд йæ фыд, Уæддæр куывдтæ кодта æрвылаз Æмæ быныстъæлдмæ æрцыд. Евгенмæ иу хорз амонд касти,— Нæ федта мур зынæй, уæд мастæй; Фыццаг æм иу Мадам фæзылд, Йæ уæлвæд та Мысо фæзынд. Мысо Аббе — мæгуыр, дæлæсин, Уыдис францусаг лæг, хæлар, Æвæрдта сабийыл йæ арм. Уый уагамон дæр карз нæ фæци: Йæ амынд — сай-майты æрмæст, Нæ йæм уарзта хæцын йæ цæст!	III After a fine career, his father had only debts on which to live. He gave three balls a year, and rather promptly had nothing left to give. Fate saved Evgeny from perdition: at first Madame gave him tuition, from her Monsieur took on the child. He was sweet-natured, and yet wild. Monsieur l'Abbe, the mediocre, reluctant to exhaust the boy, treated his lessons as a ploy. No moralizing from this joker; a mild rebuke was his worst mark, and then a stroll in Letny Park.
IV Когда же юности мятежной Пришла Евгению пора, Пора надежд и грусти нежной, Monsieur прогнали со двора. Вот мой Онегин на свободе; Острижен по последней моде; Как dandy лондонский одет — И наконец увидел свет. Он по-французски совершенно Мог изъясняться и писал; Легко мазурку танцевал И кланялся непринужденно; Чего ж вам больше? Свет решил, Что он умен и очень мил.	IV Фæлæ куы ралæууыд æвзонгад, Уæд рог масты, ныфсыты ард Лæппуйы сонт удæн фæзонгæ, Æмæ Мысо æрцыди тард. Цæры Онегин ныр æвыдæй; Йæ бецыкк модæйыл æлвыд у, Йæ дарæс та — къæлæсы хуыд; Æмæ дын уæздæттæм фæцыд. Уый кодта францусагау дзургæ Бынтон æнæкъæрццæй, фыста, Йæ сæрæй тынг аив куывта, Уæнгрогæй кафыди мазуркæ; Уæд загътой уæздæттæ: уый y Зæндджын, æгъдауджындæр лæппу.	IV But when the hour of youthful passion struck for Evgeny, with its play of hope and gloom, romantic-fashion, it was goodbye, Monsieur l'Abbe. Eugene was free, and as a dresser made London's dandy his professor. His hair was fashionably curled, and now at last he saw the World. In French Onegin had perfected proficiency to speak and write, in the mazurka he was light, his bow was wholly unaffected. The World found this enough to treat Eugene as clever, and quite sweet.
V Мы все учились понемногу Чему-нибудь и как-нибудь, Так воспитаньем, слава богу, У нас немудрено блеснуть. Онегин был, по мненью многих (Судей решительных и строгих) Ученый малый, но педант: Имел он счастливый талант Без принужденья в разговоре Коснуться до всего слегка, С ученым видом знатока Хранить молчанье в важном споре, И возбуждать улыбку дам Огнем нежданных эпиграмм.	V Max не ’ппæт дæр уæд кодтам ахуыр — Цыдæртæ, сай-майты, тæсмæ. Уыд афтæ рагæй дæр нæ ахуыр: Нæ тыхсæм сабийыл рæстмæ. Тызмæг тæрхоны лæгтæ загътой Бынтон æнæхъаугъа ’мæ загъдæй: Педант у, ахуыр та — иттæг. Уыди уый курдиатджын лæг: Зыдта уæлæнгæйтты, æдасæй Зæгъын цæй фæнды тыххæй дзырд; Зæндджын лæгау нæ кодта цырд Быцæуаг, ахсджиаг ныхасы. Уый бирæтыл цыргъ зондæй худт — Уыд устытæн сæ дзæцц, сæ уд.	V We all meandered through our schooling haphazard; so, to God be thanks, it's easy, without too much fooling, to pass for cultured in our ranks. Onegin was assessed by many (critical judges, strict as any) as well-read, though of pedant cast. Unforced, as conversation passed, he had the talent of saluting felicitously every theme, of listening like a judge-supreme while serious topics were disputing, or, with an epigram-surprise, of kindling smiles in ladies' eyes.
VI Латынь из моды вышла ныне: Так, если правду вам сказать, Он знал довольно по-латыне, Чтоб эпиграфы разбирать, Потолковать об Ювенале, В конце письма поставить vale, Да помнил, хоть не без греха, Из Энеиды два стиха. Он рыться не имел охоты В хронологической пыли Бытописания земли; Но дней минувших анекдоты От Ромула до наших дней Хранил он в памяти своей.	VI Ныр нал ис латинагæн кад дæр, Фæлæ уый латинаг æвзаг Зыдта, зæххыстæн, иууыл къаддæр Епиграф райхалыны фаг. Зыдта чысылтæ Ювеналы, Фыстæджы бын æвæрдта vale, Зыдта Вергилийы фыстæй Дыууæ стихы тыхæй-фыдæй. Йæхи фæллайын уый нæ кодта: Зæххыл цы ’рцыд æмæ цы уыд, Гъе уыдон зонын æй нæ хъуыд, Фæлæ фыдæлты анекдоттæй Евгенæй иу дæр рох нæ уыд,— Зыдта сæ фондз къухау бæлвырд.	VI Now Latin's gone quite out of favour; yet, truthfully and not in chaff, Onegin knew enough to savour the meaning of an epigraph, make Juvenal his text, or better add vale when he signed a letter; stumblingly call to mind he did two verses of the Aeneid. He lacked the slightest predilection for raking up historic dust or stirring annalistic must; but groomed an anecdote-collection that stretched from Romulus in his prime across the years to our own time.
VII Высокой страсти не имея Для звуков жизни не щадить, Не мог он ямба от хорея, Как мы ни бились, отличить. Бранил Гомера, Феокрита; Зато читал Адама Смита, И был глубокой эконом, То есть, умел судить о том, Как государство богатеет, И чем живет, и почему Не нужно золота ему, Когда простой продукт имеет. Отец понять его не мог И земли отдавал в залог.	VII Чысылæй музæйыл нæ рамбæлд, Нæ уыд зæлаивмæ йæ конд. Цы уæлдай ис хорейæ, ямбæй, Нæ ахста уый бæлвырд йæ зонд. Гомеры фаудта, Феокриты, Фæлæ-иу каст Адамы Смиты Æмæ уыд зондджын эконом, Ома уыдис уæддæр дзырдхъом: Цы сты фæрныг цардæн æхцатæ, Цæмæн нæу паддзахад хъуаг, Айдагъ продукттæ йæм куы уа, Уæд алы стыр зынаргъ хæзнатæй. Йæ фыд æй не ’мбæрста дзæбæх,— Лæвæрдта ’фстау æхцайыл зæхх.	VII He was without that dithyrambic frenzy which wrecks our lives for sound, and telling trochee from iambic was quite beyond his wit, we found. He cursed Theocritus and Homer, in Adam Smith was his diploma; our deep economist had got the gift of recognizing what a nation's wealth is, what augments it, and how a country lives, and why it needs no gold if a supply of simple product supplements it. His father failed to understand and took a mortgage on his land.
VIII Всего, что знал еще Евгений, Пересказать мне недосуг; Но в чем он истинный был гений, Что знал он тверже всех наук, Что было для него измлада И труд и мука и отрада, Что занимало целый день Его тоскующую лень, — Была наука страсти нежной, Которую воспел Назон, За что страдальцем кончил он Свой век блестящий и мятежный В Молдавии, в глуши степей, Вдали Италии своей.	VIII Онегин ноджыдæр цы зыдта, Нæ дзурын уыдон,— фод мын барст, Фæлæ иттæг бæлвырд цы хъуыддаг, Цы ми зыдта, уыдис уый уарзт,-— Йæ уды мæт, йæ бонгуыст æмæ Йæ рухс цин сабийæ фæстæмæ. Уыдис йæ зивæджы йæ маст, Æмæ йын уый дæр сæфта уарзт. Гъе, ахæм уарзтыл та Овиди Ыскодта хорз зарæг кæддæр Æмæ æрбайсæфта йæ сæр,— Йæ цард æй бахъуыди æрвитын Молдавмæ хаст лæгæй, ыстæй, Итали мысгæйæ, тыхстæй.	VIII Evgeny's total store of knowledge I have no leisure to recall; where he was master of his college, the art he'd studied best of all, his young heyday's supreme employment, its work, its torture, its enjoyment, what occupied his chafing powers throughout the boredom of the hours — this was the science of that passion which Ovid sang, for which the bard, condemned to a lifetime of hard, ended his wild career of fashion deep in Moldavia the abhorred, far, far from Italy, his adored.
IX …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… ……………………………………………	IX …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… ……………………………………………	IX …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… ……………………………………………
X Как рано мог он лицемерить, Таить надежду, ревновать, Разуверять, заставить верить, Казаться мрачным, изнывать, Являться гордым и послушным, Внимательным иль равнодушным! Как томно был он молчалив, Как пламенно красноречив, В сердечных письмах как небрежен! Одним дыша, одно любя, Как он умел забыть себя! Как взор его был быстр и нежен, Стыдлив и дерзок, а порой Блистал послушною слезой!	X Уый сонтæй сахуыр уарзтæй тайын, Кæнын цæстмæ митæ, фыд хин, Ныфсытæ бавæрын, фæсайын, Æвдисын тарæрфыгæй хи, Вæййын куы коммæгæс, куы хивæнд, Куы уарзæгой, куы та зæрдивад. Куы фыста уарзонмæ фыстæг. Уæд-иу йæ дзырдарæхстыл лæг, Йæ сайæн митыл, бахауд дисы. Цыма фыруарзонæй ыссонт, Цыма хæссы йæ уд нывонд. Зыдта къæйных æнгас æвдисын Кæнæ æфсæрмдзæстыг, куы та Йæ цæсты коммæгæс сыг тагъд.	X How early he'd learnt to dissemble, to hide a hope, to make a show of jealousy, to seem to tremble or pine, persuade of yes or no, and act the humble or imperious, the indifferent, or the deadly serious! In languid silence, or the flame of eloquence, and just the same in casual letters of confession — one thing inspired his breath, his heart, and self-oblivion was his art! How soft his glance, or at discretion how bold or bashful there, and here how brilliant with its instant tear!
XI Как он умел казаться новым, Шутя невинность изумлять, Пугать отчаяньем готовым, Приятной лестью забавлять, Ловить минуту умиленья, Невинных лет предубежденья Умом и страстью побеждать, Невольной ласки ожидать, Молить и требовать признанья, Подслушать сердца первый звук, Преследовать любовь, и вдруг Добиться тайного свиданья... И после ей наедине Давать уроки в тишине!	XI Йæхи дзыхъхъынногау æппæтæй Æвдыста сонт чызджыты раз; Рæвдыдта сæ æхцон æппæлдæй, Йæ мæнг мæтæй сæ уагъта тас. Ыстæй-иу сонт зæрдæ куы ’рсæлæф, Уæд-иу йæ сæттынмæ фæхæлæф: Кæны йæ зонд, йæ монцæй хин, Кæны тæригъæддаг йæхи, Рæвдыдæнхъæл лæгъстиаг уымæн; Æдзух ын агуры йæ фæд, Мæлы фыруарзонæй — йæ фæнд Æваст æрцыд, чызгай — йæ лымæн, Æмæ йын хибар ран æцæг Зæндтæ фæцамоны нымд лæг!	XI How well he donned new shapes and sizes — startling the ingenuous with a jest, frightening with all despair's disguises, amusing, flattering with the best, stalking the momentary weakness, with passion and with shrewd obliqueness swaying the artless, waiting on for unmeant kindness — how he shone! then he'd implore a declaration, and listen for the heart's first sound, pursue his love — and at one bound secure a secret assignation, then afterwards, alone, at ease, impart such lessons as you please!
XII Как рано мог уж он тревожить Сердца кокеток записных! Когда ж хотелось уничтожить Ему соперников своих, Как он язвительно злословил! Какие сети им готовил! Но вы, блаженные мужья, С ним оставались вы друзья: Его ласкал супруг лукавый, Фобласа давний ученик, И недоверчивый старик, И рогоносец величавый, Всегда довольный сам собой, Своим обедом и женой.	XII Сылгоймæгтæй нæлæмхиц чи уыд, Куыд ласта уыдонæн сæ уд! Ыстæй ма йæ ’мхуызæттæн иууыл Куыд кодта арæхстгай фыдуд! Цы нæ сыл мысыди æвзæрæй, Æмæ-иу нал кодтой сæ сæрæн. Уæддæр æм ничи уыд хæрам, Æвæрдтой йыл уæддæр сæ арм: Хæтынмæ рагæй дæр æмхиц лæг, Йæхи сабыр чи дардта ныр, Æмæ зæронд æмкъай, гæлхуыр, Йæ усæй сайд, фæлæ йæхицæй Æмæ йæ сихорæй та — хъал, Цыты лæг, саг лæгты æмбал!	XII How early on he learnt to trouble the heart of the professional flirt! When out to burst a rival's bubble, how well he knew the way to hurt — what traps he'd set him, with what malice he'd pop the poison in his chalice! But you, blest husbands, to the end you kept your friendship with our friend: the subtle spouse was just as loyal — Faublas' disciple for an age — as was the old suspicious sage, and the majestic, antlered royal, always contented with his life, and with his dinner, and his wife.
XIII. XIV ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………	XIII. XIV ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………	XIII. XIV ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………
XV Бывало, он еще в постеле: К нему записочки несут. Что? Приглашенья? В самом деле, Три дома на вечер зовут: Там будет бал, там детский праздник. Куда ж поскачет мой проказник? С кого начнет он? Все равно: Везде поспеть немудрено. Покамест в утреннем уборе, Надев широкий боливар, Онегин едет на бульвар И там гуляет на просторе, Пока недремлющий брегет Не прозвонит ему обед.	XV Нырма-иу хуыссæнæй нæ растад, Уыдис-иу афтæ уый хуынды. Кæдæм цæуа? йæ сæр-иу саста, Æмæ куыд нæ хъуыдис хъуыды. Кæм куывд, кæм хъазт, кæм та — бæрæгбон, Æмæ кæдæм цæуа? Фæсæргой! Цы фæнды фод, уæлдай йын нæу,— Фæзилдзæн ce ’ппæтыл, фæлæуу! Ныр та уал хуыссæнæй фæхицæн, Рæу дарæс акодта цæрдæг, Уæд булвармæ фæраст и лæг Æмæ озау кæны йæхицæн; Уæдмæ хæрын афон кæндзæн,— Йæ сахат дзæнгæрæг цæгъддзæн.	XV Some days he's still in bed, and drowses, when little notes come on a tray. What? Invitations? Yes, three houses have each asked him to a soiree: a ball here, there a children's party; where shall he go, my rogue, my hearty? Which one comes first? It's just the same to do them all is easy game. Meanwhile, attired for morning strolling complete with broad-brimmed bolivar, Eugene attends the boulevard, and there at large he goes patrolling until Breguet's unsleeping chime advises him of dinner-time.
XVI Уж тёмно: в санки он садится. «Пади, пади!» — раздался крик; Морозной пылью серебрится Его бобровый воротник. К Talon помчался: он уверен, Что там уж ждет его Каверин. Вошел: и пробка в потолок, Вина кометы брызнул ток, Пред ним roast-beef окровавленный, И трюфли, роскошь юных лет, Французской кухни лучший цвет, И Стразбурга пирог нетленный Меж сыром Лимбургским живым И ананасом золотым.	XVI Изæры бæхдзоныгъыл дуармæ Фæхæст. «Цæугæ!» — бæх фатау уад. Йæ пака ’фцæгготы уырддзармыл Æрттиваг миты рыг ысбадт. Уыди уый иу ран хуынд рæуцæлмæ. Ныр æм уым кастысты æнхъæлмæ. Сæ фынгтыл дзаг тæбæгъты ’хсæн Лæууыд ныггуыпп æввонгæй сæн. Лæууыд ростбиф дæр хъарм, фæлвыхæй, Францусаг трюфелтæ — хæрзад,— Уæд махмæ ахæмтæ нæ зад,-— Уым страсбургаг гуыл тади дзыхы, Цыхт — линбургаг, зæгъ, ананас! — Цыма вæййы уæдæ минас.	XVI He mounts the sledge, with daylight fading: "Make way, make way,'' goes up the shout; his collar in its beaver braiding glitters with hoar-frost all about. He's flown to Talon's, calculating that there his friend Kaverin's waiting; he arrives — the cork goes flying up, wine of the Comet fills the cup; before him roast beef, red and gory, and truffles, which have ever been youth's choice, the flower of French cuisine: and Strasbourg's deathless glory, sits with Limburg's vivacious cheese and ananas, the gold of trees.
XVII Еще бокалов жажда просит Залить горячий жир котлет, Но звон брегета им доносит, Что новый начался балет. Театра злой законодатель, Непостоянный обожатель Очаровательных актрис, Почетный гражданин кулис, Онегин полетел к театру, Где каждый, вольностью дыша, Готов охлопать entrechat, Обшикать Федру, Клеопатру, Моину вызвать (для того, Чтоб только слышали его).	XVII Нырма кæм ныуæзтой фæстаг хатт, Æнæ сæн чи хæры катлет, Фæлæ æваст ныццагъта сахат, Зæгъгæ, дам, райдыдта балет. Онегин уайтагъддæр фæцæуæг: Уыдис уый театрмæ быцæу лæг, Рæсугъд актрисæтæм уыдис Æмхиц æмæ нæ кодтой дис Йæ хæлæрттæ, зыдтой йæ, театрæй Цæмæн нæ хаста уый йæ къах. Вæййæм æнæфсæрмдæр уым мах. Дæ бон у, рацыд Клеопатрæ* Уæд ыл ныхсидт кæнай, цæмæй Зæгъой уым истытæ дæуæй.	XVII More wine, he calls, to drench the flaming fire of the cutlets' scalding fat, when Breguet's chime is heard proclaiming the new ballet he should be at. He's off — this ruthless legislator for the footlights, this fickle traitor to all the most adored actrices, this denizen of the coulisses> that world where every man's a critic who'll clap an entrechat, or scoff at Cleopatra, hiss her off, boo Phaedra out as paralytic, encore Molna, — and rejoice to know the audience hears his voice.
XVIII Волшебный край! там в стары годы, Сатиры смелый властелин, Блистал Фонвизин, друг свободы, И переимчивый Княжнин; Там Озеров невольны дани Народных слез, рукоплесканий С младой Семеновой делил; Там наш Катенин воскресил Корнеля гений величавый; Там вывел колкий Шаховской Своих комедий шумный рой, Там и Дидло венчался славой, Там, там под сению кулис Младые дни мои неслись.	XVIII Æрдаг дуне! Йæ коймæ ризы Лæджы уд: уым ыссардтой кад Сæрибары хæлар Фонвизин, Княжнин — фæзмаг лæгыл нымад, Стæй Озеров. Уыдис уый барджын, Æвзонг Семеновайау, кадджын, Театруарзджытæн æхцон. Ысси Катен.инæн йæ бон Корнелы кад уым сисын ногæй Йæ комедитæ Шаховской Ыскодта театры æккой, Дидло дæр уым ралæг; æвзонгæй Мæнæн дæр театры кулис Æвæджиау æхцон уыдис.	XVIII Enchanted land! There like a lampion that king of the satiric scene, Fonvizin sparkled, freedom's champion, and the derivative Knyazhnin: there бzerov shared the unwilling tribute of tears, applause's shrilling, with young Semyonova, and there our friend Katenin brought to bear once more Corneille's majestic story; there caustic Shakhovskoy came in with comedies of swarm and din; there Didelot crowned himself with glory: there, where the coulisse entrance went, that's where my years of youth were spent.
XIX Мои богини! что вы? где вы? Внемлите мой печальный глас: Всё те же ль вы? другие ль девы, Сменив, не заменили вас? Услышу ль вновь я ваши хоры? Узрю ли русской Терпсихоры Душой исполненный полет? Иль взор унылый не найдет Знакомых лиц на сцене скучной, И, устремив на чуждый свет Разочарованный лорнет, Веселья зритель равнодушный, Безмолвно буду я зевать И о былом воспоминать?	XIX Мæ хуыцæуттæ! Цымæ кæм ыстут? Æз уæ æрхæндæгæй фæрсын: Нæ уын ис раивд, æви куысты Уæ бæсты ног зæдтæ фæзынд?.. Кæд ма уын хъусдзынæн уæ зардмæ?.. Куы ма фенин, тæхуды, дардмæ Сымах зæрдиаг кафт цæстæй!.. Мыййаг куы мæлон æз мæстæй, Куы мæм зына нæ театр хастау, Сымах куы нæуал фенон, уæд; Куы мæ ’рбырса мыййаг уæ мæт, Цы кæндзынæн уæд цины астæу? Хуыздæр y уæд: фæцу, ысхуысс Æмæ дæ ивгъуыд бонтæ мыс...	XIX My goddesses! Where are you banished? lend ears to my lugubrious tone: have other maidens, since you vanished, taken your place, though not your throne? your chorus, is it dead for ever? Russia's Terpsichore, shall never again I see your soulful flight? shall my sad gaze no more alight on features known, but to that dreary, that alien scene must I now turn my disillusioned glass, and yearn, bored with hilarity, and weary, and yawn in silence at the stage as I recall a bygone age?
XX Театр уж полон; ложи блещут; Партер и кресла, все кипит; В райке нетерпеливо плещут, И, взвившись, занавес шумит. Блистательна, полувоздушна, Смычку волшебному послушна, Толпою нимф окружена, Стоит Истомина; она, Одной ногой касаясь пола, Другою медленно кружит, И вдруг прыжок, и вдруг летит, Летит, как пух от уст Эола; То стан совьет, то разовьет, И быстрой ножкой ножку бьет.	XX Ысхъомпал зал. Æрттиваг дарæс Партермæ, ложæтæм бырсы; Хуымæтæг адæм та йæ арæзт Æвдисы йе ’мдзæгъдæй, тыхсы. Ыстахти æмбæрзæн уæлæмæ. Уæлдæфау — рог, уындæй — алæмæт, Æрвон чызг зæдты ’хсæн æнцад Лæууы Истомина. Фыццаг Йæ иу къахæй фæхæцыд зæххыл, Æрзылдта иннæйы сындæг, Ыстæй уæд гæпп æмæ цæрдæг, Дымгæхаст пакъуыйау фæтæхы. Йæ астæу тас-мастæ кæны, Йæ иу къах иннæмæй нæмы.	XX The house is packed out; scintillating, the boxes; boiling, pit and stalls; the gallery claps — it's bored with waiting — and up the rustling curtain crawls. Then with a half-ethereal splendour, bound where the magic bow will send her, Istomina, thronged all around by Naiads, one foot on the ground, twirls the other slowly as she pleases, then suddenly she's off, and there she's up and flying through the air like fluff before Aeolian breezes; she'll spin this way and that, and beat against each other swift, small feet.
XXI Всё хлопает. Онегин входит, Идет меж кресел по ногам, Двойной лорнет скосясь наводит На ложи незнакомых дам; Все ярусы окинул взором, Всё видел: лицами, убором Ужасно недоволен он; С мужчинами со всех сторон Раскланялся, потом на сцену В большом рассеянье взглянул, Отворотился — и зевнул, И молвил: «всех пора на смену; Балеты долго я терпел, Но и Дидло мне надоел».	XXI Фæцыд æмдзæгъд. Онегин тары Цæуы йæ бынатмÆ, æрмæст Дывæр лорнет аивæй дары Æнахуыр устытæм; йæ цæст Уый театры алкæуыл æрхаста, Æппæт дæр федта æмæ сбарста: Сæ уынд, сæ дæрас, зæгъ,— æвзæр; Йæ зонгæтæм тылдта йæ сæр, Ыстæй, цыма, нæ уыдта сценæ, Куыддæр æм зивæгæй ыскаст Æмæ ныззæмбыдта æваст: «Нæй, нал бæззынц... Лæг ма цы фена: Балетмæ лæг нæ уыд фыдæх, Ныр зæрдæ уымæй дæр фæцъæх».	XXI Applause. Onegin enters — passes across the public's toes; he steers straight to his stall, then turns his glasses on unknown ladies in the tiers; he's viewed the boxes without passion, he's seen it all; with looks and fashion he's dreadfully dissatisfied; to gentlemen on every side he's bowed politely; his attention wanders in a distracted way across the stage; he yawns: "Ballet — they all have richly earned a pension;'' he turns away: "I've had enough — now even Didelot's tedious stuff.''
XXII Еще амуры, черти, змеи На сцене скачут и шумят; Еще усталые лакеи На шубах у подъезда спят; Еще не перестали топать, Сморкаться, кашлять, шикать, хлопать; Еще снаружи и внутри Везде блистают фонари; Еще, прозябнув, бьются кони, Наскуча упряжью своей, И кучера, вокруг огней, Бранят господ и бьют в ладони: А уж Онегин вышел вон; Домой одеться едет он.	XXII Нырма амуртæ æмæ зинтæ Нæ фесты сценæйыл сæ хъазт, Нырма сæ бухъзæрдæ æхсинтæм Фæллад лакейтæн уыд сæ каст; Нырма нæ банцадысты адæм Сæ хуыфт, сæ хиртт, сæ худт, сæ загъдæй; Нырма нæ уыди талынг тыргъ — Æддæг-мидæг фанартæ сыгъд; Нырма кæм æнцайынц сæ хæстæй Ифтыгъд бæхтæ — хъызт у, тыхсынц; Бæхтæрджытæ тыхæй быхсынц, Æлгъитынц ce ’лдæртты æргъæвстæй, Онегин та сæхимæ цыд — Йæ дарæс раивын æй хъуыд.	XXII Still tumbling, devil, snake and Cupid on stage are thumping without cease; Still in the porch, exhausted-stupid, the footmen sleep on the pelisses; the audience still is busy stamping, still coughing, hissing, clapping, champing; still everywhere the lamps are bright; outside and in they star the night; still shivering in the bitter weather the horses fidget worse and worse; the coachmen ring the fire, and curse their lords, and thwack their palms together; but Eugene's out from din and press: by now he's driving home to dress.
XXIII Изображу ль в картине верной Уединенный кабинет, Где мод воспитанник примерный Одет, раздет и вновь одет? Все, чем для прихоти обильной Торгует Лондон щепетильный И по Балтическим волнам За лес и сало возит нам, Все, что в Париже вкус голодный, Полезный промысел избрав, Изобретает для забав, Для роскоши, для неги модной, — Всё украшало кабинет Философа в осьмнадцать лет.	XXIII Кæнын мæхинымæры сагъæс: Куыд уын ысныв кæнон йæ уат, Цы ран нæ модæуарз йæ дарæс Уысмæн ивд кодта æмæ рад. Ысхъæлсæр Лондонæн нæ куырмæй Цæхджын фыд зæгъ, уæдæ хъæдæрмæг Цæуыл нæ бакодтам хæлæг, Йæ фырхъалæй цы ’лхæны лæг; Париж — пайдайыл мæлгæ, махæн Цы скæны бибитæй, зæгъай, Æмæ хъæлхъазæнтæй нæ хай, Гъе уыдонæй нæ баззад ахæм, Цы нæ уыд уый уаты æвæрд, Цъæхæй рæгъæд лæгæн æлхæд.	XXIII Shall I depict with expert knowledge the cabinet behind the door where the prize-boy of fashion's college is dressed, undressed, and dressed once more? Whatever for caprice of spending ingenious London has been sending across the Baltic in exchange for wood and tallow; all the range of useful objects that the curious Parisian taste invents for one — for friends of languor, or of fun, or for the modishly luxurious — all this, at eighteen years of age, adorned the sanctum of our sage.
XXIV Янтарь на трубках Цареграда, Фарфор и бронза на столе, И, чувств изнеженных отрада, Духи в граненом хрустале; Гребенки, пилочки стальные, Прямые ножницы, кривые, И щетки тридцати родов И для ногтей и для зубов. Руссо (замечу мимоходом) Не мог понять, как важный Грим Смел чистить ногти перед ним, Красноречивым сумасбродом. Защитник вольности и прав В сем случае совсем не прав.	XXIV Уыдис янтарæфтыд йæ лулæ, Йæ уат фарфор дзаумæттæй сæфт, Лæгæн-иу ахгæдта йæ улæфт Æнахуыр духиты хæрздæф. Уыдысты алы ран пырхытæ Хæсгæрдтæ, фасæнтæ, хырхытæ. Ныхсæрфæнтæ йæм уыд уæддæр Дæс æмæ ссæдз хуызæй фылдæр. Руссойæн та нæ цыд йæ сæрмæ, Йæ къухныхтæ куыд кодта лыг Йæ цуры ’гъдауджын Грим, фæхъыг,— Зæгъгæ, хъуыдис мæнæй æфсæрмы; Сæрибары сæрхъуызой хъаст. Нæ уыд; дзæгъæлы кодта хъаст.	XXIV Porcelain and bronzes on the table, with amber pipes from Tsaregrad; such crystalled scents as best are able to drive the swooning senses mad; with combs, and steel utensils serving as files, and scissors straight and curving, brushes on thirty different scales; brushes for teeth, brushes for nails. Rousseau (forgive a short distraction) could not conceive how solemn Grimm dared clean his nails in front of him, the brilliant crackpot: this reaction shows freedom's advocate, that strong champion of rights, as in the wrong.
XXV Быть можно дельным человеком И думать о красе ногтей: К чему бесплодно спорить с веком? Обычай деспот меж людей. Второй Чадаев, мой Евгений, Боясь ревнивых осуждений, В своей одежде был педант И то, что мы назвали франт. Он три часа по крайней мере Пред зеркалами проводил И из уборной выходил Подобный ветреной Венере, Когда, надев мужской наряд, Богиня едет в маскарад.	XXV Пайда нæй дугимæ быцæуæй,— Паддзахæй уæлдай нæу æгъдау. Лæгау лæгыл дæр хатт æрцæуы: Йæ мæт — йæ ныхтæ уой æвау. Дыккаг Чадаевау Евген дæр, Хæлæджы фауты тасмæ фендæй, Æддаг фæлыстæй уыд педант Кæнæ ныры нымадæй — франт. Нæ бадт æртæ сахатæй цухдæр Йæ уаты стыр кæсæны раз, Ыстæй-иу рацыдис уый раст Рæузонд Венерæйæ рæсугъддæр. Уый федтай ахæм хуызы, уæд: Лæджы дарæсы рацыд зæд.	XXV A man who's active and incisive can yet keep nail-care much in mind: why fight what's known to be decisive? custom is despot of mankind. Dressed like — , duly dreading the barbs that envy's always spreading, Eugene's a pedant in his dress, in fact a thorough fop, no less. Three whole hours, at the least accounting, he'll spend before the looking-glass, then from his cabinet he'll pass giddy as Venus when she's mounting a masculine disguise to aid her progress at the masquerade.
XXVI В последнем вкусе туалетом Заняв ваш любопытный взгляд, Я мог бы пред ученым светом Здесь описать его наряд; Конечно б это было смело, Описывать мое же дело: Но панталоны, фрак, жилет, Всех этих слов на русском нет; А вижу я, винюсь пред вами, Что уж и так мой бедный слог Пестреть гораздо б меньше мог Иноплеменными словами, Хоть и заглядывал я встарь В Академический Словарь.	XXVI Бæргæ ныр, цалынмæ хæлæгтæн Сæ уд кæйдæр кондæй y рыст, Æз равдисин фырахуыр лæгтæн Евгены модæйыл фæлыст; Нæ уаид, чи зоны, къæйных ми, Фæлæ æз уымæн дæн йæ ныхмæ,— Кæйдæр дзырдтæ — жилет уæд, фрак Хатыр, æз не ’хсæдын мæ рæзтæ, Фæлæ æнæуый дæр мæ фыст Æгæр æрцыд, æгæр фæлыст Æцæгæлон æфстау ныхæстæй: Нырма сын зонадон дзырдуат Нæ дæтты не ’взаджы быууат.	XXVI Your curiosity is burning to hear what latest modes require, and so, before the world of learning, I could describe here his attire; and though to do so would be daring, it's my profession; he was wearing — but pantaloons, waistcoat, and frock, these words are not of Russian stock: I know (and seek your exculpation) that even so my wretched style already tends too much to smile on words of foreign derivation, though years ago I used to look at the Academic Diction-book.
XXVII У нас теперь не то в предмете: Мы лучше поспешим на бал, Куда стремглав в ямской карете Уж мой Онегин поскакал. Перед померкшими домами Вдоль сонной улицы рядами Двойные фонари карет Веселый изливают свет И радуги на снег наводят: Усеян плошками кругом, Блестит великолепный дом; По цельным окнам тени ходят, Мелькают профили голов И дам и модных чудаков.	XXVII Ныр уал нæ дзуринаг æндæр у: Онегин, хъазтизæрмæ хуынд, Æххуырст каретæйыл фæтæры, Æмæ мæм иу хорз фæнд фæзынд: Цом мах дæр уырдæм. Мæнæ тары Фынæй уынг хъæлдзæг, цингъуыз дары, Каретæтæ — фæд-фæдыл рæгъ, Кæлы сæ дывæр рухс дзæбæх, Сæ рухсæй арвы рæттæ митыл; — Ам фысым тынг кæй y цæрæг,— Уый галуанæй дæр y бæрæг — Хуынд адæм кафынц, цард æрвитынц: Фæзыны фæрссагæй куы сæр, Куы риу, куы ус, куы та лæг дæр.	XXVII That isn't our immediate worry: we'd better hasten to the ball, where, in a cab, and furious hurry, Onegin has outrun us all. Along the fronts of darkened houses, along the street where slumber drowses, twin lamps of serried coupes throw a cheerful glimmer on the snow and radiate a rainbow: blazing with lampions studded all about the sumptuous palais shines out; shadows that flit behind the glazing project in silhouette the tops of ladies and of freakish fops.
XXVIII Вот наш герой подъехал к сеням; Швейцара мимо он стрелой Взлетел по мраморным ступеням, Расправил волоса рукой, Вошел. Полна народу зала; Музыка уж греметь устала; Толпа мазуркой занята; Кругом и шум и теснота; Бренчат кавалергарда шпоры; Летают ножки милых дам; По их пленительным следам Летают пламенные взоры, И ревом скрыпок заглушен Ревнивый шепот модных жен.	XXVIII Нæ хъайтар дæр, æрхæццæ, фатау Уый мрамор асиныл ысуад Швейцары иувæрсты, стæй уайтагъд Æруыдта, сæры хил куыд бадт, Æмæ фæзынд. Уыд зал тыхæй над, Цæгъдынæй музыкæ ныффæллад, Мазуркæ нал зыдта фæуын, Нæ дзы уыд фездыхсæн æппын, Уым бирæтыл сæрзилæн кафты Гуырвидыц устыты къæхтæм, Сæ сирд, сæ удæхцон фæдтæм Кæсынæй уæд зæрдæниз бафтыд; Ныббырста хъисфæндырты уаст Зæрдæхсайд устыты ныхас.	XXVIII Up to the porch our hero's driven: in, past concierge, up marble stair flown like an arrow, then he's given a deft arrangement to his hair, and entered. Ballroom overflowing... and band already tired of blowing, while a mazurka holds the crowd; and everything is cramped and loud; spurs of Chevalier Gardes are clinking, dear ladies' feet fly past like hail, and on their captivating trail incendiary looks are slinking, while roar of violins contrives to drown the hiss of modish wives.
XXIX Во дни веселий и желаний Я был от балов без ума: Верней нет места для признаний И для вручения письма. О вы, почтенные супруги! Вам предложу свои услуги; Прошу мою заметить речь: Я вас хочу предостеречь. Вы также, маменьки, построже За дочерьми смотрите вслед: Держите прямо свой лорнет! Не то... не то, избави боже! Я это потому пишу, Что уж давно я не грешу.	XXIX Кæддæр, цы йæ ’мбæхсон.уæ цуры, Мæнæн уыд хъазтизæр æхцон — Вæййы уым уарзонимæ дзурын, Фыстæг æм бавдисын æнцон. Æвзонг ус ас лæгтæй кæмæн ис, Гъе уыдон уыцы ран зæрдæниз Куыд нæ исой, мæн уый фæнды Æмæ сæм ацы дзырд уæндын. Йæ чызг чындздзон кæмæн у, уыдон Сæ чызджытæм хуыздæр кæсæд, Æдзух цырддзаст куы нæ уой, уæд... Уæд исчи бауыдзæн дывыдон! Фыдуаг ми уымæн кæиын хъæр, Æмæ йæм нал дарын мæ сæр.	XXIX In days of carefree aspirations, the ballroom drove me off my head: the safest place for declarations, and where most surely notes are sped. You husbands, deeply I respect you! I'm at your service to protect you; now pay attention, I beseech, and take due warning from my speech. You too, mamas, I pray attend it, and watch your daughters closer yet, yes, focus on them your lorgnette, or else... or else, may God forfend it! I only write like this, you know, since I stopped sinning years ago.
XXX Увы, на разные забавы Я много жизни погубил! Но если б не страдали нравы, Я балы б до сих пор любил. Люблю я бешеную младость, И тесноту, и блеск, и радость, И дам обдуманный наряд; Люблю их ножки; только вряд Найдете вы в России целой Три пары стройных женских ног. Ах! долго я забыть не мог Две ножки... Грустный, охладелый, Я все их помню, и во сне Они тревожат сердце мне.	XXX Кæддæр уыд хъазтизæр мæ бадæн, Мæ бонтæ уым тыдтон фылдæр; Æвæтк куы нæ кæниккой адæм, Уæд уарзин ахæм хъазт ныр дæр. Æз уарзын рагбонты æрра ми, Æвæлмон цард, сæрхызт хæрамæй, Сылгоймæгты рæсугъд фæлыст Æмæ рæсугъд къæхтæ; æммыст Куы разынид æгас Уырысы Æртæ аиввад чызджы, уæд, Уæд, чи зоны, мæ рагон мæт Фæуид. Дыууæ къахы æз мысын... Кæд уыдис уый, фæлæ ныр дæр Мæ зæрдæ агайынц уæддæр.	XXX Alas, on pleasure's wild variety I've wasted too much life away! But, did they not corrupt society, I'd still like dances to this day: the atmosphere of youth and madness, the crush, the glitter and the gladness, the ladies' calculated dress; I love their feet — though I confess that all of Russia can't contribute three pairs of handsome ones — yet there exists for me one special pair! one pair! I pay them memory's tribute though cold I am and sad; in sleep the heartache that they bring lies deep.
XXXI Когда ж, и где, в какой пустыне, Безумец, их забудешь ты? Ах, ножки, ножки! где вы ныне? Где мнете вешние цветы? Взлелеяны в восточной неге, На северном, печальном снеге Вы не оставили следов: Любили мягких вы ковров Роскошное прикосновенье. Давно ль для вас я забывал И жажду славы и похвал, И край отцов, и заточенье? Исчезло счастье юных лет — Как на лугах ваш легкий след.	XXXI Рæсугъд къæхтæ! Сымах цы бæсты Кæнæ кæд ферох кæндзæн лæг? Цымæ цы быдырты, цы фæзты Нæмут ныр уалдзыгон кæрдæг? Уыдыстут райдзаст зæххыл буцхаст, Æнкъард Цæгаты фестут удхаст, Нæ баззад салд митыл уæ фæд: Кæддæр уын гауызты ныдзæвд Уыди хъæрмуст донæй æхцондæр. Æз-иу сымах тыххæй мæ кад, Мæ цин, мæ хъыг, мæ хасты рад Ныууагътон рохуаты мæ сонтæй. Æрбайсæфт рагамонд æваст, Уæ фæдтау зад кæрдæгыл раст.	XXXI Oh, when, and to what desert banished, madman, can you forget their print? my little feet, where have you vanished, what flowers of spring display your dint? Nursed in the orient's languid weakness, across our snows of northern bleakness you left no steps that could be tracked: you loved the opulent contact of rugs, and carpets' rich refinement. Was it for you that I became long since unstirred by praise and fame and fatherland and grim confinement? The happiness of youth is dead, just like, on turf, your fleeting tread.
XXXII Дианы грудь, ланиты Флоры Прелестны, милые друзья! Однако ножка Терпсихоры Прелестней чем-то для меня. Она, пророчествуя взгляду Неоценимую награду, Влечет условною красой Желаний своевольный рой. Люблю ее, мой друг Эльвина, Под длинной скатертью столов, Весной на мураве лугов, Зимой на чугуне камина, На зеркальном паркете зал, У моря на граните скал.	XXXII Чызгæн йæ рустæ ’мæ йæ риутæ,— Цыма уа уыдонæй хуыздæр! Мæнмæ хуыздæр кæсид æниу та Рæхснæг фад фидыцджын уæддæр. Лæгæн уый айсафы йæ зивæг, Цыдæр æвæджиау хæрзиуæг Цыма цæудзæн дæуыл æваст, Вæййы æхсызгон уыйау раст. Æз уарзын ахæм къах, Елвинæ, Куы вæййы дзаг фынджы бын, уæд, Куы кæны уыгæрдæны фæд, Кæнæ зымæг цæнгæт каминыл, Йе, искуы денджызгæрон сæрд Куы вæййы айнæгыл æвæрд.	XXXII Diana's breast, the cheeks of Flora, all these are charming! but to put it frankly, I'm a firm adorer of the Terpsichorean foot. It fascinates by its assurance of recompense beyond endurance, and fastens, like a term of art, the wilful fancies of the heart. My love for it is just as tender, under the table's linen shield, on springtime grasses of the field, in winter, on the cast-iron fender, on ballroom's looking-glass parquet or on the granite of the bay.
XXXIII Я помню море пред грозою: Как я завидовал волнам, Бегущим бурной чередою С любовью лечь к ее ногам! Как я желал тогда с волнами Коснуться милых ног устами! Нет, никогда средь пылких дней Кипящей младости моей Я не желал с таким мученьем Лобзать уста младых Армид, Иль розы пламенных ланит, Иль перси, полные томленьем; Нет, никогда порыв страстей Так не терзал души моей!	XXXIII Лæууы ма знæт денджыз мæ зæрдыл. Æз кодтон уылæнтæм хæлæг. Æвæрдтой цингæнгæ сæ сæртæ Бæллиццаг буц къæхтæм хæстæг! Фæндыди, уылæнты æртæхтау, Мæн уæд ныпъпъа кæнын йæ къæхтæн! Хæрын æвзонджы бонтæй ард. Мæ сонт риуы куы сыгъди арт, Уæд дæр нæ хордтон æз мæ хъиутæ; Лæппуйау пъа мондаг уыдтæн Æвзонг рæсугъд чызджы былтæн Кæнæ йæ рустæ ’мæ йæ риутæн, Фæлæ ныры хуызæн уæддæр Нæ зылдис мондагæй мæ сæр!	XXXIII On the seashore, with storm impending, how envious was I of the waves each in tumultuous turn descending to lie down at her feet like slaves! I longed, like every breaker hissing, to smother her dear feet with kissing. No, never in the hottest fire of boiling youth did I desire with any torture so exquisite to kiss Armida's lips, or seek the flaming roses of a cheek, or languid bosoms; and no visit of raging passion's surge and roll ever so roughly rocked my soul!
XXXIV Мне памятно другое время! В заветных иногда мечтах Держу я счастливое стремя... И ножку чувствую в руках; Опять кипит воображенье, Опять ее прикосновенье Зажгло в увядшем сердце кровь, Опять тоска, опять любовь!.. Но полно прославлять надменных Болтливой лирою своей; Они не стоят ни страстей, Ни песен, ими вдохновенных: Слова и взор волшебниц сих Обманчивы... как ножки их.	XXXIV Æз ма мæ сусæггаг бæллицты Фæмысын гъеныр дæр æдзух: Ысхъæлзæнг, сираг бæхы лидзын, Æмæ куыд хæцыдис мæ къух Æгъдынцойыл, бæллиццаг къахыл... Ныр дæр ма мын мæ зæрдæ къахы Йæ къахы аныдзæвд; мæ уд Йæ уарзт, йæ мæтæй йедзаг у. Цæй, хорз. Фыр буцтæн уæгъды фесты Мæ фырдзыт кадджытæ уæддæр; Æз сыл кæй фæкодтон кæддæр, Гъе, уыцы зарджыты аргъ не сты: Сæ дзырд, сæ ныфсæвæрд y мæнг, Сæ буц къæхтау сыл нæй æууæнк.	XXXIV Another page of recollection: sometimes, in reverie's sacred land, I grasp a stirrup with affection, I feel a small foot in my hand; fancies once more are hotly bubbling, once more that touch is fiercely troubling the blood within my withered heart, once more the love, once more the smart... But, now I've praised the queens of fashion, enough of my loquacious lyre: they don't deserve what they inspire in terms of poetry or passion — their looks and language in deceit are just as nimble as their feet.
XXXV Что ж мой Онегин? Полусонный В постелю с бала едет он: А Петербург неугомонный Уж барабаном пробужден. Встает купец, идет разносчик, На биржу тянется извозчик, С кувшином охтенка спешит, Под ней снег утренний хрустит. Проснулся утра шум приятный. Открыты ставни; трубный дым Столбом восходит голубым, И хлебник, немец аккуратный, В бумажном колпаке, не раз Уж отворял свой васисдас.	XXXV Кæм уа Онегин та? Фынæйæ Ныр куывдæй хæдзармæ цæуы. Фырзыд Петырбух та сæумæйæ Фæсфын йæ зылдтытæ кæны. Купец ысты, цæуы уæйгæнæг, Фæтæры биржæмæ бæхдæрæг, Æд хъуырау охтæйаг тындзы, Мит дæлфæдтæ кæны хъыдзы. Æхцон y райсомы хъæлæба, Æфснайы алчидæр йæ уынг, Цъæх фæздæг хæдзæрттæй цæуы. Цæй, немыц-дзулфыцæг фæлæууа? — Гæххæтт худ, уагыл фæлыст, даст,— Уый бакодта йæ васисдас.	XXXV And Eugene? half-awake, half-drowsing, from ball to bed behold him come; while Petersburg's already rousing, untirable, at sound of drum: the merchant's up, the cabman's walking towards his stall, the pedlar's hawking; see with their jugs the milk-girls go and crisply crunch the morning snow. The city's early sounds awake her; shutters are opened and the soft blue smoke of chimneys goes aloft, and more than once the German baker, punctilious in his cotton cap, has opened up his serving-trap.
XXXVI Но, шумом бала утомленный, И утро в полночь обратя, Спокойно спит в тени блаженной Забав и роскоши дитя. Проснется за-полдень, и снова До утра жизнь его готова, Однообразна и пестра. И завтра то же, что вчера. Но был ли счастлив мой Евгений, Свободный, в цвете лучших лет, Среди блистательных побед, Среди вседневных наслаждений? Вотще ли был он средь пиров Неосторожен и здоров?	XXXVI Æрмæст ма цардæлгъæд сывæллон — Онегин аууоны хуыссы. Уый дысон хъал куывды ныффæллад Æмæ йын бон æхсæв ысси. Фæссихор райхъал y æмæ та Ирвæзт дæ райсоммæ дæ мæтæй, Ызнонау та уыдзæн дæ цард — Сæнтхъулон, иугъæдон, æнкъард. Цы нæ, цы нæ хорз ыл æрцыдис: Æвзонг, уæгъдибар лæг, хæрзуынд, Сылгоймæгтыл уæлахиз уыд, Фæлæ уый амондджын нæ уыдис. Куывд ын куывды фæдыл ныххал, Уæддæр нæ уыд æнæниз, хъал.	XXXVI Exhausted by the ballroom's clamour, converting morning to midnight, he sleeps, away from glare and glamour, this child of luxury and delight. Then, after midday he'll be waking; his life till dawn's already making, always monotonously gay, tomorrow just like yesterday. But was it happy, his employment, his freedom, in his youth's first flower, with brilliant conquests by the shower, and every day its own enjoyment? Was it to no effect that he, at feasts, was strong and fancy-free?
XXXVII. Нет: рано чувства в нем остыли; Ему наскучил света шум; Красавицы не долго были Предмет его привычных дум; Измены утомить успели; Друзья и дружба надоели, Затем, что не всегда же мог Beef-steaks и стразбургский пирог Шампанской обливать бутылкой И сыпать острые слова, Когда болела голова; И хоть он был повеса пылкой, Но разлюбил он наконец И брань, и саблю, и свинец.	XXXVII Уый раджы сфæлмæцыди цардæй, Уæздан æхсæнадæй ысхъыг; Уæйæнгæс буц чызджыты ардæй Ныр уымæй нал хауди цæссыг: Уыдис сæ сайынæй фæлмæцыд. Хæлæрттыл дæр ма уый кæм хæцыд,— Кæм мa уыдис йæ бон: æдзух Хæрдыл шампайнаг сæн æнцъух Æнæрхæцгæ, парахат, авггай Æмæ цыргъ ныхæстæ ыскъæр, Дæ сæр тъæпп куы хауа, уæддæр. Дуэл дæр нал уыдис йæ аккаг, Хылмæ уый нал дардта йæ сæр, Кæд уыд тыррыкк зæрдæ, уæддæр.	XXXVII No, early on his heart was cooling and he was bored with social noise; no, not for long were belles the ruling objective of his thoughts and joys: soon, infidelity proved cloying, and friends and friendship, soul-destroying; not every day could he wash down his beefsteak with champagne, or drown his Strasbourg pie, or point a moral, full of his usual pith and wit, with cranium aching fit to split; and though he liked a fiery quarrel — yet he fell out of love at last with sabre's slash, and bullet's blast.
XXXVIII. Недуг, которого причину Давно бы отыскать пора, Подобный английскому сплину, Короче: русская хандра Им овладела понемногу; Он застрелиться, слава богу, Попробовать не захотел, Но к жизни вовсе охладел. Как Child-Harold, угрюмый, томный В гостиных появлялся он; Ни сплетни света, ни бостон, Ни милый взгляд, ни вздох нескромный, Ничто не трогало его, Не замечал он ничего.	XXXVIII Ис иу низау, цы сон, цы хин уа, Нырма йæ базонын зын у, Фæлæ уый англисæгтæм сплин у, Уырысмæ та æрхуымрын у. Онегиныл хæцыд сындæггай, Фæлæ, йæ амондæн, ныртæккæ Уыдис йæхи марынæй дард. Æрмæст ын нал ад кодта цард. Уый Чайльд Гарольдау уыд æрхæндæг, Уæнгуагъд, зæрдæфæллад, сабыр, Ыссæрхыст, нал æвзæрста ныр Хæрам, хæрзæбонæй, æфхæрдæй, Тырны йæм аивтæй чызгай, Уæддæр ын нал уыди уæлдай.	XXXVIII The illness with which he'd been smitten should have been analysed when caught, something like spleen, that scourge of Britain, or Russia's chondria, for short; it mastered him in slow gradation; thank God, he had no inclination to blow his brains out, but in stead to life grew colder than the dead. So, like Childe Harold, glum, unpleasing, he stalked the drawing-rooms, remote from Boston's cloth or gossip's quote; no glance so sweet, no sigh so teasing, no, nothing caused his heart to stir, and nothing pierced his senses' blur.
XXXIX, XL, XLI ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………	XXXIX, XL, XLI ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………	XXXIX, XL, XLI ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………
XLII. Причудницы большого света! Всех прежде вас оставил он; И правда то, что в наши лета Довольно скучен высший тон; Хоть, может быть, иная дама Толкует Сея и Бентама, Но вообще их разговор Несносный, хоть невинный вздор; К тому ж они так непорочны, Так величавы, так умны, Так благочестия полны, Так осмотрительны, так точны, Так неприступны для мужчин, Что вид их уж рождает сплин.	XLII Уæздан æхсæнады рæсугъдтæ! Фыццаг сымахмæ ’рхаста фау. Æмæ мæнгæй нæ тонынц туттæй Нæ дуджы уæздæтты æгъдау. Нæ уæздан устытæй дæ цуры Кæд исчи Сей, Бентамыл дзура, Уæддæр-иу ма уæд рох дæуæй: Сæ дзæлгъæд дзырдтæм хъусæн нæй. Ыстæй сæм ницы ис аиппæй,— Цы фендтагдæр æмæ зæндджын, Хуыцауы раз сыгъдæг, цытджын, Цымæ сæ рауагъдæуыд джиппы. Ысдзырд сæ иумæ дæр кæм ис: Дæхи сæ лас, дæхи сæ хиз!	XLII Capricious belles of grand Society! you were the first ones he forswore; for in our time, beyond dubiety, the highest circles are a bore. It's true, I'll not misrepresent them, some ladies preach from Say and Bentham, but by and large their talk's a hash of the most harmless, hopeless trash. And what's more, they're so supercilious, so pure, so spotless through and through, so pious, and so clever too, so circumspect, and so punctilious, so virtuous that, no sooner seen, at once they give a man the spleen.
XLIII. И вы, красотки молодые, Которых позднею порой Уносят дрожки удалые По петербургской мостовой, И вас покинул мой Евгений. Отступник бурных наслаждений, Онегин дома заперся, Зевая, за перо взялся, Хотел писать — но труд упорный Ему был тошен; ничего Не вышло из пера его, И не попал он в цех задорный Людей, о коих не сужу, Затем, что к ним принадлежу.	XLIII Мæ дзырд сымахмæ дæр æххæссы, Чызгайтæ — сау рæсугъд, æвзонг,— Æхсæв æнафоны кæй хæссынц Лæппутæ файтæттыл; хæрзбон Сымахæн дæр Онегин загъта, Зæрдæрæвдауæн цард ныууагъта Æмæ сæ хæдзары ысбадт. Фыссынмæ дæр-иу хъавыд хатт, Фæлæ фæллайæн куыст нæ уарзта, Æмæ æнæбары куыстæй Нæ рауад иу мур дæр, ыстæй Хъысмæт уый фысджытæм нæ айста. Сæ кой нæ кæнын, нæй гæнæн — Мæхæдæг уыдонæй фæдæн.	XLIII You too, prime beauties in your flower who late at night are whirled away by drozhkies jaunting at full power over the Petersburg pave — he ended even your employment; and in retreat from all enjoyment locked himself up inside his den and with a yawn took up his pen, and tried to write, but a hard session of work made him feel sick, and still no word came flowing from his quill; he failed to join that sharp profession which I myself won't praise or blame since I'm a member of the same.
XLIV. И снова, преданный безделью, Томясь душевной пустотой, Уселся он — с похвальной целью Себе присвоить ум чужой; Отрядом книг уставил полку, Читал, читал, а всё без толку: Там скука, там обман иль бред; В том совести, в том смысла нет; На всех различные вериги; И устарела старина, И старым бредит новизна. Как женщин, он оставил книги, И полку, с пыльной их семьей, Задернул траурной тафтой.	XLIV Æмæ та й’афтид цард куы сзын и, Куы нал цыд хаст удæн йæ сон, Уæд бабукъ чингуытæ кæсыныл,— Кæд райсид искæй зондæй зонд. Йæ разы чингуытæ рæдзæгъдтæй, Кæсы, кæсы, фæлæ та уæгъды: Кæуыл дзы сайæгойæ худт, Кæй рахуыдта мæнгард, кæй — тутт; Сæ иу дæр нæу рæстмæ,— уый загъта,— Зæронд цы уыд, уый y зæронд, Ныззæронд ногæн дæр йæ конд,— Æмæ сæ устытау ныууагъта. Рыгæйдзаг таройыл ныр дæр Лæууынц æмæ кæнынц сымæр.	XLIV Idle again by dedication, oppressed by emptiness of soul, he strove to achieve the appropriation of other's thought — a splendid goal; with shelves of books deployed for action, he read, and read — no satisfaction: here's boredom, madness or pretence, here there's no conscience, here no sense; they're all chained up in different fetters, the ancients have gone stiff and cold, the moderns rage against the old. He'd given up girls — now gave up letters, and hid the bookshelf's dusty stack in taffeta of mourning black.
XLV. Условий света свергнув бремя, Как он, отстав от суеты, С ним подружился я в то время. Мне нравились его черты, Мечтам невольная преданность, Неподражательная странность И резкий, охлажденный ум. Я был озлоблен, он угрюм; Страстей игру мы знали оба: Томила жизнь обоих нас; В обоих сердца жар угас; Обоих ожидала злоба Слепой Фортуны и людей На самом утре наших дней.	XLV Мæнг æгъдау, рог митæ, рæувæндтыл Æз дæр куы ауыгътон мæ къух, Уæд йемæ схæлар дæн. Æфсæнттæ Цы кæнон, кæд нæ уыдис цух Цæмæйдæрты, уæддæр фæцыдис Мæ зæрдæмæ: бæллаг кæй уыдис, Æнахуыр диссаг лæг, фыд-зонд. Уый — джих, æз та — хæрам; æфсон — Зæрдæйы уддомаг æхсидæн Зыдтам нæ дыууæ дæр; фæллад — Нæ зæрдæтæ, нæ цард — æнад. Нæ дыууæмæ дæр уæд фыдвидæн, Фыд-зын, фыдвæндон æмæ маст Нæ царды рагуалдзæджы каст.	XLV Escaped from social rhyme and reason, retired, as he, from fashion's stream, I was Onegin's friend that season. I liked his quality, the dream which held him silently subjected, his strangeness, wholly unaffected, his mind, so cold and so precise. The bitterness was mine — the ice was his; we'd both drunk passion's chalice: our lives were flat, and what had fired both hearts to blaze had now expired; there waited for us both the malice of blind Fortuna and of men in lives that were just dawning then.
XLVI. Кто жил и мыслил, тот не может В душе не презирать людей; Кто чувствовал, того тревожит Призрак невозвратимых дней: Тому уж нет очарований. Того змия воспоминаний, Того раскаянье грызет. Все это часто придает Большую прелесть разговору. Сперва Онегина язык Меня смущал; но я привык К его язвительному спору, И к шутке с желчью пополам, И злости мрачных эпиграмм.	XLVI Дзыллæты чи бавзары зондæй, Уый ce ’хсæн нал фæнды цæрын. Зæрдæйæ чи фæцард йæ бонты, Уый ивгъуыд царды мæт хæры: Уый ауигъы йæ къух йæ ныфсыл, Æрмæст ма ивгъуыд цард фæмысы Æмæ фæсмонгондæй сæйы. Фæлæ гъе уый адыл вæййы Аив, зæрдæисгæ йæ ныхас. Мæн-иу Онегины æвзаг Куыддæр фæрæхуыста фыццаг, Нæ быцæуты мæм каст фыддзыхау, Хъæбæрдзырд, фидиском мæстæй, Фæлæ йыл сахуыр дæн ыстæй.	XLVI He who has lived and thought is certain to scorn the men with whom he deals; days that are lost behind the curtain, ghostlike, must trouble him who feels — for him all sham has found rejection, he's gnawed by serpent Recollection, and by Repentance. All this lends, on most occasions between friends, a great attraction to conversing. At first Onegin's tongue produced a haze in me, but I grew used to his disputing and his cursing; his virulence that made you smile, his epigrams topped up with bile.
XLVII. Как часто летнею порою, Когда прозрачно и светло Ночное небо над Невою, И вод веселое стекло Не отражает лик Дианы, Воспомня прежних лет романы, Воспомня прежнюю любовь, Чувствительны, беспечны вновь, Дыханьем ночи благосклонной Безмолвно упивались мы! Как в лес зеленый из тюрьмы Перенесен колодник сонный, Так уносились мы мечтой К началу жизни молодой.	XLVII Сæрдыгон хъарм æхсæв-иу арæх Куы срухс Невайы сæрмæ арв Æмæ-иу стъалы-дзуг куы рарæгъ, Куы-иу уыд уылæнты фын тарф, Æмæ сæм мæйы цæст куы нæ зынд, Уæд-иу ивгъуыд цардæй ды нæ зын, Цы нæ хорз мысыдыстæм мах; Кæй ма-иу хаста уæд йæ къах Сæхимæ. ’Нæмæтæй, уæнгрогæй Тыдтам салам æхсæвтæ ’васт! Цыма йæ талынг къуымæй ахст Æвиппайд’ хъæды фестад ногæй, Гъе уыйау-иу нæ цæстыл уад Нæ ивгъуыд, не ’взонг бонты цард.	XLVII How often, when the sky was glowing, by Neva, on a summer night, and when its waters were not showing, in their gay glass, the borrowed light of Dian's visage, in our fancies recalling earlier time's romances, recalling earlier loves, did we, now sensitive, and now carefree, drink in the midnight benediction, the silence when our talk had ceased! Like convicts in a dream released from gaol to greenwood, by such fiction we were swept off, in reverie's haze, to the beginning of our days.
XLVIII. С душою, полной сожалений, И опершися на гранит, Стоял задумчиво Евгений, Как описал себя Пиит. Все было тихо; лишь ночные Перекликались часовые; Да дрожек отдаленный стук С Мильонной раздавался вдруг; Лишь лодка, веслами махая, Плыла по дремлющей реке: И нас пленяли вдалеке Рожок и песня удалая... Но слаще, средь ночных забав, Напев Торкватовых октав!	XLVIII Йæ уды сагъæстæн нæй рафтæн, Йæ фæсмонтæн та фæуд нæ уыд, Мæнæ поэт куыд фыста, афтæ Онегин доны был лæууыд. Æппæт ныссабыр и, æрмæст ма Æхсæвгæс «Байхгъусут!» нывæзта, Файтоны цæлхыты хъыс-хъыс Кæмдæр Милйонты уынгæй хъуыст; Æмæ фынæй уылæнтыл цадæг Кæдæмдæр иунæг чема цыд; Нæ зæрдæмæ бæгуы фæцыд Кæцæйдæр саг лæппуйы зарæг, Фæлæ дзы нал уыдзæн æмбал Торкватойы октавтæн, нал!	XLVIII Evgeny stood, with soul regretful, and leant upon the granite shelf; he stood there, pensive and forgetful, just as the Poet paints himself. Silence was everywhere enthralling; just sentries to each other calling, and then a drozhky's clopping sound from Million Street came floating round; and then a boat, with oars a-swinging, swam on the river's dreaming face, and then, with an enchanting grace, came distant horns, and gallant singing. Yet sweeter far, at such a time, the strain of Tasso's octave-rhyme!
XLIX. Адриатические волны, О Брента! нет, увижу вас, И вдохновенья снова полный, Услышу ваш волшебный глас! Он свят для внуков Аполлона; По гордой лире Альбиона Он мне знаком, он мне родной. Ночей Италии златой Я негой наслажусь на воле, С венециянкою младой, То говорливой, то немой, Плывя в таинственной гондоле; С ней обретут уста мои Язык Петрарки и любви.	XLIX О, адриатикаг уылæнтæ, О, Брентæ! Æз нырма дæн баст, Фæлæ куы сæххæст уой мæ сæнттæ, Уæд уын æз хъусдзынæн уæ хъазт,— Мæнæн æвæтчиаг y рагæй. Уый зонын Байроны æвзагæй Æмæ йæ зæрдæйы хæссын. Ыстæй мæм афтæ дæр кæсы: Зæрин италиаг æхсæвты Венециаг æвзонг чызгай Мæныл нæ кæндзæнис тæргай, Цæудзыстæм рог гондолы сæфтау Æмæ кæд базонин æз фаг Уæд уарзт, Петраркæйы æвзаг.	XLIX O Adrian waves, my invocation; O Brenta, I'll see you in dream; hear, once more filled with inspiration, the magic voices of your stream, sacred to children of Apollo! Proud Albion's lyre is what I follow, through it they're known to me, and kin. Italian nights, when I'll drink in your molten gold, your charmed infusion; with a Venetian maiden who can chatter, and be silent too, I'll float in gondola's seclusion; from her my lips will learn and mark the tongue of love and of Petrarch.
L. Придет ли час моей свободы? Пора, пора! — взываю к ней; Брожу над морем, жду погоды, Маню ветрила кораблей. Под ризой бурь, с волнами споря, По вольному распутью моря Когда ж начну я вольный бег? Пора покинуть скучный брег Мне неприязненной стихии, И средь полуденных зыбей, Под небом Африки моей, Вздыхать о сумрачной России, Где я страдал, где я любил, Где сердце я похоронил.	L Цымæ кæд уыдзынæн сæрибар? Ныр афон у! — бæллын, тыхсын. Фæзилын денджызы цур хибар Æмæ дæрддаг наутæм кæсын. Уæгъдибар денджызы фæндагыл Тыхæвзаргæ, сæрибар уагæй Цымæ кæд цæудзынæн æз, кæд? Мæ развæд нæу, зæгъгæ, æхгæд, Уæд æз цы-сæйрагдæр фæрæзæй Ныууадзин a бæстæ, цæмæй Фыдæлты хурæвдылд къуымæй Фæмысон саудалынг Уæрæсе. Æз уым æвзæрстон сагъæс, мæт, Мæ зæрдæ уым æрцыд ныгæд.	L When comes my moment to untether? "it's time!'' and freedom hears my hail. I walk the shore, I watch the weather, I signal to each passing sail. Beneath storm's vestment, on the seaway, battling along that watery freeway, when shall I start on my escape? It's time to drop astern the shape of the dull shores of my disfavour, and there, beneath your noonday sky, my Africa, where waves break high, to mourn for Russia's gloomy savour, land where I learned to love and weep, land where my heart is buried deep.
LI. Онегин был готов со мною Увидеть чуждые страны; Но скоро были мы судьбою На долгий срок разведены. Отец его тогда скончался. Перед Онегиным собрался Заимодавцев жадный полк. У каждого свой ум и толк: Евгений, тяжбы ненавидя, Довольный жребием своим, Наследство предоставил им, Большой потери в том не видя Иль предузнав издалека Кончину дяди-старика.	LI Фæцæуын дард бæстæтæм иумæ Бæргæ фæфæндтæ кодтам уæд, Фæлæ Онегины мæнимæ Рæхджы фæдих кодта хъысмæт. Йæ фыд æрбамард æмæ, мардзæ! — Йæ размæ бакалдысты бардзæй, Кæмæйдæриддæр дардтой хæс. Онегин иу зондыл фæхæст: Тæрхон, дæлæ-уæлæ нæ уарзта Æмæ йæ хæсджынтæн йæ ис Уайтагъд сæ амæттаг фæцис,— Йæ зиан цъус уыд æмæ барста, Ыстæй йæ фыды ’фсымæр мард Æмæ йæ исбон уымæ хауд.	LI Eugene would willingly have started with me to see an alien strand; but soon the ways we trod were parted for quite a while by fortune's hand. His father died; and (as expected) before Onegin there collected the usurers' voracious tribe. To private tastes we each subscribe: Evgeny, hating litigation, and satisfied with what he'd got, made over to them his whole lot, finding in that no deprivation — or else, from far off, he could see old Uncle's end was soon to be.
LII. Вдруг получил он в самом деле От управителя доклад, Что дядя при смерти в постеле И с ним проститься был бы рад. Прочтя печальное посланье, Евгений тотчас на свиданье Стремглав по почте поскакал И уж заранее зевал, Приготовляясь, денег ради, На вздохи, скуку и обман (И тем я начал мой роман); Но, прилетев в деревню дяди, Его нашел уж на столе, Как дань готовую земле.	LII Æрцыд, æцæгдæр, хъæуæй уацхъуыд: Зæронд фыды ’фсымæр мæлы Æмæ дæ сæр æнæмæнг бахъуыд, Æрмæст дæ фенынмæ бæллы. Онегин ацы фыст куы бакаст, Уæд уайтагъд посты бæхтыл араст, Фæлæ куы сусæг, куы æргом Ивæзта развæлгъау йæ ком: Зыдта, мæнг сагъæстæй, фырдзытæй Уый хъуамæ расайа фæллой (Куы кодтам уыдæттæн сæ кой). Фæлæ нысан хъæумæ куы ’рцыди, Йæ хæстæгыл уæд нал хъуыд cap, Уыд уæлсынт, сау мæрæн лæвар.	LII In fact one day a note came flying from the agent, with this tale to tell: Uncle, in bed, and near to dying, wished him to come and say farewell. Evgeny read the sad epistle and set off prompter than a whistle as fast as post-horses could go, already yawned before the show, exercised, under lucre's banner, in sighs and boredom and deceits (my tale's beginning here repeats); but, when he'd rushed to Uncle's manor, a corpse on boards was all he found, an offering ready for the ground.
LIII. Нашел он полон двор услуги; К покойнику со всех сторон Съезжались недруги и други, Охотники до похорон. Покойника похоронили. Попы и гости ели, пили, И после важно разошлись, Как будто делом занялись. Вот наш Онегин сельский житель, Заводов, вод, лесов, земель Хозяин полный, а досель Порядка враг и расточитель, И очень рад, что прежний путь Переменил на что-нибудь.	LIII Уыд кæрт мæрддзыгойæ æмыдзаг,-— Уæд мардмæ алчидæр цыдис: Хæстæг, дæрддаг, хæлар, фыдызнаг — Кæмдæрид хистхортæ уыдис. Куы ’рцыдис мард ныгæд æд ристæ, Уæд сыфсæстой сæхи йæ хисты Æмæ фæцыдысты фæрнæй — Цæй мæт, цæй маст, хъуыддаг дæ нæй! Онегин дын æваст ысхъæууон, Йæ фæллой — парахат, уæрæх — Йæ быдыртæ, йæ хъæд, йæ зæхх; Нырмæ фыдвæтк, цæлой, ысхъæлгонд, Уый ныр ахъаззаг бын фæци Æмæ йæ цардыл кодта цин.	LIII The yard was bursting with dependants; there gathered at the coffin-side friends, foes, priests, guests, inured attendants of every funeral far and wide; they buried Uncle, congregated to eat and drink, then separated with grave goodbyes to the bereaved, as if some goal had been achieved. Eugene turned countryman. He tasted the total ownership of woods, mills, lands and waters — he whose goods till then had been dispersed and wasted — and glad he was he'd thus arranged for his old courses to be changed.
LIV. Два дня ему казались новы Уединенные поля, Прохлада сумрачной дубровы, Журчанье тихого ручья; На третий роща, холм и поле Его не занимали боле; Потом уж наводили сон; Потом увидел ясно он, Что и в деревне скука та же, Хоть нет ни улиц, ни дворцов, Ни карт, ни балов, ни стихов. Хандра ждала его на страже, И бегала за ним она, Как тень иль верная жена.	LIV Иппæрд, зæрдæрæвдау быдырыл, Сæ фæсхъæу цотхизæн фæзыл Æмаг сæнттар хъæды дзыгуырыл Бæрцæй дыууæ боны фæзылд, Ыстæй сæм иунæг бон фæстæдæр Онегин нал кодта кæсгæ дæр! Сæ уындæй кодта уый фынæй Æмæ уæд бамбæрста, кæй нæй Ирвæзæн быдыртæ ’мæ хъæды Лæгæн йæ сагъæстæй. Æцæг, Ам галуанты нæ цæры лæг, Уæддæр та йе ’рхуымрын йæ фæдыл, Йæ ус йæ аууонау цæуы Æмæ къæппæввонгæй лæууы.	LIV It all seemed new — for two days only — the coolness of the sombre glade, the expanse of fields, so wide, so lonely, the murmur where the streamlet played... the third day, wood and hill and grazing gripped him no more; soon they were raising an urge to sleep; soon, clear as clear, he saw that, as in cities, here boredom has just as sure an entry, although there are no streets, no cards, no mansions, no ballrooms, no bards. Yes, spleen was waiting like a sentry, and dutifully shared his life just like a shadow, or a wife.
LV. Я был рожден для жизни мирной, Для деревенской тишины: В глуши звучнее голос лирный, Живее творческие сны. Досугам посвятясь невинным, Брожу над озером пустынным, И far niente мой закон. Я каждым утром пробужден Для сладкой неги и свободы: Читаю мало, долго сплю, Летучей славы не ловлю. Не так ли я в былые годы Провел в бездействии, в тени Мои счастливейшие дни?	LV Уæдæ ысфæлдыста мæ раттæг Хъæууон сабыр цардæн мæн та: Хъуытазхъæлæс вæййы уым зарæг, Æрвон бæллиц уым уадзы тау. Вæййын æгуыст æмæ сæрибар, Æвæлмон зилын фæсфæд, хибар, Æгуыппæг цады был сындæг. Уым райсом райхъал вæййы лæг Æхцон, уæгъдибар цардыл бафты: Дæ фаг фæфынæй кæн, ыстæй — Ирвæзт рæувад кады мæстæй. Æз дæр ивгъуыд азты раст афтæ Æрвыстон дард хъæуы мæ цард —: Æнæмæт, амондджын, хъæрмарт.	LV No, I was born for peace abounding and country stillness: there the lyre has voices that are more resounding, poetic dreams, a brighter fire. To harmless idleness devoted, on waves of far niente floated, I roam by the secluded lake. And every morning I awake to freedom, softness and enjoyment: sleep much, read little, and put down the thought of volatile renown. Was it not in such sweet employment such shadowy and leisured ways, that once I spent my happiest days?
LVI. Цветы, любовь, деревня, праздность, Поля! я предан вам душой. Всегда я рад заметить разность Между Онегиным и мной, Чтобы насмешливый читатель Или какой-нибудь издатель Замысловатой клеветы, Сличая здесь мои черты, Не повторял потом безбожно, Что намарал я свой портрет, Как Байрон, гордости поэт, Как будто нам уж невозможно Писать поэмы о другом, Как только о себе самом.	LVI Хъæу, быдыр, дидинтыл нæ уыдзæн Мæнæй æнувыддæр зæххыл. Онегин уымæй нæу мæ хуызæн Æмæ йæ райгондæй зæгъын, Цæмæй мыл ма худа мæ кæсæг, Кæнæ фыдхахуырыл æввæрсæг Æмæ мыхуыргæнæг цæмæй Нæ дзура искæд бон мæнæй, Зæгъгæ, дам, Байронау ныггалиу. Æмæ Онегины хуызы Æрмæст йæхи портрет фыссы,— Цыма æндæр фыссинаг нал и Зæххыл; æрмæст ма ис лæгæн Йæхиуыл зарджытæ кæнæн.	LVI O flowers, and love, and rustic leisure, o fields — to you I'm vowed at heart. I regularly take much pleasure in showing how to tell apart myself and Eugene, lest a reader of mocking turn, or else a breeder of calculated slander should, spying my features, as he could, put back the libel on the table that, like proud Byron, I can draw self-portraits only — furthermore the charge that poets are unable to sing of others must imply the poet's only theme is "I.''
LVII. Замечу кстати: все поэты — Любви мечтательной друзья. Бывало, милые предметы Мне снились, и душа моя Их образ тайный сохранила; Их после Муза оживила: Так я, беспечен, воспевал И деву гор, мой идеал, И пленниц берегов Салгира. Теперь от вас, мои друзья, Вопрос нередко слышу я: «O ком твоя вздыхает лира? Кому, в толпе ревнивых дев, Ты посвятил ее напев?	LVII Поэттæ ce ’ппæт дæр, зæгъон æй, Ысты бæлгæ уарзтмæ æмхиц. Кæддæр зынг зæрдæйы тæрхонæй Æз дæр фæрæвдыдтон мæхи Кæйдæрты сурæттæй; нæу сусæг,— Ныр сæ кæй нал рох кæны музæ. Ыскодтон уый адыл кæддæр Хæххон чызджы мæ зарды сæр, Ыстæй та уацайраг рæсугъдты. Сымах та базонын фæнды, Хæлæрттæ, ме ’нæнтыст фæндыр «Кæй тыххæй н’ауæрды йæ удыл? Кæцы y чызджытæй, кæцы? Йæ цагъд кæй номгæнæг фæци?	LVII Poets, I'll say in this connection, adore the love that comes in dream. In time past, objects of affection peopled my sleep, and to their theme my soul in secret gave survival; then from the Muse there came revival: my carefree song would thus reveal the mountain maiden, my ideal, and captive girls, by Salgir lying. And now, my friends, I hear from you a frequent question: "tell me who inspires your lute to sounds of sighing? To whom do you, from all the train of jealous girls, devote its strain?
LVIII. Чей взор, волнуя вдохновенье, Умильной лаской наградил Твое задумчивое пенье? Кого твой стих боготворил?» И, други, никого, ей-богу! Любви безумную тревогу Я безотрадно испытал. Блажен, кто с нею сочетал Горячку рифм: он тем удвоил Поэзии священный бред, Петрарке шествуя вослед, А муки сердца успокоил, Поймал и славу между тем; Но я, любя, был глуп и нем.	LVIII Кæй фенд дын агайы дæ зæрдæ, Кæнæ кæмæй зоны рæвдыд Дæ сабыр рухс зарæг? Йæ зæлтæн Зæды хай чи æмæ кæд уыд?» Хæлæрттæ, ахæм нæй, зæххыстæн! Мæнæн уыд уарзонад æлгъыстæн, Уынгæг фыдæвзарæн, фыдбон. Тæхуды, уарзгæйæ, йæ бон Кæмæн уыд зарын дæр. Йæ зардæй Уый кодта уаз дзырды цæхæр, Петраркæйы фæзмгæ, дывæр; Йæ зæрдæ дзы æнцой ыссардта, Йæ сæр та — кад, æз та уыдтæн Сæ хай æгомыгæн, мæтæн.	LVIII "Whose glance, provoking inspiration, rewards the music of your mind with fond caress? whose adoration is in your poetry enshrined?'' No one's, I swear by God! in sadness I suffered once from all the madness of love's anxiety. Blessed is he who can combine it with the free fever of rhyme: thereby he's doubled poetry's sacred frenzy, made a stride on Petrarch's path, allayed the pangs with which his heart was troubled, and, with it, forced renown to come — but I, in love, was dull and dumb.
LIX. Прошла любовь, явилась Муза, И прояснился темный ум. Свободен, вновь ищу союза Волшебных звуков, чувств и дум; Пишу, и сердце не тоскует, Перо, забывшись, не рисует, Близ неоконченных стихов, Ни женских ножек, ни голов; Погасший пепел уж не вспыхнет, Я всё грущу; но слез уж нет, И скоро, скоро бури след В душе моей совсем утихнет: Тогда-то я начну писать Поэму песен в двадцать пять.	LIX Куы ацыд уарзт, уæд мæм фæфæдис Мæ музæ, барухс та мæ зонд, Æмæ та зарæгæн ысцæдис Мæ уд, зæлаив мæтæй домд. Фыссын, фæлæ æнцой y зæрдæ; Кæддæрау чызджытæн сæ сæртæ Æвæуд ыстихты цур æдзух Бæлгæ нæ ныв кæны мæ къух. Æртхутæг пиллон арт нæ кæны; Мæнæй ныр нал хауы цæссыг Ныр æз мæ ивгъуыд уарзт, мæ хъыг Æнусмæ зæрдæйы ныгæнын. Æмæ мын нал уаид кæд зын Æвирхъау даргъ кадæг фыссын.	LIX Love passed, the Muse appeared, the weather of mind got clarity new-found; now free, I once more weave together emotion, thought, and magic sound; I write, my heart has ceased its pining, my thoughtless pen has stopped designing, beside unfinished lines, a suite of ladies' heads, and ladies' feet; dead ash sets no more sparks a-flying; I'm grieving still, but no more tears, and soon, oh soon the storm's arrears will in my soul be hushed and dying. That's when I'll sit down to compose an ode in twenty-five cantos.
LX. Я думал уж о форме плана, И как героя назову; Покамест моего романа Я кончил первую главу; Пересмотрел все это строго: Противоречий очень много, Но их исправить не хочу. Цензуре долг свой заплачу, И журналистам на съеденье Плоды трудов моих отдам: Иди же к невским берегам, Новорожденное творенье, И заслужи мне славы дань: Кривые толки, шум и брань!	LX Рæхджы йын сарæзтон нывæзт дæр, Йæ хъайтарæн ын раттон ном; Ныр та мæ романæн æрмæстдæр Æз дæн йæ иу сæрыл дзырдхъом. Фыст у, æцæг, нырма аиппæй Нæу цух, фæлæ йæ уадзын джиппы, Нырма æнæхсæстæй; ныр уал, Æвæццæгæн, ысхауд йæ хал Æмæ йæ журналисттæ тонæнт Мæ куыст сын с’амæттаг кæнын. Цæй, ныр Петырбухмæ фæзын, Мæ фыдæбон, мæ уды сонт мæт, Æрхæсс мын кад, мæ фыст, мæ куыст, Кæнæ та дам-думтæ, æлгъыст!	LX I've drawn a plan and a projection, the hero's name's decided too. Meanwhile my novel's opening section is finished, and I've looked it through meticulously; in my fiction there's far too much of contradiction, but I refuse to chop or change. The censor's tribute, I'll arrange: I'll feed the journalists for dinner fruits of my labour and my ink... So now be off to Neva's brink, you newborn work, and like a winner earn for me the rewards of fame — misunderstanding, noise, and blame!
ГЛАВА ВТОРАЯ	ДЫККАГ СÆР	Chapter Two
O rus!... Hor. О Русь!	O, rus! Hor О, Уæрæсе!	O rus! Horace O Russia!
I Деревня, где скучал Евгений, Была прелестный уголок; Там друг невинных наслаждений Благословить бы небо мог. Господский дом уединенный, Горой от ветров огражденный, Стоял над речкою. Вдали Пред ним пестрели и цвели Луга и нивы золотые, Мелькали сёлы; здесь и там Стада бродили по лугам, И сени расширял густые Огромный, запущённый сад, Приют задумчивых Дриад.	I Онегин хастудæй кæм царди, Уый диссаджы рæсугъд ран уыд. Зæгъгæ, дзы иу нымд лæг ныххауди, Уæд ма хуыздæйрагæн цы хъуыд. Уыд донбыл, хибар ран сæ хæдзар. Сæ фæсхъæу хохы рагъ фæхæдзау Æмæ уыд хъæу дымгæйæ хызт. Сæ размæ та цъæх-цъæхид хыз Сæ хуым, сæ уыгæрдæнтæй байтыд. Дæрддзæф æндæр хъæутæ зындис, Уым фæзты фосрæгъау хызтис,— Хæстæгдæр та, йæ алфæмблайты, Дæрдтыл æгæндæг дыргъдон зад — Сылыстæг бардуæгты бынат.	I The place where Eugene loathed his leisure was an enchanting country nook: there any friend of harmless pleasure would bless the form his fortune took. The manor house, in deep seclusion, screened by a hill from storm's intrusion, looked on a river: far away before it was the golden play of light that flowering fields reflected: villages flickered far and near, and cattle roamed the plain, and here a park, enormous and neglected, spread out its shadow all around — the pensive Dryads' hiding-ground.
II Почтенный замок был построен, Как замки строиться должны: Отменно прочен и спокоен Во вкусе умной старины. Везде высокие покои, В гостиной штофные обои, Царей портреты на стенах, И печи в пестрых изразцах. Всё это ныне обветшало, Не знаю право почему; Да, впрочем, другу моему В том нужды было очень мало, Затем что он равно зевал Средь модных и старинных зал.	II Уыд галуан галуантæн сæ хæрзтæй, Сабыр, æндонвидар, æдас, Бæрæг — йæ конд, йæ цары ’мбæрзтæй; — Нæ фыдæлтæ куыд уарзтой раст. Бæрзонд, зæрдæвæндон — йæ уæттæ: Сæ къултæ хорз астæрд гæххæттæй, Сæ къултыл паддзæхты нывтæ. Сæ пецтæ — авгкъæйты сыфтæй. Ныр уыдæттæ зæронд æгъдауыл Нымайын райдыдтой. Æцæг, Цæй тыххæй, уый кæм y бæрæг, Фæлæ цы уæлдай у, æфтауы, Зæронд уа, ног уат уа, уæддæр Нæ хъайтарыл хуыссæг фыддæр.	II The chateau was of a construction befitting such a noble pile: it stood, defiant of destruction in sensible old-fashioned style. High ceilings everywhere abounded; in the saloon, brocade-surrounded, ancestral portraits met the view and stoves with tiles of various hue. All this has now gone out of fashion, I don't know why, but for my friend interior decor in the end excited not a hint of passion: a modish taste, a dowdy touch — both set him yawning just as much.
III. Он в том покое поселился, Где деревенский старожил Лет сорок с ключницей бранился, В окно смотрел и мух давил. Все было просто: пол дубовый, Два шкафа, стол, диван пуховый, Нигде ни пятнышка чернил. Онегин шкафы отворил: В одном нашел тетрадь расхода, В другом наливок целый строй, Кувшины с яблочной водой И календарь осьмого года; Старик, имея много дел, В иные книги не глядел.	III Дыууиссæдз азы бæрц кæм хъæцыд Йæ хæстæг, рагæй дæр бындзмар, Къæбицгæсмæ æдзух кæм хæцыд Онегин уыцы уаты цард. Уыд уат хуымæтæг: тулдз — йæ астæрд, Диван, дыууæ скъаппы, фынг — й’астæу, Нæ уыд фыссæн милы хъæстæ. Дзæвгар фæцагуырды фæстæ Онегин иу скъаппы ссардта Адджын арахъхъы стон — æвгтæ; Фæткъуыдон хъуырæутты, æгтæ; Зæронд лæг хорз фæткæн кæй дардта, Йе уыцы бонзонæн; æндæр Нæ каст уый чингуытæ уæддæр.	III The rustic sage, in that apartment, forty years long would criticise his housekeeper and her department look through the pane, and squash the flies. Oak-floored, and simple as a stable: two cupboards, one divan, a table, no trace of ink, no spots, no stains. And of the cupboards, one contains a book of household calculations, the other, jugs of applejack, fruit liqueurs and an Almanack for 1808: his obligations had left the squire no time to look at any other sort of book.
IV. Один среди своих владений, Чтоб только время проводить, Сперва задумал наш Евгений Порядок новый учредить. В своей глуши мудрец пустынный, Ярем он барщины старинной Оброком легким заменил; И раб судьбу благословил. Зато в углу своем надулся, Увидя в этом страшный вред, Его расчетливый сосед. Другой лукаво улыбнулся, И в голос все решили так, Что он опаснейший чудак.	IV Онегин — дзаг исæн йæ хицау — Хæрз иунæгæй фæцис æрдæг Æмæ æрымысыд йæхицæн Уым цардвæтк ’рывæрын нæуæг, Хъазайраг бары рад ныххалын. Ныхгæдта бегара, ныр хъалон Фæллойæ фидинаг фæцис; Цагъартæ кодтой арфæ, дис, Фæлæ йæм æлдæрттæй та дардæй Ныттылдта алчидæр йæ сæр — Зынди сæм ног æгъдау æвзæр. Чи худт йæ мидбылты мæнгардæй, Фæлæ уыд ce ’ппæтæн сæ дзырд, Зæгъгæ, тæссаг лæг y бæлвырд.	IV Alone amid all his possessions, to pass the time was Eugene's theme: it led him, in these early sessions, to institute a new regime. A thinker in a desert mission, he changed the corvee of tradition into a small quit-rent — and got his serfs rejoicing at their lot. But, in a fearful huff, his thrifty neighbour was sure, from this would flow consequences of hideous woe; another's grin was sly and shifty, but all concurred that, truth to speak, he was a menace, and a freak.
V. Сначала все к нему езжали; Но так как с заднего крыльца Обыкновенно подавали Ему донского жеребца, Лишь только вдоль большой дороги Заслышит их домашни дроги, — Поступком оскорбясь таким, Все дружбу прекратили с ним. «Сосед наш неуч, сумасбродит, Он фармазон; он пьет одно Стаканом красное вино; Он дамам к ручке не подходит; Все да да нет; не скажет да-с Иль нет-с». Таков был общий глас.	V Фыццаг æм уазæгуат цыдысты; Фæлæ-иу базыдта, зæгъгæ, Рæхджы сæ уæрдæттыл зындзысты, Уæд-иу æндæры ’рдæм цæугæ. Ысбадт-иу уайтагъддæр йæ бæхыл Æмæ та фæсфæдты фæтæхы. Кæм нæ уыд ацы ми хъыгаг Æмæ йæм нал цыди сыхаг. Дзырдтой: «Нæ сыхаг фармазон у, Нæ зоны фæтк, æгъдау æм нæй; Йæхи нын буц кæны сæнæй, Сылгоймагæн лæггад нæ зоны, Нæ дзуры «о»-йы ’фсон «æууæ» Æмæ йыл ацу ды æууæнд».	V At first they called; but on perceiving invariably, as time went on, that from the backdoor he'd be leaving on a fast stallion from the Don, once on the highway he'd detected the noise their rustic wheels projected — they took offence at this, and broke relations off, and never spoke. "The man's a boor; his brain is missing, he's a freemason too; for him, red wine in tumblers to the brim — but ladies' hands are not for kissing; it's yes or no, but never sir.'' The vote was passed without demur.
VI. В свою деревню в ту же пору Помещик новый прискакал И столь же строгому разбору В соседстве повод подавал. По имени Владимир Ленской, С душою прямо геттингенской, Красавец, в полном цвете лет, Поклонник Канта и поэт. Он из Германии туманной Привез учености плоды: Вольнолюбивые мечты, Дух пылкий и довольно странный, Всегда восторженную речь И кудри черные до плеч.	VI Раст уыцы афон ма йæ хъæумæ Æндæр лæппу-æлдар æрцыд. Хуыздæр у,— кастысты æнхъæлмæ,— Фæлæ бæрæг хуыздæр нæ уыд. Хуынди Владимир Ленски номæй, Фæлæ ысгермайнаг æргомæй; Уый уарзта Канты, уыд поэт, Æвзонг, бæллицаг та — йæ фенд. Æрхаста мигъæмбæрзт Германæй Йæ бæстæм ахуыр лæджы конд: Уыдис сæрибаруарз йæ зонд, Зæрдæ та — уый хуызæн нырма нæй — Цæхæр; йæ дзырды цин — æваст, Йæ сæры хил та — уæхскмæ раст.	VI Meanwhile another new landowner came driving to his country seat, and, in the district, this persona drew scrutiny no less complete — Vladimir Lensky, whose creator was Göttingen, his alma mater, good-looking, in the flower of age, a poet, and a Kantian sage. He'd brought back all the fruits of learning from German realms of mist and steam, freedom's enthusiastic dream, a spirit strange, a spirit burning, an eloquence of fevered strength, and raven curls of shoulder-length.
VII. От хладного разврата света Еще увянуть не успев, Его душа была согрета Приветом друга, лаской дев. Он сердцем милый был невежда, Его лелеяла надежда, И мира новый блеск и шум Еще пленяли юный ум. Он забавлял мечтою сладкой Сомненья сердца своего; Цель жизни нашей для него Была заманчивой загадкой, Над ней он голову ломал И чудеса подозревал.	VII Хæтаг, афтидзæрдæ уæздæттау Йæ уд нæ баруади нырма; Чызджы рæвдыд æмæ хæлæрттæм Нæ уыд йæ рухс зæрдæ къуырма. Зæрдæйæ саби уыд, цы зыдта: Нырма йæ царды ныфс рæвдыдта, Нырма йын агайдта йæ зонд Зæронд дунейы ноггъуыз конд. Йæхи адджын бæллицтæй сайдта, Цæмæй нæ кодтаид дывæнд; Нæ царды дард нысанмæ уæд Йæ зæрдæ диссагæй æхсайдта Æмæ йыл саста уый йæ сæр, Кæд, дам, æй райхалин уæддæр.	VII He was too young to have been blighted by the cold world's corrupt finesse; his soul still blossomed out, and lighted at a friend's word, a girl's caress. In heart's affairs, a sweet beginner, he fed on hope's deceptive dinner; the world's eclat, its thunder-roll, still captivated his young soul. He sweetened up with fancy's icing the uncertainties within his heart; for him, the objective on life's chart was still mysterious and enticing — something to rack his brains about, suspecting wonders would come out.
VIII. Он верил, что душа родная Соединиться с ним должна, Что, безотрадно изнывая, Его вседневно ждет она; Он верил, что друзья готовы За честь его приять оковы, И что не дрогнет их рука Разбить сосуд клеветника; Что есть избранные судьбами, Людей священные друзья; Что их бессмертная семья Неотразимыми лучами, Когда-нибудь, нас озарит И мир блаженством одарит.	VIII Уырныдта йæ, цыма йæм царды Чызгай — рæсугъд амонд — кæсы; Ныр дæр, дам, мæм уый сиды дардæй Æмæ мын рухс сагъæс хæссы. Уырныдта йæ, зæгъгæ, хæлæрттæ Йæ сæрыл райсдзысты мæлæт дæр. Фыдызнаг æй куы дара хъыг, Уæд ыл нымайдзысты нæмыг. Зæгъгæ, æппæт дзыллæтæн амонд Хæсдзæнис искæд бон æваст Хуыцауы сконд лæгты ныхас; Зæгъгæ, æвæджиау æрбабон Фæзындзæн искуы æмæ уæд Фæлидздзысты хъыг æмæ мæт.	VIII He was convinced, a kindred creature would be allied to him by fate; that, meanwhile, pinched and glum of feature, from day to day she could but wait; and he believed his friends were ready to put on chains for him, and steady their hand to grapple slander's cup, in his defence, and smash it up; < that there existed, for the indulgence of human friendship, holy men, immortals picked by fate for when, with irresistible refulgence, their breed would (some years after this) shine out and bring the world to bliss.
IX. Негодованье, сожаленье, Ко благу чистая любовь И славы сладкое мученье В нем рано волновали кровь. Он с лирой странствовал на свете; Под небом Шиллера и Гете Их поэтическим огнем Душа воспламенилаcь в нем. И Муз возвышенных искусства, Счастливец, он не постыдил; Он в песнях гордо сохранил Всегда возвышенные чувства, Порывы девственной мечты И прелесть важной простоты.	IX Тæригъæд, сагъæстæ, хъæбæр зын Æмæ хæрзты цæуыны мæт, Цыты адджын монцæй ныхъхъæрзын, — Гъе уыдон бавзæрста æппæт. Æд фæндыр ’гас дунейыл азылд Уый Шиллер, Гйотейы дæлбазыр; Сæ зардмæ уымæн дæр, мæгуыр, Йæ зæрдæ фестади фæндыр, Æмæ поэзийы хуыцæутты Лæппу нæ фæкодта æгад. Рæсугъд æнкъарæнтæ нымад Уыдысты алы хатт йæ сæнтты. Уыдис йæ фæндиаг сыгъдæг, Цыма раст саби фестад лæг.	IX Compassion, yes, and indignation, honest devotion to the good, bitter-sweet glory's inspiration, already stirred him as they should. He roamed the world, his lyre behind him; Schiller and Goethe had refined him, and theirs was the poetic flame that fired his soul, to burn the same; the Muses' lofty arts and fashions, fortunate one, he'd not disgrace; but in his songs kept pride of place for the sublime, and for the passions of virgin fancy, and again the charm of what was grave and plain.
X. Он пел любовь, любви послушный, И песнь его была ясна, Как мысли девы простодушной, Как сон младенца, как луна В пустынях неба безмятежных, Богиня тайн и вздохов нежных. Он пел разлуку и печаль, И нечто, и туманну даль, И романтические розы; Он пел те дальные страны, Где долго в лоно тишины Лились его живые слезы; Он пел поблеклый жизни цвет Без малого в осьмнадцать лет.	X Уый йе ’ууæнк уарзоныл æфтыдта Æмæ йæ зард дæр уыд сыгъдæг, Куыд мæнæ сонт чызджы хъуыдытæ, Куыд мæнæ сабийы хуыссæг; Кæнæ та ирд арвы æлдыгъы Фæлмас мæй — уарзæтты зæды хай; Уый зарыд уарзæттыл, сæ маст, Сæ сагъæс уыд йæ мæт, йæ хъаст; Ыстæй романтикон бызгъуыртæ Бæгуы нæ бауарзта; йæ зард Уыд уыцы дард бæстыл, кæм цард, Кæм цыд йæ цæссыгæй цыхцыртæ; Нырма йыл ыстдæс»æм аз Цыд, Йæ зард та царды сæфтыл уыд.	X He sang of love, to love subjected, his song was limpid in its tune as infant sleep, or the unaffected thoughts of a girl, or as the moon through heaven's expanse serenely flying, that queen of secrets and of sighing. He sang of grief and parting-time, of something vague, some misty clime; roses romantically blowing; of many distant lands he sang where in the heart of silence rang his sobs, where his live tears were flowing; he sang of lifetime's yellowed page — when not quite eighteen years of age.
XI. В пустыне, где один Евгений Мог оценить его дары, Господ соседственных селений Ему не нравились пиры; Бежал он их беседы шумной. Их разговор благоразумный О сенокосе, о вине, О псарне, о своей родне, Конечно, не блистал ни чувством, Ни поэтическим огнем, Ни остротою, ни умом, Ни общежития искусством; Но разговор их милых жен Гораздо меньше был умен.	XI Ныр хъæуы уый сæнттæ æмбарын Æрмæст Онегины бон уыд; Сыхаг æлдæртты куывдтæм барæй Йæхи ирхæфсынмæ нæ цыд; Йæхи-иу ce ’мбырдтæй уый айста, Æниу цæуыл кодтой ныхас та: Кæмæ ис карз арахъ фылдæр, Кæмæн y й’аргъонахъ хуыздæр, Ыстæй сæ хионтыл, сæ хуымтыл. Нæ уыд поэтикон сæ дзырд. Зæндджын, ныхасахсынмæ цырд,— Æмæ йæм кастысты хуырымтау. Сæ хæрзуынд устыты дзырд дæр Уыд афтæ, ноджыдæр фыддæр.	XI But in that desert his attainments only to Eugene showed their worth; Lensky disliked the entertainments of neighbouring owners of the earth — he fled from their resounding chatter! Their talk, so sound on every matter, on liquor, and on hay brought in, on kennels, and on kith and kin, it had no sparkle of sensation, it lacked, of course, poetic heart, sharpness of wit, and social art, and logic; yet the conversation upon the side of the distaff — that was less clever still by half.
XII. Богат, хорош собою, Ленской Везде был принят как жених; Таков обычай деревенской; Все дочек прочили своих За полурусского соседа; Взойдет ли он, тотчас беседа Заводит слово стороной О скуке жизни холостой; Зовут соседа к самовару, А Дуня разливает чай, Ей шепчут: «Дуня, примечай!» Потом приносят и гитару: И запищит она (бог мой!). Приди в чертог ко мне златой!..	XII Æххæст уындæй æмæ фæллойæ, Уыд Ленски усгурыл нымад; Æфсымæр ын æппæлыд хойæ, Йæ чындздзон чызджы хъардта мад Æрдæгуырыссагæн, сыхагæн — Уый y нæ хъæуты ’гъдау, хъыгагæн. Фæзынд, уæд-иу сæ дзырд уыдис: Æнæусæй цæрæн куыд ис; Куы-иу æй исты ’фсон фæхуыдтой, Уайтагъд-иу: Дуня, цай æрхæсс, Дæ цæст дæр æм фæдар æххæст, Æрдав дæ гитарæ, дæхуыдтæг Цъæхснаг хъыллист ныккæн, цæгъдгæ: «Фæзын мæ уатмæ, кæд лæг дæ...»	XII Vladimir, wealthy and good-looking, was asked around as quite a catch — such is the usual country cooking; and all the neighbours planned a match between their girls and this half-Russian. As soon as he appears, discussion touches obliquely, but with speed, on the dull life that bachelors lead; and then it's tea that comes to mention, and Dunya works the samovar; and soon they bring her... a guitar and whisper "Dunya, pay attention!'' then, help me God, she caterwauls: "Come to me in my golden halls.''
XIII. Но Ленский, не имев конечно Охоты узы брака несть, С Онегиным желал сердечно Знакомство покороче свесть. Они сошлись. Волна и камень, Стихи и проза, лед и пламень Не столь различны меж собой. Сперва взаимной разнотой Они друг другу были скучны; Потом понравились; потом Съезжались каждый день верхом, И скоро стали неразлучны. Так люди (первый каюсь я) От делать нечего друзья.	XIII Нæ куырдта ус. Дзæгъæл нывæндтæ — Фæсайдта чызджыты сæ фын. Онегинимæ уый æрфæндыд Дзæбæхдæр базонгæ уæвын. Цæнд æмæ дон, зынг æмæ ихтæ Кæд искæд бон уыдысты сихтæ, Уæд уыдон дæр — кæрæдзи ’нгæс, Фæлæ чысыл фæстæдæр, кæс, Æмæ дын баисты хæлæрттæ. Кæрæдзийæн куы раттой къух, Кæм ма сын уыдис уæд фæцух — Кæрæдзимæ бæхтыл ыскъæрдтой. Кæнæм, кæд бафæрсдзыстут мæн, Нæ фырæвдæлонæй лымæн.	XIII Lensky of course was quite untainted by any itch for marriage ties; instead the chance to get acquainted with Eugene proved a tempting prize. So, verse and prose, they came together. No ice and flame, no stormy weather and granite, were so far apart. At first, disparity of heart rendered them tedious to each other; then liking grew, then every day they met on horseback; quickly they became like brother knit to brother. Friendship, as I must own to you, blooms when there's nothing else to do.
XIV. Но дружбы нет и той меж нами. Все предрассудки истребя, Мы почитаем всех нулями, А единицами — себя. Мы все глядим в Наполеоны; Двуногих тварей миллионы Для нас орудие одно; Нам чувство дико и смешно. Сноснее многих был Евгений; Хоть он людей конечно знал И вообще их презирал, — Но (правил нет без исключений) Иных он очень отличал И вчуже чувство уважал.	XIV Лымæнад! — чи ма ’ввæрсы ууыл: Ныр не ’ппæт дæр ысистæм хин — Max алкæй дæр нымайæм нулыл, Лæгау-лæгыл — æрмæст нæхи. Max не ’ппæт дæр — Наполеонтæ Æмæ нын адæм, миллионтæ Ысты æрмæст дыкъахыг фос, — Зæрдæйæ ’рдыст ыстæм, цъæлхост. Онегин бирæтæй лæгдæр уыд Æмæ кæд адæмы зыдта, Ыстæй сæ кæд йæ сæфт уыдта, Уæддæр лæг иу фæндæй нæ цæры, Уыдис ын чидæртæ зынаргъ, Дзæбæх зæрдæйæн кодта аргъ.	XIV But friendship, as between our heroes, can't really be: for we've outgrown old prejudice; all men are zeros, the units are ourselves alone. Napoleon's our sole inspiration; the millions of two-legged creation for us are instruments and tools; feeling is quaint, and fit for fools. More tolerant in his conception than most. Evgeny, though he knew and scorned his fellows through and through, yet, as each rule has its exception, people there were he glorified, feelings he valued — from outside.
XV. Он слушал Ленского с улыбкой. Поэта пылкий разговор, И ум, еще в сужденьях зыбкой, И вечно вдохновенный взор, — Онегину всё было ново; Он охладительное слово В устах старался удержать И думал: глупо мне мешать Его минутному блаженству; И без меня пора придет; Пускай покамест он живет Да верит мира совершенству; Простим горячке юных лет И юный жар и юный бред.	XV Уый касти Ленскимæ сæрдзыдты: Поэты пиллонкал ныхас, Æвæлтæрд зонд, тæлтæг рæудзырдтæ Æмæ йæ пехуымпар æнгас Онегин бавзæрста фыццаг хатт. Йæ хъуыры хистæрау нæма бадт, Дзырдта: цы йын къуырон йæ ных, Цы взарон сабийыл мæ тых, Йæхи уал амондджын æнхъæлæд; Рæхджы фæуыдзæни йæ дуг, Ныр та уал, уадз, фыцæд йæ туг, Мæнгаив дунейæ æппæлæд; Æвзонг зæрдæйæн барст фæуæд Йæ тыррыкк ми, йæ цæхæр мæт.	XV He smiled as Lensky talked: the heady perfervid language of the bard, his mind, in judgement still unsteady, and always the inspired regard — to Eugene all was new and thrilling; he struggled to bite back the chilling word on his lips, and thought: it's sheer folly for me to interfere with such a blissful, brief infection — even without me it will sink; but meanwhile let him live, and think the universe is all perfection; youth is a fever; we must spare its natural right to rave and flare.
XVI. Меж ими всё рождало споры И к размышлению влекло: Племен минувших договоры, Плоды наук, добро и зло, И предрассудки вековые, И гроба тайны роковые, Судьба и жизнь в свою чреду, Все подвергалось их суду. Поэт в жару своих суждений Читал, забывшись, между тем Отрывки северных поэм, И снисходительный Евгений, Хоть их не много понимал, Прилежно юноше внимал.	XVI Сæ дыууæ дæ.р ифтыгъд быцæутыл, Æппæтыл дæр кæнынц хъуыды: Зæххон цыбыр цардыл, хуыцæуттыл, Хæрзæбоныл æмæ фыдыл, Зæронд, æнæрхъуыды æгъдæуттыл, Æмæ дзыллæты ’хсæн быцæутыл, Хъысмæт, мæлæт æмæ зындон,— Тæрхон, æппæтыл дæр тæрхон! Поэт ма райсомæй изæрмæ Куы ’рыууæндыди, уæд æваст Цæгаттаг таурæгътæ дæр каст. Æмæ Онегин дæр æфсæрмæй, Кæд ын сæ не ’мбæрста, уæддæр Æрдардта хъусынмæ йæ сæр.	XVI Between them, every topic started reflection or provoked dispute: treaties of nations long departed, and good and ill, and learning's fruit, the prejudices of the ages, the secrets of the grave, the pages of fate, and life, each in its turn became their scrutiny's concern. In the white heat of some dissension the abstracted poet would bring forth fragments of poems from the North, which, listening with some condescension, the tolerant Evgeny heard — but scarcely understood a word.
XVII. Но чаще занимали страсти Умы пустынников моих. Ушед от их мятежной власти, Онегин говорил об них С невольным вздохом сожаленья. Блажен, кто ведал их волненья И наконец от них отстал; Блаженней тот, кто их не знал, Кто охлаждал любовь — разлукой, Вражду — злословием; порой Зевал с друзьями и с женой, Ревнивой не тревожась мукой, И дедов верный капитал Коварной двойке не вверял.	XVII Фылдæр та зæрдæйы хъуыддæгтыл Дзырдтой нæ цардиппæрд лæгтæ. Кæд нал цыд мондæгты фæндæгтыл, Кæддæр сæ бавзæрста хъыгтæ, Уæддæр Онегин мысыд уыдон. Тæхуды, чи сæ уыд дывыдон, Фæлæ сæ чи фервæзт ыстæй. Уæлдай тæхудиаг та сты, Æппын сæ чи нæ зыдта; уарзтæй Сæрхизгæ чи лыгъди; йæ маст Фыдгойæ чи иста; æваст Йæ усмæ чи нæ кодта карздæр Кæйдæр тыххæй; йæ мулк, йæ цыт Цы лæгæн къамты ’вджид нæ уыд!	XVII But it was passion that preempted the thoughts of my two anchorites. From that rough spell at last exempted, Onegin spoke about its flights with sighs unconsciously regretful. Happy is he who's known its fretful empire, and fled it; happier still is he who's never felt its will, he who has cooled down love with parting, and hate with malice; he whose life is yawned away with friends and wife untouched by envy's bitter smarting, who on a deuce, that famous cheat, has never staked his family seat.
XVIII. Когда прибегнем мы под знамя Благоразумной тишины, Когда страстей угаснет пламя И нам становятся смешны Их своевольство иль порывы И запоздалые отзывы, — Смиренные не без труда, Мы любим слушать иногда Страстей чужих язык мятежный, И нам он сердце шевелит. Так точно старый инвалид Охотно клонит слух прилежный Рассказам юных усачей, Забытый в хижине своей.	XVIII Куы ’рцахсы мax æгъдауы цъиппа, Нывыл куы райдайæм цæрын Æмæ нæ мондæгтæн æвиппайд Фынау куы айсæфы сæ рын; Куы нал фæкæнынц зæрдæ дудын. Куы сисæм уыдоныл мах худын, Уæд уарзæм искæйты фæрсын,— Нæ ныссабыр кæм нæ уыд зын,— Æмæ кæйдæр монцты ныхасæй Нæ зæрдæ ирхæфсæм, хæссæм. Куы дзурынц хæстонтæ, уæд сæм Раст афтæ фехъусы фæлмасæй Зæронд цæнкуыл салдат, бецау,— Нæ кæны цардæфхæрд быцæу.	XVIII When we've retreated to the banner of calm and reason, when the flame of passion's out, and its whole manner become a joke to us, its game, its wayward tricks, its violent surging, its echoes, its belated urging, reduced to sense, not without pain — we sometimes like to hear again passion's rough language talked by others, and feel once more emotion's ban. So a disabled soldier-man, retired, forgotten by his brothers, in his small shack, will listen well to tales that young moustachios tell.
XIX. Зато и пламенная младость Не может ничего скрывать. Вражду, любовь, печаль и радость Она готова разболтать. В любви считаясь инвалидом, Онегин слушал с важным видом, Как, сердца исповедь любя, Поэт высказывал себя; Свою доверчивую совесть Он простодушно обнажал. Евгений без труда узнал Его любви младую повесть, Обильный чувствами рассказ, Давно не новыми для нас.	XIX О, уый хыгъд сонт лæг та æргом у, Нæ кæны сусæг уый йæ маст. Йæ цин, йæ хъыг бырсын нæ комы, Уæд æй ысхъæр кæны æваст. Йæ монцтæй фесты уый цырагъ, Йæ цин, йæ хъыг бырсын нæ комынц Æмæ сæ радзуры уайтагъд. Онегин уарзтæфхæрд кæм нæ уыд, Æмæ ныр хъусыныл ныллæууыд: Поэт ын цадæггай дзырдта Йæ уды сусæггаг хъуыддаг. Æвзонг, æууæндаг лæджы намыс Йæ разы гомгæрцæй лæууыд. Онегинæн цы зонын хъуыд Æвзонг уарзты æнахъом уацмыс, Зæрдиаг радзырдæн йæ сæр — Max уыдон бавзæрстам кæддæр.	XIX But it's the talent for concealing that ardent youth entirely lacks; hate, love, joy, sorrow — every feeling, it blabs, and spills them in its tracks. As, lovingly, in his confession, the poet's heart found full expression, Eugene, with solemn face, paid heed, and felt himself love's invalide. Lensky ingenuously related his conscience's record, and so Onegin swiftly came to know his tale of youthful love, narrated with deep emotion through and through, to us, though, not exactly new.
XX. Ах, он любил, как в наши лета Уже не любят; как одна Безумная душа поэта Еще любить осуждена: Всегда, везде одно мечтанье, Одно привычное желанье, Одна привычная печаль. Ни охлаждающая даль, Ни долгие лета разлуки, Ни музам данные часы, Ни чужеземные красы, Ни шум веселий, ни Науки Души не изменили в нем, Согретой девственным огнем.	XX Кæм зоны уарзын та нæ рæстæг, Ысты ныр зæрдæтæ æмыр. Поэты ’рра уд мa æрмæстдæр Йе афтæ уарзын зоны ныр, Куыд уарзта Ленски. Уыд кæмдæрид Йæ фæнд, йæ бæллиц — иу кæддæрид, Йæ мæт дæр иунæг уыд æрмæст! Кæд уый дæрддаг бæстæйы рæзт, Æмæ кæд къорд азты уыд хицæн, Кæд музæ дæр фæци йæ хай, Уæддæр æндæрбæстаг чызгай -Лæппуйы н’асайдта йæхицæн, Уæддæр нæ аивта йæ уд, Уæддæр æрвон артæй сыгъд у.	XX Ah, he had loved a love that never is known today; only a soul that raves with poetry can ever be doomed to feel it: there's one goal perpetually, one goal for dreaming, one customary object gleaming, one customary grief each hour! not separation's chilling power, no years of absence past returning, no beauties of a foreign clime, no noise of gaiety, no time devoted to the Muse, or learning, nothing could alter or could tire this soul that glowed with virgin fire.
XXI. Чуть отрок, Ольгою плененный, Сердечных мук еще не знав, Он был свидетель умиленный Ее младенческих забав; В тени хранительной дубравы Он разделял ее забавы, И детям прочили венцы Друзья соседы, их отцы. В глуши, под сению смиренной, Невинной прелести полна, В глазах родителей, она Цвела как ландыш потаенный, Не знаемый в траве глухой Ни мотыльками, ни пчелой.	XXI Эыдта уый Олгъайы æвзонгæй, Зæрдæнизæй хызт куы уыд, уæд. Уый йемæ хъазгæйæ фæзонгæ Æмæ цыдис йæ фæд-йæ фæд. Уый тар хъæды дæр йемæ хъазыд, Æдзухдæр Олгъа уыд йæ разы Æмæ сæ фыдтæ загътой уæд,— Сæ хал, сæ амонд иу фæуæд. Кæм нæй нымд уаг, æгъдауæн рафтæн, Гъе ахæм фæсфæд раны рæзт Хæрзвидыц чызг, уындæй æххæст. Быдираг хъоппæг дæр ма афтæ Фæзайы, хæмпæлты æмбæхст, Бындзæй, гæлæбутæй ирвæзт.	XXI Since earliest boyhood he had doted on Olga; from heart's ache still spared, with tenderness he'd watched and noted her girlhood games; in them he'd shared, by deep and shady woods protected; the crown of marriage was projected for them by fathers who, as friends and neighbours, followed the same ends. Away inside that unassuming homestead, before her parents' gaze, she blossomed in the graceful ways of innocence: a lily blooming in deepest grasses, quite alone, to bee and butterfly unknown.
XXII. Она поэту подарила Младых восторгов первый сон, И мысль об ней одушевила Его цевницы первый стон. Простите, игры золотые! Он рощи полюбил густые, Уединенье, тишину, И Ночь, и Звезды, и Луну, Луну, небесную лампаду, Которой посвящали мы Прогулки средь вечерней тьмы, И слезы, тайных мук отраду... Но нынче видим только в ней Замену тусклых фонарей.	XXII Йæ раг фынты фыццаг фæливæн Поэтæн бакодта лæвар Æмæ æнахъом фæндыр, хивæнд, Нывæзта уый адыл йæ зард. Хæрзбон, ныууагъта ныр йæ хъазын! Нырæй фæстæмæ тар хъæд уарзы, Иппæрд цард, сабыр ран, фæрнæй, Æхсæв, ыстъалытæ ’мæ мæй. Кæддæр нын мæй нæ рухс цæссыгтæ Уыдта æмæ йæ рухсы таг Чызгаймæ амыдта фæндаг, Дзырдтам-иу ын нæ цин, нæ хъыгтæ, Ныр алы фанар хонæм мах Æрвон æвæджиаг цырагъ.	XXII And our young poet — Olga fired him in his first dream of passion's fruit, and thoughts of her were what inspired him to the first meanings of his flute. Farewell the games of golden childhood! he fell in love with darkest wildwood, solitude, stillness and the night, the stars, the moon — celestial light to which so oft we've dedicated those walks amid the gloom and calm of evening, and those tears, the balm of secret pain... but it's now rated by judgement of the modern camp almost as good as a dim lamp.
XXIII. Всегда скромна, всегда послушна, Всегда как утро весела, Как жизнь поэта простодушна, Как поцелуй любви мила, Глаза как небо голубые; Улыбка, локоны льняные, Движенья, голос, легкий стан, Всё в Ольге... но любой роман Возьмите и найдете верно Ее портрет: он очень мил, Я прежде сам его любил, Но надоел он мне безмерно. Позвольте мне, читатель мой, Заняться старшею сестрой.	XXIII Уыд коммæгæс, зæгъ ын — фæтæхы, Сæрдтон райсомау райдзаст уыд, Поэты цардау уыд æнæхин, Зæрдæмæ адджын пъайау цыд. Æрвгъуыз цæстытæ цин æрвитынц, Гæндзыкку худæндзаст, гуырвидыц, Йæ фезмæлд — рог... Цæй, ацы ран Ныууадзæм... Искæцы роман Ды райс æмæ дзы фен дзæбæхæй, Æххæстæй Олгъайы хуызист, Йæ сурæт мын æхцон уыдис, Кæддæр, ныр дзы мæ уд фæцъæх и, Æмæ мæ дзырды сæр мæнæн Ныр та йæ хистæр хо уыдзæн.	XXIII Full of obedience and demureness, as gay as morning and as clear, poetic in her simple pureness, sweet as a lover's kiss, and dear, in Olga everything expresses — the skyblue eyes, the flaxen tresses, smile, voice and movements, little waist — take any novel, clearly traced you're sure to find her portrait in it: a portrait with a charming touch; once I too liked it very much; but now it bores me every minute. Reader, the elder sister now must be my theme, if you'll allow.
XXIV. Ее сестра звалась Татьяна... Впервые именем таким Страницы нежные романа Мы своевольно освятим. И что ж? оно приятно, звучно; Но с ним, я знаю, неразлучно Воспоминанье старины Иль девичьей! Мы все должны Признаться: вкусу очень мало У нас и в наших именах (Не говорим уж о стихах); Нам просвещенье не пристало И нам досталось от него Жеманство, — больше ничего.	XXIV Татьянæ — уый йæ хо, йæ хистæр... Фыццаг хатт чиныджы хуыйнæд Чызджы ном афтæ. Уыд æрмистау, Ныр м’ армæй афрæгонд фæуæд. Цы дам? рæсугъд ном у, æхцон у, Æрмæст, мæнæй-ма, уый дæр зонын, Йæ коймæ ’рымысæн кæй ис Хъазайраг цард. Æз ууыл дис Нæ кæнын. Басæдтæм, нæ дуджы Куы нæ ’рцæуой нæ нæмттæ ивд, Уæд не сты не стихтау аив. Нæма ис рухсдзинад нæ туджы, Нырма нæ бирæтæ фæхæст Цæстмæ уæздан митыл æрмæст.	XXIV Tatyana was her name... I own it, self-willed it may be just the same; but it's the first time you'll have known it, a novel graced with such a name. What of it? it's euphonious, pleasant, and yet inseparably present, I know it, in the thoughts of all are old times, and the servants' hall. We must confess that taste deserts us even in our names (and how much worse when we begin to talk of verse); culture, so far from healing, hurts us; what it's transported to our shore is mincing manners — nothing more.
XXV. Итак, она звалась Татьяной. Ни красотой сестры своей, Ни свежестью ее румяной Не привлекла б она очей. Дика, печальна, молчалива, Как лань лесная боязлива, Она в семье своей родной Казалась девочкой чужой. Она ласкаться не умела К отцу, ни к матери своей; Дитя сама, в толпе детей Играть и прыгать не хотела, И часто целый день одна Сидела молча у окна.	XXV Уæдæ йæ ном хуынди Татянæ. Нæ уыд уый Олгъайау рæсугъд, Нæдæр уындæй, нæдæр уæзданæй Нæ хаста уый лæгæн йæ уд. Æнкъард, æмыр, нæ зыдта хъазын, Ыстæй тæппуд, сæрхызт уыд, хъуазау. Æмæ сæхи бинонты ’хсæн Уыдис кæйдæр чызджы хуызæн. Йæ мад, йæ фыдмæ дæр нæ ласта Зæрдæргом сабийау йæхи. Цыма йын исчи скодта хин, — Йæхи-иу йе ’мцахъæнтæй айста, Æмæ-иу бон изæрмæ хатт Уый искуы рудзынджы раз бадт.	XXV So she was called Tatyana. Truly she lacked her sister's beauty, lacked the rosy bloom that glowed so newly to catch the eye and to attract. Shy as a savage, silent, tearful, wild as a forest deer, and fearful, Tatyana had a changeling look in her own home. She never took to kissing or caressing father or mother; and in all the play of children, though as young as they, she never joined, or skipped, but rather in silence all day she'd remain ensconced beside the window-pane.
XXVI. Задумчивость, ее подруга От самых колыбельных дней, Теченье сельского досуга Мечтами украшала ей. Ее изнеженные пальцы Не знали игл; склонясь на пяльцы, Узором шелковым она Не оживляла полотна. Охоты властвовать примета, С послушной куклою дитя Приготовляется шутя К приличию, закону света, И важно повторяет ей Уроки маминьки своей.	XXVI Йæхицæн сагъæс кæнын уарзта, Цыма йæ мæтæй уыд хъуырмæ. Йæхи сæнттæй, бæллицтæй хаста Æдзух йæ чысылæй нырмæ. Чындздзон чызгау хуыйын нæ зыдта, Кæттæгтыл буц нывтæ нæ хуыдта Уый къулæмбæрзæнæн мыййаг, Нæ уыд хæсгардæй дæр æрдаг. Чысылæй иуæй-иу чызг уарзы Къæцæл чындзæн, нæуæг чындзау, Тызмæгæй амонын æгъдау; Фæрсы йæ, иу ран æй нæ уадзы Æмæ йын амоны зæндтæ, Кæд ма хъуымызбыл у, уæддæр.	XXVI Reflection was her friend and pleasure right from the cradle of her days; it touched with reverie her leisure, adorning all its country ways. Her tender touch had never fingered the needle, never had she lingered to liven with a silk atour the linen stretched on the tambour. Sign of the urge for domination: in play with her obedient doll the child prepares for protocol — that corps of social legislation — and to it, with a grave import, repeats what her mama has taught.
XXVII. Но куклы даже в эти годы Татьяна в руки не брала; Про вести города, про моды Беседы с нею не вела. И были детские проказы Ей чужды; страшные рассказы Зимою в темноте ночей Пленяли больше сердце ей. Когда же няня собирала Для Ольги на широкий луг Всех маленьких ее подруг, Она в горелки не играла, Ей скучен был и звонкий смех, И шум их ветреных утех.	XXVII Чындзытæй хъазынмæ нæ дардта Татянæ рагæй дæр.йæ сæр,— Йæ зонд къæцæл чындзæн нæ хъардта. Кæд мa æнахъом уыд, уæддæр Нæ цыд фыдуаг митæн сæ тæфтыл. Æрмæст зымæгон даргъ æхсæвты Æвирхъау хабæрттыл ныхас Йæ саби удмæ диссаг каст. Æбуалгъ тæссаг митыл ныхас Æнахуыр чызгмæ диссаг каст. Кæнæ-иу Олгъайы æмгæртты Куы кодта дыджызæ æмбырд Цъæх нæууыл хъазынмæ, уæд дзырд Нæ хаудта Таняйæ; сæ кæрты Уый бадти хибарæй æнцад, Сæ хъазт нæ кодта уымæн ад.	XXVII Tatyana had no dolls to dandle, not even in her earliest age; she'd never tell them news or scandal or novelties from fashion's page. Tatyana never knew the attraction of childish pranks: a chilled reaction to horror-stories told at night in winter was her heart's delight. Whenever nyanya had collected for Olga, on the spreading lawn, her little friends, Tatyana'd yawn, she'd never join the game selected, for she was bored by laughs and noise and by the sound of silly joys.
XXVIII. Она любила на балконе Предупреждать зари восход, Когда на бледном небосклоне Звезд исчезает хоровод, И тихо край земли светлеет, И, вестник утра, ветер веет, И всходит постепенно день. Зимой, когда ночная тень Полмиром доле обладает, И доле в праздной тишине, При отуманенной луне, Восток ленивый почивает, В привычный час пробуждена Вставала при свечах она.	XXVIII Уый уарзта раджы стын, æхсæвæй, Сæудым куы райдайы дымын, Ыстъалы арв астæу куы сæфы, Куы сзыны арвæн та йæ бын. Ыстæй-иу уæд сæ гом балкъоны Сындæггай джих чызгыл ысбони. Зымæгон хур вæййы уæзбын Ыстынмæ,— тарфдæр y йæ фын,— Зымæг æхсæв кæм нæ y даргъдæр: Фæхуыссы мигъ-хъæццулы мæй, Фылдæр фæкæны хур фынæй, Æмæ-иу уæд сыгъта цырагъ дæр, Фæлæ-иу сыстади уæддæр, Фылдæр хуыссын æм каст æвзæр.	XXVIII She loved the balcony, the session of waiting for the dawn to blush, when, in pale sky, the stars' procession fades from the view, and in the hush earth's rim grows light, and a forewarning whisper of breeze announces morning, and slowly day begins to climb. In winter, when for longer time the shades of night within their keeping hold half the world still unreleased, and when, by misty moon, the east is softly, indolently sleeping, wakened at the same hour of night Tatyana'd rise by candlelight.
XXIX. Ей рано нравились романы; Они ей заменяли все; Она влюблялася в обманы И Ричардсона и Руссо. Отец ее был добрый малый, В прошедшем веке запоздалый; Но в книгах не видал вреда; Он, не читая никогда, Их почитал пустой игрушкой И не заботился о том, Какой у дочки тайный том Дремал до утра под подушкой. Жена ж его была сама От Ричардсона без ума.	XXIX Уый чиныг бауарзта хæрз раджы, Романтæ каст цæйфæнды ’фсон; Уыдис ын чингуыты сайд адджын, Куы-иу Руссо, куы Ричардсон Уыдысты сонт удæн йæ хуыцау; Ыскодта-иу сæ уый йæ фыццаг Æхсæв хуысгæ уатмæ, уæддæр Йæ фыдмæ уый нæ каст æвзæр. Йæ фыд, зæронд æгъдæуттыл ахуыр, Йæхæдæг чингуытæ нæ каст Æмæ йæ чызджы дæр хынцфарст Нæ кодта: чингуыты цы къахы. Йæ мадæн та цы уыд йæ бон — Йæ уд, йæ дзæцц уыд Ричардсон.	XXIX From early on she loved romances, they were her only food... and so she fell in love with all the fancies of Richardson and of Rousseau. Her father, kindly, well-regarded, but in an earlier age retarded, could see no harm in books; himself he never took one from the shelf, thought them a pointless peccadillo; and cared not what his daughter kept by way of secret tome that slept until the dawn beneath her pillow. His wife, just like Tatyana, had on Richardson gone raving mad.
XXX. Она любила Ричардсона Не потому, чтобы прочла, Не потому, чтоб Грандисона Она Ловласу предпочла; Но в старину княжна Алина, Ее московская кузина, Твердила часто ей об них. В то время был еще жених Ее супруг, но по неволе; Она вздыхала о другом, Который сердцем и умом Ей нравился гораздо боле: Сей Грандисон был славный франт, Игрок и гвардии сержант.	XXX Уый бирæ уарзта Ричардсоны, Кæд æй нæ бакасти, уæддæр; Кæй уый Ловласæй Грандисоны Нæ хуыдта истæмæй хуыздæр. Уыд хабар афтæ: дард æрвадæл — Æхсин Алинæ иу хатт бавдæлд Æмæ йын ракодта сæ кой. Уæд уый куырдуаты уыд, йæ мой, Йæ ныры лæг нæ уыд йæ уарзон, Йæ зæрдæмæ цыдис æндæр Æмæ йæ сусæггаг æндæрг Æнæсцухæй лæууыд йæ разы; Йæ цæсты сграндисони франт, Ысхъæлзæнг гвардийы сержант.	XXX And not because she'd read him, either, and not because she'd once preferred Lovelace, or Grandison, or neither; but in the old days she had heard about them — nineteen to the dozen — so often from her Moscow cousin Princess Alina. She was still engaged then — but against her will; loved someone else, not her intended, someone towards whose heart and mind her feelings were far more inclined — this Grandison of hers was splendid, a fop, a punter on the cards, and junior Ensign in the Guards.
XXXI. Как он, она была одета Всегда по моде и к лицу; Но, не спросясь ее совета, Девицу повезли к венцу. И, чтоб ее рассеять горе, Разумный муж уехал вскоре В свою деревню, где она, Бог знает кем окружена, Рвалась и плакала сначала, С супругом чуть не развелась; Потом хозяйством занялась, Привыкла и довольна стала. Привычка свыше нам дана: Замена счастию она.	XXXI Чызг, уыйау, арæзт уыд кæддæрид,— Йæ дарæс ног модæйыл хуыд. Кæд æй нæ фæндыдис, уæддæр ыл Йæ уæлвæд аргъуыдгонд æрцыд. Йæ лæг æй аласта сæхимæ, Цæмæй йæ мауал хæра иу мæт, Цæмæй æрысыса йæ маст Æнахуыр дард хъæуы æваст. Фыццаг куыдта, йæхи æргæвста, Йæ лæгæй уарынмæ æрцыд, Ыстæй фæцайдагъ и, хъæцыд, Фидыдмæ расайдта сæ фæстаг; Фæцайдагъ та хуыцау дæтты Лæгæн йæ амонды бæсты.	XXXI She was like him and always sported the latest fashions of the town; but, without asking, they transported her to the altar and the crown. The better to dispel her sorrow her clever husband on the morrow took her to his estate, where she, at first, with God knows whom to see, in tears and violent tossing vented her grief, and nearly ran away. Then, plunged in the housekeeper's day, she grew accustomed, and contented. In stead of happiness, say I, custom's bestowed us from on high.
XXXII. Привычка усладила горе, Неотразимое ничем; Открытие большое вскоре Ее утешило совсем: Она меж делом и досугом Открыла тайну, как супругом Самодержавно управлять, И всё тогда пошло на стать. Она езжала по работам, Солила на зиму грибы, Вела расходы, брила лбы, Ходила в баню по субботам, Служанок била осердясь — Все это мужа не спросясь.	XXXII Фæцайдагъ ын йæ маст ныббырста, Ыстæй куы базыдта йæ бон: Ома æлдар кæй у, æххуырст та — Йæ лæг, уæд басабыр бынтон. Уæд мa кæй æвдæлди кæуынмæ, Хæдхæцæг паддзахау, уырдыгмæ Йæ лæг, йæ бинонтæм æркаст Æмæ сæ хъуыддаг ацыд раст. Йæ хардз — нымад, бæстон — йæ куыстаг, Цæттæ, æвæрд — йæ зымæгдзæл; Æттæ уый нал уагъта къæцæл; Йæ цагъарты салдат æрвыста, Фæстæмæ сдзырдтой — уæд нæмгæ, Йæ лæг ын нал уыди фæрсгæ.	XXXII For it was custom that consoled her in grief that nothing else could mend; soon a great truth came to enfold her and give her comfort to the end: she found, in labours and in leisure, the secret of her husband's measure, and ruled him like an autocrat — so all went smoothly after that. Mushrooms in brine, for winter eating, fieldwork directed from the path, accounts, shaved forelocks, Sunday bath; meantime she'd give the maids a beating if her cross mood was at its worst — but never asked her husband first.
XXXIII. Бывало, писывала кровью Она в альбомы нежных дев, Звала Полиною Прасковью И говорила нараспев, Корсет носила очень узкий, И русский Н как N французский Произносить умела в нос; Но скоро все перевелось; Корсет, Альбом, княжну Алину, Стишков чувствительных тетрадь Она забыла; стала звать Акулькой прежнюю Селину И обновила наконец На вате шлафор и чепец.	XXXIII Фыццаг ма сонт чызджы албомы Уый тугæй хаттæй-хатт фыста; Йæ цагъарты уæздандæр номæй Фырбуцæн искæй цур хуыдта. Уынгæг корсет ыл уыд æндæгъдау, Францусаг «гъы»-гæнаг ыздæхтæй Уырыссаг дамгъæтæ дзырдта; Фæлæ фæстæдæр уый хуыдта, Æхсинау, алкæй дæр йæ номæй. Албомтæ, модæтæ фæзмын Ныр уымæн ацы ран фæзын — Хъæууон цард уыдæттæ нæ домы, Æмæ йæ бæмбæджджын халат Ыссæрфта, нал ын уыд æнад.	XXXIII No, soon she changed her old demeanour: girls' albums, signed in blood for choice; Praskovya re-baptized "Polina''; conversing in a singsong voice; lacing her stays up very tightly; pronouncing through her nose politely the Russian N, like N in French; soon all that went without a wrench: album and stays, Princess Alina, sentiment, notebook, verses, all she quite forgot — began to call "Akulka'' the onetime Selina, and introduced, for the last lap, a quilted chamber-robe and cap.
XXXIV. Но муж любил ее сердечно, В ее затеи не входил, Во всем ей веровал беспечно, А сам в халате ел и пил; Покойно жизнь его катилась; Под вечер иногда сходилась Соседей добрая семья, Нецеремонные друзья, И потужить и позлословить И посмеяться кой о чем. Проходит время; между тем Прикажут Ольге чай готовить, Там ужин, там и спать пора, И гости едут со двора.	XXXIV Йæ лæг æм иузæрдыгæй хъусы, Æууæнды йыл æмæ йын циу: Йæхибар ауагъта йæ усы, Хæрд æмæ нозты ’рдæм фæци. Уыдис йæ цард æнцой, æвæлмон. Изæры ’рдæм-иу каст æнхъæлмæ Йæ сыхæгтæм, уыдысты дзырд,— Ыстæм хатт кодтой ам æмбырд. Æрвыстой дам-думты сæ рæстæг. Куы фæвæййынц ызнæгты ’фхæрд, Сæ цайтæ — нозт, æхсæвæр — хæрд, Уæд сын ысхорз кæнынц сæ рæзтæ, Ома фынæй афон кæм у, Уым ныр уæ хæдзæрттæм цæут.	XXXIV Her loving spouse with approbation left her to follow her own line, trusted her without hesitation, and wore his dressing-gown to dine. His life went sailing in calm weather; sometimes the evening brought together neighbours and friends in kindly group, a plain, unceremonious troop, for grumbling, gossiping and swearing and for a chuckle or a smile. The evening passes, and meanwhile here's tea that Olga's been preparing; after that, supper's served, and so bed-time, and time for guests to go.
XXXV. Они хранили в жизни мирной Привычки милой старины; У них на масленице жирной Водились русские блины; Два раза в год они говели; Любили круглые качели, Подблюдны песни, хоровод; В день Троицын, когда народ Зевая слушает молебен, Умильно на пучок зари Они роняли слезки три; Им квас как воздух был потребен, И за столом у них гостям Носили блюда по чинам.	XXXV Зæронд æгъдау сæм уыд йæ тынгыл, Фæткыл нæ уыдысты æрмист: Æрвыл цæрвисæны сæ фынгыл Уырыссаг лауызтæ уыдис. Æрвылаз ком æнæмæнг дардтой, Тымбыл херæйыл хъазын уарзтой, Ыстæй куывдтон зарджытæ, хъазт,— Кæрдæгхæссæн сæм диссаг каст, Æмæ-иу сауджыны мæнг аргъуыд Фæци, æвдыстой уыдон уæд Тыхлæмæрст мур сыгæй сæ мæт. Уæлдæфау сын къуымæл зынаргъ уыд, Уыд уазæгæн йæ чин нымад, Уыд чинхистæрæй фынгыл бадт.	XXXV Throughout their life, so calm, so peaceful, sweet old tradition was preserved: for them, in Butterweek the greaseful, Russian pancakes were always served; < ... ... > they needed kvas like air; at table their guests, for all they ate and drank, were served in order of their rank.
XXXVI. И так они старели оба. И отворились наконец Перед супругом двери гроба, И новый он приял венец. Он умер в час перед обедом, Оплаканный своим соседом, Детьми и верною женой Чистосердечней, чем иной. Он был простой и добрый барин, И там, где прах его лежит, Надгробный памятник гласит: Смиренный грешник, Дмитрий Ларин, Господний раб и бригадир Под камнем сим вкушает мир.	XXXVI Зæры бон та кæд кодта ’рæджы,— Зæронды бон нæ зоны ’рæджы, Сæ азтæ ку’ аивгъуыдтой, уæд Фæссихор иуахæмы лæджы Йæ уаты ’рыййæфта мæлæт. Хуымæтæг, барон лæг уыд рагæй Æмæ йыл хионæй, сыхагæй Уæлдай зæрдиагæй куыдтой, Кæнынц ныры уонг дæр йæ кой. Йæ цырт — йæ ингæны дыуарыл Нырма дæр номарæн фыст ис: Уæлæуыл сабыр лæг уыдис, Æнæхъыгдард лæг, Дмитри Ларин, Хуыцауæн уарзон, бригадир, Æмæ йын уæд дзæнæт хаир.	XXXVI And so they lived, two ageing mortals, till he at last was summoned down into the tomb's wide open portals, and once again received a crown. Just before dinner, from his labours he rested — wept for by his neighbours, his children and his faithful wife, far more than most who leave this life. He was a good and simple barin; above the dust of his remains the funeral monument explains: "A humble sinner, Dimitry Larin, beneath the stone reposes here, servant of God, and Brigadier.''
XXXVII. Своим пенатам возвращенный, Владимир Ленский посетил Соседа памятник смиренный, И вздох он пеплу посвятил; И долго сердцу грустно было. «Poor Yorick! — молвил он уныло, — Он на руках меня держал. Как часто в детстве я играл Его Очаковской медалью! Он Ольгу прочил за меня, Он говорил: дождусь ли дня?..» И, полный искренней печалыо, Владимир тут же начертал Ему надгробный мадригал.	XXXVII Фыдыуæзæгмæ та куы ’ртахти Владимир Ленски, уæд фæцырд Сыхаджы ингæнмæ уайтагъддæр, Уырзæй йын басгæрста йæ цырт. Æрхæндæгæй уый касти цыртмæ. Ыстæй: «Бецау дæ бон,— ысдзырдта,— Æз-иу йæ хъæбысмæ хызтæн Æмæ-иу хъазыдтæн ыстæй Очаковы хæстон медалæй... Фæндыд æй махимæ лымæн, — Лæвæрдта Олгъайы мæнæн... Ыстæй куыддæр фæджих, Зынгхуыстыл ранывæзта стих.	XXXVII Lensky, restored to his manorial penates, came to cast an eye over his neighbour's plain memorial, and offer to that ash a sigh; sadly he mourned for the departed. "Poor Yorick,'' said he, broken-hearted: "he dandled me as a small boy. How many times I made a toy of his Ochakov decoration! He destined Olga's hand for me, kept asking: "shall I live to see"...'' so, full of heart-felt tribulation, Lensky composed in autograph a madrigal for epitaph.
XXXVIII. И там же надписью печальной Отца и матери, в слезах, Почтил он прах патриархальный... Увы! на жизненных браздах Мгновенной жатвой поколенья, По тайной воле провиденья, Восходят, зреют и падут; Другие им вослед идут... Так наше ветреное племя Растет, волнуется, кипит И к гробу прадедов теснит. Придет, придет и наше время, И наши внуки в добрый час Из мира вытеснят и нас!	XXXVIII Тæккæ уым сагъæссаг ныхасæй Йæ фыдæлтæн дæр загъта рухс,— Кæугæйæ балæууыд сæ разы... Мæтæй бæргæ нæу иу дæр цух, Фæлæ цы чындæуа!.. Хуыцауæй Дзыллæтæн баззади æгъдауæн. Фæлтæр фæлтæр ивгæ цæуы — Фыдæлтыл байзæддаг кæуы. Нæ рогзонд фæсивæд дæр рæвдзæй Цæуы хæрдмæ, тыхсы, цæры, Фыдæлты ингæнмæ тæры. Нæ ивæн сау дуг дæр æрцæудзæн, Æмæ нæ байзæддаг уайтагъд Фæсурдзæн а-дунейæ мах.	XXXVIII There too, he honoured, hotly weeping, his parents' patriarchal dust with lines to mark where they were sleeping... Alas! the generations must, as fate's mysterious purpose burrows, reap a brief harvest on their furrows; they rise and ripen and fall dead: others will follow where they tread... and thus our race, so fluctuating, grows, surges, boils, for lack of room presses its forebears to the tomb. We too shall find our hour is waiting; it will be our descendants who out of this world will crowd us too.
XXXIX. Покамест упивайтесь ею, Сей легкой жизнию, друзья! Ее ничтожность разумею, И мало к ней привязан я; Для призраков закрыл я вежды; Но отдаленные надежды Тревожат сердце иногда: Без неприметного следа Мне было б грустно мир оставить. Живу, пишу не для похвал; Но я бы, кажется, желал Печальный жребий свой прославить, Чтоб обо мне, как верный друг, Напомнил хоть единый звук.	XXXIX Хæлæрттæ, цалынмæ уæ рад у, Уæдмæ уæ царды æй кæнут! Мæ цæсты ницæуыл нымад у, Æмæ дзы хизын æз мæ уд. Æз амондмæ бæлгæ нæ джитын, Мæ къух æз ауыгътон мæнг цинтыл, Фæлæ мын хаттæй-хатт уæддæр Мæ зæрдæ сагайы цыдæр: Тæрсын, куы ныммæлон æгадæй. Цæрын, фыссын,— цытыл хъуыды Мæ сæры нæй. Мæн уый фæнды, Мæн дæр куы базониккой адæм, Куы фæуид ме стихтæй мæ ном Зæххыл аив мысинаг сом.	XXXIX So glut yourselves until you're sated on this unstable life, my friends! its nullity I've always hated, I know too surely how it ends. I'm blind to every apparition; and yet a distant admonition of hope sometimes disturbs my heart; it would be painful to depart and leave no faint footprint of glory... I never lived or wrote for praise; yet how I wish that I might raise to high renown my doleful story, that there be just one voice which came, like a true friend, to speak my name.
XL. И чье-нибудь он сердце тронет; И, сохраненная судьбой, Быть может, в Лете не потонет Строфа, слагаемая мной; Быть может (лестная надежда!), Укажет будущий невежда На мой прославленный портрет И молвит: то-то был поэт! Прими ж мои благодаренья, Поклонник мирных Аонид, О ты, чья память сохранит Мои летучие творенья, Чья благосклонная рука Потреплет лавры старика!	XL Ыстæй куы цин, куы та фыдохыл Куы ’фтауид адæмы мæ фыст, Уæд чи зоны нæ уаид рохы Мæ ном дæр,— дзыллæйы ’хсæн хъуыст. Уæд чи зоны (цытуарз ныфсытæ!) Зæгъа æнæфенд лæг фырдзытæн, Куы фена ме стауæн портрет, Зæгъгæ, гъе, уый уыд, гъе поэт! Æз бузныг развæлгъау нæ фырттæй Уыдзынæн ингæны, мæрдты, Лæууой кæд искæйы зæрдыл Мæ рогвæд уацмыстæ, мæ дзырдтæ, Кæд адæмы куы хъæуа кад, Уæд уа мæ зæронд сæр нымад.	XL And someone's heart will feel a quiver, for maybe fortune will have saved from drowning's death in Lethe river the strophe over which I slaved; perhaps — for flattering hope will linger — some future dunce will point a finger at my famed portrait and will say: he was a poet in his day. I thank him without reservation, the peaceful Muses' devotee, whose memory will preserve for me the fleeting works of my creation, whose kindly hand will ruffle down the laurel in the old man's crown!
ГЛАВА ТРЕТЬЯ	ÆРТЫККАГ СÆР	Chapter Three
Elle etait fille, elle etait amoureuse. *Malfilatre*	Уый уыдис чызг Æмæ уарзта кæйдæр. Малфилатр.	Elle etait fille, elle etait amoureuse. Malfilatre
I «Куда? Уж эти мне поэты!» — Прощай, Онегин, мне пора. «Я не держу тебя; но где ты Свои проводишь вечера?» — У Лариных. — «Вот это чудно. Помилуй! и тебе не трудно Там каждый вечер убивать?» — Ни мало. — «Не могу понять. Отселе вижу, что такое: Во-первых (слушай, прав ли я?), Простая, русская семья, К гостям усердие большое, Варенье, вечный разговор Про дождь, про лён, про скотный двор...»	I «Кæдæм? О ацы хъал поэттæ!» — «Хæрзбон, Онегин, æз цæуын».— «Ай-ай, дæ сæр та тыргъæй феддæ, Фæлæ кæдæм цæуыс, зæгъ мын?» — «Æз? Ларинтæм».— «Йе, уый дын диссаг! Фæлæу, дæ зæрдæ йыл нæ риссы Дæ рæстæг сæфыныл, æппын?» — «Æппындæр нæ».— «Фæлæу, зæгъ мын, Цы вæййы уым? Æз афтæ ’нхъæлын: Фæкæнынц ce стуртыл ныхас, Сæ хоры кæнд куыд уыдзæн, цас; Сæ уазджытыл хæрдæй узæлын, Ыстæй ма ист’ ахæм хъылма... Цы дзы вæййы æндæр, зæгъ ма?» —	I "You're off? why, there's a poet for you!'' "Goodbye, Onegin, time I went.'' "Well, I won't hold you up or bore you; but where are all your evenings spent?'' "At the Larins'!'' "But how mysterious. For goodness' sake, you can't be serious killing each evening off like that?'' "You're wrong.'' "But what I wonder at is this — one sees from here the party: in first place — listen, am I right? — a simple Russian family night: the guests are feasted, good and hearty, on jam, and speeches in regard to rains, and flax, and the stockyard.''
II. — Я тут еще беды не вижу. «Да, скука, вот беда, мой друг». — Я модный свет ваш ненавижу; Милее мне домашний круг, Где я могу... — «Опять эклога! Да полно, милый, ради бога. Ну что ж? ты едешь: очень жаль. Ах, слушай, Ленской; да нельзя ль Увидеть мне Филлиду эту, Предмет и мыслей, и пера, И слез, и рифм et cetera?.. Представь меня». — Ты шутишь. — «Нету». — Я рад. — «Когда же?» — Хоть сейчас. Они с охотой примут нас.	II «Æмæ цæмæй y уый мæгуырау?» — «Æлгъæд, æнкъард дзы кæны лæг».— «Фæбадт уæ уæздан цард мæ хъуыры, Сындзау,— нæ йæм кæнын хæлæг, Мæнæн æхцондæр y хъæууон цард...» — «Цæй, дзур та даргъ ыстихтæ, бонцау... Ныууадз-ма сæ... Цæугæ?.. Цæмæн? Фæлæу-ма, Ленски, дзырдæн, мæн Дæ фæдыл балцы къах куы саид, Уæд уыцы сау рæсугъд чызгæн, Поэты зарджыты хъыгæн, Йæ зæды хайæн фенæн уаид?» «Цæуылнæ».— «Кæд цымæ?» — «Кæд дæ Фæнды, уæд цом. Ысты цæттæ	II "I don't see what's so bad about it.'' "Boredom, that's what so bad, my friend.'' "Your modish world, I'll do without it; give me the homely hearth, and lend...'' "You pile one eclogue on another! for God's sake, that will do. But, brother, you're really going? Well, I'm sad. Now, Lensky, would it be so bad for me to glimpse this Phyllis ever with whom your thoughts are so obsessed — pen, tears, and rhymes, and all the rest? Present me, please.'' "You're joking.'' "Never.'' "Gladly.'' "So when?'' "Why not tonight? They will receive us with delight.''
III. Поедем. — Поскакали други, Явились; им расточены Порой тяжелые услуги Гостеприимной старины. Обряд известный угощенья: Несут на блюдечках варенья, На столик ставят вощаной Кувшин с брусничною водой, ....................................... ....................................... ....................................... .......................................	III Нæ фысымтæ».— Уайтагъд сæ бæхтыл Ныууадысты æмæ сыл цин Куыд нæ кодта æргомыздæхтæй Сæ фысым — уазæгуарз æфсин. Сæ фынджы ’гъдау бæлвырд, бæрæг уыд: Хынцынц сыхсыдоны мырæгæй, Ыстæй адджинагæй, хæрдæй Лæгæн ысулæфæн дæр нæй. …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… ……………………………………………	III "Let's go.'' The friends, all haste and vigour, drive there, and with formality are treated to the fullest rigour of old-lime hospitality. The protocol is all one wishes: the jams appear in little dishes; on a small table's oilcloth sheen the jug of bilberry wine is seen.
IV. Они дорогой самой краткой Домой летят во весь опор. Теперь послушаем украдкой Героев наших разговор: — Ну что ж, Онегин? ты зеваешь. — — «Привычка, Ленской». — Но скучаешь Ты как-то больше. — «Нет, равно. Однако в поле уж темно; Скорей! пошел, пошел, Андрюшка! Какие глупые места! А кстати: Ларина проста, Но очень милая старушка, Боюсь: брусничная вода Мне не наделала б вреда.	IV Сæ бæхтыл лæппутæ фæтæрынц Сæхимæ фæсфæндæгтыл цырд Æмæ сæм байхъусæм, кæддæра Цæуыл y ацы ’хсæв сæ дзырд. «Онегин, куыд! дæ ком ивазыс?» «Мæ ахуыр афтæ у»,— «Нæ уадзыс Дæ ахуыр ам дæр?» — «Уый дзы нæй. Фæлæ ныл баталынг сæрæй. Андрюшкæ, тагъд! Фæцагай бæхты. Зæгъынц, нæу ацы ран æдас. Зæронд ус Ларина фæкаст Мæнмæ йæ чызджытæй дзæбæхдæр. Тæрсын: сыхсыйы дон мыййаг Мæнæн куы разына ызнаг.	IV And home was now their destination; as by the shortest way they flew, this was our heroes' conversation secretly overheard by you. "You yawn, Onegin?'' "As I'm used to.'' "This time I think you've been reduced to new depths of boredom.'' "No, the same. The fields are dark, since evening came. Drive on, Andryushka! quicker, quicker! the country's pretty stupid here! oh, a propos: Larin's a dear simple old lady; but the liquor — I'm much afraid that bilberry wine won't benefit these guts of mine.''
V. Скажи: которая Татьяна?» — Да та, которая грустна И молчалива, как Светлана, Вошла и села у окна. — «Неужто ты влюблен в меньшую?» — А что? — «Я выбрал бы другую, Когда б я был, как ты, поэт. В чертах у Ольги жизни нет. Точь-в-точь в Вандиковой Мадоне: Кругла, красна лицом она, Как эта глупая луна На этом глупом небосклоне». Владимир сухо отвечал И после во весь путь молчал.	V Зæгъ-ма: кæцы сæ уыд Татянæ?» «Æнкъард сæ чи уыд, уый. Æнцад, Цыма йæ сих уыди Светланæ, Гъе уыйау фæрсаджы раз бадт».— «Ды уарзыс кæстæры æнхъæл дæн?» — «Уæд цы?» «Дæуау поэт нæ фæдæн, Æндæра равзæрстаин уæд Æз хистæры,— æнæлаз зæд, Фæлæ æдзард зæдау y кæстæр. Йæ цæсгом нарст æмæ сырхæй Лæууы, куыд уæлæ уыцы мæй Æдылы арв ’астæу ныхæстæй».— Владимир ма цыдæртæ цъус Ысдзырдта, стæй бынтон ныхъхъус.	V "But tell me, which one was Tatyana?'' "She was the one who looked as still and melancholy as Svetlana, and sat down by the window-sill.'' "The one you love's the younger daughter?'' "Why not?'' "I'd choose the other quarter if I, like you, had been a bard. Olga's no life in her regard: the roundest face that you've set eyes on, a pretty girl exactly like any Madonna by Van Dyck: a dumb moon, on a dumb horizon.'' Lensky had a curt word to say and then sat silent all the way.
VI. Меж тем Онегина явленье У Лариных произвело На всех большое впечатленье И всех соседей развлекло. Пошла догадка за догадкой. Все стали толковать украдкой, Шутить, судить не без греха, Татьяне прочить жениха; Иные даже утверждали, Что свадьба слажена совсем, Но остановлена затем, Что модных колец не достали. O свадьбе Ленского давно У них уж было решено.	VI Онегин Ларинтæм кæй уыди, Уый айхъуыст сыхæгтыл æваст. Цыма сыл арвы цæлхъ фæцыди, Йе уыйау ce ’ппæтмæ фæкаст. Сæ ныхас алырдæм дæр барынц, Фæсфæдæй дам-думтæ лыуарынц, Фæлæ æмхуызон, иу — сæ кой: Татянæ, дам, кæндзæни мой. Сæ иутæ афтæ дæр нымадтой: Сæ чындзæхсæв, дам, y цæттæ, Фæлæ чысыл цух y уæддæр,— Нырма, дам, къухдарæн нæ ардтой. А-Ленскийы хъуыддаг бæлвырд Сæрæйдæр сыхæгтæн лыг уыд.	VI Meanwhile the news of Eugene coming to the Larins' had caused a spout of gossip, and set comment humming among the neighbours round about. Conjecture found unending matter: there was a general furtive chatter, and jokes and spiteful gossip ran claiming Tatyana'd found her man; and some were even testifying the marriage plans were all exact but held up by the simple fact that modish rings were still a-buying. Of Lensky's fate they said no more — they'd settled that some years before.
VII. Татьяна слушала с досадой Такие сплетни; но тайком С неизъяснимою отрадой Невольно думала о том; И в сердце дума заронилась; Пора пришла, она влюбилась. Так в землю падшее зерно Весны огнем оживлено. Давно ее воображенье, Сгорая негой и тоской, Алкало пищи роковой; Давно сердечное томленье Теснило ей младую грудь; Душа ждала... кого-нибудь,	VII Татянæйæн, ай-ай, хъыг уыди, Мæнг дзы кæй дзырдтой, уый, æрмæст Йæхи дæр сусæгæй фæндыди, Куы ’рцæуид уыцы дам æххæст. Йæ зæрдæйæ мæтаг фæнд нал хауд — Лæппуйы бауарзта фыццаг хатт. Раст афтæ уалдзæджы ныххауд Хор сау мæры, уæд уадзы тау. Чызгайæн рагæй уыд йæ хъуыды Адджын, æхцон мондагæй тыхст, Зæрдæйы сагъæс ыл фæтых, Цыдæр æбуалгъ хорз æй æрхъуыди; Ныр уымæн айстаид йæ зын Æрмæстдæр... саг лæджы фæзынд.	VII Tatyana listened with vexation to all this tattle, yet at heart in indescribable elation, despite herself, rehearsed the part: the thought sank in, and penetrated: she fell in love — the hour was fated... so fires of spring will bring to birth a seedling fallen in the earth. Her feelings in their weary session had long been wasting and enslaved by pain and languishment; she craved the fateful diet; by depression her heart had long been overrun: her soul was waiting... for someone.
VIII. И дождалась... Открылись очи; Она сказала: это он! Увы! теперь и дни и ночи, И жаркий одинокий сон, Всё полно им; всё деве милой Без умолку волшебной силой Твердит о нем. Докучны ей И звуки ласковых речей, И взор заботливой прислуги. В уныние погружена, Гостей не слушает она И проклинает их досуги, Их неожиданный приезд И продолжительный присест.	VIII Фæзынд!.. Йæ цæстытæ æрсæрфта Æмæ уыны: фæзынд, уæвы! Йæ иунæг сагъæссаг æхсæвты Ныр уымæй райдайы йæ фын. Фæдзуры алцыдæр чызгайæн Йæ саг усгур — йæ уды хайыл Æмæ йæ нал æндавы ныр Аив, хæлар ныхасы мыр, Ыстæй æххуырст чызджы лæггад дæр. Фæбады таргъуызæй æицад, Вæййынц ын уазджытæ æнад — Сæ хæрд дæр, ce ’гъдауыл æрбадт дæр; Ыстæй сæ ’виппайды фæзынд У Таняйы зæрдæйæн зын.	VIII Tatyana now need wait no longer. Her eyes were opened, and she said "this is the one!'' Ah, ever stronger, in sultry sleep, in lonely bed, all day, all night, his presence fills her, by magic everything instils her with thoughts of him in ceaseless round. She hates a friendly voice's sound, or servants waiting on her pleasure. Sunk in dejection, she won't hear the talk of guests when they appear; she calls down curses on their leisure, and, when one's least prepared for it their tendency to call, and sit.
IX. Теперь с каким она вниманьем Читает сладостный роман, С каким живым очарованьем Пьет обольстительный обман! Счастливой силою мечтанья Одушевленные созданья, Любовник Юлии Вольмар, Малек-Адель и де Линар, И Вертер, мученик мятежный, И бесподобный Грандисон, Который нам наводит сон, — Все для мечтательницы нежной В единый образ облеклись, В одном Онегине слились.	IX Ныр ын куыд æхцон у, куы кæсы Фырадджын уарзоны роман; Йæ уд æхцон сайдæй ирхæфсы,— Адджын уарзонадыл роман; Йæ зæрдæ сайд митыл ирхæфсы, Ныр афтæ амоны йæ ран. Цы нæ у, цы, йæ бон бæллицæн,— Уый мæрдты ’гас кæны йæхицæн: Татянæйæн æвзонг Волмар, Малек-Адел æмæ Линар,- Ыстæй æвирхъау уарзты артæй Сыгъд Вертер, ноджы Грандисон (Ныр махæн чи нал y æхцон) — Йæ уарзон чингуыты хъайтартæ Ныр систы иу лæгау сæ фондз,— Уый уыд Онегины фæлгонц.	IX Now, she devours, with what attention, delicious novels, laps them up; and all their ravishing invention with sheer enchantment fills her cup! These figures from the world of seeming, embodied by the power of dreaming, the lover of Julie Wolmar, and Malek Adel, de Linar, and Werther, martyred and doom-laden, and Grandison beyond compare, who sets me snoring then and there — all for our tender dreamy maiden are coloured in a single tone, all blend into Eugene alone.
X. Воображаясь героиней Своих возлюбленных творцов, Кларисой, Юлией, Дельфиной, Татьяна в тишине лесов Одна с опасной книгой бродит, Она в ней ищет и находит Свой тайный жар, свои мечты, Плоды сердечной полноты, Вздыхает и, себе присвоя Чужой восторг, чужую грусть, В забвенье шепчет наизусть Письмо для милого героя... Но наш герой, кто б ни был он, Уж верно был не Грандисон.	X Йæ уарзон чингуыты цы рис и, Уый Таняйæн йæ уд хæры; Йæхи æнхъæлы куы Кларисæ, Куы Юля, афтæмæй цæры. Æд чиныг уый фæзилы хъæды; Ныр уымæн чиныг дæр æгъгъæд у, Цæмæй йæ бæллицтæ уына, Дзæбæхмæ рацæугæ фынау; Уый искæй рухс цин æмæ сармæ, Цыма йæхæдæг у, тыхсы Æмæ йæхимидæг фыссы Фыстæг йæ уарзондæр хъайтармæ... Нæ хъайтары цы фæнды схон, Æрмæст нæ уыди Грандисон.	X Seeing herself as a creation — Clarissa, Julie, or Delphine — by writers of her admiration, Tatyana, lonely heroine, roamed the still forest like a ranger, sought in her book, that text of danger and found her dreams, her secret fire, the full fruit of her heart's desire; she sighed, and in a trance coopted another's joy, another's breast, whispered by heart a note addressed to the hero that she'd adopted. But ours, whatever he might be, ours was no Grandison — not he.
XI. Свой слог на важный лад настроя, Бывало, пламенный творец Являл нам своего героя Как совершенства образец. Он одарял предмет любимый, Всегда неправедно гонимый, Душой чувствительной, умом И привлекательным лицом. Питая жар чистейшей страсти, Всегда восторженный герой Готов был жертвовать собой, И при конце последней части Всегда наказан был порок, Добру достойный был венок.	XI Фыссæгæн-иу бæрзонд уыд йе стил; Хъайтар-иу афтæ уыд нывгонд, Цыма йын гас дунейыл фесты Æппæт хæрзиуджытæ дæр конд. Уæддæр-иу æй, мæгуыр, нæ уарзтой — Фыдæх æм, раст уæвгæйæ, хастой; Уæздан уд, зондæй уыд æххæст, Йæ уындмæ та нæ лæууыд цæст. Йæхи-иу мардта уый чызгайыл, Зæгъгæ, сæр бахъуыди, уæд-иу Уый топпмæ сарæзта йæ риу; Стæй уацмысы кæройнаг хайы Хæрзæбон кады сæйраг уыд, Фыдбылыз та-иу сæфт æрцыд.	XI Lending his tone a grave inflection, the ardent author of the past showed one a pattern of perfection in which his hero's mould was cast. He gave this figure — loved with passion, wronged always in disgraceful fashion — a soul of sympathy and grace, and brains, and an attractive face. Always our fervid hero tended pure passion's flame, and in a trice would launch into self-sacrifice; always before the volume ended due punishment was handed down to vice, while virtue got its crown.
XII. А нынче все умы в тумане, Мораль на нас наводит сон, Порок любезен — и в романе, И там уж торжествует он. Британской музы небылицы Тревожат сон отроковицы, И стал теперь ее кумир Или задумчивый Вампир, Или Мельмот, бродяга мрачный, Иль Вечный Жид, или Корсар, Или таинственный Сбогар. Лорд Байрон прихотью удачной Облек в унылый романтизм И безнадежный эгоизм.	XII Ныр та дзыллæйы зонд æмпылы; Æгъдау ма чи кæны æххæст, Ныр та романы дæр фыдбылыз Цытыл, уæлахизыл фæхæст. Бритайнаг музæйы мæнг дзырдтæ Уырыссаг сонт чызджы æрсырдтой; Йæ сонт удæн фæцис хаир Ныр та хъуыдыйыл хæст Вампир, Кæнæ Мелмот, кæйдæр дзæгъæлдзу, Мыггагмæ дзуттаг, йе Корсар, Кæнæ та саухъысмæт Сбогар. Лорд Байрон, хорздзинад æнхъæлцау, Цытыл фæдардта романтизм Æмæ дзы стыхта эгоизм.	XII Today a mental fog enwraps us, each moral puts us in a doze, even in novels, vice entraps us, yes, even there its triumph grows. Now that the British Muse is able to wreck a maiden's sleep with fable, the idol that she'll most admire is either the distrait Vampire, Melmoth, whose roaming never ceases, Sbogar, mysterious through and through, the Corsair, or the Wandering Jew. Lord Byron, with his shrewd caprices, dressed up a desperate egoism to look like sad romanticism.
XIII. Друзья мои, что ж толку в этом? Быть может, волею небес, Я перестану быть поэтом, В меня вселится новый бес, И, Фебовы презрев угрозы, Унижусь до смиренной прозы; Тогда роман на старый лад Займет веселый мой закат. Не муки тайные злодейства Я грозно в нем изображу, Но просто вам перескажу Преданья русского семейства, Любви пленительные сны Да нравы нашей старины.	XIII Æниу ыл æз мæ маст цы калын? Фæлæу, кæд зæдтæн y a фæндон, Уæд чи зоны поэт æз нал уон, Фырнымд прозаиктæй ысуон; Уæд æз нæ фысджыты фыдæнæн Бæзджын, æрмæрины фæтæнæн Романтæ райдаин фыссын,— Зæрырдæм кæд нæ уаид зын. Æз сæ лæгмарджыты фыдвæндтæ Мыййаг нæ равдисин хъæбæр; Мæнæн мæ дзуринаджы сæр: Нæ уырысы зæронд æгъдæуттæ, Нæ царды таурæгътæ, нæ зын Æмæ зæрдиаг уарзты фын.	XIII In this, dear reader, if you know it, show me the sense. Divine decree may wind up my career as poet; perhaps, though Phoebus warns, I'll see installed in me a different devil, and sink to prose's humble level: a novel on the established line may then amuse my glad decline. No secret crimes, and no perditions, shall make my story grim as hell; no, quite naively I'll retell a Russian family's old traditions; love's melting dreams shall fill my rhyme, and manners of an earlier time.
XIV. Перескажу простые речи Отца иль дяди старика, Детей условленные встречи У старых лип, у ручейка; Несчастной ревности мученья, Разлуку, слезы примиренья, Поссорю вновь, и наконец Я поведу их под венец... Я вспомню речи неги страстной, Слова тоскующей любви, Которые в минувши дни У ног любовницы прекрасной Мне приходили на язык, От коих я теперь отвык.	XIV Ныффыссин æз, фыд-иу куыд дзырдта Хуымæтæг, зонд-зонæн ныхас; Лæппу та фембæлын куыд куырдта Чызгайæ донбылмæ æввахс. Æз — равдисин, цы y дызæрдыг, Куыд хизы сау мастæн йæ сæрты; Цæссыгтæ, хыл æмæ фидыд, Ыстæй сæ чындзæхсæв æвыд... Æз ’рымысин адджын ныхæстæ: Рыстзæрдæ уарзоны ныхас, Кæддæр мæхи уарзоны раз Кæй дзырдтон æз æвзагæлвæстæй, Фæлæ кæй ферох кодтон ныр, Мæ риуы чи баци æмыр.	XIV I'll catalogue each simple saying in father's or old uncle's book, and tell of children's plighted playing by ancient limes, or by a brook; and after jealousy's grim weather I'll part them, bring them back together; I'll make them spar another round, then to the altar, to be crowned. I'll conjure up that swooning fashion of ardent speech, that aching flow of language which, so long ago, facing a belle I loved with passion, my tongue kept drawing from the heart — but now I've rather lost the art.
XV. Татьяна, милая Татьяна! С тобой теперь я слезы лью; Ты в руки модного тирана Уж отдала судьбу свою. Погибнешь, милая; но прежде Ты в ослепительной надежде Блаженство темное зовешь, Ты негу жизни узнаешь, Ты пьешь волшебный яд желаний, Тебя преследуют мечты: Везде воображаешь ты Приюты счастливых свиданий; Везде, везде перед тобой Твой искуситель роковой.	XV Татянæ, ды — мæ зæрдæдарæн! Æз дæр кæнын дæ мастыл — cap; Ды уарзтæн, зæрдæты æлдарæн, Дæ амонд бакодтай йæ бар. Ды сæфыс, йе, фæлæ æхцонæн Дæхимæ райгæ ныфс æрхоныс; Гæзæмæ, кадавар — дæ ныфс, Уæддæр дзы буц рæвдыд уыныс,— Фæндиæгты хъæстæ ныуазыс; Æрцахста дæ рæусæнтты хыз Æмæ кæмдæриддæр уыныс Аив æмбæлæн ран дæ разы; Дæ разы, уддзыд кæм нæу, уым Æдзух дæ фыдбылыз лæууы.	XV Tatyana dear, with you I'm weeping: for you have, at this early date, into a modish tyrant's keeping resigned disposal of your fate. Dear Tanya, you're condemned to perish; but first, the dreams that hope can cherish evoke for you a sombre bliss; you learn life's sweetness, and with this you drink the magic draught of yearning, that poison brew; and in your mind reverie hounds you, and you find shelter for trysts at every turning; in front of you, on every hand, you see your fated tempter stand.
XVI. Тоска любви Татьяну гонит, И в сад идет она грустить, И вдруг недвижны очи клонит, И лень ей далее ступить. Приподнялася грудь, ланиты Мгновенным пламенем покрыты, Дыханье замерло в устах, И в слухе шум, и блеск в очах... Настанет ночь; луна обходит Дозором дальный свод небес, И соловей во мгле древес Напевы звучные заводит. Татьяна в темноте не спит И тихо с няней говорит:	XVI Татянæйы йæ мæт нæ уадзы: Куы сцин кæны, куы та кæуы, Куы ’виппайды йæ сæр æруадзы, Йæ бынат арвдзæфау лæууы; Куы акæлы уысммæ йæ сур хид. Йæ цæсгом адары сырх-сырхид, Тыхсы, улæфын ын фæзын, Йæ цæстытæ æппарынц зынг... Æрталынг. Мæй йæ фæндаг дары Уæлæрвты, хъарагъулау, раст; Æрбайхъуыст булæмæргъы уаст — Кæмдæр цъæхснаг хъæлæсæй зары. Фæлыгъд Татянæйы хуыссæг, Дыджызæйæн зæгъы сындæг:	XVI Tatyana, hunted by love's anguish, has made the park her brooding-place, suddenly lowering eyes that languish, too faint to stir a further pace: her bosom heaves, her cheeks are staring scarlet with passion's instant flaring, upon her lips the breathing dies, noise in her ears, glare in her eyes... then night comes on; the moon's patrolling far-distant heaven's vaulted room; a nightingale, in forest gloom, sets a sonorous cadence rolling — Tatyana, sleepless in the dark, makes to her nurse low-voiced remark:
XVII. «Не спится, няня: здесь так душно! Открой окно, да сядь ко мне». — Что, Таня, что с тобой? — «Мне скучно, Поговорим о старине». — О чем же, Таня? Я, бывало, Хранила в памяти не мало Старинных былей,небылиц Про злых духов и про девиц; А нынче всё мне тёмно, Таня: Что знала, то забыла. Да, Пришла худая череда! Зашибло... — «Расскажи мне, няня, Про ваши старые года: Была ты влюблена тогда?»	XVII «Мæ хуыссæг алыгъди: æнуд у! Æрбакæ фæрссаг, ам ысбад...» — «Цы кæныс, Таня?» — «Зæрдæ дуды Кæддæры митыл дзур, мæ мад».— «Цы дын дзурон, мæ хур, кæддæр-иу Бæргæ уыд таурæгътæ мæ сæры, Цы нæ уыд, уый тыххæй; ыстæй Цы уыд, цытæ федтон цæстæй; Фæлæ мæ ферох ис, мæ зæрдæ, Цы зыдтон, уый дæр... ныр мæнæн Мæ зонд нытталынг ис, фæдæн!» — «Куы мын дзырдтай кæддæр цыдæртæ,— Мæн та сæм байхъусын фæнды: Чызгæй нæ уарзтай искæй ды?»	XVII "I can't sleep, nyanya: it's so stifling! open the window, sit down near.'' "Why, Tanya, what...?'' "All's dull and trifling. The olden days, I want to hear...'' "What of them, Tanya? I was able, years back, to call up many a fable; I kept in mind an ancient store of tales of girls, and ghosts, and lore: but now my brain is darkened, Tanya: now I've forgotten all I knew. A sorry state of things, it's true! My mind is fuddled.'' "Tell me, nyanya, your early life, unlock your tongue: were you in love when you were young?''
XVIII. — И, полно, Таня! В эти лета Мы не слыхали про любовь; А то бы согнала со света Меня покойница свекровь. — «Да как же ты венчалась, няня?» — Так, видно, бог велел. Мой Ваня Моложе был меня, мой свет, А было мне тринадцать лет. Недели две ходила сваха К моей родне, и наконец Благословил меня отец. Я горько плакала со страха, Мне с плачем косу расплели, Да с пеньем в церковь повели.	XVIII «Цытæ дзурыс! Цы зыдтам мах та... Æз ма хæрз сывæллон уыдтæн... Цæй уарзон!.. Барвыстаид уайтагъд Мæн ме ’фсин фырнадæй мæрдтæм».— «Уæдæ куыд ацыдтæ чындзы та?»— «Хуыцауы барвæндæй... Цы зыдтам... Мæныл æртындæс азы цыд, Уæд Ваня та мæ кæстæр уыд. Мæ фыдмæ иу фырдзырд фидауæг Дыууæ къуыридæргъы фæцыд Æмæ ысразы ис мæ фыд. Кæм уыдис мæн фæрсæг, рæвдауæг, Мæхи æргæвстон, фæлæ цы,-— Уайтагъд мæ арвыстой чындзы.	XVIII "What nonsense, Tanya! in those other ages we'd never heard of love: why, at the thought, my husband's mother had chased me to the world above.'' "How did you come to marry, nyanya?'' "I reckon, by God's will. My Vanya was younger still, but at that stage I was just thirteen years of age. Two weeks the matchmaker was plying to see my kin, and in the end my father blessed me. So I'd spend my hours in fear and bitter crying. Then, crying, they untwined my plait, and sang me to the altar-mat.
XIX. И вот ввели в семью чужую... Да ты не слушаешь меня... — «Ах, няня, няня, я тоскую, Мне тошно, милая моя: Я плакать, я рыдать готова!..» — Дитя мое, ты нездорова; Господь помилуй и спаси! Чего ты хочешь, попроси... Дай окроплю святой водою, Ты вся горишь... — «Я не больна: Я... знаешь, няня... влюблена» — Дитя мое, господь с тобою! — И няня девушку с мольбой Крестила дряхлою рукой.	XIX Æмæ кæйдæр къуыммæ фæцыдтæн... Ды мæм куы нæ хъусыс, уæд мын...» — «Мæ зæрдæ бамæгуыр, фæкуыддæр,— Мæ зæрдæ агуры кæуын. Æмæ цы бакæнон, дыджызæ?..» — «Дæ мидæг нал ис мур дæ хуызæй... Мæ чызг дæ фæдзæхст фод, хуыцау! Æппын дæ ницы хъæуы, ау? Уæд та дыл аргъуыд дон æртадзон?» — «Рынчын куы нæ дæн æз... Нæ дæр... Æз зоныс... бауарзтон кæйдæр».— «Хуыцау — дæ фарсхæцæг, цæй уарзон!..» — Æмæ йыл дыджызæ, мæгуыр, Йæ къухæй дзуæрттæ ’фтыдта ныр.	XIX "So to strange kinsfolk I was taken... but you're not paying any heed.'' "Oh nurse, I'm sad, I'm sad, I'm shaken, I'm sick, my dear, I'm sick indeed. I'm near to sobbing, near to weeping!...'' "You're ill, God have you in his keeping, the Lord have mercy on us all! whatever you may need, just call... I'll sprinkle you with holy water, you're all in fever... heavens above.'' "Nurse, I'm not ill; I... I'm in love.'' "The Lord God be with you, my daughter!'' and, hands a-tremble, Nyanya prayed and put a cross-sign on the maid.
XX. «Я влюблена», — шептала снова Старушке с горестью она. — Сердечный друг, ты нездорова. — «Оставь меня: я влюблена». И между тем луна сияла И томным светом озаряла Татьяны бледные красы, И распущенные власы, И капли слез, и на скамейке Пред героиней молодой, С платком на голове седой, Старушку в длинной телогрейке И все дремало в тишине При вдохновительной луне.	XX «Æз бауарзтон»,— йæ хъæлæс сæфтæй Чызг ногæй зæрондæн дзырдта. «Цæй — бауарзтай, ды деттæ стæвд дæ».— «Æз бауарзтон æмæ ды та...» Раст уыц’ афон ыссыди мæй дæр Æмæ дыдзы рухсæй цæмæндæр Татянæмæ лыстæг ныккаст: Йæ сæр — пыхцыл, ыстыр — йæ маст; Кæуы, йæ разы та гуыбырæй Зæронд дыджызæ сабыр бадт. Йæхи-иу баныуæрста хатт Йæ дæрдджын хъармдарæн бызгъуыры, Æгас дуне уыди фынæй, Каст арвæй уды кæлæн — мæй.	XX "I am in love,'' Tatyana's wailing whisper repeated to the crone. "My dearest heart, you're sick and ailing.'' "I am in love; leave me alone.'' And all the while the moon was shining and with its feeble glow outlining the girl's pale charms, her loosened hair, her drops of tears, and seated there, in quilted coat, where rays were gleaming on a small bench by Tanya's bed, the grey-haired nurse with kerchiefed head; and everything around was dreaming, in the deep stillness of the night, bathed in the moon's inspiring light.
XXI. И сердцем далеко носилась Татьяна, смотря на луну... Вдруг мысль в уме ее родилась... «Поди, оставь меня одну. Дай, няня, мне перо, бумагу, Да стол подвинь; я скоро лягу; Прости». И вот она одна. Всё тихо. Светит ей луна. Облокотясь, Татьяна пишет. И всё Евгений на уме, И в необдуманном письме Любовь невинной девы дышет. Письмо готово, сложено... Татьяна! для кого ж оно?	XXI Татянæ аиыгъуылд йæ зынты, Æнцад æрвон мæймæ кæсы... Æвиппайд’ æм хæрзвæнд фæзынди — Кæны дыджызæйæн хæссын Гæххæтт, фыссæн, ыстæй йæ ’рвиты, Цæмæй йын ма уына йæ митæ. Ныр — иунæг, уый хъыгдарæг нæй. Кæны йын рухс, цырагъау, мæй; Æмæ Татянæ фыссæн райста. Фыссы йæ рæбынкъæдзы ’нцой; Онегин — йе стыр мæт, йæ кой, Æхсиды йе ’ргом фыстæг уарзтæй. Фæци йæ, стыхта йæ фæлмæн... Цымæ кæмæ фыст у, цæмæн?	XXI Tatyana watched the moon, and floated through distant regions of the heart... A thought was born, and quickly noted... "Go, nurse, and leave me here apart. Give me a pen and give me paper, bring up a table, and a taper; good night; I swear I'll lie down soon.'' She was alone, lit by the moon. Elbow on table, spirit seething, still filled with Eugene, Tanya wrote, and in her unconsidered note all a pure maiden's love was breathing. She folds the page, lays down the plume., Tatyana! it's addressed... to whom?
XXII. Я знал красавиц недоступных, Холодных, чистых, как зима, Неумолимых, неподкупных, Непостижимых для ума; Дивился я их спеси модной, Их добродетели природной, И, признаюсь, от них бежал, И, мнится, с ужасом читал Над их бровями надпись ада: Оставь надежду навсегда. Внушать любовь для них беда, Пугать людей для них отрада. Быть может, на брегах Невы Подобных дам видали вы.	XXII Фырнымд рæсугъд зæдтæ,— кæддæр сæ Зыдтон, — зымæгау их, сыгъдæг; Хъуыры цъар февæзтай, уæддæр сæм Нæ ардта къахæвæрæн лæг. Кæй хастой ихудтæ сæ сæрмæ, Æз ce ’рдз.он, ce гомыг æфсæрмæй Мæхи фыдбылызау хызтон. Мæнмæ-иу каст, цыма фыстой Сæ ныхыл зындоны ныхæстæ: Дæ ныфсыл сис дæ къух бынтон. Нæ уыдис бауарзын сæ бон, Нæ уарзтой, зила лæг сæ фæстæ. Кæд дард Петырбухы уыдтæ, Уæд ахæмты ды дæр зыдтай.	XXII I've known too many a haughty beauty, cold, pure as ice, and as unkind, inexorably wed to duty, unfathomable to the mind; shocked by their modish pride, and fleeing the utter virtue of their being, I've run a mile, I must avow, having decyphered on their brow hell's terrifying imprecation: "Abandon hope for evermore.'' Our love is what they most abhor; our terror is their consolation. Ladies of such a cast, I think, you too have seen on Neva's brink.
XXIII. Среди поклонников послушных Других причудниц я видал, Самолюбиво равнодушных Для вздохов страстных и похвал. И что ж нашел я с изумленьем? Они, суровым поведеньем Пугая робкую любовь, Ее привлечь умели вновь, По крайней мере, сожаленьем, По крайней мере, звук речей Казался иногда нежней, И с легковерным ослепленьем Опять любовник молодой Бежал за милой суетой.	XXIII Зыдтон ма ахæмты дæр: халæй — Сæ фæстæ уарзæттæ; æрмæст Æрвон арт дурзæрдæты нал и, Ысты цæхæр уарзтæй иртæст. Фæлæ цæуыл бафтыдтæн дисы: Сæхи тызмæггъуызæй æвдисынц, Кæнынц тæппуд зæрдæ тæрсын, Куы сæ æрбафæнда, уæд сын Лæппуйы ’рбасайын цы хъæуы ФæлмæН, ныфсæвæрæн дзырдæй, Хъæлæсы удрæвдау мыртæй; Æмæ та исты хорз æнхъæлæй Сæ фæдыл бафты уæд лæппу — Рæуæууæнк, уарзæгой, тæппуд.	XXIII Thronged by adorers, I've detected another, freakish one, who stays quite self-absorbed and unaffected by sighs of passion or by praise. To my astonishment I've seen her, having by her severe demeanour frightened to death a timid love, revive it with another shove — at least by a regretful kindness; at least her tone is sometimes found more tender than it used to sound. I've seen how, trustful in his blindness, the youthful lover once again runs after what is sweet, and vain.
XXIV. За что ж виновнее Татьяна? За то ль, что в милой простоте Она не ведает обмана И верит избранной мечте? За то ль, что любит без искусства, Послушная влеченью чувства, Что так доверчива она, Что от небес одарена Воображением мятежным, Умом и волею живой, И своенравной головой, И сердцем пламенным и нежным? Ужели не простите ей Вы легкомыслия страстей?	XXIV Татянæйæн та циу йæ азым? Кæй нæ у, буц уæздæттау, хин, Кæйдæр æнæсайдæй кæй уарзы, Кæй хæссы рухс ныфсæй йæхи? Æви кæй не ’мбæхсы æфсæнттæй Йæ уарзт, йæ ныфс æмæ йæ сæнттæ? Æви æууæндаг чызг кæй у, Æрдзæй кæй рацыди йæ уд Бæллаг æвæджиау цыдæртæм? Æви йæ бархъомыс, йæ зонд Цыдæр аив кæй фесты конд, Фæлмæн, уæздан кæй y йæ зæрдæ? Ау, уымæн не ’рцæудзæни барст, Æцæг, рæузонд кæй y йæ уарзт?	XXIV Why is Tatyana guiltier-seeming? is it that she, poor simple sweet, believes in her elected dreaming and has no knowledge of deceit? that, artless, and without concealing, her love obeys the laws of feeling, that she's so trustful, and imbued by heaven with such an unsubdued imagination, with such reason, such stubborn brain, and vivid will, and heart so tender, it can still burst to a fiery blaze in season? Such feckless passion — as I live, is this then what you can't forgive?
XXV. Кокетка судит хладнокровно, Татьяна любит не шутя И предается безусловно Любви, как милое дитя. Не говорит она: отложим — Любви мы цену тем умножим, Вернее в сети заведем; Сперва тщеславие кольнем Надеждой, там недоуменьем Измучим сердце, а потом Ревнивым оживим огнем; А то, скучая наслажденьем, Невольник хитрый из оков Всечасно вырваться готов.	XXV Уæйæнгæс, сай-май чызг йæ фæндтæн Уæгъдидонæй нæ дæтты ком. Татянæ та цы зоны ’фсæнттæн, Уый уарзы сабиау æргом. Нæ дзуры хин чызгау: фæбыхсæм Нырма; уарзтæй лæг куы стыхса, Уæд нæ уый бауарздзæн фылдæр. Фыццаг уал разилæд йæ сæр Ныфсæй, ыстæй фæуæд фыдæгъгъæл; Уæд ын зæрдæхсайды зынгæй Йæ зæрдæ басудздзæн чызгай: Дæ хина уацарæн йæ дæгъæл Дæ дзыппы нæй, уæд y æлгъæд Рæвдыдæй æмæ лидздзæн уæд.	XXV The flirt has reason's cool volition; Tatyana's love is no by-play, she yields to it without condition like a sweet child. She'll never say: "By virtue of procrastinating we'll keep love's price appreciating, we'll draw it deeper in our net; first, we'll take vanity, and let hope sting it, then we'll try deploying doubts, to exhaust the heart, then fire jealousy's flame, to light desire; else, having found his pleasure cloying, the cunning prisoner can quite well at any hour escape his cell.''
XXVI. Еще предвижу затрудненья: Родной земли спасая честь, Я должен буду, без сомненья, Письмо Татьяны перевесть. Она по-русски плохо знала, Журналов наших не читала, И выражалася с трудом На языке своем родном, Итак, писала по-французски... Что делать! повторяю вновь: Доныне дамская любовь Не изъяснялася по-русски, Доныне гордый наш язык К почтовой прозе не привык.	XXVI Мæн мa ныр иу хъуыддаг нæ уадзы: Цæмæй уæм худинагæй хызт, Йе уый охыл кæсут тæлмацæй Татянæйы зæрдиаг фыст. Уырыссагау зыдта хæрз чысыл, Æмæ йæ райгуырæн Уырысы Дзырдта францусагау æрмæст. Нæ хаста журналтыл йæ цæст Æмæ уырыссагау фыссын дæр Нæ зыдта. Цæй, цы кæнæм хъаст, Нæ дзурынц не ’взагыл сæ уарзт Нæ чызджытæ. Нæ уаг нæ сындæр: Нырма нæ сæрыстыр æвзаг Нæ кæны посты фыст аккаг.	XXVI I see another problem looming: to save the honour of our land I must translate — there's no presuming — the letter from Tatyana's hand: her Russian was as thin as vapour, she never read a Russian paper, our native speech had never sprung unhesitating from her tongue, she wrote in French... what a confession! what can one do? as said above, until this day, a lady's love in Russian never found expression, till now our language — proud, God knows — has hardly mastered postal prose.
XXVII. Я знаю: дам хотят заставить Читать по-русски. Право, страх! Могу ли их себе представить С «Благонамеренным» в руках! Я шлюсь на вас, мои поэты; Не правда ль: милые предметы, Которым, за свои грехи, Писали втайне вы стихи, Которым сердце посвящали, Не все ли, русским языком Владея слабо и с трудом, Его так мило искажали, И в их устах язык чужой Не обратился ли в родной?	XXVII Ныр бирæтæ нымайынц циныл Æмæ кæнынц сæхицæн зын, Цæмæй уырыссагау дæр чиныг Æхсинтæ райдайой кæсын! Цымæ цæмæн хъæуы? Æвдисæн Мæнæн нæ поэттæ: уыдис сын Сæ рагбон уарзæттæ, ыстæй Кæддæр ыстихтæ дæр фыстой Сæ хивæнд уарзæтты сæттынæн. Фæлæ сæ чи зыдта рæстмæ, — Уæд та йæ уарзоны цæстмæ,— Цымæ уырыссагау? Сæттын ыл Æргом, зæрдæрисгæ æз дæр: Зыдтой кæйдæр æвзаг хуыздæр.	XXVII They should be forced to read in Russian, I hear you say. But can you see a lady — what a grim discussion! — with The Well-Meaner on her knee? I ask you, each and every poet! the darling objects — don't you know it? — for whom, to expiate your crimes, you've made so many secret rhymes, to whom your hearts are dedicated, is it not true that Russian speech, so sketchily possessed by each, by all is sweetly mutilated, and it's the foreign phrase that trips like native idiom from their lips?
XXVIII. Не дай мне бог сойтись на бале Иль при разъезде на крыльце С семинаристом в желтой шале Иль с академиком в чепце! Как уст румяных без улыбки, Без грамматической ошибки Я русской речи не люблю. Быть может, на беду мою, Красавиц новых поколенье, Журналов вняв молящий глас, К грамматике приучит нас; Стихи введут в употребленье; Но я... какое дело мне? Я верен буду старине.	XXVIII Куы сыл фембæлын хъазты, цины, Мæхи сæ аласын хъуызгæ,-— Æвирхъау ахуыргонд æхсинæй Æмæ æппæтзонæг чызгæй. Куыд мæнæ уарзт æнæ рæвдыдæй, Æнæ грамматикон рæдыдæй Уырыссаг ныхас нæу æхцон; Фæлæ ныр чи зоны нæ бон Ныккалæм, журналисттæм хъусгæ, Нæ чызджытæн ыскæнæм зын, Кæнæм сын чингуытæ кæсын,— Фæцайдагъ уой ыстихтыл цъусгай... Цы дам?.. Æз уарздзынæн уæддæр Нæ рагон царды фæтк фылдæр.	XXVIII Protect me from such apparition on dance-floor, at breakup of ball, as bonneted Academician or seminarist in yellow shawl! To me, unsmiling lips bring terror, however scarlet; free from error of grammar, Russian language too. Now, to my cost it may be true that generations of new beauties, heeding the press, will make us look more closely at the grammar-book; that verse will turn to useful duties; on me, all this has no effect: tradition still keeps my respect.
XXIX. Неправильный, небрежный лепет, Неточный выговор речей По прежнему сердечный трепет Произведут в груди моей; Раскаяться во мне нет силы, Мне галлицизмы будут милы, Как прошлой юности грехи, Как Богдановича стихи. Но полно. Мне пора заняться Письмом красавицы моей; Я слово дал, и что ж? ей-ей Теперь готов уж отказаться. Я знаю: нежного Парни Перо не в моде в наши дни.	XXIX Сæнтуаг, рæдыд дзырды фæцагайд, Æнæмæт цух ныхасы зæл Мæ зæрдæйыл кæнынц фыццагау Фæлмæн æвæджиау узæлд. Нæ дæн фæсмон кæныныл разы — Æз францусаг ыздæхт дзырд уарзын, Куыд лæг — йæ рагбонты фыдуаг, Куыд Богдановичы æвзаг. Цæй, хорз. Ныр афон у, рæстæгыл Æрдзурæм,— æз бæргæ мæ дзырд Фæсаин, фæлæ...— цæй, бæлвырд Зæгъæм нæ буц чызджы фыстæгыл; Æцæг, фæлмæнзæрдæ Парни, Нæ дуджы ма дын кад кæм и...	XXIX No, incorrect and careless chatter, words mispronounced, thoughts ill-expressed evoke emotion's pitter-patter, now as before, inside my breast; too weak to change, I'm staying vicious, I still find Gallicism delicious as youthful sinning, or the strains of Bogdanovich's refrains. But that's enough. My beauty's letter must now employ my pen; somehow I gave my word, alas, though now a blank default would suit me better. I own it: tender Parny's rhyme is out of fashion in our time.
XXX. Певец Пиров и грусти томной, Когда б еще ты был со мной, Я стал бы просьбою нескромной Тебя тревожить, милый мой: Чтоб на волшебные напевы Переложил ты страстной девы Иноплеменные слова. Где ты? приди: свои права Передаю тебе с поклоном... Но посреди печальных скал, Отвыкнув сердцем от похвал, Один, под финским небосклоном, Он бродит, и душа его Не слышит горя моего.	XXX Ды зыдтай уарзонадыл зарын!.. Æмæ куы равдисис дæхи, Уæд дæ цæлы фынгыл фæдарин, Ыстæй дын уый фæстæ зæгъин, Цæмæй мын ды ыскæнай зарæг Тыррыкк чызджы мæт æмæ сарæй, Кæд нæу дæ адæмæй, уæддæр. Кæм дæ? Мæ бар æмæ мæ сæр Дæттын, æдых лæгау, дæ арммæ... Парни æнкъард къæдзæхты ’хсæн Фæцух и кад æмæ ныфсæй, Кæсы тызмæг финты цъæх арвмæ; Уым иунæгæй йæ уд нындзыг Æмæ мын не ’мбары мæ хъыг.	XXX Bard of The Feasts, and heart's depression, if you'd still been with me, dear friend, I would have had the indiscretion to ask of you that you transcend in music's own bewitching fashion the foreign words a maiden's passion found for its utterance that night. Where are you? come — and my own right with an obeisance I'll hand over... But he, by sad and rocky ways, with heart that's grown unused to praise, on Finland's coast a lonely rover — he doesn't hear when I address his soul with murmurs of distress.
XXXI. Письмо Татьяны предо мною; Его я свято берегу, Читаю с тайною тоскою И начитаться не могу. Кто ей внушал и эту нежность, И слов любезную небрежность? Кто ей внушал умильный вздор, Безумный сердца разговор, И увлекательный и вредный? Я не могу понять. Но вот Неполный, слабый перевод, С живой картины список бледный, Или разыгранный Фрейшиц Перстами робких учениц:	XXXI Татянæйы фыстæг æз, ардау, Хæссын мæ зæрдæйы æвæрд; Кæсын æй алæбон æнкъардæй, Фæлæ дзы не ’фсæдын уæддæр. Йæ дзырды нымд æмæ уæзданыл, Зæрдæйы аивы нысаныл Æз дис кæнын: кæм ын уыд уас Зæрдæ æррагæнæн ныхас; Кæмæй сæ базыдта, кæм сахуыр? Нæ йæ зонын. Цы кæнон, уадз. Кæсут æнæбары тæлмац — Аив нывы бæсты фæлмахуырст; Рæсугъд зарæг ма афтæ хатт Кæны гуымир хъæлæс фæлхатт.	XXXI Tatyana's letter, treasured ever as sacred, lies before me still. I read with secret pain, and never can read enough to get my fill. Who taught her an address so tender, such careless language of surrender? Who taught her all this mad, slapdash, heartfelt, imploring, touching trash fraught with enticement and disaster? It baffles me. But I'll repeat here a weak version, incomplete, pale transcript of a vivid master, or Freischutz as it might be played by nervous hands of a schoolmaid:
Письмо Татьяны к Онегину	Татянæйы фыстæг Онегинмæ	Tatyana's Letter to Onegin
Я к вам пишу — чего же боле? Что я могу еще сказать? Теперь, я знаю, в вашей воле Меня презреньем наказать. Но вы, к моей несчастной доле Хоть каплю жалости храня, Вы не оставите меня. Сначала я молчать хотела; Поверьте: моего стыда Вы не узнали б никогда, Когда б надежду я имела Хоть редко, хоть в неделю раз В деревне нашей видеть вас, Чтоб только слышать ваши речи, Вам слово молвить, и потом Все думать, думать об одном И день и ночь до новой встречи. Но говорят, вы нелюдим; В глуши, в деревне всё вам скучно, А мы... ничем мы не блестим, Хоть вам и рады простодушно. Зачем вы посетили нас? В глуши забытого селенья Я никогда не знала б вас, Не знала б горького мученья. Души неопытной волненья Смирив со временем (как знать?), По сердцу я нашла бы друга, Была бы верная супруга И добродетельная мать. Другой!.. Нет, никому на свете Не отдала бы сердца я! То в вышнем суждено совете... То воля неба: я твоя; Вся жизнь моя была залогом Свиданья верного с тобой; Я знаю, ты мне послан богом, До гроба ты хранитель мой... Ты в сновиденьях мне являлся, Незримый, ты мне был уж мил, Твой чудный взгляд меня томил, В душе твой голос раздавался Давно... нет, это был не сон! Ты чуть вошел, я вмиг узнала, Вся обомлела, запылала И в мыслях молвила: вот он! Не правда ль? я тебя слыхала: Ты говорил со мной в тиши, Когда я бедным помогала Или молитвой услаждала Тоску волнуемой души? И в это самое мгновенье Не ты ли, милое виденье, В прозрачной темноте мелькнул, Приникнул тихо к изголовью? Не ты ль, с отрадой и любовью, Слова надежды мне шепнул? Кто ты, мой ангел ли хранитель, Или коварный искуситель: Мои сомненья разреши. Быть может, это всё пустое, Обман неопытной души! И суждено совсем иное... Но так и быть! Судьбу мою Отныне я тебе вручаю, Перед тобою слезы лью, Твоей защиты умоляю... Вообрази: я здесь одна, Никто меня не понимает, Рассудок мой изнемогает, И молча гибнуть я должна. Я жду тебя: единым взором Надежды сердца оживи, Иль сон тяжелый перерви, Увы, заслуженным укором! Кончаю! Страшно перечесть... Стыдом и страхом замираю... Но мне порукой ваша честь, И смело ей себя вверяю...	Фыссын дæм,—худинаг y мбарын... Цы y æндæр мæ бон зæгъын? Бæргæ йæ зонын,— ныр дæ бар y Мæныл былысчъилтæ кæнын. Уæддæр дæуыл мæ зæрдæ дарын: Кæд дæм чысыл тæригъæд ис, Уæд ме ’намондыл ма кæ дис. Фыццаг мæ худинаг æмбæхсын Мæ зæрды уыд æмæ йæ ды Бæргæ нæ зыдтаис, мæ тых Куы суыдаид æмыр утæхсæн, Къуыри дæ иунæг хатт æрмæст Уæд та куы уыдтаид мæ цæст; Цæмæй дын хъуыстаин дæ ныхас, Æз дæр-иу баппæрстаин дзырд, Ыстæй-иу адæргæй зыр-зыр Мæгуыр чызг кодтаид къæрныхау. Фæлæ ды та, зæгъынц, æмбæхст лæг, Æнæввæрсон фæдæ кæмдæр. Дæ аккаг не стæм мах... Нæ дæр... Нæ дæр дæм бахъардзæн мæ лæгъстæ. Цы дæ ’рхаста нæ хъæумæ, цы? Æз дæ нæ зыдтаин; нæ хъæуид Мæн ацы сау мастыл хъæцын, Дæуæн мæ сæр хæссын фæхъхъауæн. Хуыцауæй рох хъæуы, нæ хъæуы, Мæнæн куы ’рцыдаид мæ рад, Уæд искуы разындаид къайаг, Нæ уыдаин мæ лæджы сайаг, Уыдаин сабиты нымд мад. Æндæр!.. О, нæ! Æлгъыст зындоны Фæлтау ныппæрстаин мæ уд! Дæу дæн! — Нæ хуыцауы фæндонæй Мæ сæр, мæ сонт зæрдæ дæу у. Дæумæ хæрзæбонау æнхъæлмæ Мæ уд цæрæнбонты фæкаст. Ныр мæм мæ карз хъысмæт фæфæлмæн — Дæу мын ысхай кодта æваст. Дæуыл фыныгъдауæй узæлыд Мæ зæрдæ, фыны дæ зыдтон, Дæ буц цæстæнгас-иу уыдтон, Дæ хъæлæс-иу мæ хъусты зæлыд... Уый раджы уыд, фæлæ æцæг! Куыддæр æрбахыздтæ, уайтагъддæр Дæу базыдтон, мæхицæн загътон: Æрцыдис! Уый у, уый — мæ лæг! Фæкæсы мæм, цыма-иу рагбон, Æз-иу мæ сонт зæрдæйы маст Хуыцаумæ кувгæйæ куы уагътон, Мæгуырæн-иу къæбæр куы раттон, Уæд кодтай мемæ ды ныхас. Уæд-иу цыуарзондæр æндæргау, Сабыр тæнæг тары æвзæргæ, Цыдтæ мæ нывæрзæнмæ ды Æмæ-иу уарзонæй, рæвдаугæ, Мæнæн ныфсы ныхæстæ райгæ Фæкодтай истæйы фæдыл. Фыдбылыз дæ æви хæрзæбон,— Зæгъ мын æй: рæзон æви сæфон, Уæддæр æй раргом кæ, цы дæ? Мыййаг фынтæ кæд ысты адон, Æвæлтæрд сонт уды сæнттæ, Æмæ мæнæн æндæр y м’амонд?.. Цыфæнды уæд! Ныр уал дæ бар Кæнын мæ уд æмæ дæ цуры Кæнын мæ худинагыл cap; Дæумæ мæ сæрхъызойау дзурын. Уыныс æй: иунæг дæн, мæнæй Æмгæрттæ дардмæ лидзынц сонау, Æмæ цы бакæнон, нæ зонын,— Мæнæн æнæ байсæфгæ нæй. Ныр дæм кæсын: кæд дæ фæнды Ныфсæй мын барухс кæ мæ зæрдæ, Кæнæ мын карз уайдзæфæй ды Фæсур мæ сайд амонд, мæ сæнттæ! Фæдæн! Мæ худинаг, мæ фыст Дыккаг хатт бакæсын нæ уæндын... Фæлæ дæ хорз æгъдау y хъуыст,— Æз дæр дæ намысыл æууæндын...	"I write to you — no more confession is needed, nothing's left to tell. I know it's now in your discretion with scorn to make my world a hell. "But, if you've kept some faint impression of pity for my wretched state, you'll never leave me to my fate. At first I thought it out of season to speak; believe me: of my shame you'd not so much as know the name, if I'd possessed the slightest reason to hope that even once a week I might have seen you, heard you speak on visits to us, and in greeting I might have said a word, and then thought, day and night, and thought again about one thing, till our next meeting. But you're not sociable, they say: you find the country godforsaken; though we... don't shine in any way, our joy in you is warmly taken. "Why did you visit us, but why? Lost in our backwoods habitation I'd not have known you, therefore I would have been spared this laceration. In time, who knows, the agitation of inexperience would have passed, I would have found a friend, another, and in the role of virtuous mother and faithful wife I'd have been cast. "Another!... No, another never in all the world could take my heart! Decreed in highest court for ever... heaven's will — for you I'm set apart; and my whole life has been directed and pledged to you, and firmly planned: I know, Godsent one, I'm protected until the grave by your strong hand: you'd made appearance in my dreaming; unseen, already you were dear, my soul had heard your voice ring clear, stirred at your gaze, so strange, so gleaming, long, long ago... no, that could be no dream. You'd scarce arrived, I reckoned to know you, swooned, and in a second all in a blaze, I said: it's he! "You know, it's true, how I attended, drank in your words when all was still — helping the poor, or while I mended with balm of prayer my torn and rended spirit that anguish had made ill. At this midnight of my condition, was it not you, dear apparition, who in the dark came flashing through and, on my bed-head gently leaning, with love and comfort in your meaning, spoke words of hope? But who are you: the guardian angel of tradition, or some vile agent of perdition sent to seduce? Resolve my doubt. Oh, this could all be false and vain, a sham that trustful souls work out; fate could be something else again.., "So let it be! for you to keep I trust my fate to your direction, henceforth in front of you I weep, I weep, and pray for your protection.., Imagine it: quite on my own I've no one here who comprehends me, and now a swooning mind attends me, dumb I must perish, and alone. My heart awaits you: you can turn it to life and hope with just a glance — or else disturb my mournful trance with censure — I've done all to earn it! "I close. I dread to read this page... for shame and fear my wits are sliding... and yet your honour is my gage and in it boldly I'm confiding''...
XXXII. Татьяна то вздохнет, то охнет; Письмо дрожит в ее руке; Облатка розовая сохнет На воспаленном языке. К плечу головушкой склонилась. Сорочка легкая спустилась С ее прелестного плеча... Но вот уж лунного луча Сиянье гаснет. Там долина Сквозь пар яснеет. Там поток Засеребрился; там рожок Пастуший будит селянина. Вот утро: встали все давно, Моей Татьяне всё равно.	ХХХII Татянæ сулæфы фæлмасæй, Хъæрзы, унæргъы ’мæ кæуы, Фыстæджы уардигъуыз ныхасæн Ныххус и йе ’взагыл, лæууы. Йæ сæр йæ иу уæхскмæ æркъул и. Йæ рог хæдоны бос æртулы Йæ диссаджы рæсугъд уæхскæй. Фæлæ уæдмæ нынныгуылд мæй. Фæлм мигъ йæхи уæлæмæ систа, Æмæ фыййау лæджы сыкъа Кæны куыстдзагъд адæмы хъал. Кæм та æрттивы дон æвзистау... У райсом райдзаст. Райхъал хъæу. Татянæйæн уæлдайдæр нæу.	XXXII Now Tanya's groaning, now she's sighing; the letter trembles in her grip; the rosy sealing-wafer's drying upon her feverish tongue; the slip from off her charming shoulder's drooping, and sideways her poor head is stooping. But now the radiance of the moon is dimmed. Down there the valley soon comes clearer through the mists of dawning. Down there, by slow degrees, the stream has taken on a silvery gleam; the herdsman's horn proclaimed the morning and roused the village long ago: to Tanya, all's an empty show.
XXXIII. Она зари не замечает, Сидит с поникшею главой И на письмо не напирает Своей печати вырезной. Но, дверь тихонько отпирая, Уж ей Филипьевна седая Приносит на подносе чай. «Пора, дитя мое, вставай: Да ты, красавица, готова! О пташка ранняя моя! Вечор уж как боялась я! Да, слава богу, ты здорова! Тоски ночной и следу нет, Лицо твое как маков цвет».	XXXIII Сæргуыбырæй, æнкъардæй бады, Нæ хаты хурыскаст, мæгуыр, Нæма y фыстæгыл нырма дæр Æвæрд йæ аивкъахт мыхуыр, Фæлæ йæ дыджызæ кæм уадзы,— Зæронд Филиппевна æрбацыд, Æрбахаста йын уатмæ цай. «Сыст, афон у, мæ хуры хай! Чызгай, мæ зæрдæйæ, куы растад! Æгайтма айсæфт и дæ сон! Мæ сæууон булæмæргъ, мæ бон! Дæ-дæ-дæй, дысон дын куыд тарстæн? Ныр та дæхимидæг — дæ хуыз, Ныччынди дыл цыма хъуырмыз».—	XXXIII She's paid the sunrise no attention, she sits with head sunk on her breast, over the note holds in suspension her seal with its engraven crest. Softly the door is opened, enter grey Filatevna, to present her with a small tray and a teacup. "Get up, my child, it's time, get up! Why, pretty one, you're up already! My early bird! you know, last night you gave me such a shocking fright! but now, thank God, you're well and steady, your night of fretting's left no trace! fresh as a poppy-flower, your face.''
XXXIV. — Ах! няня, сделай одолженье. — «Изволь, родная, прикажи». — Не думай... право... подозренье... Но видишь... ах! не откажи. — «Мой друг, вот бог тебе порука». — Итак, пошли тихонько внука С запиской этой к О... к тому... К соседу... да велеть ему — Чтоб он не говорил ни слова, Чтоб он не называл меня... — «Кому же, милая моя? Я нынче стала бестолкова. Кругом соседей много есть; Куда мне их и перечесть».	XXXIV «Дыджызæ! Уый ды дæ! Фæкæс мæм...» — «Цæмæ, мæ чызг? Зæгъ æй æрмæст».— «Фæлæ мын... ма-иу дар мæ цæстмæ... Ах! Уый мын бауарзæд дæ цæст».— «Хæрын дын ард хуыцауæй, арвæй». «Уæдæ дæ фырты фыртæн арвит Ды ацы фыстæг... О... кæмæ?.. Нæ сыхагмæ... Зæгъ ын, цæмæй Мæ кой уый ма ракæна барæй, Мæн тыххæй мацы зæгъа мур...» — «Уæд æй кæмæ ратта, мæ хур? Æз ма зæры бонты цы ’мбарын: Сыхæгтæ бирæ ис, æмæ Дæ фыст кæцымæ у, кæмæ?..»	XXXIV "Oh nurse, a favour, a petition...'' "Command me, darling, as you choose.'' "Now don't suppose... let no suspicion... but, nurse, you see... Oh, don't refuse...'' "My sweet, God warrants me your debtor.'' "Then send your grandson with this letter quickly to O... I mean to that... the neighbour... you must tell the brat that not a syllable be uttered and not a mention of my name...'' "Which neighbour, dear? My head became in these last years all mixed and fluttered. We've many neighbours round about; even to count them throws me out.''
XXXV. — Как недогадлива ты, няня! — «Сердечный друг, уж я стара, Стара: тупеет разум, Таня; А то, бывало, я востра, Бывало, слово барской воли...» — Ах, няня, няня! до того ли? Что нужды мне в твоем уме? Ты видишь, дело о письме К Онегину. — «Ну, дело, дело, Не гневайся, душа моя, Ты знаешь, непонятна я... Да что ж ты снова побледнела?» — Так, няня, право ничего. Пошли же внука своего. —	XXXV «Æппын куы ницыуал æмбарыс!..» «Зæронд дæн æз, мæ хур, зæронд, Мæ зонд ныкъкъуымых ис, ныттар ис, Æндæра афтæ уыд мæ конд! Æз-иу цыфæнды дæр ыссымæй...» «Ныууадз, нæ мæ æвдæлы уымæ, Дæ зонд цæмæн бахъуыди ныр? Уыныс, ам фыстæгыл y дзырд, Онегинмæ».— «Æуый ныхасæн Бæззы. Ныр мауал кæн мæсты,— Зæрæдтæ ’нæмбаргæ ысты... Цы та ныффæлурс дæ æгасæй?» «Куы на... æнæниз дæн, дзæбæх, Фæлæ дæ фырты фыртæн зæгъ».—	XXXV "How slow you are at guessing, nyanya!'' "My sweet, my dearest heart, I'm old, I'm old, my mind is blunted, Tanya; times were when I was sharp and bold: times were, when master's least suggestion...'' "Oh nyanya, nyanya, I don't question... what have your wits to do with me? Now here's a letter, as you see, addressed to Onegin''... ...'Well, that's easy. But don't be cross, my darling friend, you know I'm hard to comprehend... Why have you gone all pale and queasy?'' "It's nothing, nurse, nothing, I say... just send your grandson on his way.''
XXXVI. Но день протек, и нет ответа. Другой настал: все нет, как нет. Бледна как тень, с утра одета, Татьяна ждет: когда ж ответ? Приехал Ольгин обожатель. «Скажите: где же ваш приятель?» Ему вопрос хозяйки был. «Он что-то нас совсем забыл». Татьяна, вспыхнув, задрожала. — Сегодня быть он обещал, Старушке Ленской отвечал: Да, видно, почта задержала. — Татьяна потупила взор, Как будто слыша злой укор.	XXXVI Бæрæг дзырд уыцы бон нæ уыдис, Йæ дыккаджы дæр нæй бæрæг. Татянæйæн йæ куыз фæцыдис, Æхсæв ыл нал хæцыд хуыссæг. Хуыцау сæм Ленскийы æрхаста, Æмæ йæ чызджыты мад фарста: «Цы фæци де ’мбал та, кæм ис? Кæд нæу нæ бинонтыл æрмист?» — «Кæд ын нæ барæджы уа посты, Уæд абон ам уыдзæн бæлвырд».— Чызгайы хъустыл ауад дзырд, Йæ зæрдæ къултыл хи ныххоста, Фæлæ дзы не схауди ныхас, Йæхимæ азымджынау каст.	XXXVI Hours pass; no answer; waiting, waiting. No word: another day goes by. She's dressed since dawn, dead pale; debating, demanding: when will he reply? Olga's adorer comes a-wooing. "Tell me, what's your companion doing?'' enquired the lady of the hall: "it seems that he forgot us all.'' Tatyana flushed, and started shaking. "Today he promised he'd be here,'' so Lensky answered the old dear: "the mail explains the time he's taking.'' Tatyana lowered her regard as at a censure that was hard.
XXXVII. Смеркалось; на столе блистая Шипел вечерний самовар. Китайский чайник нагревая; Под ним клубился легкий пар. Разлитый Ольгиной рукою, По чашкам темною струею Уже душистый чай бежал, И сливки мальчик подавал; Татьяна пред окном стояла, На стекла хладные дыша, Задумавшись, моя душа, Прелестным пальчиком писала На отуманенном стекле Заветный вензель О да Е.	XXXVII Æрталынг; цайфыцæн изæрæй Рæдау фынгыл кæны лæф-лæф. Китайаг цайдан ис йæ сæрыл, Йæ бынмæ та — тæвд цайы тæф. Йæ къухмæ райста цайдан Олгъа Æмæ кæны хæрзад цай дзоргъа Сыгъдæг къустæм. Ыстæй уæдмæ Æрцыд æхсыры сæр хæрдмæ. Уæд Таня та лæууыд æдтийау, Улæфыд фæрсаджы æвгтыл Æмæ куы стæфстысты, уæд сыл Ныффыста йе ’нгуылдзæй зæрдиаг Йæ сагъæсы сæр «Е» ’мæ «О»,— Æндæр цы уыд, мæгуыр, йæ бон.	XXXVII Day faded; on the table, glowing, the samovar of evening boiled, and warmed the Chinese teapot; flowing beneath it, vapour wreathed and coiled. Already Olga's hand was gripping the urn of perfumed tea, and tipping into the cups its darkling stream — meanwhile a hallboy handed cream; before the window taking station, plunged in reflection's deepest train, Tatyana breathed on the cold pane, and in the misted condensation with charming forefinger she traced "OE'' devotedly inlaced.
XXXVIII. И между тем душа в ней ныла, И слез был полон томный взор. Вдруг топот!.. кровь ее застыла. Вот ближе! скачут... и на двор Евгений! «Ах!» — и легче тени Татьяна прыг в другие сени, С крыльца на двор, и прямо в сад, Летит, летит; взглянуть назад Не смеет; мигом обежала Куртины, мостики, лужок, Аллею к озеру, лесок, Кусты сирен переломала, По цветникам летя к ручью, И задыхаясь на скамью	XXXVIII Йæ зæрдæ дудыдта йæ мастæй, Æппын æдзух кæуынхъус уыд. Фæцыд бæхы хуыррыт!.. Ныццахсти Йæ туг... Æрбацæуы!.. Фæзынд Онегин! «Ах!», зæгъгæ, уайтагъддæр Татянæ, тарст маргъау, фæтахти — Сæ кæртмæ, дыргъдонмæ ыстæй Тæхы, тæхы, тæхы; цæст æй Нæ ахсы; нал кæсы фæстæмæ; Сæ хид, сæ цад æмæ сæ хъæд Фæстейæ ку ’аззадысты, уæд Нызгъордта къутæртыл, ыстæй ма Фæзылд æмæ чысыл æрхау Кæм уыд, тыхулæфгæ æрхауд	XXXVIII Meanwhile with pain her soul was girdled, and tears were drowning her regard. A sudden clatter!... blood was curdled... Now nearer... hooves... and in the yard Evgeny! "Ah!'' Tatyana, fleeting light as a shadow, shuns a meeting, through the back porch runs out and flies down to the garden, and her eyes daren't look behind her; fairly dashing — beds, bridges, lawn, she never stops, the allee to the lake, the copse; breaking the lilac bushes, smashing parterres, she runs to rivulet's brink, to gasp, and on a bench to sink.
XXXIX. Упала... «Здесь он! здесь Евгений! О боже! что подумал он!» В ней сердце, полное мучений, Хранит надежды темный сон; Она дрожит и жаром пышет, И ждет: нейдет ли? Но не слышит. В саду служанки, на грядах, Сбирали ягоды в кустах И хором по наказу пели (Наказ, основанный на том, Чтоб барской ягоды тайком Уста лукавые не ели, И пеньем были заняты: Затея сельской остроты!).	XXXIX Уым бандоныл... «Уый ам ис! ам ис! Цымæ цы загътаид? Хуыцау!» Йæ зæрдæ фырмæстæй ныссау ис, Уæддæр ма дзы ис ныфс фынау; Уый ризы, риуы арт нæ хуыссы,— Кæм уа? Нæ м’агуры? Нæ хъуысы; Йæ къæхты хъæр. Æввæхсты ’рмæст — Хъæлæрдзы тонджыты хъæлæс: Уый цумайы чызджытæ зарынц (Уыдис уый æлдары фæндон: Ома, мæ хъæлæрдзы мын тон, Фæлæ дæ туг мыййаг нæ дарын,— Хæргæ дзы ма бакæн; фæуæд Дæ дзых дæ зарæгæй æхгæд).	XXXIX She dropped... "It's he! Eugene arriving! Oh God, what did he think!'' A dream of hope is somehow still surviving in her torn heart — a fickle gleam; she trembles, and with fever drumming awaits him — hears nobody coming. Maidservants on the beds just now were picking berries from the bough, singing in chorus as directed (on orders which of course presume that thievish mouths cannot consume their masters' berries undetected so long as they're employed in song: such rustic cunning can't be wrong!) —
Песня девушек	Чызджыты зарæг	The Song of the Girls
Девицы, красавицы, Душеньки, подруженьки, Разыграйтесь, девицы, Разгуляйтесь, милые! Затяните песенку, Песенку заветную, Заманите молодца К хороводу нашему. Как заманим молодца, Как завидим издали, Разбежимтесь, милые, Закидаем вишеньем, Вишеньем, малиною, Красною смородиной. Не ходи подслушивать Песенки заветные, Не ходи подсматривать Игры наши девичьи.	Чызгайтæ! Цы сагайдтат Лæппутæн сæ тæппудтæ! Базарут ма, чызджытæ, Базарут, зæрдиæгтæ! Бакæнут нæртон зарæг, Базарут зæрдæбынæй. Расайут ма лæппуты, Расайут сæ ацырдæм. Лæппуты куы ’рбасайæм, Дардæй нæм куы ’рбазыной, Уæд фæйнæрдæм алидзæм, Балтæй-иу сыл ралæууæм; Балтæ ’мæ мæнæргъытæй, Сау-сауид хъæлæрдзытæй. Ma нæм хъусæнт сусæгæй Ma хъусæнт нæ зарынмæ. Ma нæм кæсæнт сусæгæй, Ma кæсæнт нæ хъазынмæ.	"Maidens, pretty maidens all, dear companions, darling friends, pretty maidens, romp away, have your fill of revelry! Strike the ditty up, my sweets, ditty of our secret world, and entice a fellow in to the circle of our dance. When we draw a fellow in, when we see him from afar, darlings, then we'll run away, cherries then we'll throw at him, cherries throw and raspberries and redcurrants throw at him. Never come and overhear ditties of our secret world, never come and like a spy watch the games we maidens play.''
XL. Они поют, и с небреженьем Внимая звонкий голос их, Ждала Татьяна с нетерпеньем, Чтоб трепет сердца в ней затих, Чтобы прошло ланит пыланье. Но в персях то же трепетанье, И не проходит жар ланит, Но ярче, ярче лишь горит... Так бедный мотылек и блещет И бьется радужным крылом, Плененный школьным шалуном; Так зайчик в озиме трепещет, Увидя вдруг издалека В кусты припадшего стрелка.	XL Нæ хъусы зарæджы рæузæлтæм, Татянæйы фæнды æрмæст, Цæмæй æрсабыр уа йæ зæрдæ, Æмæ, тыхулæфтæй ирвæзт, Цъæхарт куыд нал уадзой йæ рустæ, Йæ туг куыд нæ уал цæва хъустæм; Фæлæ йæ туг кæны фыддæр, Йæ уадултæ кæнынц сырхдæр. Раст афтæ ахст гæлæбу хизы Йæ сæр, йæ гæндзæхтæ цæгъдгæ, Фæлæ нæ акæны тæхгæ; Раст афтæ тарст тæрхъус фæризы, Бæрзонд фæззыгæнды хуысгæ, Куы фены цуаноны æхсгæ.	XL They sing; unmoved by their sweet-sounding choruses, Tanya can but wait, listless, impatient, for the pounding within her bosom to abate, and for her cheeks to cease their blushing; but wildly still her heart is rushing, and on her cheeks the fever stays, more and more brightly still they blaze. So the poor butterfly will quiver and beat a nacreous wing when caught by some perverse schoolboy for sport; and so in winter-fields will shiver the hare who from afar has seen a marksman crouching in the green.
XLI Но наконец она вздохнула И встала со скамьи своей; Пошла, но только повернула В аллею, прямо перед ней, Блистая взорами, Евгений Стоит подобно грозной тени, И, как огнем обожжена, Остановилася она. Но следствия нежданной встречи Сегодня, милые друзья, Пересказать не в силах я; Мне должно после долгой речи И погулять и отдохнуть: Докончу после как-нибудь.	XLI Æрæджиау йæ зæрдæ ’рсабыр, Сындæггай хæдзармæ цæуы; Куы фæзылд гакъоны, уæд бамыр,— Йæ разы таргъуызæй лæууы Онегин: цæстытæ æрттивынц, Йæ хуыз, къæвдайы мигъау, ивы; Татянæ та æдых кæм нæу, — Ныккодта дурдзавдау дзыхълæуд. Цы рауади сæ дзырд, сæ бадтæй, Хæлæрттæ, уый зæгъын мæ бон Нæма у, йемæ дзырд фæуон. Уынут æй, фырдзырдæй фæллад дæн, Фæлæ куы баулæфон, уæд Ныхас мæ быгъдыуан фæуæд.	XLI But finally she heaved a yearning sigh, and stood up, began to pace; she walked, but just as she was turning into the allee, face to face, she found Evgeny, eyes a-glitter, still as a shadow, grim and bitter; seared as by fire, she stopped. Today I lack the strength required to say what came from this unlooked-for meeting; my friends, I need to pause a spell, and walk, and breathe, before I tell a story that still wants completing; I need to rest from all this rhyme: I'll end my tale some other time.
ГЛАВА ЧЕТВЕРТАЯ	ЦЫППÆРÆМ CÆP	Chapter Four
La morale est dans la nature des choses. Necker I. II. III. IV. V. VI.	Æгъдау æрдзæй рахæсгæ y. *Неккер*. I. II. III. IV. V. VI	La morale est dans la nature des choses. *Necker* (I, II, III, IV, V, VI,)
VII Чем меньше женщину мы любим, Тем легче нравимся мы ей, И тем ее вернее губим Средь обольстительных сетей. Разврат, бывало, хладнокровный Наукой славился любовной, Сам о себе везде трубя И наслаждаясь не любя. Но эта важная забава Достойна старых обезьян Хваленых дедовских времян: Ловласов обветшала слава Со славой красных каблуков И величавых париков.	VII Сылгоймаджы цас уарзай къаддæр, Фылдæр дæ бауарздзæни уас; Уæд ыл фылдæр æрцæуы сайд дæр, Уæд æм хуыздæр хъары ныхас. Хъахбай лæг-иу кæддæр æппæлыд — Хæтын ыстыр хъуыддаг æнхъæл уыд, Æмæ-иу ’нæфсæрмæй хæтыд, Йæ уагыл фосы ’гъдау æфтыд. Кæд нæм хъахбайдзинад нæ фаудтой, Уæддæр y маймулийы уаг, Ивгъуыд гуымир царды аккаг. Хæтаг лæгтæн сæ кад æрхаудта, Фæцис сæ дуг, æрхауд сæ цыт, Цыма сын годжыкъæхтыл цыд.	VII With womankind, the less we love them, the easier they become to charm, the tighter we can stretch above them enticing nets to do them harm. There was a period when cold-blooded debauchery was praised, and studied as love's technique, when it would blare its own perfection everywhere, and heartless pleasure was up-graded; yes, these were our forefathers' ways, those monkeys of the good old days: now Lovelace's renown has faded as scarlet heels have lost their name and stately periwigs, their fame.
VIII. Кому не скучно лицемерить, Различно повторять одно, Стараться важно в том уверить, В чем все уверены давно, Всё те же слышать возраженья, Уничтожать предрассужденья, Которых не было и нет У девочки в тринадцать лет! Кого не утомят угрозы, Моленья, клятвы, мнимый страх, Записки на шести листах, Обманы, сплетни, кольца, слезы, Надзоры теток, матерей, И дружба тяжкая мужей!	VIII Æмæ цы диссаг y фæлмæцын Фырдзырд, мæнг ныхасæй, ыстæй Æнгуылдзтæ цал ысты нымæцæй, Йе уый куы амонай лыстæг; Дзæнгæда хъусынæй æрвыл бон; Мæнг митæй чи баззадис, уыдон Куы сурай сонт чызгæй лæгау, Цыма ысуагътой уымæ тау! Ыстæй лæджы зæрдæ фæцъæх и Лæгъстæ, æртхъирæнæй, цытæй, Дæргъæццон сайæгой фыстæй; Мæнгардæй искæуыл ныцъцъæх у, Кæн æм зæрдæсæттынæн cap, Йæ мойæ йын ыскæ хæлар!..	VIII How dull are acting and evasion, diversely urging the same plea, earnestly striving for persuasion on points that all long since agree — and always the self-same objection; how dull to work for the correction of prejudice that's never been harboured by maidens of thirteen! Who's not disgusted by cajoling, threats, vows, and simulated fears, by six-page letters, rings and tears, gossip, and tricks, and the patrolling of aunts and mothers, and the thrall of husband's friendship — worst of all!
IX. Так точно думал мой Евгений. Он в первой юности своей Был жертвой бурных заблуждений И необузданных страстей. Привычкой жизни избалован, Одним на время очарован, Разочарованный другим, Желаньем медленно томим, Томим и ветреным успехом, Внимая в шуме и в тиши Роптанье вечное души, Зевоту подавляя смехом: Вот как убил он восемь лет, Утратя жизни лучший цвет.	IX Хъуыды кæиы Онегин афтæ. Кæддæр ма йе ’ррайыл куы уыд, Уæд уый йæ мондаг уадзгæ рафтыд Æмæ йыл мин рæдыды ’рцыд. Æвæлмон буц цардæй æлгъæд уыд, Куы-иу ын иу исты æгъгъæд уыд, Куы та йын нал кодта æгъгъæд; Йæ мондаг уадзын уыд йæ мæт, Фæлæ йын устыты фæсайын Куы сынцон, уæд ысхъыг, ыстыхст, Йæ уды ’рхæндæг ыл ыстых, Æмæ уæд райдыдта уый руайын. Йæ царды уалдзæджы хуыздæр Йе афтæ батыдта кæддæр.	IX Evgeny thought in just this fashion. From his first youth he'd known the force, the sufferings of tempestuous passion; its winds had blown him far off course. Spoilt by the habit of indulgence, now dazzled by one thing's effulgence, now disenchanted with the next, more and more bored by yearning's text, bored by success' giddy trifle, he heard in stillness and in din a deathless murmur from within, found that in laughter yawns could stifle: he killed eight years in such a style, and wasted life's fine flower meanwhile.
X. В красавиц он уж не влюблялся, А волочился как-нибудь; Откажут — мигом утешался; Изменят — рад был отдохнуть. Он их искал без упоенья, А оставлял без сожаленья, Чуть помня их любовь и злость. Так точно равнодушный гость На вист вечерний приезжает, Садится; кончилась игра: Он уезжает со двора, Спокойно дома засыпает И сам не знает поутру, Куда поедет ввечеру.	X Нырма фыдрæсугъдты кæм уарзы, Сæ фæдыл ма цæуы æрмæст: Ысразы ’сты, уæд сæ фæхъазы, Фæсайдтой йæ, уæд сæ — ирвæзт. Сæ фæдыл дæр зылдис æвæндæй, Фæуагъта-иу йæ ус-лымæнты Æмæ-иу афардæг æваст. Фæлмас, зæрдæцъæх лæг дæр раст Фæцæуы къамæй хъазтмæ афтæ: Ысбадт, фæлæ куы фæуа хъазт, Уæд-иу дзы мачи кæнæд хъаст,— Сæхимæ сфынæй кæндзæн тарфдæр, Нæ йын y райсом дæр бæрæг, Кæм уыдзæнис изæрæй лæг.	X Though belles had lost his adoration, he danced attendance with the best; rebuffed, found instant consolation; deceived, was overjoyed to rest. He followed them without illusion, lost them without regret's contusion, scarcely recalled their love, their spite; just like a casual guest who might devote to whist an evening party, who'd sit, and at the end of play would say goodbye and drive away, go off to sleep quite hale and hearty, and in the morning wouldn't know that self-same evening where he'd go.
XI. Но, получив посланье Тани, Онегин живо тронут был: Язык девических мечтаний В нем думы роем возмутил; И вспомнил он Татьяны милой И бледный цвет и вид унылый; И в сладостный, безгрешный сон Душою погрузился он, Быть может, чувствий пыл старинный Им на минуту овладел; Но обмануть он не хотел Доверчивость души невинной. Теперь мы в сад перелетим, Где встретилась Татьяна с ним.	XI Ныр та Татянæйы фыстæгмæ Онегин фестъæлфыд, цыма Йæ ивгъуыд рагбонты рæстæгмæ Уый гъеныр бахæццæ нырма. Чызг цæстыл уад æмæ йæм касти Фæлурс, æрхæндæг æмæ тарстæй; Мæгуырæг, Таня, ныр дæуыл Онегин рухс сагъæс кæны. Мыййаг кæд чи зоны фыццагау Йæ зæрдæ сриуыгъта, уæддæр Нæ дары сайынмæ йæ сæр — Нæ ма уыд чызджы удмæ агайд. Ныр та уал дыргъдонмæ цæуæм, Сæ фембæлдæн æвдисæн уæм.	XI Yet Tanya's note made its impression on Eugene, he was deeply stirred: that virgin dream and its confession filled him with thoughts that swarmed and whirred; the flower-like pallor of the maiden, her look, so sweetly sorrow-laden, all plunged his soul deep in the stream of a delicious, guiltless dream... and though perhaps old fires were thrusting and held him briefly in their sway, Eugene had no wish to betray a soul so innocent, so trusting. But to the garden, to the scene where Tanya now confronts Eugene.
XII. Минуты две они молчали, Но к ней Онегин подошел И молвил: «вы ко мне писали, Не отпирайтесь. Я прочел Души доверчивой признанья, Любви невинной излиянья; Мне ваша искренность мила; Она в волненье привела Давно умолкнувшие чувства; Но вас хвалить я не хочу; Я за нее вам отплачу Признаньем также без искусства; Примите исповедь мою: Себя на суд вам отдаю.	XII Фыццаг лæууыдысты æнæсым. Фæлæ Онегин загъта стæй: «Кæй фыстай, уый нæ хъæуы ’мбæхсын,— Ды уыдтæ, зонын æй. Рæстæй, Æнæхин уарзæгой ныхæстæй Дæ уды сагъæстæ нывæзтай; Дæ уарзты ’ргом дзырдтæ мæнæн Мæ царды уалдзæджы тæмæн Ныр ногæй ’рыфтыдтой мæ зæрдыл; Цы дæ ’ппæлон, æз дын фæлтау Æргомæй радзурон дæуау Мæ царды хорз æмæ æвзæр дæр; Дæ разы ’ргом кæнын мæ уд: Ды йыы тæрхонгæнæг фæу.	XII Moments of silence, quite unbroken; then, stepping nearer, Eugene said: "You wrote to me, and nothing spoken can disavow that. I have read those words where love, without condition, pours out its guiltless frank admission, and your sincerity of thought is dear to me, for it has brought feeling to what had long been heartless: but I won't praise you — let me join and pay my debt in the same coin with an avowal just as artless; hear my confession as I stand I leave the verdict in your hand.
XIII. «Когда бы жизнь домашним кругом Я ограничить захотел; Когда б мне быть отцом, супругом Приятный жребий повелел; Когда б семейственной картиной Пленился я хоть миг единый, — То верно б, кроме вас одной, Невесты не искал иной. Скажу без блесток мадригальных: Нашед мой прежний идеал, Я верно б вас одну избрал В подруги дней моих печальных, Всего прекрасного в залог, И был бы счастлив... сколько мог!	XIII Зæгъгæ, мæ уд æрци хæдзайраг, Æнæ ’фсин мын фæцæрæн нæй; Зæгъгæ, æрцагуырдтон æз къайаг Цæстуарзон амонды фæндæй; Зæгъгæ, мæ бинонтæ æрхъуыди, Уысммæ сыл батыхсти мæ хъуыды, Уæд мa дæуæй хуыздæр чызгæй Зæххыл кæй ыссарин æз, кæй. Рæсугъд ныхæстæй дæ нæ сайын, Фæлæ ма иу хаттау мæ мæт Куы уаид ус æрхæссын, уæд Æрмæст дæу равзæрстаин къайæн; Æмæ фæуыдаид, чызгай, Зæххон рæсугъд амонд мæ хай.	XIII "Could I be happy circumscribing my life in a domestic plot; had fortune blest me by prescribing husband and father as my lot; could I accept for just a minute the homely scene, take pleasure in it — then I'd have looked for you alone to be the bride I'd call my own. Without romance, or false insistence, I'll say: with past ideals in view I would have chosen none but you as helpmeet in my sad existence, as gage of all things that were good, and been as happy... as I could!
XIV. «Но я не создан для блаженства; Ему чужда душа моя; Напрасны ваши совершенства: Их вовсе недостоин я. Поверьте (совесть в том порукой), Супружество нам будет мукой. Я, сколько ни любил бы вас, Привыкнув, разлюблю тотчас; Начнете плакать: ваши слезы Не тронут сердца моего, А будут лишь бесить его. Судите ж вы, какие розы Нам заготовит Гименей И, может быть, на много дней.	XIV Фæлæ æвæлмон цард, æгъгъæлын, Нæ фæци удæхцон мæнæн; Кæнын дæ хорзы кой дзæгъæлы,— Дæ аккаг æз, мæ хур, нæ дæн. Зæгъгæ, нæ цард уæддæр ысиу ис,— Кæниккой нын нæ тухæн фидис: Зæрдæйæн конд и, м’аххос нæу — Йæ уæлвæд нал уарзин æз дæу; Цæссыгæн фидар y мæ зæрдæ, Мæнмæ нæ бахъарид дæ маст, Æрмæст дæ ракæнин æз хъаст. Дæхæдæг банымай, æвзæрдæр Цы уаид ахæм цардæй, цы, Фæлæ йыл уæд хъæуид хъæцын!	XIV "But I was simply not intended for happiness — that alien role. Should your perfections be expended in vain on my unworthy soul? Believe (as conscience is my warrant), wedlock for us would be abhorrent. I'd love you, but inside a day, with custom, love would fade away; your tears would flow — but your emotion, your grief would fail to touch my heart, they'd just enrage it with their dart. What sort of roses, in your notion, would Hymen bring us — blooms that might last many a day, and many a night!
XV. «Что может быть на свете хуже Семьи, где бедная жена Грустит о недостойном муже И днем и вечером одна; Где скучный муж, ей цену зная (Судьбу, однако ж, проклиная), Всегда нахмурен, молчалив, Сердит и холодно-ревнив! Таков я. И того ль искали Вы чистой, пламенной душой, Когда с такою простотой, С таким умом ко мне писали? Ужели жребий вам такой Назначен строгою судьбой?	XV Дунейыл ахæм цардæй цауддæр Нæ уаид: ус йæхи хæры, Йæ лæджы сау мæтæй æрхаудта, Зыбыты иунæгæй цæры; Йæ лæг дæр хорз усимæ хиты, Æрвыл бон йе ’намонд æлгъиты; Æдзух вæййы мæсты, тызмæг,— Йæ усыл сынæууæнк ис лæг! Цæй, ныр нæ кæрæдзи цы къахæм, Æз ахæм дæн, æмæ ды та Дæ фыны саг лæджы уыдтай; Дæ раст уды нæ хъæуы ахæм, Æмæ дæ уымæй ма уæд мæт, Дæу н’амонд не скæндзæн хъысмæт.	XV "What in the world is more distressing than households where the wife must moan the unworthy husband through depressing daytimes and evenings passed alone? and where the husband, recognizing her worth (but anathematising his destiny) without a smile bursts with cold envy and with bile? For such am I. When you were speaking to me so simply, with the fires and force that purity inspires, is this the man that you were seeking? can it be true you must await from cruel fortune such a fate?
XVI. «Мечтам и годам нет возврата; Не обновлю души моей... Я вас люблю любовью брата И, может быть, еще нежней. Послушайте ж меня без гнева: Сменит не раз младая дева Мечтами легкие мечты; Так деревцо свои листы Меняет с каждою весною. Так, видно, небом суждено. Полюбите вы снова: но... Учитесь властвовать собою; Не всякий вас, как я, поймет; К беде неопытность ведет».	XVI Лæджы хъысмæт æгъатыр, карз у, Кæны лæг азæй-аз фыддæр... Æз дæу дæхи ’фсымæрау уарзын, Ыстæй ма чи зоны фылдæр. Фæлæ мæм байхъус ды лыстæггай: Мæстджын, æрхæндæг дæ ныртæккæ, Фæлæ та раивдзæн дæ фæнд; Раст афтæ алы уалдзæг хъæд Йæ сыфтæр раивы нæуæгæй. Хуыцауæн y рæдау йæ цæст,— Ды дæр та бауарздзынæ... ’рмæст Æндæрæн мауал зæгъ рæуæгæй Дæ фæндиаг, дæ сыгъдæг уарзт, Уый нæй, уæд дын ыскæндзæн маст».	XVI "I've dreams and years past resurrection; a soul that nothing can renew... I feel a brotherly affection, or something tenderer still, for you. Listen to me without resentment: girls often change to their contentment light dreams for new ones... so we see each springtime, on the growing tree, fresh leaves... for such is heaven's mandate. You'll love again, but you must teach your heart some self-restraint; for each and every man won't understand it as I have... learn from my belief that inexperience leads to grief.''
XVII. Так проповедовал Евгений. Сквозь слез не видя ничего, Едва дыша, без возражений, Татьяна слушала его. Он подал руку ей. Печально (Как говорится, машинально) Татьяна, молча, оперлась, Головкой томною склонясь; Пошли домой вкруг огорода; Явились вместе, и никто Не вздумал им пенять на то: Имеет сельская свобода Свои счастливые права, Как и надменная Москва.	XVII Онегин буц ныхас нывæнды, Татянæ та кæуы, кæуы Йæ сæфт фæндиæгтыл, йæ сæнттыл, Æмæ æнæ сымæй лæууы. Онегин æм йæ къæдз цонг ратта Æмæ кæнынц сæ фæндаг дарддæр. Куыд уыд, нæ рахатыд æххæст,-— Сæргуыбыр, удæфхæрд, æргъæвст,— Татянæ ’рынцой кодта цонгыл. Сæхимæ бацыдысты ныр, Фæлæ сæм чи сфæрæзта дзырд, Куы уай хъæууон æгъдауæй зонгæ, Уæд дын озау кæнынæн бар — Хъæууон сæрибарæй лæвар.	XVII So went his sermon. Almost dying, blinded to everything about by mist of tears, without replying Tatyana heard Evgeny out. He gave his arm. In sad abstraction, by what's called machinal reaction, without a word Tatyana leant upon it, and with head down-bent walked homeward round the kitchen garden; together they arrived, and none dreamt of reproving what they'd done: by country freedom, rightful pardon and happy licence are allowed, as much as in Moscow the proud.
XVIII. Вы согласитесь, мой читатель, Что очень мило поступил С печальной Таней наш приятель; Не в первый раз он тут явил Души прямое благородство, Хотя людей недоброхотство В нем не щадило ничего: Враги его, друзья его (Что, может быть, одно и то же) Его честили так и сяк. Врагов имеет в мире всяк, Но от друзей спаси нас, боже! Уж эти мне друзья, друзья! Об них недаром вспомнил я.	XVIII Ныр мемæ сразы у, мæ кæсæг, Татянæйæн фæдзырдта раст Мæ хæлар; адæммæ куыд кæсы, Куыд дзы кæнынц ызнæгтæ хъаст, Нæ уыди уыйас фыдуаг; удæй Уыдис уæздан. Фæлæ, тæхуды, Кæмæн нæ уыд зæххыл хæлар,— Фæлтау фыдызнæгтæ ыссар,— Сæ дзырдтаг уыд æдзух йæ фыдгой, Уый афтæ-уфтæ у,— дзырдтой, Йæ хорз дæр ын æвзæр хуыдтой; Хæлæртты ’вджид фæуæд мæ фыдгул! Хæлæрттæ!.. Уа дзæбæх фæуæд, Кæд ныл нæ фæаудынц уæд!	XVIII Agree, the way Eugene proceeded with our poor girl was kind and good; not for the first time he succeeded in manifesting, as he could, a truly noble disposition; yet people's malice and suspicion persisted and made no amends. By enemies, no less by friends (it's all the same — you well correct us), he found all kinds of brickbat hurled. We each have enemies in this world, but from our friends, good Lord protect us! Those friends, those friends! it is, I fear, with cause that I've recalled them here.
XIX. А что? Да так. Я усыпляю Пустые, черные мечты; Я только в скобках замечаю, Что нет презренной клеветы, На чердаке вралем рожденной И светской чернью ободренной, Что нет нелепицы такой, Ни эпиграммы площадной, Которой бы ваш друг с улыбкой, В кругу порядочных людей, Без всякой злобы и затей, Не повторил сто крат ошибкой; А впрочем, он за вас горой: Он вас так любит... как родной!	XIX Йæ зæрдæ ма дарæд дзæгъæлы, Хæлæрттыл иу лæг дæр мæнгæй. Мæхинымæр æз афтæ ’нхъæлын, Дунейыл ахæм хахуыр нæй, Хæлар кæй нæ радзура искуы, Йæ хорз хæлардзинад æвдисгæ; Фæнды ныгæнгæ кæнæд дæу Йæ дам-думæй, уæлдай йын нæу. Куы йæ зона, дæу тыххæй загъта Фыдхахуыр де стырдæр ызнаг, Уæддæр дын æй кæны аккаг; Уæддæр, цыма рæдыд æруагъта, Йе уыйау ыл фыссы йæ къух, Дæу уарзгæ... хионау, æдзух!	XIX What of it? Nothing. I'm just sending to sleep some black and empty dreams; but, inside brackets, I'm contending there's no ignoble tale that seems cooked-up where garret-vermin babble, endorsed by fashionable rabble, there's no absurdity as such, no vulgar epigram too much, which smilingly your friend, supported by decent company, has not, without a trace of spite or plot, a hundred times afresh distorted; yet he'd back you through thick and thin: he loves you... like your kith and kin!
XX. Гм! гм! Читатель благородный, Здорова ль ваша вся родня? Позвольте: может быть, угодно Теперь узнать вам от меня, Что значит именно родные. Родные люди вот какие: Мы их обязаны ласкать, Любить, душевно уважать И, по обычаю народа, О рожестве их навещать, Или по почте поздравлять, Чтоб остальное время года Не думали о нас они... И так, дай бог им долги дни!	XX Сæрхызт y ахæмтæй, мæ кæсæг, Фæлæ дын хионтæ дæр кæд Дзæвгар ис, нæй дæм уæд фæкæсæг, Дæ мард дæр не ’рцæудзæн ныгæд. Зæгъон дын, цавæр лæг y хион? Бæлвырд дæ атондзæн йæхион: Фæлæ цæмæй иппæрддæр уай, Йе уый тыххæй дæ уарзты хай Дæ хиуæтты кæнай ды хъуамæ: Цыппурсы сын кæнай сæдæс, Цæуай сæм ногбон дæр æххæст; Цæмæй дæ рагуалдзæджы хъарммæ Ныууадзой уыдæтты фæстæ,— Кæн зæдтæн уый тыххæй лæгъстæ!	XX Hm, hm. Distinguished reader, tell me how are your kith and kin today? And here my sentiments impel me for your enlightenment to say how I interpret this expression: our kin are folk whom by profession we have to cherish and admire with all our hearts, and who require that in the usual Christmas scrimmage we visit them, or without fail send them good wishes through the mail to ensure that till next time our image won't even cross their minds by stealth... God grant them years and years of health!
XXI. Зато любовь красавиц нежных Надежней дружбы и родства: Над нею и средь бурь мятежных Вы сохраняете права. Конечно так. Но вихорь моды, Но своенравие природы, Но мненья светского поток... А милый пол, как пух, легок. К тому ж и мнения супруга Для добродетельной жены Всегда почтенны быть должны; Так ваша верная подруга Бывает вмиг увлечена: Любовью шутит сатана.	XXI Хæлæрттæй, хионтæй хуыздæр y Лæгæн рæсугъд уарзон, чызгай — Куы суай æнамондты фыддæрау, Уæддæр дæ н’акæндзæн уæлдай. Уый раст у, фæлæ модæ ивы, Ыстæй æрдзæй куыннæ сты хивæнд, Куыннæ сты искæйты фæзмаг... У, пакъуыйау та, рог сæ уаг. Уæлдайдæр та йæ лæгмæ хъусаг Куы уа æгъдауджын ус, куы уа Æнæаипп, нымд ус, хæрзуаг; Уæд хатт уæлæхох кæны усай, Фæзилы иннæрдæм цæхгæр, Æмæ мa къултыл хой дæ сæр.	XXI Of course, the love of tender beauties, surer than friendship or than kin, will loyally discharge its duties, in midst of trouble, storm or din. Of course. Yet fashion's wild rotation, yet a capricious inclination, yet floods of talk around the town... the darling sex is light as down. Then verdicts from her husband's quartet are bound, by every virtuous wife, to be respected all through life: and so your faithfullest supporter will disappear as fast as smoke: for Satan, love's a splendid joke.
XXII. Кого ж любить? Кому же верить? Кто не изменит нам один? Кто все дела, все речи мерит Услужливо на наш аршин? Кто клеветы про нас не сеет? Кто нас заботливо лелеет? Кому порок наш не беда? Кто не наскучит никогда? Призрака суетный искатель, Трудов напрасно не губя, Любите самого себя, Достопочтенный мой читатель! Предмет достойный: ничего Любезней верно нет его.	XXII Уæдæ кæй уарзтæуа? Кæуыл ма Æууæнда лæг, æууæнк кæм ис? Кæмæн нæу не ’взæр уаг дæр хъылма, Йе чи y не знæгтыл æрмист; Нæ ныхасыл кæддæрид разы, Æдзух æнæазым нæ разы; Рæстырдæм чи кæны нæ кой? Нæ сæрыл чи кæны сæргой? Ды уый ыссардзынæ æнгæсæй, Фæлæ йыл мауал кæн хъуыды,— Æрмæст дæхæдæг дæ уый ды, Æгъдау, цытылхæст лæг, мæ кæсæг! Дæхи мын бауарз ды фæрнæй, Дæуыл æнувыддæр лæг нæй.	XXII Whom then to credit? Whom to treasure? On whom alone can we depend? Who is there who will truly measure his acts and words to suit our end? Who'll sow no calumnies around us? Whose fond attentions will astound us? Who'll never fault our vices, or whom shall we never find a bore? Don't let a ghost be your bear-leader, don't waste your efforts on the air. Just let yourself be your whole care, your loved one, honourable reader! Deserving object: there can be nothing more lovable than he.
XXIII. Что было следствием свиданья? Увы, не трудно угадать! Любви безумные страданья Не перестали волновать Младой души, печали жадной; Нет, пуще страстью безотрадной Татьяна бедная горит; Ее постели сон бежит; Здоровье, жизни цвет и сладость, Улыбка, девственный покой, Пропало все, что звук пустой, И меркнет милой Тани младость: Так одевает бури тень Едва рождающийся день.	XXIII Ныр ма сæ фембæлдæй цы рауад, Цы хъæуы уый зонын та, цы! Татянæ уарзты мæтæй баруад,— Кæдмæ уыдзæн йæ бон хъæцын. Йæ сонт уд — иудадзыг æрхæндæг, Йæ зæрдæ басыгъдис, йæхæдæг Ныр уыд, цъæл дидинæгау, рыгъд, Йæ уатæй буц хуыссæг фæлыгъд; Ныр дзы сæрибарæй улæфын, Хæрын дæр, худын дæр y pox,— Йæ цин ын раивта фыдох; Татянæйы æвзонг цард сæфы: Раст афтæ сонт къуыпайы хих Сийын кæны фыдуалдзæг мигъ.	XXIII Then what resulted from the meeting? Alas, it's not so hard to guess! Love's frantic torments went on beating and racking with their strain and stress that youthful soul, which pined for sadness; no, all devoured by passion's madness poor Tanya more intensely burns; sleep runs from her, she turns and turns... and health, life's sweetness and its shimmer, smiles, and a maiden's tranquil poise, have vanished, like an empty noise, while dear Tatyana's youth grows dimmer: so a storm-shadow wraps away in dark attire the new-born day.
XXIV. Увы, Татьяна увядает, Бледнеет, гаснет и молчит! Ничто ее не занимает, Ее души не шевелит. Качая важно головою, Соседи шепчут меж собою: Пора, пора бы замуж ей!.. Но полно. Надо мне скорей Развеселить воображенье Картиной счастливой любви. Невольно, милые мои, Меня стесняет сожаленье; Простите мне: я так люблю Татьяну милую мою!	XXIV Фæлæ ма цы, Татянæ тайы; Ныффæлурс, баруади, ныммыр! Йæ зæрдæ ницæмæ, нæ райы, Йæ уд бынтон ныттар и ныр. Фæтилынц сыхæгтæ сæ сæртæ, Фæдзурынц хъус-хъусæй æндæртæн: Ныр афон у, ыскæнæд мой!.. Цæй, хорз, æгъгъæд. Ныр та нæ кой Уыдзысты амонды хъуыддæгтæ, Æнæмæт уарзонад. Æцæг, Кæм нæу тæригъæдгæнаг лæг,— Мæ зæрдæйы фæлмæндæр тæгтæ Рæмудзы Таняйы фыд маст, Цыма мæнæн кæны йæ хъаст!	XXIV Poor Tanya's bloom begins to languish, and pale, and fade without a word! there's nothing can employ her anguish, no sound by which her soul is stirred. Neighbours in whispered tones are taking council, and with profound head-shaking conclude that it's high time she wed!... But that's enough. At once, in stead, I'll gladden your imagination, reader, by painting you a scene of happy love. For I have been too long, against my inclination, held in constraint by pity's touch: I love my Tatyana too much!
XXV. Час от часу плененный боле Красами Ольги молодой, Владимир сладостной неволе Предался полною душой. Он вечно с ней. В ее покое Они сидят в потемках двое; Они в саду, рука с рукой, Гуляют утренней порой; И что ж? Любовью упоенный, В смятенье нежного стыда, Он только смеет иногда, Улыбкой Ольги ободренный, Развитым локоном играть Иль край одежды целовать.	XXV Ысдзæгъæл Олгъайы рæсугъдæй Бынтондæр Ленскийæн йæ сæр, Æмæ сын нал уыдис фæцухдæр,— Кæрæдзи бауарзтой фылдæр. Владимир ныр чызгайы уаты Йæ цуры талынджы дæр бады, Куы та æрми-æрми, уæззау Фæкæнынц райсомæй озау. Цы дам? Сæргойæ чызджы уарзы, Фæци æфсæрмдзæстыг кæмдæр, Æмæ куы бауæнды, уæддæр Чызгайы буц дзыккутæй хъазын, Кæд ма йын ноджы раттынц бар, Уæд ын кæны йæ къухæн ба.	XXV From hour to hour a surer capture for Olga's beauty, Lensky gives his soul to a delicious rapture that fills him and in which he lives. He's always with her: either seated in darkness in her room, or treated to garden walks, as arm in arm they while away the morning's calm. What else? Quite drunk with love's illusion, he even dares, once in a while, emboldened by his Olga's smile, and plunged in tender shame's confusion, to play with a dishevelled tress, or kiss the border of her dress.
XXVI. Он иногда читает Оле Нравоучительный роман, В котором автор знает боле Природу, чем Шатобриан, А между тем две, три страницы (Пустые бредни, небылицы, Опасные для сердца дев) Он пропускает, покраснев. Уединясь от всех далеко, Они над шахматной доской, На стол облокотясь, порой Сидят, задумавшись глубоко, И Ленской пешкою ладью Берет в рассеяньи свою.	XXVI Уый хатт йæ уарзонæн æфсæнттæй Кæсы æгъдауамон роман. Йæ авторау дырысæй, æйттæй Кæм зоны æрдз Шатобриан. Кæд дзы дæлгоммæ фыст ыссары, Уæд æй æнæкæсгæ æппары; Йæ цæсгом афæлдæхы сырх, Цыма ныртæккæ уыд къæрных. Куы та сæ сахматтæ фæхæссынц, Ысбадынц хибар ран æнцад; Куы ’рцæуы Ленскийæн йæ рад, Уæддæр мa сахматтæм кæм кæсы, Æмæ йæхи ’фсæдтæй æваст Æрцæуы уæд йæ паддзах саст.	XXVI He reads to Olga on occasion, for her improvement, a roman, of moralistical persuasion, more searching than Chateaubriand; but in it there are certain pages (vain twaddle, fables of the ages, talk that might turn a young girl's head) which with a blush he leaves unread. As far removed as they were able from all the world, they sat and pored in deepest thought at the chess-board for hours, with elbows on the table — then Lensky moved his pawn, and took, deep in distraction, his own rook.
XXVII. Поедет ли домой; и дома Он занят Ольгою своей. Летучие листки альбома Прилежно украшает ей: То в них рисует сельски виды, Надгробный камень, храм Киприды, Или на лире голубка Пером и красками слегка; То на листках воспоминанья Пониже подписи других Он оставляет нежный стих, Безмолвный памятник мечтанья, Мгновенной думы долгий след, Все тот же после многих лет.	XXVII Сæхимæ ку’ацæуы, уæддæр ма Уый Олгъайыл кæны хъуыды, Куы та йын райсомæй изæрмæ Тыхсы йæ албомы быдыл; Ныв дзы кæны хъæдтæ, æрдузтæ; Куы марды дур, куы тулдзы хустæ, Куы лирæйы уæлæ бæлон Кæны йæ цыргъ сисæй хъулон; Куы та йæ рагуалдзæг фæмысы Æмæ кæйдæр фыстыты раз Фæуадзы уарзæгой ныхас,-— Йæ уарзты сусæг кой дзы ’рфыссы. Нæ ивы сагъæстæн сæ сæр, Кæд ын фæлахс ысты, уæддæр.	XXVII Even at home his occupation is only Olga: he relieves with careful schemes of decoration an album's loose and floating sheaves. Sometimes a landscape's represented, a tomb, a Cyprian shrine's invented, a lyre, and on it perched, a dove — in ink with colour-wash above; then on the leaves of recollection, below the others who have signed he leaves a tender verse behind, a dream's mute monument, reflection of instant thoughts, a fleeting trace still after many years in place.
XXVIII. Конечно, вы не раз видали Уездной барышни альбом, Что все подружки измарали С конца, с начала и кругом. Сюда, назло правописанью, Стихи без меры, по преданью В знак дружбы верной внесены, Уменьшены, продолжены. На первом листике встречаешь Qu' йcrirez-vous sur ces tablettes; И подпись: t. а v. Annette; А на последнем прочитаешь: «Кто любит более тебя, Пусть пишет далее меня».	XXVIII Уездаг хъал чызджы албом уын Кæм y æнæзонгæ; æдзух Кæнынц уым буц чызджытæ сомы, Фæрсмæ йыл бафыссынц сæ къух. Хæлардзинад дзы бады мигътæй, Ыстæй дзы цас вæййы ыстихтæ; Рæдыд, дызгъуымтæй сæ фыссынц,— Куы сæ цыбыр, куы даргъ кæнынц. Фыссынц францусагау: Анетта, Дæ албом фенгæйæ, фæтыхст, Цы ма уыдзæн ам дарддæр фыст? Ис ноджы фæстаг сыфыл фендтаг: «Мæнæй дæ чи уарза фылдæр, Мæнæй дзы уый фыссæд дæлдæр».	XXVIII Often of course you'll have inspected the album of a country miss where scribbling friends have interjected frontwise and back, that way and this. With spelling scrambled to perdition, the unmetric verses of tradition are entered here, in friendship's gage, shortened, or lengthened off the page. On the first sheet you'll find a question: "Qu'ecrirez-vous sur ces tablettes?'' and, under, "toute a vous Annette''; then, on the last page, the suggestion: "who loves you more than I, let's see him prove it, writing after me.''
XXIX. Тут непременно вы найдете Два сердца, факел и цветки; Тут верно клятвы вы прочтете В любви до гробовой доски; Какой-нибудь пиит армейской Тут подмахнул стишок злодейской. В такой альбом, мои друзья, Признаться, рад писать и я, Уверен будучи душою, Что всякий мой усердный вздор Заслужит благосклонный взор, И что потом с улыбкой злою Не станут важно разбирать, Остро иль нет я мог соврать.	XXIX Албом ма ноджыдæр цы домы: Зæрдæтæ, дидинтæ рæгъæй; Вæййы дзы уарзæтты фыд сомы Ингæнмæ уарзыны тыххæй. Хæстон пииты дæр цы ’рсырдта,— Кæддæр дзы сахъ ыстих ныззылдта; Хæлæрттæ, ахæм ран æз дæр Фыссын æмдзæвгæтæ ныр дæр. Цы дам, цыфæнды дзы ныффысай, Уæддæр дæ зæрдæ уæд æнцой — Нæ кæндзæн ничи ам дæ кой, Æмæ дын н’аргъ кæндзæн дырысæй: Дæ гæды дзырд цыргъ у, йе нæу, Ыстæй цы схонын хъæуы дæу.	XXIX There you're entirely sure of finding two hearts, a torch, and a nosegay; and there, love's protestations, binding until the tombstone; there one day some regimental bard has added a stanza villainously padded. In such an album, friends, I too am always glad to write, it's true, convinced at heart that my most zealous nonsense will earn indulgent looks, nor will my scribbling in such books attract the sneering of the jealous, or make men seriously discuss if I show wit in jesting thus.
XXX. Но вы, разрозненные томы Из библиотеки чертей, Великолепные альбомы, Мученье модных рифмачей, Вы, украшенные проворно Толстого кистью чудотворной Иль Баратынского пером, Пускай сожжет вас божий гром! Когда блистательная дама Мне свой in-quarto подает, И дрожь и злость меня берет, И шевелится эпиграмма Во глубине моей души, А мадригалы им пиши!	XXX Сымах, о хæйрæджыты томтæ, Сайтантæ, зинтæн ыстут фыст, Вæййут, зæрдæзæгъгæ албомтæ, Дæлæсин лирикты тыхкуыст; Зынынц, зынаргъ дуртау, уæ сыфтæй Толстойы хъулæттæ, йæ нывтæ Кæнæ Баратинскийы фыст,— Фæут нæ хуыцæуттæй æлгъыст! Мæнмæ уæздандæр ус куы ’рхæссы, Хуыцæутты чиныгау, йæ том, Мæнæй аив ныхæстæ дом, Мæ риуы уæд хъæбæр дзырд рæзы, Фырмæстæй алидзы мæ хуыз, Ды та сын уарзты стихтæ фысс!	XXX But you, grand tomes I loathe with passion, odd volumes from the devil's shelf, in which the rhymester-man-of-fashion is forced to crucify himself, portfolios nobly illustrated with Tolstoy's brush, or decorated by Baratynsky's wondrous pen, God's thunder burn you up! And when some splendid lady is referring to me her best in-quarto tome, the fear and rage with which I foam! Deep down, an epigram is stirring that I'm just longing to indite — but madrigals I've got to write!
XXXI. Не мадригалы Ленской пишет В альбоме Ольги молодой; Его перо любовью дышет, Не хладно блещет остротой; Что ни заметит, ни услышит Об Ольге, он про то и пишет: И полны истины живой Текут элегии рекой. Так ты, Языков вдохновенный, В порывах сердца своего, Поёшь, бог ведает, кого, И свод элегий драгоценный Представит некогда тебе Всю повесть о твоей судьбе.	XXXI Фæлæ дын Олгъайы албомы Уæздан мæнг ныхæстæ мыййаг Нæ фыссы Ленски: уарзт æй домы, Йæ дзырд дæр ууыл y фыццаг; Уый Олгъайы рæумитæ мысы Æмæ сæ ацы ран ныффыссы; Ысты йæ сагъæстæ æцæг, Рæстаг, кæны сæм лæг хæлæг. Язиков, уыйау мын ды дæр ма Дæ зард зæрдæргъæвдæй кæныс; Кæуыл, гъе уый нæ зонын æз, Фæлæ сæ ’рымбырд кæ,— хуыздæр ма Кæм уаид уæд цымæ ныхас Дæу тыххæй а-дзыллæйы раз.	XXXI No madrigals were for inscribing by Lensky in his Olga's book; his style breathed love, and not the gibing coldness of wit; each note he took, each news of her he'd been imbibing — all was material for transcribing: with lively and pellucid look, his elegies flow like a brook. So you, inspired Yazykov, sobbing with bursts of passion from the heart, sing God knows whom, compose with art a suite of elegies that, throbbing, sooner or later will relate the entire story of your fate.
XXXII. Но тише! Слышишь? Критик строгой Повелевает сбросить нам Элегии венок убогой, И нашей братье рифмачам Кричит: «да перестаньте плакать, И все одно и то же квакать, Жалеть о прежнем, о былом: Довольно, пойте о другом!» — Ты прав, и верно нам укажешь Трубу, личину и кинжал, И мыслей мертвый капитал Отвсюду воскресить прикажешь: Не так ли, друг? — Ничуть. Куда! «Пишите оды, господа,	XXXII Фæлæ сабыр! Нæ критик карзæй Поэттæн барджын дзырд зæгъы, Зæгъгæ, ысси элеги хъазæн; Фæци мæрдтæм диссаг йæ хыл, «Ныууадзут-ма уæ куыд, уæ ризын: Ивгъуыд, зæронд цæрдтытыл тъизын; Хæфсытау иухъæлæс цы стут, Хуыздæрыл бахъарут уæ уд!» — «Ды хорз зæгъыс, рæстаг y д’амынд Æмæ нын зæгъ, уæдæ, куыд уæм; Лæгмæрдтыл, хъаматыл фыссæм Æмæ мæнг хъуыдытыл? Уæд та нын Нæ рауад хорз?» — «Рæвдздæр ма ут, Æмæ нын кадджытæ фыссут,	XXXII But soft! You hear? A scowling critic, bidding us to reject for good the elegy, grown paralytic, commands our rhymester-brotherhood: "oh, quit your stale, your tedious quacking, and your alas-ing and alack-ing about what's buried in the past: sing about something else at last!'' All right, you want the resurrection of trumpet, dagger, mask and sword, and dead ideas from that old hoard, all brought to life at your direction. Not so? "No, sirs, the ode's the thing, that's the refrain that you should sing,
XXXIII. Как их писали в мощны годы, Как было встарь заведено...» — Одни торжественные оды! И, полно, друг; не все ль равно? Припомни, что сказал сатирик! Чужого толка хитрый лирик Ужели для тебя сносней Унылых наших рифмачей? — «Но все в элегии ничтожно; Пустая цель ее жалка; Меж тем цель оды высока И благородна...» Тут бы можно Поспорить нам, но я молчу; Два века ссорить не хочу.	XXXIII Тыхы æзты куыд фыстой, афтæ, Куыд кодтой раг заманты раст...» — «Æрмæстдæр кадджытæ? Дæ хъавд дæр Хуыздæр куы нæу. Мæнмæ фæкаст Сатиричы дзырд уымæй растдæр: Кæйдæр фæзмаг, рыгъд лирик цас дæр, У хиндæр махонтæй, фыддæр, Уæд дæм цæмæн кæсы хуыздæр?» — «Уæдæ элеги, цæй, цы давы? Афтид, тæригъæддаг мæгуыр. У кадæджы мысан та стыр,— Уæздан ныхæстæй зæрдæ тавы...» — Бæргæ нæу раст, фæлæ хъæцын: Нæу хорз фыдæлтимæ хæцын.	XXXIII "as sung of old, in years of glory, as instituted long ago.'' Only the ode, that solemn story! Enough, my friends; it's all so-so. Remember the retort satiric! Is Others' View, that clever lyric, really more bearable to you than what our sorrowing rhymesters do? "The elegy's just vain protesting, empty the purpose it proclaims, while odes have high and noble aims...'' That point I wouldn't mind contesting, but hold my tongue, lest it appears I'll set two ages by the ears.
XXXIV. Поклонник славы и свободы, В волненьи бурных дум своих Владимир и писал бы оды, Да Ольга не читала их. Случалось ли поэтам слезным Читать в глаза своим любезным Свои творенья? Говорят, Что в мире выше нет наград. И впрямь, блажен любовник скромный, Читающий мечты свои Предмету песен и любви, Красавице приятно-томной! Блажен... хоть, может быть, она Совсем иным развлечена.	XXXIV Ныр кады раз йæ хæс фыст уаид, Сæрибар уарзынмæ æрдаг, Владимир кадджытæ фыстаид. Фæлæ сæ Олгъа каст мыййаг? Кæд уæ кæуынхъæлæс поэтты, Сæ фыст кæсгæйæ, исчи федта, Сæ уарзæттæн? Хуыздæр, дам, лæг Нæ кæны ницæмæ хæлæг. Æмæ тæхудиаг куыд нæ уой: Дæ уарзонæн дæ сæнттæ кæс, Æрхæндæг сау рæсугъдмæ кæс, Цæссыг дæр ма ’рыппар æнæуый! Тæхудиаг у... чызг, æцæг, Кæуыл маст кæны? Нæу бæрæг...	XXXIV In love with fame, by freedom smitten, with storm and tumult in his head, what odes Vladimir might have written — but Olga would have never read! Bards of our tearful generation, have you read lines of your creation to your loved ones? They do maintain that this of all things for a swain is the supreme reward. Precisely, blest the poor lover who reads out his dreams, while she whom they're about, that languid beauty, listens nicely — blest... though perhaps her fancy's caught in fact by some quite different thought.
XXXV. Но я плоды моих мечтаний И гармонических затей Читаю только старой няне, Подруге юности моей, Да после скучного обеда Ко мне забредшего соседа, Поймав нежданно за полу, Душу трагедией в углу, Или (но это кроме шуток), Тоской и рифмами томим, Бродя над озером моим, Пугаю стадо диких уток: Вняв пенью сладкозвучных строф, Они слетают с берегов.	XXXV Æз та аив дзыртæ куы ссарын, Куы ныффыссын мæ фæнд, мæ зын, Уæд сæ мæ рагбонты хæларæн — Зæронд дыджызæйæн кæсын. Кæнæ мæ сыхæгтæй фæссихор Кæй фенын, уымæй курын иу хорз,— Цæмæй мæм байхъуса чысыл, Æмæ трагедийы тъыфыл Ныффæлдахын æз ууыл къуымы. Кæнæ та, гъеныр ыл сæттын, Æд сагъæс цады был хæтын Æмæ хъæддаг мæргъты ныддымын: Хъæрæй мæ фыстытæ кæсын, Кæнын сæ ме стихтæй тæрсын!	XXXV But I myself read my bedizened fancies, my rhythmic search for truth, to nobody except a wizened nanny, companion of my youth; or, after some dull dinner's labour, I buttonhole a wandering neighbour and in a corner make him choke on tragedy; but it's no joke, when, utterly worn out by rhyming, exhausted and done up, I take a rambling walk beside my lake, and duck get up; with instant timing, alarmed by my melodious lay, they leave their shores and fly away.
XXVI. XXXVII. А что ж Онегин? Кстати, братья! Терпенья вашего прошу: Его вседневные занятья Я вам подробно опишу. Онегин жил анахоретом; В седьмом часу вставал он летом И отправлялся налегке К бегущей под горой реке; Певцу Гюльнары подражая, Сей Геллеспонт переплывал, Потом свой кофе выпивал, Плохой журнал перебирая, И одевался...	XXXVI. XXXVII Цымæ Онегин та цы фæци? Цымæ куыд æрвиты йæ бон? Æфсымæртæ, чысыл фæхъæцут, Æз уын сæ радзурон бæстон. Онегин цардиппæрд лæг фестад: Сæрд-иу æхсæвы цъæхæй фестад, Сæ хъæумæ ’ввахс цæугæдон уыд Æмæ-иу уый цурмæ ныццыд. Ыстæй-иу, Байроны фæзмгæйæ, Уый доны иннæрдæм фæраст,— Уæрагмæ дон æм денджыз каст; Ыстæй-иу, цауд журнал кæсгæйæ, Цымдта уый кофе æмæ стæй Йæ дарæс кодта...	XXXVI < My gaze pursues them... but on station the hunter in the wood will swear at verse, and hiss an imprecation, and ease his catch with all due care. We each enjoy a special hobby, each of us has his favourite lobby: one sees a duck and aims his gun, one raves in verse like me, and one hunts cheeky flies, with swatter sweeping, one leads the multitude in thought, one finds in war amusing sport, one wallows in delicious weeping; the wine-addict adores the cup: and good and bad are all mixed up. XXXVII But what about Eugene? With reason reader, you ask, and I'll expound — craving your tolerance in season — the programme of his daily round. In summertime — for he was leading a hermit's life — he'd be proceeding on foot, by seven o'clock, until he reached the stream below the hill; lightly attired, like the creator of Gulnare, he would play a card out of the hand of that same bard: he'd swim this Hellespont; then later he'd drink his coffee, flutter through the pages of some dull review, then dress...
XXXVIII. XXXIX. Прогулки, чтенье, сон глубокой, Лесная тень, журчанье струй, Порой белянки черноокой Младой и свежий поцалуй, Узде послушный конь ретивый, Обед довольно прихотливый, Бутылка светлого вина, Уединенье, тишина: Вот жизнь Онегина святая; И нечувствительно он ей Предался, красных летних дней В беспечной неге не считая, Забыв и город, и друзей, И скуку праздничных затей.	XXXVIII. XXXIX Куы тезгъо, куы адджын фын — уаты, Куы аууæтты лæууын, æгуыст, Ыстæм хатт сау рæсугъды пъатæ Æмæ зæрдæрæвдау хъæбыс; Куы йæ тæлтæг бæх саргъы уигъы, Зæгъынц, уæд тайæндæр y сихор; Адджынæн баназы сырх сæн; Ыстæй йæ бар — æвау хуыссæн Кæнæ æнцад-æнцойæ бадæн,— Гъе уый Онегинæн йæ цард. Хæлæрттæй, горæтæй уыд дард Æмæ йын сæрды бонтæ адæн Куыд нæ фесты; йæхицæн цард, Кæддæрау нал кодта æнкъард.	(XXXVIII) XXXIX Books, riding, walks, sleep heavy-laden, the shady wood, the talking stream; sometimes from a fair, black-eyed maiden the kiss where youth and freshness gleam; a steed responsive to the bridle, and dinner with a touch of idle fancy, a wine serene in mood, tranquillity, and solitude — Onegin's life, you see, was holy; unconsciously he let it mount its grip on him, forgot to count bright summer days that passed so slowly, forgot to think of town and friends and tedious means to festive ends.
XL. Но наше северное лето, Карикатура южных зим, Мелькнет и нет: известно это, Хоть мы признаться не хотим. Уж небо осенью дышало, Уж реже солнышко блистало, Короче становился день, Лесов таинственная сень С печальным шумом обнажалась, Ложился на поля туман, Гусей крикливых караван Тянулся к югу: приближалась Довольно скучная пора; Стоял ноябрь уж у двора.	XL Фæлæ нæ Цæгатæн йæ сæрд дæр Æййафы хуссайраг зымæг. Фæвæййы иу цæсты тъæбæрттау, Рæстмæ йæ нал ауыны лæг. Фæлыгъдис райдзаст сæрд кæдæмдæр; Ныр кодтой хур бонтæ ыстæмдæр, Фæцыбыр бон, ыстæнæг дон; Ныр хъæд йæ райстбавæрд хæдон — Йæ сыфтæр акалдта, ныддæвдæг; Ныр быдыртыл сылæг мигъ бадт; Уæлæрвты хуссары ’рдæм тахт Зымæгтæрс хъазты дзуг; æрхæстæг, Ныр та æнкъард рæстæг æрцыд,— Ноябыр къæсæрыл лæууыд.	XL Our evanescent northern summer parodies winter in the south; it's like a vanishing newcomer — but here we must control our mouth. The sky breathed autumn, time was flowing, and good old sun more seldom glowing; the days grew shorter, in the glade with mournful sound the secret shade was stripped away, and mists encroaching lay on the fields; in caravan the clamorous honking geese began their southward flight: one saw approaching the season which is such a bore — November stood outside the door.
XLI. Встает заря во мгле холодной; На нивах шум работ умолк; С своей волчихою голодной Выходит на дорогу волк; Его почуя, конь дорожный Храпит — и путник осторожный Несется в гору во весь дух; На утренней заре пастух Не гонит уж коров из хлева, И в час полуденный в кружок Их не зовет его рожок; В избушке распевая, дева Прядет, и, зимних друг ночей, Трещит лучинка перед ней.	XLI Æрвгæрон уазал мигъ ныббирæ; Нæ хуымты ма куыстаг кæм ис. Ныр йе стонг къаимæ нæл бирæгъ Нæ фæндæгтæм кæны фæдис. Уый бæх, хуыррытгæнгæ, куы ’рхаты, Уæд барæг дæр тæры æгъатыр,— Кæны лыгъдæй йæ сæрæн хос. Ныр фыййау райсомæй йæ фос Æмбырдæй нал фæхизы тауыл Æмæ сын бонрæфты, мæ бон, Уый заргæ нал фæдары дон; Ныр хъæуы зымæджы æгъдау и: Чызгай æлвисы, æхсæв — даргъ, Къæс-къæс кæны нæзы цырагъ.	XLI Dawn comes in mist and chill; no longer do fields echo with work and shout; in pairs, their hunger driving stronger, on the highroad the wolves come out; the horse gets wind of them and, snorting, sets the wise traveller cavorting up the hillside at breakneck pace; no longer does the herdsman chase his beasts outdoors at dawn, nor ringing at noontime does his horn resound as it assembles them around; while in the hut a girl is singing; she spins and, friend of winter nights, the matchwood chatters as it lights.
XLII. И вот уже трещат морозы И серебрятся средь полей... (Читатель ждет уж рифмы розы; На, вот возьми ее скорей!) Опрятней модного паркета Блистает речка, льдом одета. Мальчишек радостный народ Коньками звучно режет лед; На красных лапках гусь тяжелый, Задумав плыть по лону вод, Ступает бережно на лед, Скользит и падает; веселый Мелькает, вьется первый снег, Звездами падая на брег.	XLII Æмæ ныр зымæг y йæ карзыл, Сæртæг мит быдырты хуыссы... (Ам рифмæйæн фæфыссынц уарзы Æмæ йæ ныр æз дæр фыссын!) Цæугæ дон их-хæдон ыскодта,— Паркеттæй ахæмыл ис модæ,— Сыгъдæг, нæуæг сæрфтау; ныр ыл Зæрдæрай сабитæ бырынц. Йæ сырх тъæпæн къæхтыл сындæггай Фæцæуы донисæнмæ хъаз, Ысгары арæхстгай йæ раз; Фæбырыд, хаудзæн дзы ныртæккæ... Тъыфылгай, райгæ уары мит — Нæ зæххы урс кæрцы къæрит.	XLII Hoar-frost that crackles with a will is already silvering all the plain... (the reader thinks the rhyme is lilies: here, seize it quick for this quatrain!) Like modish parquetry, the river glitters beneath its icing-sliver; boy-tribes with skates on loudly slice their joyous way across the ice; a red-foot goose, weight something fearful, anticipates a swim, in stead tries out the ice with cautious tread, and skids and tumbles down; the cheerful first flakes of snow whirl round and sink in stars upon the river-brink.
XLIII. В глуши что делать в эту пору? Гулять? Деревня той порой Невольно докучает взору Однообразной наготой. Скакать верхом в степи суровой? Но конь, притупленной подковой Неверный зацепляя лед, Того и жди, что упадет. Сиди под кровлею пустынной, Читай: вот Прадт, вот W. Scott. Не хочешь? — поверяй расход, Сердись иль пей, и вечер длинный Кой-как пройдет, и завтра тож, И славно зиму проведешь.	XLIII Зымæг фæбон кæны æрæгмæ, Фæлæ y бон дæр лæг ирвæзт Куыстæй; нæ быдырты бæгънæгмæ Нæ фæтæры кæсын дæр цæст. Цы чындæуа? Бæхыл ысбадай, Æмæ уæд та ихсыд цæфхадæй Æмбæхст ихыл фæбырыд бæх, Фæцæудзæн митыл уæд дæ дзæхст. Фæлтау уал Валтер Скотты, Прадты Ды иунæгæй уæхимæ кæс, Кæнæ дæ хæрдзты хыгъд æрхæсс; Уый нæй,— дæ изæр арвит бадты, Мæстæй ныуаз, æрвыл бон хит Æмæ хъæрмарт зымæг æрвит.	XLIII In backwoods, how d'you pass this season? Walking? The country that you roam is a compulsive bore by reason of its unvarnished monochrome. Riding on the lugubrious prairie? Your horse, blunt-shoed and all unwary, will find the ice elude his grip and, any moment, down he'll slip. Or, in your lonely homestead, moping, you'll read: here's Pradt, here's Walter Scott! to pass the evening. No? then tot up your accounts, and raging, toping, let evening pass, tomorrow too — in triumph you'll see winter through!
XLIV. Прямым Онегин Чильд Гарольдом Вдался в задумчивую лень: Со сна садится в ванну со льдом, И после, дома целый день, Один, в расчеты погруженный, Тупым кием вооруженный, Он на бильярде в два шара Играет с самого утра. Настанет вечер деревенский: Бильярд оставлен, кий забыт, Перед камином стол накрыт, Евгений ждет: вот едет Ленской На тройке чалых лошадей; Давай обедать поскорей!	XLIV Онегин, Чайлд Гаролдау растдæр, Æрвыста зивæджы йæ цард; Сæумæ-иу их найæнмæ растад, Ыстæй-иу бон-изæрмæ мард Йæ хæрдзты чингуытæй фæлмæстæй; Куы та-иу хъазыди йæ мæстæй Билйардæй: хъил æмæ гæрры — Сæ иуæй иннæйы тæры! Кæд-иу æризæр ис, уæд та-иу Фæуагъта уый йæ хъазын хатт Æмæ-иу дзаг фынгыл æрбадт; Йæ зæрдæ иунæгæй нæ райы Хæрынмæ, Ленскимæ кæсы; Ныр уый дæр урс бæхтыл ыссыд.	XLIV Childe-Harold-like, Eugene's devoting his hours to dreaming them away: he wakes; a bath where ice is floating; and then, indoors the livelong day, alone, and sunk in calculation, with a blunt cue for the duration, from early morning on he will at two-ball billiards prove his skill; then, country evening fast arriving, billiards are dropped, cue put to bed: before the fire a table's spread; Evgeny waits: and here comes driving, with three roan horses in a line Vladimir Lensky. Quick, let's dine!
XLV. Вдовы Клико или Моэта Благословенное вино В бутылке мерзлой для поэта На стол тотчас принесено. Оно сверкает Ипокреной; Оно своей игрой и пеной (Подобием того-сего) Меня пленяло: за него Последний бедный лепт, бывало, Давал я. Помните ль, друзья? Его волшебная струя Рождала глупостей не мало, А сколько шуток и стихов, И споров, и веселых снов!	XLV Идæдз Клико æмæ Моэтæн Хуыцæутты нозт уыди сæ сæн, Æмæ дзы хицæн авг поэтæн Æрхастой уазалæй ныфсæн. Æвдадзы суадонау йæ разы Æрттивы, абузы ’мæ хъазы, Ысурс и фынчытæй йæ сæр; Æз дæр æй тынг уарзтон кæддæр, Æз-иу ыл хаттæй-хатт лæвæрдтон Фæстаг капекк. Уый иста уæд, Хæлæрттæ, не ’ппæтæн нæ мæт Æмæ йыл мах нæ арм æвæрдтам; Сæнæй-иу равзæрд, сусæг нæу, Куы стих, куы худæн дзырд, быцæу.	XLV From widow Clicquot and from Moet, the draught whose blessings are agreed, in frosted bottle, for the poet is brought to table at full speed. Bubbles like Hippocrene are spraying; once, with its foaming and its playing, (a simile of this and that) it held me captive; tit for tat, friends, recollect how I surrendered my last poor lepton for a sup! recall, by its bewitching cup, how many follies were engendered; how many lines of verse, and themes for jokes, and rows, and merry dreams!
XLVI. Но изменяет пеной шумной Оно желудку моему, И я Бордо благоразумный Уж нынче предпочел ему. К Аu я больше не способен; Аu любовнице подобен Блестящей, ветреной, живой, И своенравной, и пустой... Но ты, Бордо, подобен другу, Который, в горе и в беде, Товарищ завсегда, везде, Готов нам оказать услугу Иль тихий разделить досуг. Да здравствует Бордо, наш друг!	XLVI Æрмæст мын уыцы сæн йæ фынкæй Куыддæр мæ ахсæн дары джиз; Бордо ныр нал хизы мæ фынгæй Кликойау не ’фтауы уый низ. Au та ма кæй бон y нуазын; Au лымæн усау у; хъазы, Цæхæркалгæ кæны æхситт, У хивæнд, рог æмæ афтид... Бордо та y хæлар. Хæлар дын Дæ тыхст, дæ хъыг æмæ дæ зын Куы фехъуса, уæд дæм фæзынд Æмæ дын баххуыс кодта, д’арм дын Фæрог кодта, кæны дæ мæт. Бордо, хæлар, уæлахиз уæд!	XLVI Yet hissing froth deals a malicious, perfidious blow to my inside, and now it's Bordeaux the Judicious that I prefer to Champagne's tide; to Ay's vintage in the sequel I find myself no longer equal; for, mistress-like, it's brilliant, vain, lively, capricious, and inane... But in misfortune or displeasure, Bordeaux, you're like a faithful friend, a true companion to the end, ready to share our quiet leisure with your good offices, and so long life to our dear friend, Bordeaux!
XLVII. Огонь потух; едва золою Подернут уголь золотой; Едва заметною струею Виется пар, и теплотой Камин чуть дышит. Дым из трубок В трубу уходит. Светлый кубок Еще шипит среди стола. Вечерняя находит мгла... (Люблю я дружеские враки И дружеский бокал вина Порою той, что названа Пора меж волка и собаки, А почему, не вижу я.) Теперь беседуют друзья:	XLVII Ныххорз и арт. Фæлмæн æртхутæг Зæрин зынгыл æвæры й’арм, Фæлæ мæ зынг йæ фæнык худæй Уæддæр кæны гæзæмæ хъарм. Цæуы ма сурдымæнтæй фæздæг; Цæлы фынгыл цæуаг y рæстæг; Ныддаргъ и дзырд, фæлæ йын циу, Уæдмæ зымæгон бон фæци. Æз уарзын хъазæн дзырд, ныуазын, Æмгæртты ’хсæн цæлы фæстæ; Куыдз æмæ бирæгъы рæстæг Кæй хонынц, йе уæдмæ. Нæ хъазын, Кæркуасæн хонынц афтæ; ’цæг, Цæмæн, уый нæу нырма бæрæг.	XLVII The fire was dying; cinders faintly covered the golden coal — the steam tumbled and whirled and twisted quaintly its barely noticeable stream. The hearth was low beyond all stoking. Straight up the chimney, pipes were smoking. Still on the board, the beakers hissed, and evening now drew on in mist... (I like a friendly conversation, the enjoyment of a friendly drink, at hours, which, why I cannot think, somehow have got the designation of time between the wolf and dog.) Now hear the friends in dialogue:
XLVIII. «Ну, что соседки? Что Татьяна? Что Ольга резвая твоя?» — Налей еще мне полстакана... Довольно, милый... Вся семья Здорова; кланяться велели. Ах, милый, как похорошели У Ольги плечи, что за грудь! Что за душа!.. Когда-нибудь Заедем к ним; ты их обяжешь; А то, мой друг, суди ты сам: Два раза заглянул, а там Уж к ним и носу не покажешь. Да вот... какой же я болван! Ты к ним на той неделе зван. —	XL VIII «Куыд ысты сыхæгтæ? Кæд сæ нæй Хъæрзгæ? Дæ Олгъа та куыд у?» — «Æркæ-ма иу чысыл дæ сæнæй... Æгъгъæд у... Фаг мын у... Йед у... Æнæниз ce ’ппæт дæр... Сæ мадæй — Саламтæ... Æй, джиди, нырма ды Куы фенис Олгъайы!.. Йæ риу Куыд рæсугъд у! Ыстæй... Æниу Дæуыл сæ ауынын æмбæлы: Фæзындтæ, стъалыйау, ыстæй Дæу афæдз нал федтон цæстæй, Æмæ дæ афтæмæй æвдæлы. Фæлæу... Цы ’дылы дæн... Фыддæр! Тæккæ сæм сабаты хуынд дæ!» —	XLVIII "Tell me, our neighbours, are they thriving? and how's Tatyana? Olga too, your dashing one, is she surviving?'' "Just half a glass more... that will do... All flourishing; they send their duty. Take Olga's shoulders now — the beauty! What breasts! What soul!... We'll go one day visit the family, what d'you say? if you come with me, they'll be flattered; or else, my friend, how does it look? you called there twice, and since then took no notice of them. But I've chattered so much, I'm left no time to speak! of course! you're bidden there next week.''
XLIX. «Я?» — Да, Татьяны именины В субботу. Олинька и мать Велели звать, и нет причины Тебе на зов не приезжать. — «Но куча будет там народу И всякого такого сброду...» — И, никого, уверен я! Кто будет там? своя семья. Поедем, сделай одолженье! Ну, что ж? — «Согласен». — Как ты мил! — При сих словах он осушил Стакан, соседке приношенье, Потом разговорился вновь Про Ольгу: такова любовь!	XLIX «Хуынд дæн?» — «У Таняйæн, мæ фæндæй, Тæккæ йæ номæвæрæн бон. Хуынд дæ æмæ дæ кæд нæ фæнды, Уæддæр дзæгъæлы y æфсон».— «Куыд дзæгъæлы? Уыдзæн дзы адæм, Нæ бадт дæр нын нæ уыдзæн адæн!..» — «Цæй адæм? Иунæг лæг дæр нæ! О, уымæй дæ мæ дзырд уырнæд. Фæлæ сæм рафæнд кæ... Нырмæ дæр Хъуыдис... Цы зæгъыс?» — «Разы дæн».— «Лæг дæ!» — нынныуæзта зыдæй Сыхæгты буц чызджы фырмæтæй, Ыстæй та нал уыдис, мæ бон, Йæ дзырдæн Олгъайыл кæрон.	XLIX "I?'' "Saturday. The invitation Olinka and her mother sent: Tatyana's name day celebration. It's right and proper that you went.'' "But there'll be such a rout and scrabble with every different kind of rabble...'' "No, no, I'm sure the party's small. Relations. No-one else at all. Let's go, our friendship's worth the labour!'' "All right, I'll come then...'' "What a friend!'' He drained his glass down to the end by way of toast to their fair neighbour; then he began to talk once more of Olga: love's that kind of bore!
L. Он весел был. Чрез две недели Назначен был счастливый срок. И тайна брачныя постели И сладостной любви венок Его восторгов ожидали. Гимена хлопоты, печали, Зевоты хладная чреда Ему не снились никогда. Меж тем как мы, враги Гимена, В домашней жизни зрим один Ряд утомительных картин, Роман во вкусе Лафонтена... Мой бедный Ленской, сердцем он Для оной жизни был рожден.	L Уыд хъæлдзæг. Тагъд уыдзæн чындзæхсæв — Бæрцæй дыууæ къуырийы ’мгъуыд,— Ыстæй фæлмæн уаты утæхсæн Æмæ адджын уарзты налхъуыт Кæсы æвзонг лæгмæ æнхъæлмæ. Йæ зæрдæ фыруарзтæй æрфæлмæн Æмæ нæ зыдта уый нырма, Куыд фестынц уарзæттæ хъылма. Цы, дам, хæдзарон цард нæ уарзæм: Фыдбонæн бинонтæ ысты, Ныппарынц маст æмæ тыхсты; Нæхи сæ аласын фæразæм; Фæлæ уыд Ленски та бæлвырд Адджын хæдзарон цардæн гуырд.	L Lensky rejoiced. His designated rapture was just two weeks ahead; love's crown, delectable, awaited his transports, and the marriage-bed in all its mystery. Hymen's teasing, the pain, the grief, the marrow-freezing onset of the incipient yawn, were from his vision quite withdrawn. While under the connubial banner I can see naught, as Hymen's foe, beyond a string of dull tableaux, a novel in Lafontaine's manner... my wretched Lensky in his heart was just created for the part.
LI. Он был любим... по крайней мере Так думал он, и был счастлив. Стократ блажен, кто предан вере, Кто, хладный ум угомонив, Покоится в сердечной неге, Как пьяный путник на ночлеге, Или, нежней, как мотылек, В весенний впившийся цветок; Но жалок тот, кто все предвидит, Чья не кружится голова, Кто все движенья, все слова В их переводе ненавидит, Чье сердце опыт остудил И забываться запретил!	LI Уырныдта йæ, уый чызг кæй уарзта, Кæд нæ, уæддæр хæрзамонд уыд. Тæхуды чи нæ рафтыд мастæй, Фыдæууæнк чи нæ сси; рæвдыд Кæй зæрдæ баййæфта; фыд зондæй Кæй ныфс нæ басасти; æвронгæй Кæмæн у, расыгау æнцон; Йæ цард кæмæн вæййы æхцон; Тæригъæд та кæнын æз уымæн, Кæмæн нал y æппын йæ бон Æнæ бæрæг-бæлвырд æфсон Хуымæтæг цардимæ ыслымæн; Кæмæн y й’алы къахдзæф барст, Йæ зæрдæ — дур, йæ цард та — маст!	LI And he was loved... at least he never doubted of it, so lived in bliss. Happy a hundredfold, whoever can lean on faith, who can dismiss cold reason, sleep in sensual welter like a drunk traveller in a shelter, or, sweeter, like a butterfly in flowers of spring it's drinking dry: but piteous he, the all-foreseeing, the sober head, detesting each human reaction, every speech in the expression of its being, whose heart experience has cooled and saved from being charmed or fooled!
ГЛАВА ПЯТАЯ	ФÆНДЗÆМ СÆР	Chapter Five
О, не знай сих страшных снов Ты, моя Светлана! Жуковский	У фыдфынтæй ды сæрхызт, Уæ, мæ уд, Светланæ! Жуковский.	O, never know these frightful dreams, thou, my Svetlana! Zhukovsky
I В тот год осенняя погода Стояла долго на дворе, Зимы ждала, ждала природа. Снег выпал только в январе На третье в ночь. Проснувшись рано, В окно увидела Татьяна Поутру побелевший двор, Куртины, кровли и забор, На стеклах легкие узоры, Деревья в зимнем серебре, Сорок веселых на дворе И мягко устланные горы Зимы блистательным ковром. Все ярко, все бело кругом.	I Уæд карз зымæг æрцыд æрæгмæ. Бæгънæг зæхх кодта, кодта хъаст... Ыстæй уæд тъæнджы мæй уæрагмæ Рыг мит ныууарыди æваст! Уыд мæйæн йе ’ртыккаг бон растдæр, Татянæ хуыссæнæй куы растад Æмæ куы федта кæрты мит. Уыдысты урс сæ кау, сæ хид, Хæрзныуæрст — хæдзæрттæн сæ сæртæ; Ысбадти бæлæстыл дæр чырс, Дзæгъындзæг райдыдта чыр-чыр; Æввахс хæхтыл, гæрæм тæссæрттыл Нымбæрзта урс зымæг йæ кæрц: Нæй — митау урс, нæй — митæн бæрц.	I That year the season was belated and autumn lingered, long and slow; expecting winter, nature waited — only in January the snow, night of the second, started flaking. Next day Tatyana, early waking, saw through the window, morning-bright, roofs, flowerbeds, fences, all in white, panes patterned by the finest printer, with trees decked in their silvery kit, and jolly magpies on the flit, and hills that delicately winter had with its brilliant mantle crowned — and glittering whiteness all around.
II. Зима!.. Крестьянин, торжествуя, На дровнях обновляет путь; Его лошадка, снег почуя, Плетется рысью как-нибудь; Бразды пушистые взрывая, Летит кибитка удалая; Ямщик сидит на облучке В тулупе, в красном кушаке. Вот бегает дворовый мальчик, В салазки жучку посадив, Себя в коня преобразив; Шалун уж заморозил пальчик: Ему и больно и смешно, А мать грозит ему в окно...	II Зымæг у!.. Фырцинæй хъæууон лæг Йæ бæхыл дзоныгъвæд нæмы; Кæм ма ис бæхы дæр уромæг, Лæхурæг митыл сæпп кæны. Кæцæйдæр, ногуард мит фæйлаугæ, Йæ хъæрæй быдыртæ уыраугæ, Бæхдзоныгъ, митфæлмау, тæхы; Бæхдæрæг нал лæууы зæххыл. Кæс-ма, хъазайраджы лæппу дæр Йæхицæй ацарæзта бæх, Фæласы къæбысы дзæбæх, Æндæвд къухыл нæ кæны фу дæр,— Бæргæ йын риссы, фæлæ цы! — Йæ мад æм рудзынгæй хæцы...	II Winter!... The countryman, enchanted, breaks a new passage with his sleigh; his nag has smelt the snow, and planted a shambling hoof along the way; a saucy kibitka is slicing its furrow through the powdery icing; the driver sits and cuts a dash in sheepskin coat with scarlet sash. Here comes the yard-boy, who has chosen his pup to grace the sledge, while he becomes a horse for all to see; the rogue has got a finger frozen: it hurts, he laughs, and all in vain his mother taps the window-pane.
III. Но, может быть, такого рода Картины вас не привлекут: Всё это низкая природа; Изящного не много тут. Согретый вдохновенья богом, Другой поэт роскошным слогом Живописал нам первый снег И все оттенки зимних нег: Он вас пленит, я в том уверен, Рисуя в пламенных стихах Прогулки тайные в санях; Но я бороться не намерен Ни с ним покамест, ни с тобой, Певец Финляндки молодой!	III Æз, чи зоны, æгæр дæн хивæнд,— Мæ ныв уын кæд зæрдæхцон нæу? Æниу дзы ц’ис æцæг аивæй,— Дыууæрдæмдæр: хъæу æмæ хъæу. Фæдзæхст уæлтæмæны хуыцауæй — Æндæр поэт уæздан æгъдауæй Нынныв кодта: куыд уары мит, Куыд ыскæны их доныл хид; Уыдзыстут уый нывтæй зæрдæрай, Кæд уæ лыстæг зонын хъæуы, Куыд хорз y дзоныгъыл цæуын Чызгимæ... Радомут æндæрæй Аив нывтæ, ныууадзут мæн, Мæ бон нæу ахæмтæ мæнæн.	III But you perhaps find no attraction in any picture of this kind: for nature's unadorned reaction has something low and unrefined. Fired by the god of inspiration, another bard in exaltation has painted for us the first snow with each nuance of wintry glow: he'll charm you with his fine invention, he'll take you prisoner, you'll admire secret sledge-rides in verse of fire; but I've not got the least intention just now of wrestling with his shade, nor his, who sings of Finland's maid.
IV. Татьяна (русская душою, Сама не зная, почему) С ее холодною красою Любила русскую зиму, На солнце иней в день морозный, И сани, и зарею поздной Сиянье розовых снегов, И мглу крещенских вечеров. По старине торжествовали В их доме эти вечера: Служанки со всего двора Про барышень своих гадали И им сулили каждый год Мужьев военных и поход.	IV Татянæ (уыд йæ зæрдæ бастау Йæ нымд фыдызæххыл куыддæр) Уырыссаг уазал зымæг уарзта, Кæд нæу ыстыр рæсугъд, уæддæр. Чырс хурæрттывд фæкæны райсом, Изæр зæрин хуры рухс байсы, Фæкалы уарди-тæмæн мит, Фæкæнынц бæхдзоныгътæ ’хситт. Зымæг-иу тъæнджы мæй изæрæй Ыстырбон уыдонмæ куы уыд, Уæд-иу æм къамтæйфæрсæг цыд Лæггадгæнæг чызг. Уый хъæбæрæй Дзырдта: хæстон мой æмæ стæр... Йæ амонд нæу, зæгъгæ, æндæр.	IV Tanya (profoundly Russian being, herself not knowing how or why) in Russian winters thrilled at seeing the cold perfection of the sky, hoar-frost and sun in freezing weather, sledges, and tardy dawns together with the pink glow the snows assume and festal evenings in the gloom. The Larins kept the old tradition: maid-servants from the whole estate would on those evenings guess the fate of the two girls; their premonition pointed each year, for time to come, at soldier-husbands, and the drum.
V. Татьяна верила преданьям Простонародной старины, И снам, и карточным гаданьям, И предсказаниям луны. Ее тревожили приметы; Таинственно ей все предметы Провозглашали что-нибудь, Предчувствия теснили грудь. Жеманный кот, на печке сидя, Мурлыча, лапкой рыльце мыл: То несомненный знак ей был, Что едут гости. Вдруг увидя Младой двурогий лик луны На небе с левой стороны,	V Татянæйы æппæт уырныдта, Фыдæлтæм таурæгъæй цы уыд, Æвзæр фын ыл фыд тас æфтыдта, Дæсны фæрсæг дæр æй нæ хъуыд: Уый къамтыл сабийау æууæндыд; Нысанæн федтаид цыфæнды, Уæддæр ын сагъæсы сæр уыд, Ома ныр нал уыдзæн æвыд. Сæ гæды пецы сæр йæ къæхтæй Йæ цæсгом, заргæйæ, æхсы, Уæд Таня уазджытыл тыхсы. Зæгъгæ, ыссыди мæй былкъахыр Æмæ йæ галиуфарс фæцис, Уæд-иу мæрдон фæлурс ныццис.	V Tatyana shared with full conviction the simple faith of olden days in dreams and cards and their prediction, and portents of the lunar phase. Omens dismayed her with their presage; each object held a secret message for her instruction, and her breast was by forebodings much oppressed. The tomcat, mannered and affected, that sat above the stove and purred and washed its face, to her brought word that visitors must be expected. If suddenly aloft she spied the new moon, horned, on her left side,
VI. Она дрожала и бледнела. Когда ж падучая звезда По небу темному летела И рассыпалася, — тогда В смятенье Таня торопилась, Пока звезда еще катилась, Желанье сердца ей шепнуть. Когда случалось где-нибудь Ей встретить черного монаха Иль быстрый заяц меж полей Перебегал дорогу ей, Не зная, что начать со страха, Предчувствий горестных полна, Ждала несчастья уж она.	VI Кæд-иу ыстъалы арвæй ратахт Æмæ ыстъæлфæнау сыгъдис, Уæд та Татянæ уымæн тагъд-тагъд. Дзырдта йæ сонт зæрдæйы рис. Ыстæй-иу ноджы бацыд тасы: Кæд ын уый, цалынмæ нæ басыгъд, Уæдмæ нæ фехъуыста йæ дзырд... Кæд уыдис сау бери та сырд, Фæлæ йæ Таня, зæгъгæ, суыдта, Кæнæ йын дугъонвад тæрхъус Йæ развæд алыг кодта цъус, Уæд-иу уый фыртæсæй ыскуыддæр, Æнкъардæй-иу æнхъæлмæ каст,— Æнæмæнг ыл цæудзæни маст.	VI her face would pale, she'd start to quiver. In the dark sky, a shooting star that fell, and then began to shiver, would fill Tatyana from afar with perturbation and with worry; and while the star still flew, she'd hurry to whisper it her inmost prayer. And if she happened anywhere to meet a black monk, or if crossing her path a hare in headlong flight ran through the fields, sheer panic fright would leave her dithering and tossing. By dire presentiment awestruck, already she'd assume ill-luck.
VII. Что ж? Тайну прелесть находила И в самом ужасе она: Так нас природа сотворила, К противуречию склонна. Настали святки. То-то радость! Гадает ветреная младость, Которой ничего не жаль, Перед которой жизни даль Лежит светла, необозрима; Гадает старость сквозь очки У гробовой своей доски, Всё потеряв невозвратимо; И всё равно: надежда им Лжет детским лепетом своим.	VII Цы дам? Уый тасы дæр ыссардта Цахæмдæр сусæггаг æхцон. Æрдз нын хуыздæр æгъдау нæ ратта, Йæ раивын та нæу нæ бон. Дæсны фæрсын уыд ногбон цинаг. Æвзæнгтæ — цард кæмæн y суинаг,— Йе уыдон буц фæндтæ кæнынц, Цы хуыздæр фидæнмæ кæсынц, Æнхъæлынц рухс фидæн æгæрон. Зæрæдтæ — ингæнмæ хæстæг, Цæрæнбон бахардзы фæстæ Сæ адзал нал уадзынц æмгæрон; Фæлæ йын не скæндзысты хин, Дзæгъæлы ма сайæд сæхи.	VII Yet — fear itself she found presented a hidden beauty in the end: our disposition being invented by nature, contradiction's friend. Christmas came on. What joy, what gladness! Yes, youth divines, in giddy madness, youth which has nothing to regret, before which life's horizon yet lies bright, and vast beyond perceiving; spectacled age divines as well, although it's nearly heard the knell, and all is lost beyond retrieving; no matter: hope, in child's disguise, is there to lisp its pack of lies.
VIII. Татьяна любопытным взором На воск потопленный глядит: Он чудно-вылитым узором Ей что-то чудное гласит; Из блюда, полного водою, Выходят кольца чередою; И вынулось колечко ей Под песенку старинных дней: «Там мужички-то всё богаты, Гребут лопатой серебро; Кому поем, тому добро И слава!» Но сулит утраты Сей песни жалостный напев; Милей кошурка сердцу дев.	VIII Татянæ йедзаг къусмæ касти, Уым салди доны бын мыдадз. Цыма дзы й ’амондмæ нымдзасти; Ныччынд йæ зæрдæйыл æвдадз. Тæвд мыдадз доны сæрмæ ссæуы Æмæ цæгтæ-цæгтæ ныллæууы. Ныр иу цæг Таняйы фæци, Кæнынц ыл заргæ-зарын цин: «Цæрынц уым адæмтæ хъæзныгæй, Кæритæй сæм вæййы æвзист; Уæд цæджы хицауæн йæ ис, Нæ цыт бæрзонд!» — Цыма цæссыгæй Æрцыди ацы зарæг конд,— Чызгæн лæппуйы кой y’хцон!	VIII Tatyana looks with pulses racing at sunken wax inside a bowl: beyond a doubt, its wondrous tracing foretells for her some wondrous role; from dish of water, rings are shifted in due succession; hers is lifted and at the very self-same time the girls sing out the ancient rhyme: "The peasants there have wealth abounding, they heap up silver with a spade; and those we sing for will be paid in goods and fame!'' But the sad-sounding ditty portends a loss; more dear is "Kit'' to every maiden's ear.
IX. Морозна ночь; всё небо ясно; Светил небесных дивный хор Течет так тихо, так согласно... Татьяна на широкий двор В открытом платьице выходит, На месяц зеркало наводит; Но в темном зеркале одна Дрожит печальная луна... Чу... снег хрустит... прохожий; дева К нему на цыпочках летит И голосок ее звучит Нежней свирельного напева: Как ваше имя? Смотрит он И отвечает: Агафон.	IX У ирдгæ уазал æхсæв; арвыл Уындтаг ыстъалыты дзыгуыр Ныззылд, æвзист цæхæрау, дардыл... Татянæ кæртмæ рацыд ныр. Рæуæг, сæрдтон æдгуыр — йæ дарæс, Уый мæймæ айдæны авг дары, Фæлæ дзы ницы уыны цæст,— Æргъæвст мæй, иунæг мæй æрмæст... Сабыр!.. Кæй къахдзæфты... хъыррыст уа... Татянæ бæлццонмæ фæцырд, Куыддæр æм бафæрæзта дзырд, Йæ хъæлæс уадындзау ныррызти: Дæ ном цы хуыйны?..— Уыц’ афон Ысдзырдта бæлццон: Агафон.	IX The sky is clear, the earth is frozen; the heavenly lights in glorious quire tread the calm, settled path they've chosen... Tatyana in low-cut attire goes out into the courtyard spaces and trains a mirror till it faces the moon; but in the darkened glass the only face to shake and pass is sad old moon's... Hark! snow is creaking... a passer-by; and on tiptoe she flies as fast as she can go; and "what's your name?'' she asks him, speaking in a melodious, flute-like tone. He looks, and answers: "Agafon.''
X. Татьяна, по совету няни Сбираясь ночью ворожить, Тихонько приказала в бане На два прибора стол накрыть; Но стало страшно вдруг Татьяне... И я — при мысли о Светлане Мне стало страшно — так и быть... С Татьяной нам не ворожить. Татьяна поясок шелковый Сняла, разделась и в постель Легла. Над нею вьется Лель, А под подушкою пуховой Девичье зеркало лежит. Утихло все. Татьяна спит.	X Татянæйæн дыджызæ загъта, Кæд дæ дæсныфæрсын фæнды, Уæд, дам, уæ хинайæны тагъддæр Дыууæйæн фынг æрæвæр ды... Ыстарст æрæджиау Татянæ; Æз дæр — бецау дæ бон, Светланæ, Уæдæ куыд кодтай ды — тæрсын... Дæсны йын нал кæнын фæрсын. Татянæ раласта йæ дарæс Æмæ ысхуыссыди æнцад. Фыныгъдауæй йæ цæстыл уад Рæсугъд лæппу... Чызгмæ и арæзт: Зынд айдæн пух базы бынæй... Ныссабыр уат. У чызг фынæй.	X Prepared for prophecy and fable, she did what nurse advised she do and in the bath-house had a table that night, in secret, set for two; then sudden fear attacked Tatyana... I too — when I recall Svetlana I'm terrified — so let it be... Tatyana's rites are not for me. She's dropped her sash's silken billow; Tanya's undressed, and lies in bed. Lel floats about above her head; and underneath her downy pillow a young girl's looking-glass is kept. Now all was still. Tatyana slept.
XI. И снится чудный сон Татьяне. Ей снится, будто бы она Идет по снеговой поляне, Печальной мглой окружена; В сугробах снежных перед нею Шумит, клубит волной своею Кипучий, темный и седой Поток, не скованный зимой; Две жордочки, склеены льдиной, Дрожащий, гибельный мосток, Положены через поток: И пред шумящею пучиной, Недоумения полна, Остановилася она.	XI Йæ фыны диссаджы фыдмитæ Татянæ ацы ’хсæв уыны: Цыма фæцæуы хъæды митыл, Йæ фæд æнкъард тары зыны. Æвиппайды уыны йæ разы: Цæм дон ысабузы, ысхъазы, Йæ улæнтыл нæ хæцы их,— Татянæ фыртæссæй ныджджих. Дыууæ хъæды æвæрд ис доныл; Ныйих ысты æмæ сыл хиз, Сæ уæлæ удивадæй риз; Цы акæна, мæгуыр, нæ зоны, Татянæ ихдонæй ыстарст, Лæууы, ысуыргъуы ис æваст.	XI She dreamt of portents. In her dreaming she walked across a snowy plain through gloom and mist; and there came streaming a furious, boiling, heaving main across the drift-encumbered acres, a raging torrent, capped with breakers, a flood on which no frosty band had been imposed by winter's hand; two poles that ice had glued like plaster were placed across the gulf to make a flimsy bridge whose every quake spelt hazard, ruin and disaster; she stopped at the loud torrent's bound, perplexed... and rooted to the ground.
XII. Как на досадную разлуку, Татьяна ропщет на ручей; Не видит никого, кто руку С той стороны подал бы ей; Но вдруг сугроб зашевелился, И кто ж из-под него явился? Большой, взъерошенный медведь; Татьяна ах! а он реветь, И лапу с острыми когтями Ей протянул; она скрепясь Дрожащей ручкой оперлась И боязливыми шагами Перебралась через ручей; Пошла — и что ж? медведь за ней!	XII Йæ миднымæр уый дон æлгъиты; Цыма йæ уарзонæй фæцух, Цæстæнгасæй æххуысмæ сиды, Фæлæ йæм чи ратдзæн йæ къух... Æвиппайд’ базмæлыди хъæпæн Æмæ фæтарсти чызг йæ хæппæй,— Кæд разынд хъæпæны бын арс; Татянæ ноджыдæр ыстарст; Фæлæ йæм арс дæтты йæ дзæмбы, Æмæ йæм кæд нæ касти хорз, Уæддæр æм ратта й’арм; фæхос Татянæйæн; уый ахызт цæмыл Æмæ та райдыдта цæуын; Фæлæ йæ асайдта йæ фын.	XII As if before some mournful parting Tatyana groaned above the tide; she saw no friendly figure starting to help her from the other side; but suddenly a snowdrift rumbled, and what came out? a hairy, tumbled, enormous bear; Tatyana yelled, the bear let out a roar, and held a sharp-nailed paw towards her; bracing her nerves, she leant on it her weight, and with a halting, trembling gait above the water started tracing her way; she passed, then as she walked the bear — what next? — behind her stalked.
XIII. Она, взглянуть назад не смея, Поспешный ускоряет шаг; Но от косматого лакея Не может убежать никак; Кряхтя, валит медведь несносный; Пред ними лес; недвижны сосны В своей нахмуренной красе; Отягчены их ветви все Клоками снега; сквозь вершины Осин, берез и лип нагих Сияет луч светил ночных; Дороги нет; кусты, стремнины Метелью все занесены, Глубоко в снег погружены.	XIII Йæ фæдыл цыд уæззаугай арс дæр, Хъуынджын, зымæгдарæн кæрцы... Татянæ лидзы, лидзы тарстæй, Фæкæсид æм, фæлæ тæрсы... Æмæ ысхойы арс дæр размæ; Сæ разы хъæд; ам назæй назмæ Æхæссы митхъæццул; ам лæг Кæны рæсугъд æрдзмæ хæлæг; Ам сусхъæд, бæрз æмæ хæристæ Кæрæдзи къалиутыл хæцынц, Сæрд сæ нæ ахизид æрцындз, Фæлæ сæ ныр ныссагъди, уистау, Хъæпæн миты; y тарф сæ фын, Нæй ce ’хсæнты фæндаг æппын.	XIII A backward look is fraught with danger; she speeds her footsteps to a race, but from her shaggy-liveried ranger she can't escape at any pace — the odious bear still grunts and lumbers. Ahead of them a pinewood slumbers in the full beauty of its frown; the branches all are weighted down with tufts of snow; and through the lifted summits of aspen, birch and lime, the nightly luminaries climb. No path to see: the snow has drifted across each bush, across each steep, and all the world is buried deep.
XIV. Татьяна в лес; медведь за нею; Снег рыхлый по колено ей; То длинный сук ее за шею Зацепит вдруг, то из ушей Златые серьги вырвет силой; То в хрупком снеге с ножки милой Увязнет мокрый башмачок; То выронит она платок; Поднять ей некогда; боится, Медведя слышит за собой, И даже трепетной рукой Одежды край поднять стыдится; Она бежит, он всё вослед: И сил уже бежать ей нет.	XIV Татянæ — хъæдмæ, арс — йæ фæстæ; Рыг миты астæумæ ныхсы; Фæвæййынц бæлæстæ йæ рæзты; Ныдздзæгъæл митæйдзаг пыхсы; Кæмдæр йæ хъусцæджытæ ’рхаудтой, Дзæгъæйлаг къалиутæ йæ надтой, Йæ хуылыдз дзабыр миты зад; Куы та йæ кæлмæрзæн дæр хауд, Фæлæ йæ сисын дæр нæ уæндыд; Йæ фæдыл арс нæтгæ бырсы, Мæнæй-ма, арсæй чызг тæрсы Æмæ, йæ.даргъ фæтчи ыссæндгæ, Цæуы, тырны, фæлæ йæ арс Æййафы,— чызджы бацыд тас.	XIV She's in the wood, the bear still trails her. There's powdery snow up to her knees; now a protruding branch assails her and clasps her neck; and now she sees her golden earrings off and whipping; and now the crunchy snow is stripping her darling foot of its wet shoe, her handkerchief has fallen too; no time to pick it up — she's dying with fright, she hears the approaching bear; her fingers shake, she doesn't dare to lift her skirt up; still she's flying, and he pursuing, till at length she flies no more, she's lost her strength.
XV. Упала в снег; медведь проворно Ее хватает и несет; Она бесчувственно-покорна, Не шевельнется, не дохнет; Он мчит ее лесной дорогой; Вдруг меж дерев шалаш убогой; Кругом всё глушь; отвсюду он Пустынным снегом занесен, И ярко светится окошко, И в шалаше и крик, и шум; Медведь промолвил: здесь мой кум: Погрейся у него немножко! И в сени прямо он идет, И на порог ее кладет.	XV Æрхауди миты; арс æй систа Æмæ йæ арæхстгай хæссы; Уæд та йæм карз куы сдзурид исты, Мæрдвæлурсæй æнцад хуыссы; Цы хъуыди арсæн уый фæразын; Æвиппайд’ халагъуд æрбазынд Æгæндæг тар хъæды; уыдис Уый митæмбæрзт; æфтыдта дис Йæ тызмæг бакастæй; æввахсмæ Чысыл фæрсагæй рухс зынди, Æддæмæ расыг хъæр цыди... Æрлæууыд арс æвæтк хъæрахстмæ, Нæхи сæм батавæм, зæгъы, Æмæ сæм чызджы дæр хæссы.	XV She's fallen in the snow — alertly the bear has raised her in his paws; and she, submissively, inertly — no move she makes, no breath she draws; he whirls her through the wood... a hovel shows up through trees, all of a grovel in darkest forest depths and drowned by dreary snowdrifts piled around; there's a small window shining in it, and from within come noise and cheer; the bear explains: "my cousin's here — come in and warm yourself a minute!'' he carries her inside the door and sets her gently on the floor.
XVI. Опомнилась, глядит Татьяна: Медведя нет; она в сенях; За дверью крик и звон стакана, Как на больших похоронах; Не видя тут ни капли толку, Глядит она тихонько в щелку, И что же видит?.. за столом Сидят чудовища кругом: Один в рогах с собачьей мордой, Другой с петушьей головой, Здесь ведьма с козьей бородой, Тут остов чопорный и гордый, Там карла с хвостиком, а вот Полу-журавль и полу-кот.	XVI Татянæ ’рчъицыдта уым тыргъы; Кæсы ’мæ къуымы арс ысбадт; Нæ цæуы фысым; чызг фæуыргъуы, Ыстæй дын бацыди æнцад Уый дуармæ,— иу мур дæр сæ нал тарст,— Æмæ сæм дæгъæлуатæй бакаст... Йæ уд куыд нæ схауди... Сæрæй, Уым фынгыл бадтысты рæгъæй Дæлимонтæ: сæ иу сыкъаджын, Сæ иу куыдзы хуызæн; сæ иу У каркау къоппаджын; æниу Цахæм уыд хистæр хæйрæг — кадджын! Сыл у, нæл y — нæ уыд бæрæг; Æрдæг куыдз уыд, æрдæг — хæрæг.	XVI Tatyana looks, her faintness passes: bear's gone; a hallway, no mistake; behind the door the clash of glasses and shouts suggest a crowded wake; so, seeing there no rhyme or reason, no meaning in or out of season, she peers discreetly through a chink and sees... whatever do you think? a group of monsters round a table, a dog with horns, a goatee'd witch, a rooster head, and on the twitch a skeleton jerked by a cable, a dwarf with tail, and a half-strain, a hybrid cross of cat and crane.
XVII. Еще страшней, еще чуднее: Вот рак верьхом на пауке, Вот череп на гусиной шее Вертится в красном колпаке, Вот мельница вприсядку пляшет И крыльями трещит и машет: Лай, хохот, пенье, свист и хлоп, Людская молвь и конский топ! Но что подумала Татьяна, Когда узнала меж гостей Того, кто мил и страшен ей, Героя нашего романа! Онегин за столом сидит И в дверь украдкою глядит.	XVII Ыстæй мæрдты диссаг куыд нæ уыд: Мыдзбыр хæлуарæгыл ысбадт; Афтид сæргæхц лæгау фæцæуы Æмæ ысхъуыр-хъуыр кæны хатт; Йæ къахы къухтыл куырой кафы. Æмæ йæ, æйтт-мардзæ, цы ’ййафы; Æхсидт, æмдзæгъд цъæхахст, сæррæтт, Лæджы фæхъæр, бæхы тъæбæртт! Фæлæ уыд уымæй дæр цыфыддæр Æндæр цау: зинты ’хсæн уым бадт, Нæ чызг æдзух кæй тыххæй рад, Йе уыцы лæг... Татянæ суыдта: Онегин фынджы сæрæй каст Æмæ ныр дыуармæ нымдзаст.	XVII But ever stranger and more fearful: a crayfish rides on spider-back; on goose's neck, a skull looks cheerful and swaggers in a red calpack; with bended knees a windmill dances, its sails go flap-flap as it prances; song, laughter, whistle, bark and champ, and human words, and horse's stamp! But how she jumped, when in this hovel among the guests she recognized the man she feared and idolized — who else? — the hero of our novel! Onegin sits at table too, he eyes the door, looks slyly through.
XVIII. Он знак подаст: и все хлопочут; Он пьет: все пьют и все кричат; Он засмеется: все хохочут; Нахмурит брови: все молчат; Он там хозяин, это ясно: И Тане уж не так ужасно, И любопытная теперь Немного растворила дверь... Вдруг ветер дунул, загашая Огонь светильников ночных; Смутилась шайка домовых; Онегин, взорами сверкая, Из-за стола гремя встает; Все встали; он к дверям идет.	XVIII Уый зинтæн ам сæ дзæцц, сæ уд у: Ныуазы — базарынц хъæрæй; Ысхудт — уæд се ’ппæт дæр ныххудынц; Фæтызмæг— фезмæлынц сæрæй. Йæ дзырдæй бады мигъ сæ уæнты Æмæ Татянæ дæр фæуæндон; Цымыдис та кæд нæ уыд сыл,— Уый дыуар бакодта чысыл... Фæмидæг уазал дымгæ уаты, Сæ цырагъ ахуыссыд æваст; Дæлимонтæм æркасти маст,— Кæй сæ фæхъыгдарди, уый хатынц; Онегин уæд тызмæг фæкаст, Фæхаудта, дыуармæ фæраст.	XVIII He nods — they start to fuss and truckle; he drinks — all shout and take a swill; he laughs — they all begin to chuckle; he scowls — and the whole gang are still; he's host, that's obvious. Thus enlightened Tanya's no longer quite so frightened and, curious now about the lot, opens the door a tiny slot... but then a sudden breeze surprises, puts out the lamps; the whole brigade of house-familiars stands dismayed... with eyes aflame Onegin rises from table, clattering on the floor; all stand. He walks towards the door.
XIX. И страшно ей; и торопливо Татьяна силится бежать: Нельзя никак; нетерпеливо Метаясь, хочет закричать: Не может; дверь толкнул Евгений: И взорам адских привидений Явилась дева; ярый смех Раздался дико; очи всех, Копыта, хоботы кривые, Хвосты хохлатые, клыки, Усы, кровавы языки, Рога и пальцы костяные, Всё указует на нее, И все кричат: мое! мое!	XIX Ыстарсти чызг æмæ фæлвары Фæстæмæ алидзын, тырны, Фæлæ ма уый фаг тых кæм ары Æмæ ныллæууыди уырдыг. Онегин дыуарæн куы федтæ, Уæд зинтæ, дæлимонтæ федтой Рæсугъд чызджы; уайтагъд ыссыд Сæ хъæр — сæ тых, сæ бон цы уыд; Чызгаймæ амонынц дæргъвындзæй Уæрагæй, дымæгæй, былæй Æвзагæй, зæвæтæй, тылæй, Сыкъатæй, рихитæй, æнгуылдзæй; Ыскъуынынц сеппæт дæр сæ уд: Мæн у! Мæн у! Мæн у! Мæн у!	XIX Now she's alarmed; in desperate worry Tatyana struggles to run out — she can't; and in her panic hurry she flails around, she tries to shout — she can't; Evgeny's pushed the portal, and to the vision of those mortal monsters the maiden stood revealed. Wildly the fearful laughter pealed; the eyes of all, the hooves, the snozzles, the bleeding tongues, the tufted tails, the tusks, the corpse's finger-nails, the horns, and the moustachio'd nozzles — all point at her, and all combine to bellow out: "she's mine, she's mine.''
XX. Мое! — сказал Евгений грозно, И шайка вся сокрылась вдруг; Осталася во тьме морозной. Младая дева с ним сам-друг; Онегин тихо увлекает Татьяну в угол и слагает Ее на шаткую скамью И клонит голову свою К ней на плечо; вдруг Ольга входит, За нею Ленской; свет блеснул; Онегин руку замахнул, И дико он очами бродит, И незваных гостей бранит; Татьяна чуть жива лежит.	XX Мæн у! — фæнымæг и сæ тай-тай, Куыддæр Онегин загъта дзырд,— Æмæ фæдæлзæх ысты уайтагъд; Сæ дыууæ баззадысты ныр. Онегин сабыргай рæвдауы Татянæйы æмæ æгъдауыл Уый къуыммæ бакодта; куыддæр Æрхаста чызджы уæхскмæ сæр, Æрхуыссон загъта, афтæ уæртæ Фæзынди Олгъа, ссыгъта рухс; Йæ фæдыл Ленски; уæд йæ къух Онегин систа ’мæ цæхæртæ Кæлы йæ цæстытæй; мæсты, Æрра, уый бацыди хæсты.	XX "She's mine!'' Evgeny's voice of thunder clears in a flash the freezing room; the whole thieves' kitchen flies asunder, the girl remains there in the gloom alone with him; Onegin takes her into a corner, gently makes her sit on a flimsy bench, and lays his head upon her shoulder... blaze of sudden brightness... it's too curious... Olga's appeared upon the scene, and Lensky follows her... Eugene, eyes rolling, arms uplifted, furious, damns the intruders; Tanya lies and almost swoons, and almost dies.
XXI. Спор громче, громче; вдруг Евгений Хватает длинный нож, и вмиг Повержен Ленской; страшно тени Сгустились; нестерпимый крик Раздался... хижина шатнулась... И Таня в ужасе проснулась... Глядит, уж в комнате светло; В окне сквозь мерзлое стекло Зари багряный луч играет; Дверь отворилась. Ольга к ней, Авроры северной алей И легче ласточки, влетает; «Ну, — говорит, — скажи ж ты мне, Кого ты видела во сне?»	XXI Хыл сытынг; Ленскийы цыргъ кардæй Цæвы, æрхауд сæ хорз сыхаг, Мæгуыр лæппу, йæ разы мардæй... Æрттивы тугахуырст цыргъаг... Гуыппытæ... хæдзарæн кæлынæй У тас... Ныр фехъал чызг йæ фынæй... Кæсы, æмæ ысрухс бынтон, Æрбакаст салд фæрсагæй бон, Йæ хъарм тынтæй сæуæхсид хъазы. Сæуæхсиды зæдау, сырхæй, Рæумаргъау — базыртæ тыгъдæй Фæзынди Олгъа уæд йæ разы: Зæгъ, дам, æй, ма, дам, кæ хъуыды, Дæ фыны, дам, кæй федтай ды.	XXI Louder and louder sounds the wrangle: Eugene has caught up, quick as quick, a carving-knife — and in the tangle Lensky's thrown down. The murk is thick and growing thicker; then, heart-shaking, a scream rings out... the cabin's quaking... Tanya comes to in utter fright... she looks, the room is getting light — outside, the scarlet rays of dawning play on the window's frosted lace; in through the door, at swallow's pace, pinker than glow of Northern morning, flits Olga: "now, tell me straight out, who was it that you dreamt about?''
XXII. Но та, сестры не замечая, В постеле с книгою лежит, За листом лист перебирая, И ничего не говорит. Хоть не являла книга эта Ни сладких вымыслов поэта, Ни мудрых истин, ни картин; Но ни Виргилий, ни Расин, Ни Скотт, ни Байрон, ни Сенека, Ни даже Дамских Мод Журнал Так никого не занимал: То был, друзья, Мартын Задека, Глава халдейских мудрецов, Гадатель, толкователь снов.	XXII Татянæ Олгъамæ нæ дзуры, Цыма йæ не хъусы æппын; Уый чиныгæй йæ сагъæс суры, Кæд ын уый райхалид йæ фын; Йæ чиныг чи зоны цы хуындис, Нæ дзы уыд зондамынд, нывтæ; Кæсынæн чиныджы сыфтæй Нæма уыд уый хуызæн. Сенекъа, Лорд Байрон, Скотт,— уыдзæн сын хъыг, Фæлæ нæ калдтой уый цур рыг, Уый уыд, мæ хур, Мартъин Задекъа, Халдейаг зондджынты хуыздæр, Дæсны, фыниртасджыты сæр.	XXII Deaf to her sister's intervention, Tatyana simply lay in bed, devoured a book with rapt attention, and kept quite silent while she read. The book displayed, not so you'd know it, no magic fancies of the poet, no brilliant truth, no vivid scene; and yet by Vergil or Racine by Scott, by Seneca, or Byron, even by Ladies' Fashion Post, no one was ever so engrossed: Martin Zadeka was the siren, dean of Chaldea's learned team, arch-commentator of the dream.
XXIII. Сие глубокое творенье Завез кочующий купец Однажды к ним в уединенье И для Татьяны наконец Его с разрозненной Мальвиной Он уступил за три с полтиной, В придачу взяв еще за них Собранье басен площадных, Грамматику, две Петриады, Да Мармонтеля третий том. Мартин Задека стал потом Любимец Тани... Он отрады Во всех печалях ей дарит И безотлучно с нею спит.	XXIII Нæртон чиныг мысинаг азты Кæцыдæр базаргæнæг лæг Йæ балцы дард хъæумæ æрхаста Уый балхæдта уайтагъд. Æцæг æй Зынаргъ кæд ыскодта, уæддæр Зыд купец асайдта: кæддæр Зæххыл цы ’мбисæндтæ уыд, уыдон; Фондз Петриадæтæ, ыстæй Грамматикæ лыстæг фыстæй. Мартъин Задекъа цард æвыдæй, Ныфсдæттæг Таняйæн уыдис, Сырдта йын, хорз фынау, йæ рис.	XXIII This work of the profoundest learning was brought there by a huckster who one day came down that lonely turning, and to Tanya, when he was through, swapped it for odd tomes of Malvina, but just to make the bargain keener, he charged three roubles and a half, and took two Petriads in calf, a grammar, a digest of fable, and volume three of Marmontel. Since then Martin Zadeka's spell bewitches Tanya... he is able to comfort her in all her woes, and every night shares her repose.
XXIV. Ее тревожит сновиденье. Не зная, как его понять, Мечтанья страшного значенье Татьяна хочет отыскать. Татьяна в оглавленье кратком Находит азбучным порядком Слова: бор, буря, ведьма, ель, Еж, мрак, мосток, медведь, мятель И прочая. Ее сомнений Мартын Задека не решит; Но сон зловещий ей сулит Печальных много приключений. Дней несколько она потом Все беспокоилась о том.	XXIV Тæрсы Татянæ ныр йæ фынæй: Цæмæ йын рацæудзæн, цæмæ?.. Бæргæ, куы йæ зонид, йæ зынæй Уæд цъусдуг фервæзид... Æмæ Татянæ чиныджы ысгары, Цынæ, цынæ дзырд дзы фæлвары: Зымæг, цæмдон, дæлимон, хъæд, Цъæх арс, рыг мит, нæзы, æвæд; Фæлæ Задекъа дæр цы ’мбары, Кæд ын нæ райхæлдта йæ фын,— Цыдæр фыд хабар æмæ зын Кæй цæудзæн ууыл, уый æнкъары... Зыдта йæ уый æрмæст фын уыд, Фæлæ йæ хъуыдыйæ нæ цыд.	XXIV Tatyana's haunted by her vision, plagued by her ghastly dream, and tries to puzzle out with some precision just what the nightmare signifies. Searching the table exegetic she finds, in order alphabetic: bear, blackness, blizzard, bridge and crow, fir, forest, hedgehog, raven, snow etcetera. But her trepidation Martin Zadeka fails to mend; the horrid nightmare must portend a hideous deal of tribulation. For several days she peaked and pined in deep anxiety of mind.
XXV. Но вот багряною рукою Заря от утренних долин Выводит с солнцем за собою Веселый праздник имянин. С утра дом Лариных гостями Весь полон; целыми семьями Соседи съехались в возках, В кибитках, в бричках и в санях. В передней толкотня, тревога; В гостиной встреча новых лиц, Лай мосек, чмоканье девиц, Шум, хохот, давка у порога, Поклоны, шарканье гостей, Кормилиц крик и плач детей.	XXV Ныр уал сырх сæуæхсид йæ къухы Фæсхохæй, хъазыны æфсон, Уæлхохмæ хуры цалх ыслухы, Йæ фæдыл — номæвæрæн бон. У йедзаг Ларинтæн сæ хæдзар, Æмæ сæм чинæтæ ысхæццæ; Уæрдоныл, дзоныгъыл, бæхыл,— Фæсте ма чи баззад зæххыл. Сæрæй ысхъомпал ысты адæм; Кæуылдæр баст куыйтæ рæйынц, Кæйдæрты зонгæтæ кæнынц; Хъæлæба, худт, хъæбыстæ, пъатæ; Æддейæ уазджытæ лæууынц, Кæцæйдæр сабитæ кæуынц.	XXV But now Aurora's crimson fingers from daybreak valleys lift the sun; the morning light no longer lingers, the festal name day has begun. Since dawn, whole families have been driving towards the Larins' and arriving in sledded coaches and coupes, in britzkas, kibitkas and sleighs. The hall is full of noise and hustle, in the salon new faces meet, and kisses smack as young girls greet; there's yap of pugs, and laughs, and bustle; the threshold's thronged, wet-nurses call, guests bow, feet scrape, and children squall.
XXVI. С своей супругою дородной Приехал толстый Пустяков; Гвоздин, хозяин превосходный, Владелец нищих мужиков; Скотинины, чета седая, С детьми всех возрастов, считая От тридцати до двух годов; Уездный франтик Петушков, Мой брат двоюродный, Буянов, В пуху, в картузе с козырьком (Как вам, конечно, он знаком), И отставной советник Флянов, Тяжелый сплетник, старый плут, Обжора, взяточник и шут.	XXVI Ныставд, ныффæтæн и, ныесардзин, Æрцыд сæм Пустяков æд ус. Гвоздин — помещик уыд хæдзардзин, Йæ адæм та уыдысты хус. Скотинин дæр æрцыд фæрсылæй; Йæ байзæттаг ыстыр-чысылæй Йæ фæдыл,— ууыл нæй ныхас; Уыдис дзы Петушков-сылваз; Мæ дард дыккаг хæдзар Буянов, — Пыхцылсæр, худ зылынмæ конд (Сымахæн дæр уыдзæн зындгонд) ; Ыстæй зæронд советник Флянов; Уыдис фæлитой лæг, фыдгой, Гæртамхор, саугуыбын, цæлой.	XXVI Here with his wife, that bulging charmer, fat Pustyakov has driven in; Gvozdin, exemplary farmer, whose serfs are miserably thin; and the Skotinins, grizzled sages, with broods of children of all ages, from thirty down to two; and stop, here's Petushkov, the local fop; and look, my cousin's come, Buyanov, in a peaked cap, all dust and fluff, — you'll recognize him soon enough, — and counsellor (retired) Flyanov, that rogue, backbiter, pantaloon, bribe-taker, glutton and buffoon.
XXVII. С семьей Панфила Харликова Приехал и мосье Трике, Остряк, недавно из Тамбова, В очках и в рыжем парике. Как истинный француз, в кармане Трике привез куплет Татьяне На голос, знаемый детьми: Rйveillez-vous, belle endormie. Меж ветхих песен альманаха Был напечатан сей куплет; Трике, догадливый поэт, Его на свет явил из праха, И смело вместо belle Nina Поставил belle Tatiana.	XXVII Йæ фæдыл уайтагъд Харликовæн Мысо Трике бæхыл æрцыд,— Цыргъзонд, хæрз æрæджы Тамбовæй Æрхæццæ; бур парик ыл уыд; Ыстæй францусаг уыд йæ гуырдæй Æмæ зæронд ыстихты ’мбырдæй Уый систа иу гæлхæрд куплет; Мысо кæм нæ уыди поэт,— Фæкодта уыцы куплет раууат; Куы йын фæци йæ царм фæлдæхт, Уæд дæр ын иннæ ’рдæм ыздæхт Æмæ дзы хорз исты нæ рауад; Фæлæ кæм уыди фыст — Нина, Уым бафыста Татиана.	XXVII Here, in his red peruke and glasses, late of Tambov, Monsieur Triquet has come with Kharlikov; he passes for witty; in his Gallic way inside a pocket Triquet nurses, addressed to Tanya, certain verses set to well-known children's glee: "reveillez-vous, belle endormie.'' He found them in some old collection, printed among outmoded airs; Triquet, ingenious poet, dares to undertake their resurrection, and for belle Nina, as it read, he's put belle Tatiana instead.
XXVIII. И вот из ближнего посада Созревших барышень кумир, Уездных матушек отрада, Приехал ротный командир; Вошел... Ах, новость, да какая! Музыка будет полковая! Полковник сам ее послал. Какая радость: будет бал! Девчонки прыгают заране; Но кушать подали. Четой Идут за стол рука с рукой. Теснятся барышни к Татьяне; Мужчины против; и, крестясь, Толпа жужжит, за стол садясь.	XXVIII Æрцыд æфсæдтæ дарæн ранæй Чындздзонты уарзон командир; Сæрхызт сæ мадæлты хæрамæй, Куыд нæ уыд сау диссаг йæ сирд!.. Æрбацыд... Ах, цы загъта ногæй! Уыдзæн, дам, хорз музикæ полкæй! Булкъон æй рарвыста сæрæй! Уыдзæн дзы кафт! Цæрай, цæрай! — Гæппытæ райдыдтой фырцинæй Йæ уæлвæд чызджытæ. Фæсыкк Сæ дзырд,— æрывæрдтой сын фынг. Æрбадтысты лæгæй, æфсинæй, Æрбадт æмгары цур æмгар, Йæхиуыл алчи ’фтауы дзуар.	XXVIII And from the nearby Army station the Major's here: he's all the rage with our Mamas, and a sensation with demoiselles of riper age; his news has set the party humming! the regimental band is coming, sent at the Colonel's own behest. A ball: the joy of every guest! Young ladies jump for future blisses... But dinner's served, so two by two and arm in arm they all go through; round Tanya congregate the misses, the men confront them, face to face: they sit, they cross themselves for grace.
XXIX. На миг умолкли разговоры; Уста жуют. Со всех сторон Гремят тарелки и приборы Да рюмок раздается звон. Но вскоре гости понемногу Подъемлют общую тревогу. Никто не слушает, кричат, Смеются, спорят и пищат. Вдруг двери настежь. Ленской входит, И с ним Онегин. «Ах, творец! — Кричит хозяйка: — Наконец!» Теснятся гости, всяк отводит Приборы, стулья поскорей; Зовут, сажают двух друзей.	XXIX Чысыл фæсабыр ис сæ ныхас; Æууилынц; чи сæ уыд хæраг, Уый æйттæй хид сæрфта йæ ныхæй, Нæрыди нуазæнты зæлланг. Куыд æфсæст алчи хæрд, ныуæзтæй, Йе афтæ фынджы ’гъдау ызмæста; Цъæхаст, чыр-чыр, фырдзырд, быцæу,— Ныр уымæн мур худинаг нæу. Фæлæ æвиппайд’ дыуар байгом: Онегин, Ленски! «Уæ хуыцау! Æгайтма!» — Уазæджы хынцаг Зæронд æхсин ысдзырдта райгæ; Фæйнæрдæм уазджытæ хæцынц, Бынæттæ ног лæгтæн дæттынц.	XXIX They buzz — but then all talk's suspended — jaws masticate as minutes pass: the crash of plates and knives is blended with the resounding chime of glass. And now there's gradually beginning among the guests a general dinning: none listens when the others speak, all shout and argue, laugh and squeak. Then doors are opened, Lensky enters, Onegin too. "Good Lord, at last!'' the hostess cries and, moving fast, the guests squeeze closer to the centres; they shove each plate, and every chair, and shout, and make room for the pair.
XXX. Сажают прямо против Тани, И, утренней луны бледней И трепетней гонимой лани, Она темнеющих очей Не подымает: пышет бурно В ней страстный жар; ей душно, дурно; Она приветствий двух друзей Не слышит, слезы из очей Хотят уж капать; уж готова Бедняжка в обморок упасть; Но воля и рассудка власть Превозмогли. Она два слова Сквозь зубы молвила тишком И усидела за столом.	XXX Фæци ныхæй-ныхмæ сæ бынат,— Фæфæлдæхт Таняйæн йæ хуыз; Сæгуыты удаист лæппынау, Уайтагъд йæ мид бынат ысрызт. Ныккаст уырдыгмæ; цæсгом судзы, Йæ зæрдæ риувæйнæг рæмудзы; Нæ хъусы лæппуты салам: Йæ зæрдæйы ис хъыг, хæрам; Куыд нæ схæццæ йæ хъуырмæ цæссыг» Йæ зæрдæ бахъармæввонг уыд, Фæлæ йæ хиуыл хæцын хъуыд, Йæ сæрмæ худинаг нæ хæссы; Æмæ дзы иу ныхас ысхауд, Ыстæй уæд бадти уым æнцад.	XXX Just facing Tanya's where they're sitting; and paler than the moon at dawn, she lowers darkened eyes, unwitting, and trembles like a hunted fawn. From violent passions fast pulsating she's nearly swooned, she's suffocating; the friends' salute she never hears and from her eyes the eager tears are almost bursting; she's quite ready, poor girl, to drop into a faint, but will, and reason's strong constraint, prevailed, and with composure steady she sat there; through her teeth a word came out so soft, it scarce was heard.
XXXI. Траги-нервических явлений, Девичьих обмороков, слез Давно терпеть не мог Евгений: Довольно их он перенес. Чудак, попав на пир огромный, Уж был сердит. Но, девы томной Заметя трепетный порыв, С досады взоры опустив, Надулся он и, негодуя, Поклялся Ленского взбесить И уж порядком отомстить. Теперь, заране торжествуя, Он стал чертить в душе своей Каррикатуры всех гостей.	XXXI Чызджы цæстысыгтыл, йæ рыстыл Онегин ахуыр уыд, æрмæст Бынтон йæ цæсты сындз уыдысты, Æмæ сæ ам дæр нæу ирвæзт... Тæккæ дæр ce ’рбадтæн йæ фæстæ Онегин уайтагъддæр ысмæсты; Куы федта чызг, мæгуыр, куыд рызт, Уæд мæстæй, лалымау, ныддымст; Ныккасти зæхмæ æмæ загъта: Фæлæууæд, Ленскийæ мæ маст Æз райсдзынæн дывæрæй раст; Ыстæй фæхъæлдзæгдæр ис уайтагъд; Уый уазджытыл æвзæрæй худт: Уыд чи дæлæсин, чи та тутт.	XXXI The nervous-tragical reaction, girls' tears, their swooning, for Eugene had long proved tedious to distraction: he knew too well that sort of scene. Now, faced with this enormous revel, he'd got annoyed, the tricky devil. He saw the sad girl's trembling state, looked down in an access of hate, pouted, and swore in furious passion to wreak, by stirring Lensky's ire, the best revenge one could desire. Already, in exultant fashion, he watched the guests and, as he dined, caricatured them in his mind.
XXXII. Конечно, не один Евгений Смятенье Тани видеть мог; Но целью взоров и суждений В то время жирный был пирог (К несчастию, пересоленный) Да вот в бутылке засмоленной, Между жарким и блан-манже, Цимлянское несут уже; За ним строй рюмок узких, длинных, Подобно талии твоей, Зизи, кристал души моей, Предмет стихов моих невинных, Любви приманчивый фиял, Ты, от кого я пьян бывал!	XXXII Дзырд дæр ыл нæй, уæд уым сæ фылдæр Кæй федтой Таняйæн йæ рис, Фæлæ мa уыдæттæм кæй æвдæлд — Уæд сæ дзаджджын чъири хъуыдис,— Æцæг сæ фыдæнæн фæцæхджын. Ныр сæ цимляйнаг сæн фæцæгъддзæн, Хæрдæй-хæрды ’хсæн æй хæссынц, Сæ кæмттæ дзы зыдæй æхсынц Гуырвидыц нуазæнтæй фæд-фæдыл; Дæуау гуырвидыцтæ, Зизи, Мæ уды буц налхъуыт, мæ Зин, Дæуыл мæ зарджытæ нывæндын Мæнæн æхцон уыди кæддæр,— Дæ уарзтæй разылди мæ сæр.	XXXII Tanya's distress had risked detection not only by Evgeny's eye; but looks and talk took the direction, that moment, of a luscious pie (alas, too salted); now they're bringing bottles to which some pitch is clinging: Tsimlyansky wine, between the meat and the blancmanger, then a fleet of goblets, tall and slender pretties; how they remind me of your stem, Zizi, my crystal and my gem, you object of my guileless ditties! with draughts from love's enticing flask, you made me drunk as one could ask!
XXXIII. Освободясь от пробки влажной, Бутылка хлопнула; вино Шипит; и вот с осанкой важной, Куплетом мучимый давно, Трике встает; пред ним собранье Хранит глубокое молчанье. Татьяна чуть жива; Трике, К ней обратясь с листком в руке, Запел, фальшивя. Плески, клики Его приветствуют. Она Певцу присесть принуждена; Поэт же скромный, хоть великий, Ее здоровье первый пьет И ей куплет передает.	XXXIII Фæхаудта сæн авгæн йæ къæрмæг, Фæцыд йæ гуыпп, ызгъоры сæн, Æмæ дын уæд Трике йæ хъæрмæ Ыслæууыд куывдонты æхсæн: Сæрыстырæй, дзырдмондаг рагæй, Йæхицæн маргъ æнхъæл æвзагæй. Татянæ уыд мæрдгъуыз, Трике Уæддæр ныллæууыди уым хъен,— Ныззарыд,— сæмдзæгъд кодтой адæм; Кæд уыд йæ мæгуыр зарæг цауд, Уæддæр ын радта чызг æгъдау, Æмæ дын ануæзта йæ кадæн Ыстыр, фырнымд поэт, сæрхызт, Ныллæвар кодта уым йæ фыст.	XXXIII Freed from its dripping cork, the bottle explodes; wine fizzes up... but stay: solemn, too long compelled to throttle his itching verse, Monsieur Triquet is on his feet — in utter stillness the party waits. Seized with an illness of swooning, Tanya nearly dies; and, scroll in hand, before her eyes Triquet sings, out of tune. Loud clapping and cheers salute him. Tanya must thank him by curtseying to the dust; great bard despite his modest trapping, he's first to toast her in the bowl, then he presents her with the scroll.
XXXIV. Пошли приветы, поздравленья; Татьяна всех благодарит. Когда же дело до Евгенья Дошло, то девы томный вид, Ее смущение, усталость В его душе родили жалость: Он молча поклонился ей, Но как-то взор его очей Был чудно нежен. Оттого ли, Что он и вправду тронут был, Иль он, кокетствуя, шалил, Невольно ль иль из доброй воли, Но взор сей нежность изъявил: Он сердце Тани оживил.	XXXIV Ныр хъуыддаг арфæтæм куы ’рхауди, Уæд мa сæ чи уыди хынцæг; Онегин акуывта йæ рады Йæ сæрæй, гобийау, ныллæг; Æрмæст æм бакасти рæвдаугæ. Куы йæ федта æнкъардæй бадгæ, Куы йын федта йæ маст, йæ зын, Уæд æм тæригъæдау фæзынд Æмæ йын бакъуырдта йæ зæрдæ; Уый нæй, уæд та кæны мæнг ми, Фæлæ дзы мастисæг кæм и... Ныр уал йæ цæстыты цæхæртæй Татянæйы зæрдæ рæвдыд Æмæ ныфс ыссарæгау уыд.	XXXIV Compliment and congratulation; Tanya thanks each one with a phrase. When Eugene's turn for salutation arrives, the girl's exhausted gaze, her discomposure, her confusion, expose his soul to an intrusion of pity: in his silent bow, and in his look there shows somehow a wondrous tenderness. And whether it was that he'd been truly stirred, or half-unwittingly preferred a joking flirt, or both together, there was a softness in his glance: it brought back Tanya from her trance.
XXXV. Гремят отдвинутые стулья; Толпа в гостиную валит: Так пчел из лакомого улья На ниву шумный рой летит. Довольный праздничным обедом Сосед сопит перед соседом; Подсели дамы к камельку; Девицы шепчут в уголку; Столы зеленые раскрыты: Зовут задорных игроков Бостон и ломбер стариков, И вист, доныне знаменитый, Однообразная семья, Все жадной скуки сыновья.	XXXV Æвиппайд’ ce ’ппæт дæр ныххафтой,— Чыртæй афтид уатмæ цæуынц; Сæрд ма мыдыбындзытæ афтæ Сæухизмæ быдыртæм тæхынц. Хæрдбузныг та куыннæ сты лæгтæ, Сым-сым кæнынц æфсæст сыхæгтæ; Сылгоймæгтæй чи пецы раз, Чи къуымы райдыдта ныхас. Лæууынц та хъазæн фынгтæ гомæй: Æрбад, æрулæф æмæ хъаз; Зæронд дæ, ног, нымд лæг, сылваз, Уæлдай йын нæу, кæйдæрид комы Нæ къамæй хъазт; æниу, цы дам,— Хъуыддаг нын нæй æмæ куыд уæм?	XXXV Chairs are pushed outward, loudly rumbling, and all into the salon squeeze, as from their luscious hive go tumbling fieldward, in noisy swarm, the bees. The banquet's given no cause for sneezing, neighbours in high content are wheezing; ladies at the fireside confer, in corners whispering girls concur; now, by green tablecloths awaited, the eager players are enrolled — Boston and ombre for the old, and whist, that's now so keenly feted — pursuits of a monotonous breed begot by boredom out of greed.
XXXVI. Уж восемь робертов сыграли Герои виста; восемь раз Они места переменяли; И чай несут. Люблю я час Определять обедом, чаем И ужином. Мы время знаем В деревне без больших сует: Желудок — верный наш брегет; И к стате я замечу в скобках, Что речь веду в моих строфах Я столь же часто о пирах, О разных кушаньях и пробках, Как ты, божественный Омир, Ты, тридцати веков кумир!	XXXVI Нæхи цæмæйдæрты ирхæфсæм; Ныр дæр сæм кæс, ныддаргъ и хъазт; Зыд лæгтæй алчи дæр ныххæфс и Йæ бынаты. Фæлæ æваст Фæзынди цай. Æз уарзын рæстæг Хæрдæй бæрæг кæнын. Нæ бæстыл Нæ хъæуы ницæмæн сахат, Дæсны дæр вæййы ахсæн хатт. Ныр та уын сусæгæй уæ хъусты Зæгъон: Гомерау æз хæрдæн Æгæр йæ койгæнæг ысдæн; Фæлæ Гомермæ кæд æнусты Нæ кæны иу лæг дæр мæсты, Уæд ма мæ ныхæстæ цы сты...	XXXVI By now whist's heroes have completed eight rubbers; and by now eight times they've moved around and been reseated; and tea's brought in. Instead of chimes I like to tell the time by dinner and tea and supper; there's an inner clock in the country rings the hour; no fuss; our belly has the power of any Breguet: and in passing I'll just remark, my verses talk as much of banquets and the cork and eatables beyond all classing as yours did, Homer, godlike lord, whom thirty centuries have adored!
XXXVII. XXXVIII. XXXIX. Но чай несут: девицы чинно Едва за блюдечки взялись, Вдруг из-за двери в зале длинной Фагот и флейта раздались. Обрадован музыки громом, Оставя чашку чаю с ромом, Парис окружных городков, Подходит к Ольге Петушков, К Татьяне Ленский; Харликову, Невесту переспелых лет, Берет тамбовский мой поэт, Умчал Буянов Пустякову, И в залу высыпали все, И бал блестит во всей красе.	XXXVII. XXXVIII. XXXIX Æркодтой цай: æрмæст сæ дзыхмæ Нæма ’рцыд буц чызджытæн хаст, Йе афтæ бахæццæ ис тыргъмæ Сæ музыкæ æмæ йæ уаст Уайтагъд сæ даргъ уатæй ныззæлыд; Ныууагътой цайкъустыл узæлын; Уым Олгъаимæ ме ’рвад цыд, Цыма йыл иу фау не ’руад, цы; Татянæ, Ленски, Харликова Æмæ нæ тамбоваг поэт, — Куыд нæ уыд худæг та сæ фенд; Сæ фæдыл ноджы Пустякова Æмæ сылваз лæг Петушков; Ныр кафт ысцырын, оф-оф-оф!	XXXVII At feasts, though, full of pert aggression, I put your genius to the test, I make magnanimous confession, in other things you come off best: your heroes, raging and ferocious, your battles, lawless and atrocious, your Zeus, your Cypris, your whole band have clearly got the upper hand of Eugene, cold as all creation, of plains where boredom reigns complete, or of Istomina, my sweet, and all our modish education; but your vile Helen's not my star — no, Tanya's more endearing far. XXXVIII No one will think that worth gainsaying, though Menelaus, in Helen's name, may spend a century in flaying the hapless Phrygians all the same, and although Troy's greybeards, collected around Priam the much-respected, may chorus, when she comes in sight, that Menelaus was quite right — and Paris too. But hear my pleading: as battles go, I've not begun; don't judge the race before it's run — be good enough to go on reading: there'll be a fight. For that I give my word; no welshing, as I live. XXXIX Here's tea: the girls have just, as bidden, taken the saucers in their grip, when, from behind the doorway, hidden bassoons and flutes begin to trip. Elated by the music's blaring, Petushkov, local Paris, tearing, his tea with rum quite left behind, approaches Olga; Lensky's signed Tatyana on; Miss Kharlikova, that nubile maid of riper age, is seized by Tambov's poet-sage; Buyanov whirls off Pustyakova; they all have swarmed into the hall, and in full brilliance shines the ball.
XL. В начале моего романа (Смотрите первую тетрадь) Хотелось вроде мне Альбана Бал петербургский описать; Но, развлечен пустым мечтаньем, Я занялся воспоминаньем О ножках мне знакомых дам. По вашим узеньким следам, О ножки, полно заблуждаться! С изменой юности моей Пора мне сделаться умней, В делах и в слоге поправляться, И эту пятую тетрадь От отступлений очищать.	XL Сæрæй мæ дывыдон романы (Æркæсут ма) æз дæр мæ ныфс Дзæгъæлы бахастон Албанау Ыскæнын хъазтизæры ныв. Уайтагъд ныдздзæгъæл дæн мæ фæндты; Мæ зæрдыл ’рыфтыди: нывæндтæ Куыд кодтон ме ’взæрæй кæддæр Кæйдæр рæсугъд къæхтæн мæ сæр. Дзæгъæлы нал хæтын сæ фæдыл, Ныр сын æз нал хъарын мæ уд, Æмæ æцæгдæр афон у; Цæмæй мæ ми бæстон нывæндон, Кæна мæ фысты уаг мæстæг,— Уæлдай дзырд ма уадзон хæстæг.	XL Right at the outset of my story (if you'll turn back to chapter one) I meant to paint, with Alban's glory, a ball in Petersburg; but fun and charming reverie's vain deflection absorbed me in the recollection of certain ladies' tiny feet. Enough I've wandered in the suite of your slim prints! though this be treason to my young days, it's time I turned to wiser words and deeds, and learned to demonstrate some signs of reason: let no more such digressions lurk in this fifth chapter of my work.
XLI. Однообразный и безумный, Как вихорь жизни молодой, Кружится вальса вихорь шумный; Чета мелькает за четой. К минуте мщенья приближаясь, Онегин, втайне усмехаясь, Подходит к Ольге. Быстро с ней Вертится около гостей, Потом на стул ее сажает, Заводит речь о том, о сем; Спустя минуты две потом Вновь с нею вальс он продолжает; Все в изумленье. Ленский сам Не верит собственным глазам.	XLI У валсы кафт æрра, зын тасæн, Лæппу-лæгау, фæлæ уæддæр Кæм ис кæрон нырма сæ валсæн,— Æрра зилдух кæнынц къæйттæй. Онегин маст исынмæ баххæст; Зæгъы йæхинымæры — багъæц; Фæцæуы Олгъамæ; цæрдæг Æркафы уазджытæм хæстæг, Ыстæй йæ бандонмæ фæдавы, Цæуылдæр йемæ дзуры рог, Æмæ минут фæстæдæр ног Сæрзилæн валсы йемæ кафы; Фæкодтой адæм ууыл дис, Фыд-фынау Ленскийæн уыдис.	XLI And now, monotonously dashing like mindless youth, the waltz goes by with spinning noise and senseless flashing as pair by pair the dancers fly. Revenge's hour is near, and after Evgeny, full of inward laughter, has gone to Olga, swept the girl past all the assembly in a whirl, he takes her to a chair, beginning to talk of this and that, but then after two minutes, off again, they're on the dance-floor, waltzing, spinning. All are dumbfounded. Lensky shies away from trusting his own eyes.
XLII. Мазурка раздалась. Бывало, Когда гремел мазурки гром, В огромной зале всё дрожало, Паркет трещал под каблуком, Тряслися, дребезжали рамы; Теперь не то: и мы, как дамы, Скользим по лаковым доскам. Но в городах, по деревням Еще мазурка сохранила Первоначальные красы: Припрыжки, каблуки, усы Всё те же: их не изменила Лихая мода, наш тиран, Недуг новейших россиян.	XLII Мазуркæ райдыдта. Кæддæр-иу, Мазуркæйæн йæ рад æрцыд, Уæд кафаг саг лæгтæн сæ хъæрæй Рызтысты фæрсæгтæ; хъæрзыд Ысхъиугæ къахы бын уæд астæрд; Фæлæ ныр аивгъуыдтой азтæ,— Ныр кафæм, устытау, уæздан; Æрмæст ма хаттæй-хатт, йæ ран Кæм амоны, уым æйттæй кафынц; Вæййы ма уыцы ран æппæт: Ныззылдæй, рихийæ, гæппæй,— Æмæ зæронд дуджы æййафынц; Уæууай, фыд мода нæм ыссис Ныры уырыссæгтæн сæрниз.	XLII Now the mazurka sounds. Its thunder used in times past to ring a peal that huge ballrooms vibrated under, while floors would split from crash of heel, and frames would shudder, windows tremble; now things are changed, now we resemble ladies who glide on waxed parquet. Yet the mazurka keeps today in country towns and suchlike places its pristine charm: heeltaps, and leaps, and whiskers — all of this it keeps as fresh as ever, for its graces are here untouched by fashion's reign, our modern Russia's plague and bane.
XLIII. XLIV. Буянов, братец мой задорный, К герою нашему подвел Татьяну с Ольгою; проворно Онегин с Ольгою пошел; Ведет ее, скользя небрежно, И наклонясь ей шепчет нежно Какой-то пошлый мадригал, И руку жмет — и запылал В ее лице самолюбивом Румянец ярче. Ленской мой Всё видел: вспыхнул, сам не свой; В негодовании ревнивом Поэт конца мазурки ждет И в котильон ее зовет.	XLIII. XLIV Буянов, ме ’фсымæр, ыссæртæг Æмæ та Олгъайы ныр дæр Кæны Онегинмæ куыддæртæй... Онегины цы хъуыд æндæр: Уый чызгимæ фæзмæгау сиры, Кæны адджын ныхас хаирæй, Нæ йæ уадзы æппæлдæй цух, Куы та йын фелхъивы йæ къух, Æмæ цытуарзаг чызг дæр бабуц. Уæд кодта Ленски та мæсты: Цæмæн?.. Куыд мæ ’фтауы цæсты, Мæнæй цæмæннæ кæны аргъуыц!.. Фæлæууæд, ацы кафт фæуæд, Ыстæй йæ бафæрсдзынæн уæд.	XLIII ... ... Petushkov's nails and spurs are sounding (that half-pay archivist); and bounding Buyanov's heels have split the wood and wrecked the flooring-boards for good; there's crashing, rumbling, pounding, trotting, the deeper in the wood, the more the logs; the wild ones have the floor; they're plunging, whirling, all but squatting. Ah, gently, gently, easy goes — your heels will squash the ladies' toes! XLIV Buyanov, my vivacious cousin, leads Olga and Tatyana on to Eugene; nineteen to the dozen, Eugene takes Olga, and is gone; he steers her, nonchalantly gliding, he stoops and, tenderly confiding, whispers some ballad of the hour, squeezes her hand — and brings to flower on her smug face a flush of pleasure. Lensky has watched: his rage has blazed, he's lost his self-command, and crazed with jealousy beyond all measure insists, when the mazurka ends, on the cotillion, as amends.
XLV. Но ей нельзя. Нельзя? Но что же? Да Ольга слово уж дала Онегину. О боже, боже! Что слышит он? Она могла... Возможно ль? Чуть лишь из пеленок, Кокетка, ветреный ребенок! Уж хитрость ведает она, Уж изменять научена! Не в силах Ленской снесть удара; Проказы женские кляня, Выходит, требует коня И скачет. Пистолетов пара, Две пули — больше ничего — Вдруг разрешат судьбу его.	XLV Фæсидт æм ног кафтмæ. Нæу разы. Цæмæн нæу? Загътон, дам, æз дзырд Онегинæн! — Хуыцау! Дæ разы Цытæ цæуы? Нырма — быдзы... Нырма хъуымызбыл у... нырма йын... Уый сахуыр авдæнхъомæй сайын!.. Цы фæнды дзур, фæлæ нымай — Дæуыл æрцыд, æрцыди сайд!.. Йæ бон нæу ахæм цæф уромын; Кæны рæузонд чызджытæй хъаст, Ыстæй йæ дугъоныл фæраст Сæхимæ иу тъæбæрттæй... Сом ын Æнæсайд дамбаца, нæмыг Фынау фæсурдзысты йæ хъыг.	XLV He asks. She can't accept. Why ever? No, she's already pledged her word to Evgeny. Oh, God, she'd never... How could she? why, he'd never heard... scarce out of bibs, already fickle, fresh from the cot, an infant pickle, already studying to intrigue, already high in treason's league! He finds the shock beyond all bearing: so, cursing women's devious course, he leaves the house, calls for his horse and gallops. Pistols made for pairing and just a double charge of shot will in a flash decide his lot.
ГЛАВА ШЕСТАЯ	ÆХСÆЗÆМ СÆР	Chapter Six
La sotto i giorni nubilosi e brevi, Nasce una gente a cui 'l morir non dole. Petr.	Бонтæ мигъæмбæрзт æмæ цыбыр кæм сты, уым ис ахæм адæм, мæлын зын кæмæ нæ кæсы. Петраркæ.	La, sotto giorni nubilosi e brevi. Nasce una gente a cui 'l morir non dole. Petrarch
I Заметив, что Владимир скрылся, Онегин, скукой вновь гоним, Близ Ольги в думу погрузился, Довольный мщением своим. За ним и Олинька зевала, Глазами Ленского искала, И бесконечный котильон Ее томил, как тяжкий сон. Но кончен он. Идут за ужин. Постели стелют; для гостей Ночлег отводят от сеней До самой девичьи. Всем нужен Покойный сон. Онегин мой Один уехал спать домой.	I Владимир Ленски кафтæй ацыд, Уый базыдта Онегин, уæд Фæцыд æнкъард хъуыдыты балцы, Уый нал уыд маст исыны мæт. Нынкъарди Олгъа дæр йæ фарсмæ; Цæстæй «цы фæци Ленски?» — фарста; Ныддаргъ зæронд кафт катилйон Æмæ дзы нал уыдис йæ бон. Куы фæцис кафт, уæд та æхсæвæр. Ыстæй уæд уазджытæн уæттæ Сæ тыргъ, сæ даргъ залты — цæттæ, Мыййаг куы нæ ’стдзысты æхсæвæй! Онегинæн лæууæн кæм уыд,— Сæхимæ иунæгæй фæцыд.	I Seeing Vladimir had defected, Eugene, at Olga's side, was racked by fresh ennui as he reflected with pleasure on his vengeful act. Olinka yawned, just like her neighbour, and looked for Lensky, while the labour of the cotillion's endless theme oppressed her like a heavy dream. It's over. Supper is proceeding. Beds are made up; the guests are all packed from the maids' wing to the hall. Each one by now is badly needing a place for rest. Eugene alone has driven off, to find his own.
II. Всё успокоилось: в гостиной Храпит тяжелый Пустяков С своей тяжелой половиной. Гвоздин, Буянов, Петушков И Флянов, не совсем здоровый, На стульях улеглись в столовой, А на полу мосье Трике, В фуфайке, в старом колпаке. Девицы в комнатах Татьяны И Ольги все объяты сном. Одна, печальна под окном Озарена лучом Дианы, Татьяна бедная не спит И в поле темное глядит.	II Ныссабыр хæдзар. Пустяковтæ, Лæг æмæ ус, хуыррытт кæнынц; Гвоздин, Буянов, Петушков дæр, Ыстæй ма Флянов дæр, хуыссынц Æндæр ран бандæттыл дæргъытæй, Кæны дæнгæл Флянов æххытæ, Трике та астæрдыл хуыссы, Кæны йæ худы бын сым-сым. Ыскодтой Олгъаиты уаты Рæгъ-рæгъы чызджыты хуыссын, Æмæ сæ нал хъуысы ныр сым; Æрмæст ма рудзынджы раз бады Татянæ, быдырмæ кæсы, Йæ цæст ыл мæйрухсмæ хæссы.	II All sleep: from the saloon a roaring proclaims where ponderous Pustyakov beside his heavier half is snoring. Gvozdin, Buyanov, Petushkov and Flyanov, amply lubricated, on dining-chairs are all prostrated; the floor serves Triquet for his nap, in flannel, and an old fur cap. In the two sisters' rooms extended, the maidens all are slumbering deep. Only Tatyana does not sleep, but at the window, in the splendid radiance of Dian, sits in pain and looks out on the darkened plain.
III. Его нежданным появленьем, Мгновенной нежностью очей И странным с Ольгой поведеньем До глубины души своей Она проникнута; не может Никак понять его; тревожит Ее ревнивая тоска, Как будто хладная рука Ей сердце жмет, как будто бездна Под ней чернеет и шумит... «Погибну», Таня говорит, «Но гибель от него любезна. Я не ропщу: зачем роптать? Не может он мне счастья дать».	III Онегин сæм æваст кæй фæзынд, Ныр æм рæвдаугæйæ кæй каст, Ыстæй йæ хойы ’рдæм кæй фæзылд, Уый Таняйæн куыд нæ уыд маст. Куыд æй æмбæрстæуа, нæ зоны, Гуырысхо йын йæ зæрдæ тоны, Сырды ныхтау; кæйдæр фыдарм Æлвасы уд; цыма мæйдар Нымбæрзта фæндæгтæ, йæ разы Сæрсæфæн, хауæн был лæууы... «Æз сæфын, сæфын,— чызг кæуы,— Фæлæ уæддæр хъæуы фæразын Æмæ мæ сау боныл хъæцон,— Нæу, нæу мæ бауарзын йæ бон».	III His unexpected apparition, the fleeting tenderness that stole into his look, the exhibition with Olga, all have pierced her soul; she can't make out a single fraction of his intent; and a reaction of jealousy has made her start, as if a cold hand squeezed her heart, as if beneath her, dark and rumbling, a gulf has gaped... Says Tanya: "I am doomed to perish, yet to die through him is sweetness' self. In grumbling I find no sense; the truth is this, it's not in him to bring me bliss.''
IV. Вперед, вперед, моя исторья! Лицо нас новое зовет. В пяти верстах от Красногорья, Деревни Ленского, живет И здравствует еще доныне В философической пустыне Зарецкий, некогда буян, Картежной шайки атаман, Глава повес, трибун трактирный, Теперь же добрый и простой Отец семейства холостой, Надежный друг, помещик мирный И даже честный человек: Так исправляется наш век!	IV Цæугæ, мæ фыст, æз дæр цæттæ дæн, У махмæ ног лæгæн йæ каст. Цæры уый Ленскитæй æддæдæр Нымадæй фондз версты бæрц раст. Æдзæрæг, сабыр ран нырма дæр Цæры æнæнизæй, хъæрмартæй Зарецки, иу хатты хылкъах, Уыд къамæй хъазджытæн сæ сах; Цæлы фынгыл зыдта уый дзурын; Ныр та уыд барон лæг, сабыр; Уыдис ын бинонтæ дæр ныр,— Памещик сау зæххы бындурыл, Ыстæй чырыстон лæг, рæстаг,— Нæ дуг ын раивта йæ уаг!	IV But onward, onward with my story! A new acquaintance claims our quill. Five versts or so from Krasnogorie, Lensky's estate, there lives and still thrives to this moment, in a station of philosophic isolation, Zaretsky, sometime king of brawls and hetman of the gambling-halls, arch-rake, pothouse tribune-persona, but now grown plain and kind in stead, paterfamilias (unwed), unswerving friend, correct landowner, and even honourable man: so, if we want to change, we can!
V. Бывало, льстивый голос света В нем злую храбрость выхвалял: Он, правда, в туз из пистолета В пяти саженях попадал, И то сказать, что и в сраженьи Раз в настоящем упоеньи Он отличился, смело в грязь С коня калмыцкого свалясь, Как зюзя пьяный, и французам Достался в плен: драгой залог! Новейший Регул, чести бог, Готовый вновь предаться узам, Чтоб каждый вечер у Вери В долг осушать бутылки три.	V Кæддæр къуыдипп уæздæттæн ce ’хсæн Фырхъал тызмæг æхсарæй уыд; Æмæ йын дамбацайæ фехсын Уæд туз дæс санчъехмæ цы хъуыд. Ыстæй ма уый дæр дæн зæгъинаг: Уыдис францусæгты цæгъдинаг Кæддæр ыстыр хæсты, æрмæст Йæ бæхæй расхъиудта, нымбæхст Уæндонæй иу цъыфы сæ разы Æмæ сæм уацары ныххауд; Кæм уыдаид йæ цард уым цауд, Кæд уацарыл ныр дæр y разы, Цæмæй та францусæгты ’хсæн Парижы цъира райсом сæн.	V The world of fashion, prone to flatter, praised his fierce courage in its day: true, with a pistol he could shatter an ace a dozen yards away; it's also true, in battle's rapture, the circumstances of his capture had made his name, when, bold as bold, down from his Kalmuck steed he rolled into the mud, a drunken goner, and taken by the French — some prize! — resigned himself to prison's ties, like Regulus, that god of honour, in order daily, chez Very, to drain, on credit, bottles three.
VI. Бывало, он трунил забавно, Умел морочить дурака И умного дурачить славно, Иль явно, иль исподтишка, Хоть и ему иные штуки Не проходили без науки, Хоть иногда и сам в просак Он попадался, как простак Умел он весело поспорить, Остро и тупо отвечать, Порой рассчетливо смолчать, Порой рассчетливо повздорить, Друзей поссорить молодых И на барьер поставить их,	VI Йæхи æнхъæлдта уый зæндджын лæг,— Сæрхъæнтæ йын лæвæрдтой ком; Куы та зæндджынтæй дæр хынджылæг Ыскъæрдта сусæг, йе æргом. Æцæг йæхицæн дæр йæ митæй Лæвар нæ тадысты сæ иутæ: Бæлвырд, йæхæдæг дæр-иу хатт Сæрхъæнау цъыссымы ныххауд. Уыдис уый хъæлдзæг лæг быцæуы; Уыдис куы гоби, куы цыргъзонд; Уыд барæй ма сдзурын йæ бон Кæнæ та карзхылмæ æрцæуын; Хæлæртты ’хсæн хæссын фыдгой, Цæмæй фыдтуджджынтæ ысуой.	VI Time was, he'd been the wittiest ever, so brilliantly he'd hoax the fools, so gloriously he'd fool the clever, using overt or covert rules. Sometimes his tricks would earn him trouble, or cause the bursting of his bubble, sometimes he'd fall into a trap himself just like a simple chap. But he could draw a joking moral, return an answer, blunt or keen, use cunning silence as a screen, or cunningly create a quarrel, get two young friends to pick a fight, and put them on a paced-out site.
VII. Иль помириться их заставить, Дабы позавтракать втроем, И после тайно обесславить Веселой шуткою, враньем. Sed alia tempora! Удалость (Как сон любви, другая шалость) Проходит с юностью живой. Как я сказал, Зарецкий мой, Под сень черемух и акаций От бурь укрывшись наконец, Живет, как истинный мудрец, Капусту садит, как Гораций, Разводит уток и гусей И учит азбуке детей.	VII Кæнæ та бафидауой, уый сын Сæ куывды ’хсæны лæг куыд уа; Ыстæй сыл уæд фыдхахуыр мысын Йæхæдæг базондзæн, фыдуаг. Ныр рæстæг аивта. Фыдуаг ми (Куыд уарзт, куыд рагуалдзæг фæстаг мит) Зæрырдæм нал фидыдта, нал. Куы загътон, ныр Зарецки-хъал Бæстон æнцойады хай баци: Бынтон æй ферох кодта рын Æмæ пахуымпарау цæры, Къабуска садзынмæ — Гораци, Уыд хъазтæ дарынмæ — гæрдах, Хъæрнывтæ амонæг — æрдаг.	VII Or he knew how to reconcile them so that all three went off to lunch, then later slyly he'd revile them with lies and jokes that packed a punch: sed alia tempora! The devil (like passion's dream, that other revel) goes out of us when youth is dead. So my Zaretsky, as I said, beneath bird-cherries and acacias has found a port for his old age, and lives, a veritable sage, for planting cabbage, like Horatius, and breeding ducks and geese as well, and teaching children how to spell.
VIII. Он был не глуп; и мой Евгений, Не уважая сердца в нем, Любил и дух его суждений, И здравый толк о том, о сем. Он с удовольствием, бывало, Видался с ним, и так нимало Поутру не был удивлен, Когда его увидел он. Тот после первого привета, Прервав начатый разговор, Онегину, осклабя взор, Вручил записку от поэта. К окну Онегин подошел И про себя ее прочел.	VIII Кæд уыд æнæхатыр, фыд-зæрдæ, Уæддæр æдылы лæг нæ уыд; Æмбæрста царды дæр цыдæртæ Æмæ Онегинæн фæцыд Йæ зæрдæмæ; ай-ай, уыдис ын Йæ фенд æхцон; ныр дæр уый дисы Нæ бацыд, райсомæй сæумæ Куы федта къæсæрыл лæугæ Зарецкийы. Уый дзырд нæ ардта, Салам куы загъта, уæд фæсыкк, Цыма цæуылдæр кодта хъыг; Онегинмæ цæйдæр фыст радта. Онегин фæрсагмæ фæраст Æмæ йæ уым йæхицæн каст.	VIII He was no fool; appreciated by my Eugene, not for his heart, but for the effect that he created of sense and judgement. For his part his converse gave Onegin pleasure; so it was not in any measure, the morning after, a surprise when our Zaretsky met his eyes. His visitor from the beginning broke greetings off, and gave Eugene a note from Lensky; in between Zaretsky watched, and stood there grinning. Onegin without more ado crossed to the window, read it through.
IX. То был приятный, благородный, Короткий вызов иль картель: Учтиво, с ясностью холодной Звал друга Ленский на дуэль. Онегин с первого движенья, К послу такого порученья Оборотясь, без лишних слов Сказал, что он всегда готов. Зарецкий встал без объяснений; Остаться доле не хотел, Имея дома много дел, И тотчас вышел; но Евгений Наедине с своей душой Был недоволен сам с собой.	IX Уыдис уый Ленскийы уæздан фыст,— Хæлар ын ныр ызнаг ысси, Йæ зæрдæмæ дзы сау маст бахызт, Лæгæй-лæгмæ йæм тохмæ сидт. Онегин не стыхсти, уый сагъдау Нæ аззад; фидиуæгæн загъта, Кæд ын æхцон нæ уыд, уæддæр: Æз дæн кæддæриддæр цæттæ! Зарецки фестад æмæ рацыд,— Йæ цыдæй разы уыд бæлвырд, — Сæхимæ йæ хъуыддæгтæ уыд. Онегин райгонд нæу йæ уацæй Æмæ йæ ацыды фæстæ Йæхимæ райдыдта мæсты.	IX Pleasant, in spite of its compression, gentlemanly, quite precise, Vladimir's challenge found expression that, though polite, was clear as ice. Eugene's response was automatic; he informed this envoy diplomatic in terms where not a word was spared: at any time he'd be prepared. Zaretsky rose without discussion; he saw no point in staying on, with work at home; but when he'd gone, Evgeny, whom the repercussion left quite alone with his own soul, was far from happy with his role.
X. И поделом: в разборе строгом, На тайный суд себя призвав, Он обвинял себя во многом: Во-первых, он уж был неправ, Что над любовью робкой, нежной Так подшутил вечор небрежно. А во-вторых: пускай поэт Дурачится; в осьмнадцать лет Оно простительно. Евгений, Всем сердцем юношу любя, Был должен оказать себя Не мячиком предрассуждений, Не пылким мальчиком, бойцом, Но мужем с честью и умом.	X Æцæг ын афтæ хъуыд; куы акаст, Куы федта тугкалæн хылы Цæй тыххæй бацыди, уæд басаст: Поэты раз уыди зылын! Ныр ма кæм нымадта уый растыл, Ызнон æвзонг зæрдæйы уарзтыл Гуымир, фыд-зонд лæгау кæй худт; Поэт ма саби у, цъæх у, Æмæ йыл сонт митæ фидауынц; Онегин та лæппу нæ уыд Æмæ йæ фидар лæууын хъуыд; Фыдæлты ’фстау райсгæ æгъдау ын Куыд ныббырста йæ бар, йæ зонд, Цыма чысыл лæппу уыд, сонт.	X With reason, too: for when he'd vetted in secret judgement what he'd done, he found too much that he regretted: last night he'd erred in making fun, so heartless and so detrimental, of love so timorous and gentle. In second place the poet might have been a fool; yet he'd a right, at eighteen years, to some compassion. Evgeny loved him from his heart, and should have played a different part: no softball for the winds of fashion, no boy, to fight or take offence — the man of honour and of sense.
XI. Он мог бы чувства обнаружить, А не щетиниться, как зверь; Он должен был обезоружить Младое сердце. «Но теперь Уж поздно; время улетело... К тому ж — он мыслит — в это дело Вмешался старый дуэлист; Он зол, он сплетник, он речист... Конечно, быть должно презренье Ценой его забавных слов, Но шопот, хохотня глупцов...» И вот общественное мненье! Пружина чести, наш кумир! И вот на чем вертится мир!	XI Æмбæлд хæлар зæрдæ æвдисын,— Сырдау ызнæт кæсын нæ хъуыд,— Лæппуйы сонт зæрдæйы риссæн Ысхос кæнын. «Цы уыд, уый уыд, Фæстæмæ нал ис ныр ыздæхæн... Зарецкийы фыдгой, фыдæхæй Ныр уый йæхи бахизын хъуыд,— Лæджы нæ ныууадздзæн æвыд... Ай-ай, йæ джидзæггаг ныхæстæм Хъæуы былысчъилæй кæсын, Фæлæ сæ уромын y зын...» Æуый дын не ’хсæнвæтк æххæстæй! Нæ ном, нæ намысы хуыцау! Дуне йе ууыл лæууы, ау!	XI He could have spoken without harming, need not have bristled like a beast; he should have settled for disarming that youthful heart. "But now at least it's late, time's passing... not to mention, in our affair, the intervention of that old duellistic fox, that wicked, loose-tongue chatterbox... True, scorn should punish and should bridle his wit, according to the rules but whispers, the guffaw of fools...'' Public opinion — here's our idol, the spring of honour, and the pin on which the world is doomed to spin.
XII. Кипя враждой нетерпеливой, Ответа дома ждет поэт; И вот сосед велеречивый Привез торжественно ответ. Теперь ревнивцу то-то праздник! Он всё боялся, чтоб проказник Не отшутился как-нибудь, Уловку выдумав и грудь Отворотив от пистолета. Теперь сомненья решены: Они на мельницу должны Приехать завтра до рассвета, Взвести друг на друга курок И метить в ляжку иль в висок.	XII Поэт дзуаппæнхъæл фыдæхæй Кæсы, цы зæгъдзæнис ызнаг; Уæдмæ рæствæндагæй ыздæхы Дзыхджын, рæсугъддзураг сыхаг. Æмæ мæсты зæрдæ ысхъæлдзæг! Уый тарст, фыдгул та йæ æнхъæлдзæн Фæлмæн лæг, сайдзæн та йæхи, Æфсонмæ уый кæм нæу æмхиц, Æмæ нæ рацæудзæн хæцынмæ. Ныр ууыл нал кæны дывæнд, Фæцæуы куыроймæ сæ фæд, Æмæ сæууон хуры фæзындмæ Уыдзæн сæ дыууæйы æхсæн Уым топпы удхæссæг кæсæн.	XII Lensky at home awaits the answer, impatient, hatred flaming high; but here comes our loud-talking prancer who swaggers in with the reply. The jealous poet's gloom is lightened! knowing the offender, he'd been frightened lest he should by some clever trick avert his chest from pistol's click, smoothe his way out with humour's ointment. But now Vladimir's doubts are still: early tomorrow at the mill before first light they have appointment, to raise the safety catch and strain to hit the target: thigh or brain.
XIII. Решась кокетку ненавидеть, Кипящий Ленский не хотел Пред поединком Ольгу видеть, На солнце, на часы смотрел, Махнул рукою напоследок — И очутился у соседок. Он думал Олиньку смутить Своим приездом поразить; Не тут-то было: как и прежде, На встречу бедного певца Прыгнула Олинька с крыльца, Подобно ветреной надежде, Резва, беспечна, весела, Ну точно так же, как была.	XIII Ныр Олгъамæ тæргай кæм нæ уыд,— Нæ сæм цыд, иста дзы йæ маст; Фæлæ йæ сонт зæрдæ кæм лæууыд — Куы сахатмæ, куы хурмæ каст. Ыстæй йæ бауырныдта йе ’взæр — Æмæ сыхаг чызджытæм февзæрд. Уый Олгъайæ æнхъæл уыдис, Ыстыхсдзæни, кæндзæни дис, Фæлæ фæфыдæнхъæл: фыццагау Нæ бахъуыд Ленскийы кæсын, Йæ размæ цингæнгæ фæзынд, Сæ асиныл æруади сагау; Уыд рогвад, сайæгой ныфсау, Фыццагау циндзаст чызг, рæдау.	XIII Still blazing with resentment's fuel, and set on hating the coquette, Lensky resolved before the duel not to see Olga; in a fret watched sun and clock — then by such labours defeated, turned up at his neighbour's. He thought that Olga'd be confused, struck down as if she'd been accused, when he arrived; not in the slightest: just as she'd always been, she tripped to meet the unhappy poet, skipped down from the porch, light as the lightest, the giddiest hope, carefree and gay, the same as any other day.
XIV. «Зачем вечор так рано скрылись?» Был первый Олинькин вопрос. Все чувства в Ленском помутились, И молча он повесил нос. Исчезла ревность и досада Пред этой ясностию взгляда, Пред этой нежной простотой, Пред этой резвою душой!.. Он смотрит в сладком умиленье; Он видит: он еще любим; Уж он раскаяньем томим, Готов просить у ней прощенье, Трепещет, не находит слов, Он счастлив, он почти здоров...	XIV «Ызнон та ц’атахтæ ды уа-тагъд?» — Фæци ныр Олгъайæн йæ фарст, Æмæ дын Ленскийы маст атахт — Къæмдзæстыгæй уырдыгмæ каст; Фæтыхсти, фефсæрмы, нынкъард и; Рæу уд, рæсуг цæстыты ардæй Æрбайсæфт уайтагъддæр йæ зын, Æмæ сæм нал уæндыд кæсын... Нæуæгæй баууæндыд йæ сæнттыл,— Йæ уынд y Олгъайæн æхцон.— Кæны, кæны поэт фæсмон; Куы ссарид ист ’ахæм æфсæнттæ, Уæд ракурид бæргæ хатыр,— Æнæмаст, амондджын y ныр!	XIV "Last night, what made you fly so early?'' was the first thing that Olga said. All Lensky's thoughts went hurly-burly, and silently he hung his head. Rage died, and jealousy's obsession, before such candour of expression, such frank tendresse; away they stole before such playfulness of soul!... he looks, in sweet irresolution, and then concludes: she loves him yet! Already borne down by regret, he almost begs for absolution, he trembles, knows not what to tell; he's happy, yes, he's almost well...
XV. XVI. XVII. И вновь задумчивый, унылый Пред милой Ольгою своей, Владимир не имеет силы Вчерашний день напомнить ей; Он мыслит: «буду ей спаситель. Не потерплю, чтоб развратитель Огнем и вздохов и похвал Младое сердце искушал; Чтоб червь презренный, ядовитый Точил лилеи стебелек; Чтобы двухутренний цветок Увял еще полураскрытый». Всё это значило, друзья: С приятелем стреляюсь я.	XV. XVI. XVII Æнкъардæй, сагъæсты ныгъуылдæй Владимир Олгъайы цур бадт. Ныр нал тарст йе знаджы ныхылдæй Йæ уарзонæн æмæ æнцад Хъуыды кæны: «Ай-ай, йæ сæрыл Хъæуы хæцын, хъахбай æвзæр ын Цæмæй нæ бахæра йæ уд,— Æфсæнттæм, сайынмæ рæвдз у; Цæмæй, хъæстæ калмау, æлгъæдæй Нæ хуысса хъоппæджы сыфыл, Æвзонг уд хъоппæг та быыыл Цæмæй нæ бахус уа уæлгъæдæй». У ахæм сагъæстæн сæ ном: Мæ хæлары æхсдзынæн сом.	(XV, XVI,) XVII Now brooding thoughts hold his attention once more, at that beloved sight, and so he lacks the strength to mention the happenings of the previous night; he murmurs: "Olga's mine for saving; I'll stop that tempter from depraving her youth with all his repertoire of sighs, and compliments, and fire; that poisonous worm, despised, degrading, shall not attack my lily's root; I'll save this blossom on the shoot, still hardly opened up, from fading.'' Friends, all this meant was: I've a date for swapping bullets with my mate.
XVIII. Когда б он знал, какая рана Моей Татьяны сердце жгла! Когда бы ведала Татьяна, Когда бы знать она могла, Что завтра Ленский и Евгений Заспорят о могильной сени; Ах, может быть, ее любовь Друзей соединила б вновь! Но этой страсти и случайно Еще никто не открывал. Онегин обо всем молчал; Татьяна изнывала тайно; Одна бы няня знать могла, Да недогадлива была.	XVIII Цыдæр фыдбылызæн, зианæн Кæрæдзийы зæрдæты сон Нæ зыдтой Ленски ’мæ Татянæ. Тæхуды истæйы æфсон Куы зонид Таня, зæгъгæ, райсом Сæ кæрæдзимæ хъуамæ райсой Сæ арм дыууæ хæлары, уæд Йæ уарзтæй басæттид мæлæт. Фæлæ Татянæйæн йæ зæрдæ, Йæ сусæгвæнд уыдис нымæр; Онегин ницы кодта хъæр, Чызг хаста зæрдæйы æвæрдæй Йæ хъыг; йæ дыджызæ ма уыд, Фæлæ зæронд сæрмæ цы цыд.	XVIII If only Lensky'd known the burning wound that had seared my Tanya's heart! If Tanya'd had the chance of learning that Lensky and Eugene, apart, would settle, on the morrow morning, for which of them the tomb was yawning, perhaps her love could in the end have reunited friend to friend! But, even by accident, her passion was undiscovered to that day. Onegin had no word to say; Tatyana pined in secret fashion: of the whole world, her nurse alone, if not slow-witted, might have known.
XIX. Весь вечер Ленский был рассеян, То молчалив, то весел вновь; Но тот, кто музою взлелеян, Всегда таков: нахмуря бровь, Садился он за клавикорды И брал на них одни аккорды, То, к Ольге взоры устремив, Шептал: не правда ль? я счастлив. Но поздно; время ехать. Сжалось В нем сердце, полное тоской; Прощаясь с девой молодой, Оно как будто разрывалось. Она глядит ему в лицо. «Что с вами?» — Так. — И на крыльцо.	XIX Уыд Ленски уыц изæр дзæгъæлау, Куы хъæлдзæг уыд, куы та — æмыр. Лæгæн рæувæнд Музæ фæхæлар, Уæд афтæ y йæ конд: уый ныр Куы цагъта хивæнд клавикордтыл Æрмæст зæрдæрхæндæг аккордтæ, Куы та-иу Олгъамæ нымдзаст,— Зæгъ мын мæ амонды сæр раст. Уæдмæ цæуын афон æрцыдис: Фæстаг хатт чи зоны уыны Йæ уарзон Олгъайы; зын уыд, Йæ зæрдæ фырмæстæй ыскъуыдис, Фæлæ йæм чызг куыддæр фæкаст: «Цы кæныс?» — «Ницы».— Стæй фæраст.	XIX Lensky all evening, in distraction, would talk, keep silent, laugh, then frown — the quintessential reaction of Muses' offspring; sitting down before the clavichord with knitted forehead, he strummed, his vision flitted to Olga's face, he whispered low "I think I'm happy.'' Time to go, the hour was late. And now from aching the heart inside him seemed to shrink; parting with Olga made him think it was quite torn in half and breaking. She faced him, questioning: "But you?...'' "It's nothing.'' And away he flew.
XX. Домой приехав, пистолеты Он осмотрел, потом вложил Опять их в ящик и, раздетый, При свечке, Шиллера раскрыл; Но мысль одна его объемлет; В нем сердце грустное не дремлет: С неизъяснимою красой Он видит Ольгу пред собой. Владимир книгу закрывает, Берет перо; его стихи, Полны любовной чепухи, Звучат и льются. Их читает Он вслух, в лирическом жару, Как Дельвиг пьяный на пиру.	XX Куы ’рцыд сæхимæ, уæд уæлæнгай Йæ ногсæрфт дамбацамæ ’ркаст, Ыстæй куы схуыссыд, уæд уылæнгай Ныббырстой сагъæстæ æваст,— Йæ зæрдæ ’нкъард фæндтæ нывæзта; Ныфсæн мa Шиллеры ныхæстæ Уый каст, фæлæ нæ кодта цух Йæ фæндтæй Олгъайы рæсугъд. Зæдæнгæсæй лæууыд йæ разы, Æмæ уæд райста Ленски сис. Сæнтдзæф ыстихтæй ма æфсис Кæм зыдта; фыруарзтæй ысрасыг, Йæ фыст æхсæвæнцой къæсы Уый, расыг Делвигау, кæсы.	XX Once home, he brought out and inspected his pistols, laid them in their case, undressed, by candlelight selected and opened Schiller... but the embrace of one sole thought holds him in keeping and stops his doleful heart from sleeping: Olga is there, he sees her stand in untold beauty close at hand. Vladimir shuts the book, for writing prepares himself; and then his verse, compact of amorous trash, and worse, flows and reverberates. Reciting, he sounds, in lyric frenzy sunk, like Delvig when he's dining drunk.
XXI. Стихи на случай сохранились; Я их имею; вот они: «Куда, куда вы удалились, Весны моей златые дни? Что день грядущий мне готовит? Его мой взор напрасно ловит, В глубокой мгле таится он. Нет нужды; прав судьбы закон. Паду ли я, стрелой пронзенный, Иль мимо пролетит она, Всё благо: бдения и сна Приходит час определенный, Благословен и день забот, Благословен и тьмы приход!	XXI Æз дарын уыцы фыст æвæрдæй, Кæд уæ йæ базонын фæнды: «Кæдæм, кæдæм цæуыс æвæндæй, Мæ царды райгæ уалдзæг, ды? Цымæ цы бауыдзынæн райсом? Мæ бон нæу тар æхсæвæй байсын Мæнæн мæ райсомы хъысмæт; Æниу дзæгъæлы y мæ мæт. Фæнды фæмард уон райсом фатæй, Фæнды фæивгъуыйæд мæнæй, Уæддæр хуыздæрæн у; фæрнæй Улæфы лæг фæскуыст йæ уаты, Фæрнæй фæкæиы царды мæт, Фæрнæй ыссары стæй мæлæт.	XXI By chance those verses haven't vanished; I keep them, and will quote them here: "Whither, oh whither are ye banished, my golden days when spring was dear? What fate is my tomorrow brewing? the answer's past all human viewing, it's hidden deep in gloom and dust. No matter; fate's decree is just. Whether the arrow has my number, whether it goes careering past, all's well; the destined hour at last comes for awakening, comes for slumber; blessed are daytime's care and cark, blest is the advent of the dark!
XXII. «Блеснет заутра луч денницы И заиграет яркий день; А я — быть может, я гробницы Сойду в таинственную сень, И память юного поэта Поглотит медленная Лета, Забудет мир меня; но ты Придешь ли, дева красоты, Слезу пролить над ранней урной И думать: он меня любил, Он мне единой посвятил Рассвет печальный жизни бурной!.. Сердечный друг, желанный друг, Приди, приди: я твой супруг!..»	XXII Куы скæса хур, йæ фарны рухсмæ Куы уа зæхх растынмæ цæттæ, Æз та уæд чи зоны æнусмæ, Æз та уæд бацæуон мæрдтæм. Поэт æрцæудзæн мард æвзонгæй, Нæ уыдзæн никæмæн уый зонгæ, Мæрдырох бауыдзæн йæ хай... Æрмæст иу ды æрцу, чызгай, Æркал-иу, ингæныл дæ цæссыг, Æмæ-иу зæгъ: уый уарзта мæн, Йæ царды уалдзæджы тæмæн Мæ сæрыл бахъуыд уый æрхæссын. Мæ хур, мæ удлæууæн, чызгай, Æрцу, æрцу: æз дæн дæ къай!..»	XXII "The morning star will soon be shining, and soon will day's bright tune be played; but I perhaps will be declining into the tomb's mysterious shade; the trail the youthful poet followed by sluggish Lethe may be swallowed, and I be by the world forgot; but, lovely maiden, wilt thou not on my untimely urn be weeping, thinking: he loved me, and in strife the sad beginnings of his life he consecrated to my keeping?... Friend of my heart, be at my side, beloved friend, thou art my bride!''
XXIII. Так он писал темно и вяло (Что романтизмом мы зовем, Хоть романтизма тут ни мало Не вижу я; да что нам в том?) И наконец перед зарею, Склонясь усталой головою, На модном слове идеал Тихонько Ленский задремал; Но только сонным обаяньем Он позабылся, уж сосед В безмолвный входит кабинет И будит Ленского воззваньем: «Пора вставать: седьмой уж час. Онегин верно ждет уж нас».	XXIII Фыста’ уый афтæ: тар, уæнгмардæй (Уый романтизм хонынц сæрæй, Æцæг дзы романтизмы ардæй, Мæ фæндæй, иу мисхал дæр нæй). Æрмæстдæр бон куы кодта дзир-дзур, Уæд уый, цы фынгыл фыста, уый цур Куыддæр æркъул кодта чысыл Ыстихтæй хъулæттæ сыфыл. Фæлæ куы бахæццæ йæ фынмæ, Уæд æм фæткуарз сыхаг фæзынд — (Цыма цæттæ холымæ сынт) — Æрмæстдæр иунæг дзырд зæгъынмæ: «Ысбон и, хорз лæг, фест-ма цырд, Онегин нæм кæсдзæни ныр».	XXIII So Lensky wrote, obscurely, limply (in the romantic style, we say, though what's romantic here I simply fail to perceive — that's by the way). At last, with dawn upon him, stooping his weary head, and softly drooping over the modish word ideal, he dozed away; but when the real magic of sleep had started claiming its due oblivion, in the hush his neighbour entered at a rush and wakened Lensky by exclaiming: "Get up: it's gone six! I'll be bound, Onegin's waiting on the ground.''
XXIV. Но ошибался он: Евгений Спал в это время мертвым сном. Уже редеют ночи тени И встречен Веспер петухом; Онегин спит себе глубоко. Уж солнце катится высоко И перелетная метель Блестит и вьется; но постель Еще Евгений не покинул, Еще над ним летает сон. Вот наконец проснулся он И полы завеса раздвинул; Глядит — и видит, что пора Давно уж ехать со двора.	XXIV Фæлæ фæрæдыдис: йæ уаты Онегин кодта уæд фынæй. Цæст райдыдта чысылтæ хатын, Ныффæлурс райсомы ’рдæм мæй, Онегин ма уæддæр хуыссыди. Ысбон и, хур бæрзонд ыссыди, Сæудымгæ рындзтыл мит сæрфы, Онегинæн уæддæр йæ фын Нæма фæци; хуыссыд æнæ мæт, Ыстæй куы райхъалис, уæддæр Сындæггай радардта йæ сæр Уый рухсæмбæрзæнæй æддæмæ: Кæсы æмæ уыны — ысбон, Цæуынæн байрæджы бынтон.	XXIV But he's mistaken: Eugene's lying and sleeping sounder than a rock. By now the shades of night are flying, Vesper is met by crow of cock — Onegin still is slumbering deeply. By now the sun is climbing steeply, and little dancing whirls of snow glitter and tumble as they go, but Eugene hasn't moved; for certain slumber still floats above his head. At last he wakes, and stirs in bed, and parts the fringes of his curtain; he looks, and sees the hour of day — high time he should be on his way.
XXV. Он поскорей звонит. Вбегает К нему слуга француз Гильо, Халат и туфли предлагает И подает ему белье. Спешит Онегин одеваться, Слуге велит приготовляться С ним вместе ехать и с собой Взять также ящик боевой. Готовы санки беговые. Он сел, на мельницу летит. Примчались. Он слуге велит Лепажа стволы роковые Нести за ним, а лошадям Отъехать в поле к двум дубкам.	XXV Ныццагъта дзæнгæрæг. Æрбауад Гилйо, йæ францусаг æххуырст, Æрдавта йын уайтагъд йæ халат Æмæ йæ мидæггаг фæлыст. Онегин акодта йæ дарæс, Зæгъы Гилйойæн, зæгъгæ, рахæсс Хæцæнгæрзтæ æмæ ыстæй Цæугæ дæ хицауы фæстæ. Цæттæ y уайтагъддæр бæхдзоныгъ,— Æхст фатау куыроймæ тæхы, Уым рахызт, йе ’ххуырстæн зæгъы, Куыд ын дара цæттæ йæ хотых. Куыд æрцæуой йæ бæхтæ ласт Æддæдæр, тулдзы бынмæ раст.	XXV He rings at once, and what a scurry! his French valet, Guillot, is there with gown and slippers; tearing hurry, as linen's brought for him to wear. And while with all despatch he's dressing he warns his man for duty, stressing that with him to the trysting-place he has to bring the battle-case. By now the sledge is at the portal — he's racing millward like a bird. Arrived apace, he gives the word to bring across Lepage's mortal barrels, and then to drive aside by two small oaktrees in a ride.
XXVI. Опершись на плотину, Ленский Давно нетерпеливо ждал; Меж тем, механик деревенский, Зарецкий жорнов осуждал. «Но где же, — молвил с изумленьем Зарецкий, — где ваш секундант?» В дуэлях классик и педант, Любил методу он из чувства, И человека растянуть Он позволял — не как-нибудь, Но в строгих правилах искусства, По всем преданьям старины (Что похвалить мы в нем должны).	XXVI Уæд Ленски та æнхъæлмæ касти, Лæууыди ауазæны ’нцой; Зарецки куыроймæ фæрасти, Кæны уым ихсыд фыдты кой. Онегин дзы хатыртæ куры, Фæлæ йæм уый фырдисæй дзуры; «Дæуæн та чи y секундант?» — Хæсты уый классик уыд, педант, Зæронд метод нæ уагъта ивын: Дыууæ лæджы ’хсæн рауад хæст, Сæ иу уæд хъуамæ ’рцæуа ’ргæвст Æгъдауыл, хорз фæткыл, аивæй,— Ивгъуыд дуджы куыд кодтой раст (Цæй, мах дæр дзы цы кæнæм хъаст).	XXVI While Lensky'd long been meditating impatiently on the mill-dam, Zaretsky, engineer-in-waiting, condemned the millstones as a sham. Onegin comes, and makes excuses; but in Zaretsky he induces amazement: "Where's your second gone?'' In duels a pedantic don, methodical by disposition, a classicist, he'll not allow that one be shot just anyhow — only by rule, and strict tradition inherited from earlier days (for which he must receive due praise).
XXVII. «Мой секундант? — сказал Евгений, — Вот он: мой друг, monsieur Guillot. Я не предвижу возражений На представление мое: Хоть человек он неизвестный, Но уж конечно малый честный». Зарецкий губу закусил. Онегин Ленского спросил: «Что ж, начинать?» — Начнем, пожалуй, — Сказал Владимир. И пошли За мельницу. Пока вдали Зарецкий наш и честный малой Вступили в важный договор, Враги стоят, потупя взор.	XXVII «Мæ секундант? — Онегин загъта,— Мысо Гилйо мæ лымæн лæг, Æмæ йыл баввæрсут сымах дæр,— Зынгæ, йе номдзыд нæу æцæг, Фæ,лæ æгъдауджын у, цæсгомджын, Ыстæй æнæ исты къæм ноджы». Зарецки фырмæстæй фæсырх, Онегин Ленскийы фæрсы: «Хæцæм уæдæ?» — «Хæцæм æнæмæнг»,— Ысдзырдта Ленски æмæ уæд Фæзынди фæскуырой сæ фæд. Зарецки ’мæ Гилйо — лымæн лæг — Сæ хъуыддаг хибарæй кæнынц. Сæркъулæй не знæгтæ лæууынц.	XXVII Evgeny echoed him: "My second? He's here — Monsieur Guillot, my friend. I had most surely never reckoned his choice could shock or might offend; though he's unknown, there's no suggestion that he's not honest past all question.'' Zaretsky bit his lip. Eugene asked Lensky: "Should we start, I mean?'' Vladimir to this casual mention replies: "We might as well.'' They walk behind the mill. In solemn talk, Zaretsky draws up a convention with Guillot; while pourparlers last the two foes stand with eyes downcast.
XXVIII. Враги! Давно ли друг от друга Их жажда крови отвела? Давно ль они часы досуга, Трапезу, мысли и дела Делили дружно? Ныне злобно, Врагам наследственным подобно, Как в страшном, непонятном сне, Они друг другу в тишине Готовят гибель хладнокровно... Не засмеяться ли им, пока Не обагрилась их рука, Не разойтиться ль полюбовно?.. Но дико светская вражда Боится ложного стыда.	XXVIII Ызнæгтæ! Уыдон ма ызнон дæ.р Хæрам нæ уыдысты; æниу Æмудæй не ’рвыстой сæ бонтæ, Сæ хæрд, сæ бадт нæ уыдис иу? Ныр та, цыма фыдæлтæй ардæм Сыгъдысты туджджынты цъæхарты, Ысисты тугмондаг, æрра, Æмæ кæрæдзимæ хæрам, Кæрæдзи топпы дзыхмæ дарынц. Бæргæ куы ныууадзиккой хæст, Æмæ, лæг марынæй ирвæзт, Фæлтау куы цæриккой хæларæй!.. Фæлæ нæ уæздæтты фыдæх Кæд уыд уæздан фидыдмæ здæхт...	XXVIII Foes! Is it long since from each other the lust for blood drew them apart? long since, like brother linked to brother, they shared their days in deed and heart, their table, and their hours of leisure? But now, in this vindictive pleasure hereditary foes they seem, and as in some appalling dream each coldly plans the other's slaughter... could they not laugh out loud, before their hands are dipped in scarlet gore, could they not give each other quarter and part in kindness? Just the same, all modish foes dread worldly shame.
XXIX. Вот пистолеты уж блеснули, Гремит о шомпол молоток. В граненый ствол уходят пули, И щелкнул в первый раз курок. Вот порох струйкой сероватой На полок сыплется. Зубчатый, Надежно ввинченный кремень Взведен еще. За ближний пень Становится Гильо смущенный. Плащи бросают два врага. Зарецкий тридцать два шага Отмерял с точностью отменной, Друзей развел по крайний след, И каждый взял свой пистолет.	XXIX Ныр уал сæ дамбацатæ ’рттивынц, Дзæбугтæй сæ ызды нæмынц,— Сæ нæмгуытæ сын ногæй ивынц Æмæ фæлварæн къæпп кæнынц. Фæныкгъуыз топпы хос нæмыггай Ызгъæлы хъусуатмæ. Æрцъыккæй Цæхæртæ акалдзæн æхсон. Гилйойæн уый кæм уыд æнцон.— Ыслæууыд къуындзихы цур тарстау. Дыууæ ’знагæн уыдис къуындæг Сæ пласты; ласынц сæ сындæг. Зарецки ’хсæн дæрццæг ысбарста, Кæны сæ с’арæнтæм æххæст Æмæ ныр райдайдзæн сæ хæст.	XXIX Pistols are out, they gleam, the hammer thumps as the balls are pressed inside faceted muzzles by the rammer; with a first click, the catch is tried. Now powder's greyish stream is slipping into the pan. Securely gripping, the jagged flint's pulled back anew. Guillot, behind a stump in view, stands in dismay and indecision. And now the two opponents doff their cloaks; Zaretsky's measured off thirty-two steps with great precision, and on their marks has made them stand; each grips his pistol in his hand.
XXX. «Теперь сходитесь». Хладнокровно, Еще не целя, два врага Походкой твердой, тихо, ровно Четыре перешли шага, Четыре смертные ступени. Свой пистолет тогда Евгений, Не преставая наступать, Стал первый тихо подымать. Вот пять шагов еще ступили, И Ленский, жмуря левый глаз, Стал также целить — но как раз Онегин выстрелил... Пробили Часы урочные: поэт Роняет, молча, пистолет,	XXX «Цæй, райдайут». Æмæ сындæггай, Уæндонæй, удуæлдайæ цыд Фыдгул йæ фыдгулмæ. Ныртæккæ Æрмæст цыппар санчъехы уыд Ам цæрдтæй мæрдты ’хсæн. Цы давы,— Онегин райдыдта ныр хъавын, Цæугæ-цæуын сындæг хæссы Хæрдмæ йæ дамбаца; кæсы Ызнагмæ. Фондз къахдзæфы ноджы Куы акодтой, уæд галиу цæст Поэт дæр бацъынд кодта, ’рмæст Уæдмæ бæлицæмхиц æвзонджы Онегин бахста... Уый фæцæф, Æрцыд, æрхæццæ ис йæ сæфт.	XXX "Now march.'' And calmly, not yet seeking to aim, at steady, even pace the foes, cold-blooded and unspeaking, each took four steps across the space, four fateful stairs. Then, without slowing the level tenor of his going, Evgeny quietly began to lift his pistol up. A span of five more steps they went, slow-gaited, and Lensky, left eye closing, aimed — but just then Eugene's pistol flamed... The clock of doom had struck as fated; and the poet, without a sound, let fall his pistol on the ground.
XXXI. На грудь кладет тихонько руку И падает. Туманный взор Изображает смерть, не муку. Так медленно по скату гор, На солнце искрами блистая, Спадает глыба снеговая. Мгновенным холодом облит, Онегин к юноше спешит, Глядит, зовет его... напрасно: Его уж нет. Младой певец Нашел безвременный конец! Дохнула буря, цвет прекрасный Увял на утренней заре, Потух огонь на алтаре!..	XXXI Æрхауд йæ дамбаца; йæ цæфыл Хæцы; нæ адзырдта хъæрæй Йæ уарзонмæ; æрхауди, сæфы... Йе афтæ æфцæджы сæрæй Рыг мит ныззæй кæны æрттивгæ, Бæсты цъар арф коммæ ыссивгæ. Онегин бандзыгау, фæтарст; Фæлурсæй лæппумæ фæраст, Кæсы йæм, дзуры йæм... дзæгъæлы: Уый нал ис ныр. Фæци йæ цард,— Поэт æнафоны фæмард. Йе афтæ дидинæг нызгъæлы, Куы фæзыны æвиппайд’ уад; Ныххуыссы кувæндоны арт.	XXXI Vladimir drops, hand softly sliding to heart. And in his misted gaze is death, not pain. So gently gliding down slopes of mountains, when a blaze of sunlight makes it flash and crumble, a block of snow will slip and tumble. Onegin, drenched with sudden chill, darts to the boy, and looks, and still calls out his name... All unavailing: the youthful votary of rhyme has found an end before his time. The storm is over, dawn is paling, the bloom has withered on the bough; the altar flame's extinguished now.
XXXII. Недвижим он лежал, и странен Был томный вид его чела. Под грудь он был навылет ранен; Дымясь, из раны кровь текла. Тому назад одно мгновенье В сем сердце билось вдохновенье, Вражда, надежда и любовь, Играла жизнь, кипела кровь: Теперь, как в доме опустелом, Всё в нем и тихо и темно; Замолкло навсегда оно. Закрыты ставни, окны мелом Забелены. Хозяйки нет. А где, бог весть. Пропал и след.	XXXII Лæууыд æнæзмæлгæ, цæрагъуыз,— Мæты къæм цæсгомыл нæ уыд. Йæ дзидзийы бын нæмыг ахызт, Æмæ йæ туг лæсæнтæй цыд. Уысм раздæр ма куыста йæ зæрдæ, Рæсугъд фæндийæгтæ дзы ’взæрди, Цæджджинагау дзы цард фыхти, Фыдæхæй, уарзонæй тыхсти, Ныр та, æдзæрæг къæсау, сафтид: Нытталынг, нал æм кæсы рухс, Ныммыр, æнусбонтæм ныхъхъус; Æхгæд йæ фæрсæгтæ, йæ бафтæн Чъырæй цагъд. Хицау дзы фæхауд. Кæдæм? Хуыцау зоны, ’мæ гъа.	XXXII He lay quite still, and strange as dreaming was that calm brow of one who swooned. Shot through below the chest — and streaming the blood came smoking from the wound. A moment earlier, inspiration had filled this heart, and detestation and hope and passion; life had glowed and blood had bubbled as it flowed; but now the mansion is forsaken; shutters are up, and all is pale and still within, behind the veil of chalk the window-panes have taken. The lady of the house has fled. Where to, God knows. The trail is dead.
XXXIII. Приятно дерзкой эпиграммой Взбесить оплошного врага; Приятно зреть, как он, упрямо Склонив бодливые рога, Невольно в зеркало глядится И узнавать себя стыдится; Приятней, если он, друзья, Завоет сдуру: это я! Еще приятнее в молчанье Ему готовить честный гроб И тихо целить в бледный лоб На благородном расстоянье; Но отослать его к отцам Едва ль приятно будет вам.	XXXIII Фыдгулыл ’рымыс эпиграммæ, Цæмæй уа й’алы бон æнад, Фырмæстæй атъæпп уа уый, на ’мæ Хылæввонг галы каст кæна. Йæхи дæ конд нывы куыд зона, Фæлæ куыд нæ сæтта æфсонæн, Кæнæ йæ фыррогæй, сæрхъæн, Æваст куыд нынниуа: æз дæн! Лæгæн æхсызгон ысты уыдон, Æхцон y ноджы дæр: ызнаг Куы хуыйа хи къухæй мæрддзаг, Ды йæ куы фæкæнай дывыдон; Фæлæ йын й’артыл ауадз дон — Ныммар æй, уый кæм y æхцон.	XXXIII With a sharp epigram it's pleasant to infuriate a clumsy foe; and, as observer, to be present and watch him stubbornly bring low his thrusting horns, and as he passes blush to descry in looking-glasses his foolish face; more pleasant yet to hear him howl: "that's me!'' You'll get more joy still when with mute insistence you help him to an honoured fate by calmly aiming at his pate from any gentlemanly distance; but when you've managed his despatch you won't find that quite so much catch...
XXXIV. Что ж, если вашим пистолетом Сражен приятель молодой, Нескромным взглядом, иль ответом, Или безделицей иной Вас оскорбивший за бутылкой, Иль даже сам в досаде пылкой Вас гордо вызвавший на бой, Скажите: вашею душой Какое чувство овладеет, Когда недвижим, на земле Пред вами с смертью на челе, Он постепенно костенеет, Когда он глух и молчалив На ваш отчаянный призыв?	XXXIV Зæгъæм, дæ иузæрдыг хæларыл Ныццавтай хи къухæй нæмыг, Зæгъгæ, дæм хорз зæрдæ нæ дары, Йæ сонт дзырдæй дæ зæрдæ схъыг; Ныхасæй бафхæрдта дæу бадты, Кæнæ дæм сонт зæрдæйы хаттæй Йæхæдæг карз тохмæ фæсидт; Зæгъ-ма, уæд цины бын фæуид Дæ зæрдæ: мæнæ, зæгъгæ, мардæй Мæ разы ме ’рдхорд лæг лæууы, Бынтон ныммæрдонгъуыз йæ уынд, Нындзыг, ныууазал и æдзардæй; Цыфæнды ма йæм сид, уæддæр Ныр уымæ нал фехъуысдзæн хъæр?	XXXIV What if your pistol-shot has smitten a friend of yours in his first youth because some glance of his has bitten your pride, some answer, or in truth some nonsense thrown up while carousing, or if himself, with rage arousing, he's called you out — say, in your soul what feelings would assume control if, motionless, no life appearing, death on his brow, your friend should lie, stiffening as the hours go by, before you on the ground, unhearing, unspeaking, too, but stretched out there deaf to the voice of your despair?
XXXV. В тоске сердечных угрызений, Рукою стиснув пистолет, Глядит на Ленского Евгений. «Ну, что ж? убит», — решил сосед. Убит!.. Сим страшным восклицаньем Сражен, Онегин с содроганьем Отходит и людей зовет. Зарецкий бережно кладет На сани труп оледенелый; Домой везет он страшный клад. Почуя мертвого, храпят И бьются кони, пеной белой Стальные мочат удила, И полетели как стрела.	XXXV Хæры мa ныр йæхи фæсмонæй Онегин, Ленскимæ кæсы; Йæ хæлар мард фæцис, уый зоны, Уæддæр йæхи «фæмард?» — фæрсы. Фæмард!.. фæхъæр кодта»æррайау, Ыстæй тæрсгæ-ризгæ фæуайы Фыд ранæй. Сонт лæппуйы мард Фæласы ныр Зарецки дард Рæуæг бæхдзоныгъыл æвæрдæй. Æхст фатау тарст бæхтæ тæхынц, Сæ фæстæ мард ис, уый уынынц Æмæ нысхъæл кодтой сæ сæртæ, Кæм ма ’взарынц хæрд уа, уырдыг,— Кæлы сæ донгæмттæй сæ фынк.	XXXV Giving his pistol-butt a squeezing, Evgeny looks at Lensky, chilled at heart by grim remorse's freezing. "Well, what?'' the neighbour says, "he's killed.'' Killed!... At this frightful word a-quiver, Onegin turns, and with a shiver summons his people. On the sleigh with care Zaretsky stows away the frozen corpse, drives off, and homing vanishes with his load of dread. The horses, as they sense the dead, have snorted, reared, and whitely foaming have drenched the steel bit as they go and flown like arrows from a bow.
XXXVI. Друзья мои, вам жаль поэта: Во цвете радостных надежд, Их не свершив еще для света, Чуть из младенческих одежд, Увял! Где жаркое волненье, Где благородное стремленье И чувств, и мыслей молодых, Высоких, нежных, удалых? Где бурные любви желанья, И жажда знаний и труда, И страх порока и стыда, И вы, заветные мечтанья, Вы, призрак жизни неземной, Вы, сны поэзии святой!	XXXVI Поэт тæригъæд у, хæлæрттæ: Нырма ысуинаг уыд, æвзонг, Дунейæн райгæ ныфс æвæрдта, Фæлæ нæма сбадти йæ уæнг Йæ гаччы, афтæмæй фæмардис. Тырныдта, рухс бæллицтæй радис, Ныр та йæ уд, йæ зонд кæм ис, Кæм ис йæ дардыл мæт, йæ рис; Кæм ис йæ цардбæллон фæндиаг, Йæ куыстмондаг, цымыдис уд, Æфсæрмдзæстыг лæппуйы худт, Йæ сусæг сагъæстæ, зæгъинаг Кæй уыдис дунейæн, фæндтæ — Поэты ’вæтчиаг фынтæ?	XXXVI My friends, the bard stirs your compassion: right in the flower of joyous hope, hope that he's had no time to fashion for men to see, still in the scope of swaddling clothes — already blighted! Where is the fire that once ignited, where's the high aim, the ardent sense of youth, so tender, so intense? and where is love's tempestuous yearning, where are the reveries this time, the horror of disgrace and crime, the thirst for work, the lust for learning, and life celestial's phantom gleams, stuff of the poet's hallowed dreams!
XXXVII. Быть может, он для блага мира Иль хоть для славы был рожден; Его умолкнувшая лира Гремучий, непрерывный звон В веках поднять могла. Поэта, Быть может, на ступенях света Ждала высокая ступень. Его страдальческая тень, Быть может, унесла с собою Святую тайну, и для нас Погиб животворящий глас, И за могильною чертою К ней не домчится гимн времен, Благословение племен.	XXXVII Дунейæн чи зоны ’мæ бирæ Фæкодтаид лæгау лæггад, Кæнæ фæстагæттæм йæ лирæ Уыдаид диссагыл нымад; Поэтæн чи зоны ’мæ царды Уыдаид йе сгуыхт авнæлд дардыл; Фæлæ ма цы, ныр уый уæддæр Йæ хæрзтæ ахаста мæрдтæм Æмæ йын нæй фæстæмæ здахæн, Пахуымпар лæг кæд уыд, уæддæр. Ыссардта ингæны къæсæр Æмæ ныгуылды бæстæм махæй Мыггагмæ нал фехъуысдзæн ныр Фæлтæрты бузныггады дзырд.	XXXVII Perhaps to improve the world's condition, perhaps for fame, he was endowed; his lyre, now stilled, in its high mission might have resounded long and loud for aeons. Maybe it was fated that on the world's staircase there waited for him a lofty stair. His shade, after the martyr's price it paid, maybe bore off with it for ever a secret truth, and at our cost a life-creating voice was lost; to it the people's blessing never will reach, and past the tomb's compound hymns of the ages never sound.
XXXVIII. XXXIX. А может быть и то: поэта Обыкновенный ждал удел. Прошли бы юношества лета: В нем пыл души бы охладел. Во многом он бы изменился, Расстался б с музами, женился, В деревне счастлив и рогат Носил бы стеганый халат; Узнал бы жизнь на самом деле, Подагру б в сорок лет имел, Пил, ел, скучал, толстел, хирел, И наконец в своей постеле Скончался б посреди детей, Плаксивых баб и лекарей.	XXXVIII. XXXIX Кæнæ та чи зоны, йæ фидæн Уыдаид, макæ-ма, æндæр: Фæци æвзонг азты æхсидæн, Бæллицтæм нал дары йæ сæр. Лæг аивта, бæллыди цъус дæр, Уæдмæ æркодтаид уый ус дæр, Æмæ ыссæрфтаид халат,— Лæг — амондджын, йæ ус — налат, Фæлæ цæры уæддæр æвæлмон; Дыууиссæдз азмæ хордта, цард, Ыстæй уæд, фелгъæд и, ыснард; Фæстагмæ ’суатон и, æрфæлмæн Æмæ йæ байзæддаджы раз Йæ цардæй ахицæн, ысраст.	(XXXVIII,) XXXIX Perhaps however, to be truthful, he would have found a normal fate. The years would pass; no longer youthful, he'd see his soul cool in its grate; his nature would be changed and steadied, he'd sack the Muses and get wedded; and in the country, blissful, horned, in quilted dressing-gown adorned, life's real meaning would have found him; at forty he'd have got the gout, drunk, eaten, yawned, grown weak and stout, at length, midst children swarming round him, midst crones with endless tears to shed, and doctors, he'd have died in bed.
XL. Но что бы ни было, читатель, Увы, любовник молодой, Поэт, задумчивый мечтатель, Убит приятельской рукой! Есть место: влево от селенья Где жил питомец вдохновенья, Две сосны корнями срослись; Под ними струйки извились Ручья соседственной долины. Там пахарь любит отдыхать, И жницы в волны погружать Приходят звонкие кувшины; Там у ручья в тени густой Поставлен памятник простой.	XL Цы ма!.. Цы фæнды дæр уыдаид, Æвзонг уарзоны бацыд ард. Бæргæ та рухс сагъæсты таид, Фæлæ хæлары къухæй мард Æрцыди уый! Ныр къохы астæу, Поэт æнцад бадын кæм уарзта, Нæудзарм, æнæхъыгдард фæзы, Нæзыйы уидæгтыл нæзы Лæджы арм райсæгау кæм хæцы, Чысыл цæугæдоны былыл, Хуымон кæм сулæфы нывыл, Йæ куыстмæ дон кæцæй фæхæссы, Поэтæн уым æвæрд æрцыд Хуымæтæг цырт, æнустæм цыт.	XL Reader, whatever fate's direction, we weep for the young lover's end, the man of reverie and reflection, the poet struck down by his friend! Left-handed from the habitation where dwelt this child of inspiration, two pines have tangled at the root; beneath, a brook rolls its tribute toward the neighbouring valley's river. The ploughman there delights to doze, girl reapers as the streamlet flows dip in their jugs; where shadows quiver darkly above the water's lilt, a simple monument is built.
XLI. Под ним (как начинает капать Весенний дождь на злак полей) Пастух, плетя свой пестрый лапоть, Поет про волжских рыбарей; И горожанка молодая, В деревне лето провождая, Когда стремглав верхом она Несется по полям одна, Коня пред ним остановляет, Ремянный повод натянув, И, флер от шляпы отвернув, Глазами беглыми читает Простую надпись — и слеза Туманит нежные глаза.	XLI Йæ цуры (уалдзæджы къæвдаты Куы адары нæ сæрвæт цъæх) Йæ къогъодзи рæхсгæ фæбады Фыййау, фæзары уым дзæбæх. Сæрдыгон, горæтаг рæсугъдтæ Куы фæуадзынц сæ бæхтыл дугътæ Ам, хъæумæ ’рцæугæйæ, уæд хатт Фæлæууынц иу чысыл сахат Уæлбæхæй цырты фыст кæсынмæ. Цæсгом æмбæрзæны хызæг Фæиуварс, чызг кæсы лыстæг Поэты царды уац, йæ зынмæ, Æмæ йæм бахъары йæ хъыг, Рæсугъд цæсты фæбады сыг.	XLI Below it, when sprang rains are swishing, when, on the plain, green herbs are massed, the shepherd sings of Volga's fishing and plaits a piebald shoe of bast; and the young city-bred newcomer, who in the country spends her summer, when galloping at headlong pace alone across the fields of space, will halt her horse and, gripping tightly the leather rein, to learn the tale, lift up the gauzes of her veil, with a quick look perusing lightly the simple legend — then a haze of tears will cloud her tender gaze.
XLII. И шагом едет в чистом поле, В мечтанья погрузясь, она; Душа в ней долго поневоле Судьбою Ленского полна; И мыслит: «что-то с Ольгой стало? В ней сердце долго ли страдало, Иль скоро слез прошла пора? И где теперь ее сестра? И где ж беглец людей и света, Красавиц модных модный враг, Где этот пасмурный чудак, Убийца юного поэта?» Со временем отчет я вам Подробно обо всем отдам,	XLII Ыстæй уæд сагъæсгæнгæ дарддæр Фæзилы быдыртыл сындæг; Поэты ’нафоны фæмардæй Кæны йæ тæнзæрдæ уынгæг. Фæзæгъы: «Ныр цымæ кæм цæры Мæгуыр Олгъа, йæхи ма ’фхæры Æви йæ кæуæн бон фæци? Кæм уа йæ хо та? Науæд циу Рæсугъдты сайæгой уæздан лæг, Цавæр у, афонмæ кæм ис Дунейыл, уæздæттыл æрмист, Æвзонг поэты туг ныккалæг?» — Æз уын, куы та февдæлон, уæд Лыстæг фæдзурдзынæн æппæт.	XLII Walking her horse in introspection across the plain's enormous room, what holds her in profound reflection, despite herself, is Lensky's doom; "Olga,'' she thinks, "what fate befell her? her heartache, did it long compel her, or did her grief soon find repair? and where's her sister now? and where, flown from society as we know it, of modish belles the modish foe, where did that glum eccentric go, the one who killed the youthful poet?'' All in good time, on each point I will give you a complete reply.
XLIII. Но не теперь. Хоть я сердечно Люблю героя моего, Хоть возвращусь к нему конечно, Но мне теперь не до него. Лета к суровой прозе клонят, Лета шалунью рифму гонят, И я — со вздохом признаюсь — За ней ленивей волочусь. Перу старинной нет охоты Марать летучие листы; Другие, хладные мечты, Другие, строгие заботы И в шуме света, и в тиши Тревожат сон моей души.	XLIII Ныр уал уын сæ нæ зæгъын барæй, Нæ фæндаг уал кæнæм цыбыр; Мæ хъайтар мын бæргæ хæлар у, Фæлæ мæ не ’ндавы уый ныр. Зæрырдæм прозæмæ фæцайдагъ Мæ зæрдæ, галиу рифмæ уайтагъд Фæлыгъд: æнкъардæй йæм кæсын,— Йæ фæдыл зилын мын фæзын. Фыццагау ма фыссын кæй фæнды; Æртыхсынц зæрдæйыл ныр та Æндæр мæт, ног сагъæс чыртæй, Мæн домынц ce ’ппæт дæр нывæндтыл, Æмæ кæм фæнды уон, уæддæр Вæййы сæ ахасты мæ сæр.	XLIII But not today. Although I dearly value the hero of my tale, though I'll come back to him, yet clearly to face him now I feel too frail... The years incline to gloom and prosing, they kill the zest of rhymed composing, and with a sigh I now admit I have to drag my feet to it. My pen, as once, no longer hurries to spoil loose paper by the ream; another, a more chilling dream, and other, more exacting worries, in fashion's din, at still of night, come to disturb me and affright.
XLIV. Познал я глас иных желаний, Познал я новую печаль; Для первых нет мне упований, А старой мне печали жаль. Мечты, мечты! где ваша сладость? Где, вечная к ней рифма, младость? Ужель и вправду наконец Увял, увял ее венец? Ужель и впрямь и в самом деле Без элегических затей Весна моих промчалась дней (Что я шутя твердил доселе)? И ей ужель возврата нет? Ужель мне скоро тридцать лет?	XLIV Ныр мæм æндæр фæндтæ фæзыны, Ныр мæм æндæр хъыгтæ æрхауд; Мæ фæндтæн ce сыххæст фæзын и, Мæ раг хъыгтæн кæнын æвгъау... Фæндтæ, фæндтæ, кæм ис уæ цинаг? Кæм дæ, æрмахуыр рифмæ — суинаг? Æви мæ суинаг дуг фæци, Йæ фæдыл ацыди мæ цин? Ау! Афтæ у, æмæ æцæгæй Ыстихты нæ, фæлæ æцæг Йæ уалдзæгæй фæхицæн лæг, Фæтылдтæн хурхæтæн æфцæгæй? Ау, рæстæг зæрырдæм кæны, Æртын азы цæуы мæныл?	XLIV I've learnt the voice of new ambition, I've learnt new sadness; but in this the first will never find fruition, the earlier griefs are what I miss. O dreams, o dreams, where is your sweetness? where (standard rhyme) are youth and fleetness? can it be true, their crown at last has felt time's desiccating blast? can it be true, and firmly stated without an elegiac frill, that spring with me has had its fill (as I've so oft in jest related)? Can it be true, it won't come twice — and I'll be thirty in a trice?
XLV. Так, полдень мой настал, и нужно Мне в том сознаться, вижу я. Но так и быть: простимся дружно, О юность легкая моя! Благодарю за наслажденья, За грусть, за милые мученья, За шум, за бури, за пиры, За все, за все твои дары; Благодарю тебя. Тобою, Среди тревог и в тишине, Я насладился... и вполне; Довольно! С ясною душою Пускаюсь ныне в новый путь От жизни прошлой отдохнуть.	XLV Фæци мæ царды ’мбис, æмбарын, Цыфæнды «нæ»-тæ ма кæнон. Цæй, афтæ фод. Зæгъын хæларæй Дæуæн, о ме ’взонгад, хæрзбон! Куы мын æхцондзинад лæвæрдтай, Куы-иу мæ сагъæсты æфхæрдтай; Куы бадтæн дзаг фынгтыл, куывдты,— Хæлæг мын ницы кодтай, ды, Æмæ дæ бузныг дæн. Дæ хæрзтæй,— Хъыг æмæ цинæй дæн æлгъæд, Хъуырмæ... æмæ мын фод æгъгъæд! Ныр та рæстаг лæгæй дæ фæстæ Мæ ног зынвæндæгтыл цæуын, Ивгъуыдæй ирвæзын хъæуы.	XLV Well, I must make a frank confession, my noon is here, and that's the truth. So let me with a kind expression take leave of my lightheaded youth! Thank you for all the gifts I treasure, thank you for sorrow and for pleasure, thank you for suffering and its joys, for tempests and for feasts and noise; thank you indeed. Alike in sorrow and in flat calm I've found the stuff of perfect bliss in you. Enough! My soul's like crystal, and tomorrow I shall set out on brand-new ways and rest myself from earlier days.
XLVI. Дай оглянусь. Простите ж, сени, Где дни мои текли в глуши, Исполнены страстей и лени И снов задумчивой души. А ты, младое вдохновенье, Волнуй мое воображенье, Дремоту сердца оживляй, В мой угол чаще прилетай, Не дай остыть душе поэта, Ожесточиться, очерстветь И наконец окаменеть В мертвящем упоенье света, В сем омуте, где с вами я Купаюсь, милые друзья!	XLVI Хæрзбон, ивгъуыд бонтæ, мæ зæрдæ Зынг монцты, буц фæндты ысфыхт! Хæрзбон, мæ хæтæнты къæсæртæ,— Цæуын уæм нал уыдзæн мæ тых! Ды та, мæ уæлтæмæн, фыццагау, Мæнæн мæ рыст хъуыды фæцагай, Мæ зæрдæмæ-иу тагъддæр зын, Йæ арт ын ма бауадз хуыссын, Цæмæй уый ма фæуа сым-сымыл, Фыццагау уа цæрдгъуыз, салам; Цæмæй йыл ма стых уа хæрам Лæгмар уæздан царды хуыдымы, Цы ран мах не ’ппæт дæр, æцæг, Ыстæм, хæфсбадæнау, цæрæг.	XLVI Let me look back. Farewell, umbrageous forests where my young age was passed in indolence and in rampageous passion and dreams of pensive cast. But come, thou youthful inspiration, come, trouble my imagination, liven the drowsing of my heart, fly to my corner like a dart, let not the poet's soul of passion grow cold, and hard, and stiff as stock, and finally be turned to rock amid the deadening joys of fashion, < amongst the soulless men of pride, the fools who sparkle far and wide,
		XLVII amongst the crafty and small-minded, the children spoilt, the mad, the rogues both dull and ludicrous, the bunded critics and their capricious vogues, amongst devout coquettes, appalling lickspittles who adore their crawling, and daily scenes of modish life where civil treacheries are rife, urbane betrayals, and the chilling verdicts of vanity the bleak, men's thoughts, their plots, the words they speak, all of an emptiness so killing — > that's the morass, I beg you note, in which, dear friends, we're all afloat!
ГЛАВА СЕДЬМАЯ	ÆВДÆМ СÆР	Chapter Seven
Москва, России дочь любима, Где равную тебе сыскать? Дмитриев Как не любить родной Москвы? Баратынский Гоненье на Москву! что значит видеть свет! Где ж лучше? Где нас нет. Грибоедов	Мæскуы, Уæрæсейы ныфсы чызг, Дæ хуызæн ма кæм ис æндæр? Дмитриев. Мæскуы, куыд нæ уарзтæуа дæу? Баратинский Мæскуы бафхæрдта, Уыдаид уый уæздæттæм! Хуыздæр кæм у? Кæм не стæм, уым. Грибоедов.	Moscow, loved daughter of Russia, where can we find your equal? Dmitriev "How can one not love mother Moscow?'' Baratynsky "You criticize Moscow? why make such a fuss of seeing the world? what on earth could be better?'' "A place where you'll find none of us.'' Griboedov
I Гонимы вешними лучами, С окрестных гор уже снега Сбежали мутными ручьями На потопленные луга. Улыбкой ясною природа Сквозь сон встречает утро года; Синея блещут небеса. Еще прозрачные, леса Как будто пухом зеленеют. Пчела за данью полевой Летит из кельи восковой. Долины сохнут и пестреют; Стада шумят, и соловей Уж пел в безмолвии ночей.	I Сæлæф мит райдзаст хурмæ тади, Æзгъордта къуыппытæй йæ дон, Ызмæстæй угæрдæнтæм уади Æмæ ныллæхъир зæхх бынтон. Нæ уалдзæг — афæдзы сæу райсом.— Æрцыд, уæд æй æрдз худгæ райсы; Цъæх-цъæхидæй æрттивы арв, Кæм ма y хъæды фынæй тарф, Рæхджы уый ракалдзæн рæу сыфтæр; Ныууагъта мыдыбындз йæ къæс, Ныр та мыды куыстыл фæхæст. Нæ кæмтты басур ысты цъыфтæ. Хъом абухынц. Æхсæв ныттар, Уæд хъуысы булæмæргъы зард.	I By now the rays of spring are chasing the snow from all surrounding hills; it melts, away it rushes, racing down to the plain in turbid rills. Smiling through sleep, nature is meeting the infant year with cheerful greeting: the sky is brilliant in its blue and, still transparent to the view, the downy woods are greener-tinted; from waxen cell the bees again levy their tribute on the plain; the vales dry out, grow brightly printed; cows low, in the still nights of spring the nightingale's begun to sing.
II. Как грустно мне твое явленье, Весна, весна! пора любви! Какое томное волненье В моей душе, в моей крови! С каким тяжелым умиленьем Я наслаждаюсь дуновеньем В лицо мне веющей весны На лоне сельской тишины! Или мне чуждо наслажденье, И всё, что радует, живит, Всё, что ликует и блестит, Наводит скуку и томленье На душу мертвую давно, И всё ей кажется темно?	II Лæг уалдзæг уарзынмæ æмхиц у, Мæнимæ дæр кæм нæу хъæрмуд, Æрмæст фæтыхсы уæд йæхицæн Æбæрæг сагъæстæй мæ уд. Вæййы мын диссаджы æхсызгон, Йæ рогвад дымгæйы æлхыскъгонд Куы хатын цæсгомыл дзæбæх,— Куы сулæфы нæ хъæуты зæхх. Мæнæй ма, нæу нырма мæ зæрдæ Зæххон æхцонадæй æлгъæд: Куы та базмæлынц мæргътæ, хъæд, Нæ быдыр мæнæуты æвзæрдæй Куы дары цъæх, куы ’хсиды цард, Нæ кæны уæд мæ уд æнкъард.	II O spring! o time for love! how sadly your advent swamps me in its flood! and in my soul, o spring, how madly your presence aches, and in my blood! How heavy, and how near to sobbing, the bliss that fills me when your throbbing, caressing breath has fanned my face in rural calm's most secret place! Or from all notion of enjoyment am I estranged, does all that cheers, that lives, and glitters, and endears, now crush with sorrow's dull deployment a soul that perished long ago, and finds the world a darkling show?
III. Или, не радуясь возврату Погибших осенью листов, Мы помним горькую утрату, Внимая новый шум лесов; Или с природой оживленной Сближаем думою смущенной Мы увяданье наших лет, Которым возрожденья нет? Быть может, в мысли к нам приходит Средь поэтического сна Иная, старая весна И в трепет сердце нам приводит Мечтой о дальней стороне, О чудной ночи, о луне...	III Уæд циу мæ сагъæс та? Цъæх сыфтæм Цæмæн y уа-рхæндæг мæ каст? Æви мæ зæрдæйыл æрыфты Сæ уындмæ хи зиæнтты маст? Æви куы фенын æрдз нæуæгæй Кæй райгас, уый, уыд æм хæлæгæй Фæмæлын сусæгæй: мæрдтæй Лæгæн фæстæмæ здæхæн нæй?.. Æви мæ бæллицты фæлхъазæн Кæны мæ зæрдæйæн уынын Кæддæры рагуалдзæджы фын, Æмæ уæд февзæрынц мæ разы Фæрнæйдзаг дард бæстæ, ыстæй Æгъуыстаг рухс æхсæвтæ, мæй...	III Or, unconsoled by the returning of leaves that autumn killed for good, are we recalled to grief still burning by the new whisper in the wood? or else does nature, fresh and staring, set off our troubled mind comparing its newness with our faded days, with years no more to meet our gaze? Perhaps, when thoughts are all a-quiver in midst of a poetic dream, some other, older spring will gleam, and put our heart into a shiver with visions of enchanted night, of distant countries, of moonlight...
IV. Вот время: добрые ленивцы, Эпикурейцы-мудрецы, Вы, равнодушные счастливцы, Вы, школы Левшина птенцы, Вы, деревенские Приамы, И вы, чувствительные дамы, Весна в деревню вас зовет, Пора тепла, цветов, работ, Пора гуляний вдохновенных И соблазнительных ночей. В поля, друзья! скорей, скорей, В каретах, тяжко нагруженных, На долгих или на почтовых Тянитесь из застав градских.	IV Цы дуг у, цы!.. Кæмæн y зивæг Æмæ æвæлмон цард æхцон, Зæрдæлгъæд амондджын фæсивæд, Хæдзардзин адæм, хъæумæ цом! Тæнзæрдæ устытæ, паддзæхтæ, Цымæ цы ныццавтат уæ къæхтæ, Ныр уалдзæг «рацæут» зæгъы, Бæллиццаг дуг кæны зæххыл: Куыст, хъарм, рæсугъд æхсæвтæ, уалдзæг, Æхцон, озаугæнæн рæстæг. Хæлæрттæ! Ma лæуут фæстæ, Цæугæ ут быдыртæм. Кæд байдзаг Дæ уæрдон дзауматæй, уæд тæр, Ныууадз уал горæттаг уæтæр.	IV It's time: kind-hearted, idle creatures, dons of Epicurean rule, calm men with beatific features, graduates of the Levshin school, Priam-like agricultural sages, sensitive ladies of all ages — the spring invites you to the land now warmth and blossom are on hand, field-work, and walks with inspiration, and magic nights. In headlong course come to the fields, my friends! To horse! With mounts from home, or postal station, in loaded carriages, migrate, leave far behind that city-gate.
V. И вы, читатель благосклонный, В своей коляске выписной Оставьте град неугомонный, Где веселились вы зимой; С моею музой своенравной Пойдемте слушать шум дубравный Над безыменною рекой В деревне, где Евгений мой, Отшельник праздный и унылый, Еще недавно жил зимой В соседстве Тани молодой, Моей мечтательницы милой; Но где его теперь уж нет... Где грустный он оставил след.	V Мæ кæсæг, рараст ма y балцы Аив каляскæйы ды дæр,— Ныууадз æгæнон горæт, ацу, Дæ зымæг ку’ арвыстай уæддæр. Мæ хивæнд Музæимæ хъæуы Фæзилæм, — бирæ нæ нæ хъæуы,— Онегин иунæгæй кæм цард, Æгуыст, æрхæндæгæй кæм мард, Æмæ кæм арвыста йæ зымæг, Æвзонг Татянæмæ хæстæг, Ыстæй йæ ацыды фæстæ, Кæйдæр зæрыбонты ныфсы лæг Ингæн кæм ыссардта, гъе уым Уыдзысты махæн дæр фысым.	V Forsake, indulgent reader — driven in your caleche of foreign cast — the untiring city, where you've given to feasts and fun this winter past; and though my muse may be capricious, we'll go with her to that delicious and nameless rivulet, that scene of whispering woods where my Eugene, an idle monk in glum seclusion, has lately wintered, just a space from young Tatyana's dwelling-place, dear Tanya, lover of illusion; though there he's no more to be found, he's left sad footprints on the ground.
VI. Меж гор, лежащих полукругом, Пойдем туда, где ручеек Виясь бежит зеленым лугом К реке сквозь липовый лесок. Там соловей, весны любовник, Всю ночь поет; цветет шиповник, И слышен говор ключевой, — Там виден камень гробовой В тени двух сосен устарелых. Пришельцу надпись говорит: «Владимир Ленской здесь лежит, Погибший рано смертью смелых, В такой-то год, таких-то лет. Покойся, юноша-поэт!»	VI Цом уырдæм, хæхты ’хсæн чысыл дон Кæм цæуы сусхъæды рæбын, Æз-иу мæ рагуалдзæг æрвыл бон Уыдтон рæсуг донæн йæ бын. Æхсæв уым булæмæргъ фæзары, Уым уагъылы сæнтурс фæдары, Уым зæлы доны хъæр сындæг,— Уым марды дур ысуыны лæг Дыууæ зæронд назæн сæ астæу. Йæ уæлæ фыст: куыд æрцыд, кæд Владимир Ленски ам ныгæд,— «Йæ сæр уынгæг тохы æрхаста, Ыссардта сонт поэт мæлæт, Мæрдты дзæнæты хай фæуæд!»	VI Amidst the hills, down in that valley, let's go where, winding all the time across green meadows, dilly-dally, a brook flows through a grove of lime. There sings the nightingale, spring's lover, the wild rose blooms, and in the covert the source's chattering voice is heard; and there a tombstone says its word where two old pinetrees stand united: "This is Vladimir Lensky's grave who early died as die the brave'' — the headpiece-text is thus indited — the year, his age, then: "may your rest, young poet, be for ever blest!''
VII. На ветви сосны преклоненной, Бывало, ранний ветерок Над этой урною смиренной Качал таинственный венок. Бывало, в поздние досуги Сюда ходили две подруги. И на могиле при луне, Обнявшись, плакали оне. Но ныне... памятник унылый Забыт. К нему привычный след Заглох. Венка на ветви нет; Один, под ним, седой и хилый Пастух по-прежнему поет И обувь бедную плетет.	VII Кæддæр-иу ингæнæн йæ сæрмæ Æрвыл бон ног хъамбыд уыдис Æмæ йыл райсомæй изæрмæ Рæууддзæф кодта цинтæ, дис; Кæддæр дыууæ чызджы цыдысты Поэтыл, дард бæстæй æрвыстау, Кæуынмæ; мæй-иу арвмæ схызт, Уæд ардыгæй сæ хъарæг хъуыст. Ныр та?.. Ныр ингæн баззад рохæй, Поэтыл мa кæм ис кæуæг, Кæм-ма ис ингæнмæ цæуæг. Æрмæст ма иунæгæй, фыдохау, Зæронд фыййау фæбады ам, Йæ зардæй йын дæтты салам.	VII There was a pine-branch downward straying towards the simple urn beneath; time was when morning's breeze was swaying over it a mysterious wreath: time was, in evening hours of leisure, by moonlight two young girls took pleasure, closely embraced, in wending here, to see the grave, and shed a tear. Today... the sad memorial's lonely, forgot. Its trodden path is now choked up. There's no wreath on the bough; grey-haired and weak, beneath it only the shepherd, as he used to do, sings as he plaits a humble shoe.
VIII. IX. X. Мой бедный Ленской! изнывая, Не долго плакала она. Увы! невеста молодая Своей печали неверна. Другой увлек ее вниманье, Другой успел ее страданье Любовной лестью усыпить, Улан умел ее пленить, Улан любим ее душою... И вот уж с ним пред алтарем Она стыдливо под венцом Стоит с поникшей головою, С огнем в потупленных очах, С улыбкой легкой на устах.	VIII. IX. X Мæгуырæг Ленски! Гъеныр базон: Æвзонджы маст нæ хæссы дард, Дæуыл дæр, æй-дæ-гъа, дæ уарзон Нæ кодта къорд азты æнкъард. Ысси æндæр лæппу йæ мойаг; Йæ зæрдæйы хъæдгом ын сойау Рæвдыдæй байсæрста бæстон. Йæ уарзон ныр — улан-хæстон. Ныр та йæ уарзон лæг улан у... Ныр йемæ аргъауынмæ ис, Къæмдзæстыг лæудыл ма кæн дис, Фидауы алцы дæр йæ раны,— У зæхмæ цæстытæн сæ каст, Фæлæ сæ мидæг судзы уарзт.	(VIII, IX,) X Poor Lensky! Set aside for weeping, or pining, Olga's hours were brief. Alas for him! there was no keeping his sweetheart faithful to her grief. Another had the skill to ravish her thoughts away, knew how to lavish sweet words by which her pain was banned — a Lancer wooed and won her hand, a Lancer — how she deified him! and at the altar, with a crown, her head in modesty cast down, already there she stands beside him; her eyes are lowered, but ablaze, and on her lips a light smile plays.
XI. Мой бедный Ленской! за могилой В пределах вечности глухой Смутился ли, певец унылый, Измены вестью роковой, Или над Летой усыпленный Поэт, бесчувствием блаженный, Уж не смущается ничем, И мир ему закрыт и нем?.. Так! равнодушное забвенье За гробом ожидает нас. Врагов, друзей, любовниц глас Вдруг молкнет. Про одно именье Наследников сердитый хор Заводит непристойный спор.	XI Мæгуырæг Ленски! Кæд дæ хъустыл Æрцыди ацы хъуыддаг, уæд Мыййаг дæ ингæны æнустæм Кæныс кæд гадзрахатыл мæт, Æви мæрдырох дæу дзæнæты Мыггагмæ сцух кодта дæ мæтæй Æмæ зæххон мæстыты зын Дæ удмæ нал хъары æппын?.. Уæдæ! Куы амæлай, дæ фæстæ Дæу ничи ’рымысдзæн зæххыл, Дæ бынтыл ма кæндзысты хыл Дæ хиуæттæ. Рæсугъд ныхæстæй Хæлæрттæ ссардзысты дæ ном, Ыстæй сæ мацæуыл уал дом.	XI Poor Lensky! where the tomb is bounded by dull eternity's purlieus, was the sad poet not confounded at this betrayal's fateful news? Or, as by Lethe's bank he slumbered, perhaps no more sensations lumbered the lucky bard, and as he dozed the earth for him grew dumb and closed?... On such indifference, such forgetting beyond the grave we all must build — foes, friends and loves, their voice is stilled. Only the estate provides a setting for angry heirs, as one, to fall into an unbecoming brawl.
XII. И скоро звонкий голос Оли В семействе Лариных умолк. Улан, своей невольник доли, Был должен с нею ехать в полк. Слезами горько обливаясь, Старушка, с дочерью прощаясь, Казалось, чуть жива была, Но Таня плакать не могла; Лишь смертной бледностью покрылось Ее печальное лицо. Когда все вышли на крыльцо, И всё, прощаясь, суетилось Вокруг кареты молодых, Татьяна проводила их.	XII Кæм ма хъуыст Олгъайæн йæ зарын,— Фæтахт йæ цæгатæй чызгай. Улан йæ хъысмæты цагъар у,— Йæ полкмæ ацыди æд къай. Сæ мады куыд фæци æгъуыстаг, Цыма йæ ингæнмæ æрвыста, Йæ чызгыл уый хуызæн кæуы. Татянæйæн йæ бон нæ уыд Кæуын дæр; баруади æрвдзавдау, Бынтон мæрдон фæлурс ныцци. Йæ хъæбулы зæронд гыцци Куы рараст кодта кæртмæ мардау, Сыхаг, хæстæджыты фæрцы, Уæд Таня дæр сæ фæдыл цыд.	XII Presently Olga's ringing answer inside the Larins' house fell mute. Back to his regiment the Lancer, slave of the service, was en route. Weltered in tears, and sorely smarting, the old dame wept her daughter's parting, and in her grief seemed fit to die; but Tanya found she couldn't cry: only the pallor of heart-breaking covered her face. When all came out onto the porch, and fussed about over the business of leave-taking, Tatyana went with them, and sped the carriage of the newly-wed.
XIII. И долго, будто сквозь тумана, Она глядела им вослед... И вот одна, одна Татьяна! Увы! подруга стольких лет, Ее голубка молодая, Ее наперсница родная, Судьбою вдаль занесена, С ней навсегда разлучена. Как тень она без цели бродит, То смотрит в опустелый сад... Нигде, ни в чем ей нет отрад, И облегченья не находит Она подавленным слезам — И сердце рвется пополам.	XIII Йæ цæстыл, мигъау, цæссыг хъазыд, Сæ фæдыл афтæмæй фæкаст... Зыбыты иунæгæй ныр баззад! Фæлæ кæмæн ракæна хъаст; Нырмæ йæхи удау кæй уарзта, Нырмæ æхсинæгау кæй хаста, Ныр уымæй ахицæн æваст, Æрцыд уый дард кæдæмдæр хаст. Йæхи ирхæфсын ма фæлвары, Нæзы хъæдмæ уынæг цæуы, Куы та сæ дыргъдоны лæууы, Фæлæ йæ зæрдæ ’нцой нæ ары,— Кæуын дæр нæу, бецау, йæ бон Æмæ йæ мары уый бынтон.	XIII And long, as if through mists that spurted, Tanya pursued them with her gaze... So there she stood, forlorn, deserted! The comrade of so many days, oh! her young dove, the natural hearer of secrets, like a friend but dearer, had been for ever borne off far and parted from her by their star. Shade-like, in purposeless obsession she roams the empty garden-plot... in everything she sees there's not a grain of gladness; tears' repression allows no comfort to come through — Tatyana's heart is rent in two.
XIV. И в одиночестве жестоком Сильнее страсть ее горит, И об Онегине далеком Ей сердце громче говорит. Она его не будет видеть; Она должна в нем ненавидеть Убийцу брата своего; Поэт погиб... но уж его Никто не помнит, уж другому Его невеста отдалась. Поэта память пронеслась Как дым по небу голубому, О нем два сердца, может быть, Еще грустят... На что грустить?	XIV Ныр иунæгæй мæгуыр чызг тайы,— Кæй бон y зæрдæимæ тох, Онегинмæ йæ зæрдæ ’хсайы, Нæ дзы кæны уысмы бæрц рох. Ныр æй уый нал фендзæни, дары Уый туг Татянæйæ, лæгмар у,— Татянæйæн æфсымæр уыд Нæ поэт, йе фæлæ фæхъуыд Æмæ æрбайрох ис йæ уæлвæд, Йæ куырд усаг чындзы фæцыд Æмæ ма ныр йæ кой кæм уыд, Ныр ма йын чи зыдта йæ уæлмæрд, Дыууæ лæджы ма ис йæ мæт, Фæлæ уый цы?.. У мæт æвæд...	XIV Her passion burns with stronger powder now she's bereft, and just the same her heart speaks to her even louder of far-away Onegin's name. She'll not see him, her obligation must be to hold in detestation the man who laid her brother low. The poet's dead... already though no one recalls him or his verses; by now his bride-to-be has wed another, and his memory's fled as smoke in azure sky disperses. Two hearts there are perhaps that keep a tear for him... but what's to weep?
XV. Был вечер. Небо меркло. Воды Струились тихо. Жук жужжал. Уж расходились хороводы; Уж за рекой, дымясь, пылал Огонь рыбачий. В поле чистом, Луны при свете серебристом В свои мечты погружена, Татьяна долго шла одна. Шла, шла. И вдруг перед собою С холма господский видит дом, Селенье, рощу под холмом И сад над светлою рекою. Она глядит — и сердце в ней Забилось чаще и сильней.	XV Уыдис изæр. Æрталынг. Дæттæ Цыдысты сабыргай. Кæмдæр Ныззарынц хъал фæсивæд æйттæй; Цæгъдынц мa дзынгатæ сынæр; Кæсагахс арты фарсмæ бады. Татянæ зилы фæсхъæу, дардыл Зыбыты иунæгæй, æрмæст Æрттивы дзаг мæйæн йæ цæст. Цæуы, цæуы, фæлæ æнæгъгъæл, Уыны йæ разы, диссаг нæу — Онегины хæдзар, йæ хъæу,— Мыййаг кæд мæйрухсы фæдзæгъæл? — Цæй дзæгъæл, хæдзармæ кæсы Æмæ йæ рыст зæрдæ тыхсы.	XV Evening, and darkening sky, and waters in quiet flood. A beetle whirred. The choirs of dancers sought their quarters. Beyond the stream there smoked and stirred a fisher's fire. Through country gleaming silver with moonlight, in her dreaming profoundly sunk, Tatyana stalked for hours alone; she walked and walked... Suddenly, from a crest, she sighted a house, a village, and a wood below a hill; a garden stood above a stream the moon had lighted. She looked across, felt in her heart a faster, stronger pulsing start.
XVI. Ее сомнения смущают: «Пойду ль вперед, пойду ль назад?.. Его здесь нет. Меня не знают... Взгляну на дом, на этот сад». И вот с холма Татьяна сходит, Едва дыша; кругом обводит Недоуменья полный взор... И входит на пустынный двор. К ней, лая, кинулись собаки. На крик испуганный ея Ребят дворовая семья Сбежалась шумно. Не без драки Мальчишки разогнали псов, Взяв барышню под свой покров.	XVI Йæ зæрдæ байдзаг ис дывæндæй: «Цæуон.сæм, ма цæуон, уæд та Цæй, цон. Нæй ам. Кæмæй нæ уæндын. Æниу мæ ницы ис хъуыддаг». Æмæ Татянæ згъоры къуыппæй. Йæ зæрдæ адæргæй фæгуыппæг, Къæрныхау алцæмæй тæрсы, Афтид кæртмæ лыстæг кæсы. Æвиппайды йыл куыйтæ срæйдтой. Æмæ фæкодта чызг сæнтхъæр, Йæ хъæрмæ сабиты фæлтæр Йæ сæрыл ралæбурдтой æйттæй Æмæ сæ асырдтой; æрмæст Уыд куыйтимæ уæззау сæ хæст.	XVI She hesitates, and doubts beset her: forward or back? it's true that he has left, and no one here has met her... "The house, the park... I'll go and see!'' So down came Tanya, hardly daring to draw a breath, around her staring with puzzled and confused regard... She entered the deserted yard. Dogs, howling, rushed in her direction... Her frightened cry brought running out the household boys in noisy rout; giving the lady their protection, by dint of cuff and kick and smack they managed to disperse the pack.
XVII. «Увидеть барский дом нельзя ли?» — Спросила Таня. Поскорей К Анисье дети побежали У ней ключи взять от сеней; Анисья тотчас к ней явилась, И дверь пред ними отворилась, И Таня входит в дом пустой, Где жил недавно наш герой. Она глядит: забытый в зале Кий на бильярде отдыхал, На смятом канапе лежал Манежный хлыстик. Таня дале; Старушка ей: «а вот камин; Здесь барин сиживал один.	XVII «Куы фенин уе ’лдарæн йæ къуымтæ»,— Уæд чызг ыской кодта сындæг Æмæ дын хъæхъхъæнæг фысымтæм Фæуайынц сабитæ цæрдæг. Æрбацыд уайтагъд ус-дæгъæлдар Æмæ йын равдыста уый хæдзар, Цы ран æрæджы дæр ма цард Онегин. Ныр уыдис уый дард. Кæсы Татянæ: мæнæ залы Бильярды хъил лæууы æнцад, Бæхтæрæн ехсыл рыг ысбадт. Дæгъæлдар дарддæр дзуры: «Далæ Йе уым та пец, йæ разы бадт Нæ буц æлдар æнкъардæй хатт.	XVII "Could I just see the house, I wonder?'' Tatyana asked. The children all rushed to Anisia's room, to plunder the keys that opened up the hall. At once Anisia came to greet her, the doorway opened wide to meet her, she went inside the empty shell in which our hero used to dwell. She looks: forgotten past all chalking on billiard-table rests a cue, and on the crumpled sofa too a riding whip. Tanya keeps walking... "And here's the hearth,'' explains the crone, "where master used to sit alone.
XVIII. Здесь с ним обедывал зимою Покойный Ленский, наш сосед. Сюда пожалуйте, за мною. Вот это барский кабинет; Здесь почивал он, кофей кушал, Приказчика доклады слушал И книжку поутру читал... И старый барин здесь живал; Со мной, бывало, в воскресенье, Здесь под окном, надев очки, Играть изволил в дурачки. Дай бог душе его спасенье, А косточкам его покой В могиле, в мать-земле сырой!»	XVIII Куы-иу æрцыд зымæг æвæдыл Дзæнæты бадæг Ленски, уæд Ам хордтой сихор. Цом мæ фæдыл, Уыд ам та не ’лдарæн æвæрд Фыссæн фынг, уат; уыд ам йæ куыстаг Быркъазцыччы хыгъдмæ-иу хъуыста, Гъе райсом раджы чиныг каст. Зæронд æлдар дæр ам цард раст. Æмæ цынæ кодта, цынæтæ, Хуыцаубонты-иу мемæ хатт Уый къамæй хъазыныл æрбадт. Фæуæд æй хъаны хай дзæнæтæй, Ныййарæг зæхх ын фод фæлмæн,— Уый никуы бахъыгдардта мæн!»	XVIII "Here in the winter he'd have dinner with neighbour Lensky, the deceased. Please follow me. And here's the inner study where he would sleep and feast on cups of coffee, and then later he'd listen to the administrator; in morning time he'd read a book... And just here, in the window-nook, is where old master took up station, and put his glasses on to see his Sunday game of cards with me. I pray God grant his soul salvation, and rest his dear bones in the tomb, down in our damp earth-mother's womb!''
XIX. Татьяна взором умиленным Вокруг себя на всё глядит, И всё ей кажется бесценным, Всё душу томную живит Полу-мучительной отрадой: И стол с померкшею лампадой, И груда книг, и под окном Кровать, покрытая ковром, И вид в окно сквозь сумрак лунный, И этот бледный полусвет, И лорда Байрона портрет, И столбик с куклою чугунной Под шляпой с пасмурным челом, С руками, сжатыми крестом.	XIX Татянæ ce ’лдарæн йæ уæттæм Рæвдаугæ, уарзонæй кæсы, Зынаргъ y уымæн ам æппæт дæр, Йæ удæн царды цин хæссы Цыфæнды дзаума дæр ныртæккæ: Фыссæн фынг чингуытæй ныссæкка, Сæ цуры ис ныр дæр цырагъ; Ам рудзынггæрон уат ныддаргъ, Æхсæв æм мæйы рухс фæкæсы; Йæ хæдзары дыдзырухс ис, Йæ къулыл Байроны хуызист Æнкъардæй дунемæ фæлгæсы; Йæ фынгыл иу куклæ-цæнгæт, Цыма кæны цæуылдæр мæт.	XIX Tatyana in a deep emotion gazes at all the scene around; she drinks it like a priceless potion; it stirs her drooping soul to bound in fashion that's half-glad, half-anguished: that table where the lamp has languished, beside the window-sill, that bed on which a carpet has been spread, piled books, and through the pane the sable moonscape, the half-light overall, Lord Byron's portrait on the wall, the iron figure on the table, the hat, the scowling brow, the chest where folded arms are tightly pressed.
XX. Татьяна долго в келье модной Как очарована стоит. Но поздно. Ветер встал холодный. Темно в долине. Роща спит Над отуманенной рекою; Луна сокрылась за горою, И пилигримке молодой Пора, давно пора домой. И Таня, скрыв свое волненье, Не без того, чтоб не вздохнуть, Пускается в обратный путь. Но прежде просит позволенья Пустынный замок навещать, Чтоб книжки здесь одной читать.	XX Кæйдæр æнæфснайд уаты афтæ Татянæ хингондау лæууыд, Цыма йæ сатæг арв ныццавта... Фæлæ цæуын афон æрцыд. Дымы. Ныттар и. Хъæд ныффынæй. Мæй атылд, бафæллад кæсынæй, Кæмдæр мa цæугæдон кæуы. Ныр Таняйы цæуын хъæуы, Æмæ йын кæд, мæгуыр, зын уыдис, Уæддæр æнæцæугæ кæм уыд, Æрмæст дзы иунæг хъæрзт ыссыд, Ыстæй, ома чызг y — цымыдис, Афтид хæдзар уыныны бар Фæкуырдта фысымæй дзæвгар	XX Longtime inside this modish cloister, as if spellbound, Tatyana stands. It's late. A breeze begins to roister, the valley's dark. The forest lands round the dim river sleep; the curtain of hills has hid the moon; for certain the time to go has long since passed for the young pilgrim. So at last Tatyana, hiding her condition, and not without a sigh, perforce sets out upon her homeward course; before she goes, she seeks permission to come back to the hall alone and read the books there on her own.
XXI. Татьяна с ключницей простилась За воротами. Через день Уж утром рано вновь явилась Она в оставленную сень, И в молчаливом кабинете, Забыв на время всё на свете, Осталась наконец одна, И долго плакала она. Потом за книги принялася. Сперва ей было не до них, Но показался выбор их Ей странен. Чтенью предалася Татьяна жадною душой; И ей открылся мир иной.	XXI Ыстæй йын загъта уæд хæрзизæр Æмæ сæ хæдзармæ фæраст. Фæлæ афтид къуым нал уыд сидзæр,— Æдзух дзы Таня чиныг каст. Æрмæстдæр иунæг бон куы радыд, Уæд та йæм ’бафтыд Таня балцы Æмæ дзы иунæгæй ысбадт — Йæ зæрдæ ставд цæссыгæй рад. Ыстæй уæд чингуытæм æркасти. Нæ сæм тардта кæсын йæ цæст, Фæлæ цыдæр фæткыл æвзæрст Уыдысты, йемæ дзы йæ маст дæр Æрбайрох. Каст сæ уый зыдау, Æмæ сæ ног дуне уыдта.	XXI Outside the gate Tatyana parted with old Anisia. The next day at earliest morning out she started, to the empty homestead made her way, then in the study's quiet setting, at last alone, and quite forgetting the world and all its works, she wept and sat there as the minutes crept; the books then underwent inspection... at first she had no heart to range; but then she found their choice was strange. To reading from this odd collection Tatyana turned with thirsting soul: and watched a different world unroll.
XXII. Хотя мы знаем, что Евгений Издавна чтенье разлюбил, Однако ж несколько творений Он из опалы исключил: Певца Гяура и Жуана, Да с ним еще два-три романа, В которых отразился век, И современный человек Изображен довольно верно С его безнравственной душой, Себялюбивой и сухой, Мечтанью преданной безмерно, С его озлобленным умом, Кипящим в действии пустом.	XXII Куы йæ зонæм, Онегин рагæй Кæсынæй, чингуытæй фæтарст, Фæлæ дзы иу-дыууæйы уагыл Уый равзæрста æмæ сæ каст. Уый уарзта Байроны «Жуаны», Ыстæй ма иу-дыууæ романы, Цы ран æрцыдысты æвдыст Нæ дуг, нæ цард æмæ нæ куыст, Нырыккон адæймаг-фыдæгъдау; Цыдæр бæлгæ фæндтæ йæм ис, Фæлæ y хи уарзон, къæрис, Зæрдæйæ — тутт, афтид, фæдæгъдау; Йæ зонд фыдæх æмæ хæрам, Хъуыддагмæ не ’ххæссы йæ арм.	XXII Though long since Eugene's disapproval had ruled out reading, in their place and still exempted from removal a few books had escaped disgrace: Don Juan's and the Giaour's creator, two or three novels where our later epoch's portrayed, survived the ban, works where contemporary man is represented rather truly, that soul without a moral tie, all egoistical and dry, to dreaming given up unduly, and that embittered mind which boils in empty deeds and futile toils.
XXIII. Хранили многие страницы Отметку резкую ногтей; Глаза внимательной девицы Устремлены на них живей. Татьяна видит с трепетаньем, Какою мыслью, замечаньем Бывал Онегин поражен, В чем молча соглашался он. На их полях она встречает Черты его карандаша. Везде Онегина душа Себя невольно выражает То кратким словом, то крестом, То вопросительным крючком.	ХХIII Æппæт дæр ахсы чызг йæ цæстæй, Сындæг æй чиныгыл хæссы, Хъæбæр ныхы фæд ын йæ фæрстыл Кæм фены, уым лыстæг кæсы. Æмæ уыны бæлвырд йæ разы, Цæуыл уыдис Онегин разы, Кæнæ йæм цавæр фæнд нæ каст, Цы хъуыды истæй тыххæй раст. Кæд чиныг хорз зыдта уый дарын, Уæддæр ыстæм хъулæттæ y Æмæ дзы ферттивы йæ уд Дзырдæй, хъæры нысан, дзуарæй; Кæд æй нæ фæндыдис, уæддæр Йæ зонд, йæ удыгъæд фæхъæр.	XXIII There many pages keep the impression where a sharp nail has made a dent. On these, with something like obsession, the girl's attentive eyes are bent. Tatyana sees with trepidation what kind of thought, what observation, had drawn Eugene's especial heed and where he'd silently agreed. Her eyes along the margin flitting pursue his pencil. Everywhere Onegin's soul encountered there declares itself in ways unwitting — terse words or crosses in the book, or else a query's wondering hook.
XXIV. И начинает понемногу Моя Татьяна понимать Теперь яснее — слава богу — Того, по ком она вздыхать Осуждена судьбою властной: Чудак печальный и опасный, Созданье ада иль небес, Сей ангел, сей надменный бес, Что ж он? Ужели подражанье, Ничтожный призрак, иль еще Москвич в Гарольдовом плаще, Чужих причуд истолкованье, Слов модных полный лексикон?.. Уж не пародия ли он?	XXIV Татянæ райдыдта æмбарын, Тызмæг хъысмæтау ын йæ уд Кæдæмдæр чи фæхаста барæй, Йе, уыцы ’нахуыр лæг цы у: Кæддæр æнкъард æмæ тæссаг уыд, Цыма йæ фыдбылызæн райгуырд; Куы зæд, куы зины хуызæн уыд, Кæцы сæ y цымæ бæлвырд? Мыййаг кæд цауд митæ, фæзмæгау, Кæны хæрзæбоны бæсты Æмæ зæрдæ скъуыдæй хæты, Гарольды ницæйаг æндæргау? Йæ ком рæувæтчы дзырдтæй дзаг, Пароди ма уа уый мыййаг?	XXIV And so, at last, feature by feature, Tanya begins to understand more thoroughly, thank God, the creature for whom her passion has been planned by fate's decree: this freakish stranger, who walks with sorrow, and with danger, whether from heaven or from hell, this angel, this proud devil, tell, what is he? Just an apparition, a shadow, null and meaningless, a Muscovite in Harold's dress, a modish second-hand edition, a glossary of smart argot... a parodistic raree-show?
XXV. Ужель загадку разрешила? Ужели слово найдено? Часы бегут; она забыла, Что дома ждут ее давно, Где собралися два соседа И где об ней идет беседа. — Как быть? Татьяна не дитя, — Старушка молвила кряхтя. — Ведь Олинька ее моложе. Пристроить девушку, ей-ей, Пора; а что мне делать с ней? Всем наотрез одно и то же: Нейду. И всё грустит она Да бродит по лесам одна. —	XXV Ау, ныр йæ сусæгдзинад раргом Æмæ йын базыдта йæ ном? Фæбадти бирæ, балцæй райгонд, Фæкъул и бон, нæхимæ цом, Зæгъы йæхицæн æмæ рацыд, Сæхимæ уæд фæдзырдтой алцы Йæ мад æмæ сæ хорз сыхаг: «Чысыл куы нæ уал y мыййаг, Куы зæгъын, Олгъа y йæ кæстæр. Чындзы йæ арвитын хъæуы, Фæлæ кæдæм? Ыстæй цæуы? Ныр цал лæппуйы зылд йæ фæстæ, Фæлæ «нæ мой кæнын» зæгъы; Кæм ма и ’намонддæр зæххыл».	XXV Can she have found the enigma's setting? is this the riddle's missing clue? Time races, and she's been forgetting her journey home is overdue. Some neighbours there have come together; they talk of her, of how and whether: "Tanya's no child — it's past a joke,'' says the old lady in a croak: "why, Olga's younger, and she's bedded. It's time she went. But what can I do with her when a flat reply always comes back: I'll not be wedded. And then she broods and mopes for good, and trails alone around the wood.''
XXVI. «Не влюблена ль она?» — В кого же? Буянов сватался: отказ. Ивану Петушкову — тоже. Гусар Пыхтин гостил у нас; Уж как он Танею прельщался, Как мелким бесом рассыпался! Я думала: пойдет авось; Куда! и снова дело врозь. — «Что ж, матушка? за чем же стало? В Москву, на ярманку невест! Там, слышно, много праздных мест». — Ох, мой отец! доходу мало. — «Довольно для одной зимы, Не то уж дам я хоть взаймы».	XXVI «Мыййаг кæд уарзы?» — «Уæд кæй уарзы? Буяновæн уыд «нæ» йæ дзырд Уæд Петушковыл дæр нæу разы; Гусар Пихтин нæм уазæг уыд Æмæ хæйрæгау зылд йæ фæстæ, Йæ уæлæ раст мыдау ныхæсти! Æнхъæл уыдтæн: кæндзæни мой, Фæлæ йын цу ыскæн йæ кой».— «Уæд ма цæмæ кæнут кæсгæ та? Мæскуымæ! Армукъа дзы ис, Æмæ ды дæр дæ чызджы ’вдис!» — «Кæй бон y уый! Мæгуыр æппæтæй».— «Зымæгваг суыдзынæ æххæст, Уый нæй, уæд дын дæттын æз хæс».—	XXVI "She's not in love?'' "There's no one, ever. Buyanov tried — got flea in ear. And Ivan Petushkov; no, never. Pikhtin, of the Hussars, was here; he found Tatyana so attractive, bestirred himself, was devilish active! I thought, she'll go this time, perhaps; far from it! just one more collapse.'' "You don't see what to do? that's funny: Moscow's the place, the marriage-fair! There's vacancies in plenty there.'' "My dear good sir, I'm short of money.'' "One winter's worth, you've surely got; or borrow, say, from me, if not.''
XXVII. Старушка очень полюбила Совет разумный и благой; Сочлась — и тут же положила В Москву отправиться зимой. И Таня слышит новость эту. На суд взыскательному свету Представить ясные черты Провинцияльной простоты, И запоздалые наряды, И запоздалый склад речей; Московских франтов и цирцей Привлечь насмешливые взгляды!.. О страх! нет, лучше и верней В глуши лесов остаться ей.	XXVII Зæронд усæн зæндджын уынаффæ Йæ зæрдæмæ фæцыд бæгуы, Йæ хæрдзтæ снымадта ’мæ афтæ: Нæ зымæгвысым фод Мæскуы! Уый чызг куы фехъуыста, уæд батыхст, Кæй уыдзæн уым дæлдæр, уый хаты. Дæхи уым уæздæттæн æвдис, Хуырымау дыл кæндзысты дис,— Провинцийæ æрцæуæг, хъæуæй, Хуымæтæг, иударон йæ конд, Йæ цыд, йæ дзырды хатт — зæронд, Æмæ йыл худдзысты! Нæ хъæуы, Фæлтау уый баззайдзæнис ам, Цæмæй йыл мачи кæна дам.	XXVII The old dame had no thought of scouring such good and sensible advice; accounts were done, a winter outing to Moscow settled in a trice. Then Tanya hears of the decision. To face society's derision with the unmistakeable sideview of a provincial ingenue, to expose to Moscow fops and Circes her out-of-fashion turns of phrase, parade before their mocking gaze her out-of-fashion clothes!... oh, mercies! no, forests are the sole retreat where her security's complete.
XXVIII. Вставая с первыми лучами, Теперь в поля она спешит И, умиленными очами Их озирая, говорит: «Простите, милые долины, И вы, знакомых гор вершины, И вы, знакомые леса; Прости, небесная краса, Прости, веселая природа; Меняю милый, тихий свет На шум блистательных сует... Прости ж и ты, моя свобода! Куда, зачем стремлюся я? Что мне сулит судьба моя?»	XXVIII Куыддæр гæзæмæ хур ыскæсы, Татянæ быдырмæ цæуы, Йæ цæстыл уарзонæй фæхæссы Æмæ, хæрзбон зæгъгæ, кæуы: «Хæрзбон ут, фæзтæ æмæ кæмттæ; Хæрзбон, хæлар хæхты бæрзæндтæ; Мæ зонгæ хъæд, ды дæр хæрзбон;. Уæларв, кæмæн нæ ис кæрон, Нæ хъæлдзæг æрдз, хæрзбон, хæрзбон уал! Мæ уарзон сабыр къуым, уыныс, Къуыдипп рæумитыл ивд цæуыс!.. Хæрзбон, мæ сæрибар! Куы зонай Дæ хъысмæт, йе уæд ма фæцу, Фæлæ мæ. фидæн уым цы у?»	XXVIII Risen with earliest rays of dawning, Tanya today goes hurrying out into the fields, surveys the morning, with deep emotion looks about and says: "Farewell, you vales and fountains! farewell you too, familiar mountains! Farewell, familiar woods! Farewell, beauty with all its heavenly spell, gay nature and its sparkling distance! This dear, still world I must forswear for vanity, and din, and glare!... Farewell to you, my free existence! whither does all my yearning tend? my fate, it leads me to what end?''
XXIX. Ее прогулки длятся доле. Теперь то холмик, то ручей Остановляют поневоле Татьяну прелестью своей. Она, как с давними друзьями, С своими рощами, лугами Еще беседовать спешит. Но лето быстрое летит. Настала осень золотая. Природа трепетна, бледна, Как жертва пышно убрана... Вот север, тучи нагоняя, Дохнул, завыл — и вот сама Идет волшебница зима.	XXIX Ныр Таня ’рбаздæхы æрæгмæ: Куы фены быдыры обау Кæнæ чысыл къада уæрагмæ, Уæд семæ дзуры уый лæгау. Йæ рагон иузæрдыг хæлæрттæн — Угæрдæн, быдыртæ ’мæ кæмттæн Йæ сусæг уарзонад зæгъы. Уæдмæ рæуæгвад сæрд тæхы. Æрцыди фæззæг дæр — сызгъæрин, У æрдз фæлурс, аив — йæ конд, Цыма йæ счындæуыд нывонд... Цæгатæй райдыдтой ыфсæрын Хъуынтъыз мигъ, карз дымгæ, ыстæй Нæ зымæг райдыдта хъызтæй.	XXIX She wanders on without direction. Often she halts against her will, arrested by the sheer perfection she finds in river and in hill. As with old friends, she craves diversion in gossip's rambling and discursion with her own forests and her meads... But the swift summer-time proceeds — now golden autumn's just arriving. Now Nature's tremulous, pale effect suggests a victim richly decked... The north wind blows, the clouds are driving — amidst the howling and the blast sorceress-winter's here at last.
XXX. Пришла, рассыпалась; клоками Повисла на суках дубов; Легла волнистыми коврами Среди полей, вокруг холмов; Брега с недвижною рекою Сравняла пухлой пеленою; Блеснул мороз. И рады мы Проказам матушки зимы. Не радо ей лишь сердце Тани. Нейдет она зиму встречать, Морозной пылью подышать И первым снегом с кровли бани Умыть лицо, плеча и грудь: Татьяне страшен зимний путь.	XXX Нæ зымæг — хингæнæг: бызгъуыртау Æрзæбул тулдзы хихтæй мит, Лæууы нæ быдырты фæдгуыртæй, Кæны йæ сæрмæ дымгæ ’хситт. Æхсæв фæкалы хъызт тыфылтæ, Ныссалди цæугæдон йæ былтæм, Æппæт дæр баныуæрста мит, Æмæ дæ зымæг райгæ ’рвит. Фæлæ дзы нæу Татянæ разы, Нæ кæны зымæгыл уый цин, Цыма дзы ц’азымджын фæци; Уый митæй раздæрау нæ хъазы, Нæ дзы уадзы йæхи æхсын, Цæуылдæр сусæгæй тыхсы.	XXX She's here, she spreads abroad; she stipples the branches of the oak with flock; lies in a coverlet that ripples across the fields, round hill and rock; the bank, the immobile stream are levelled beneath a shroud that's all dishevelled; frost gleams. We watch with gleeful thanks old mother winter at her pranks. Only from Tanya's heart, no cheering — for her, no joy from winter-time, she won't inhale the powdered rime, nor from the bath-house roof be clearing first snow for shoulders, breast and head: for Tanya, winter's ways are dread.
XXXI. Отъезда день давно просрочен, Проходит и последний срок. Осмотрен, вновь обит, упрочен Забвенью брошенный возок. Обоз обычный, три кибитки Везут домашние пожитки, Кастрюльки, стулья, сундуки, Варенье в банках, тюфяки, Перины, клетки с петухами, Горшки, тазы et cetera, Ну, много всякого добра. И вот в избе между слугами Поднялся шум, прощальный плач: Ведут на двор осьмнадцать кляч,	XXXI Цæуын-цæуын фæкодтой рагæй, Фæлæ сын не ’нтысы уæддæр, Бæхдзоныгъ дард зымæгвæндагæн Кæдæй нырмæ уыдис цæттæ. Æртæ чъибиткæйы йæ фæстæ Ныннадтой æфсинтæ сæ гæрзтæ, Чырынтæ, бандæттæ, æгтæ, Хъæууон адджинæгты æвгтæ, Хуыссæнтæ, тастæ, ноджы исты, Цы кæнæм ce ’ппæтæн сæ кой, Цыбыр дзырдæй — хъæуваг фæллой. Уæдмæ лæггадгæнджытæ систой Хæрзбон зæгъын афон кæуын,— Хъуыдис ныр бæлццæтты цæуын.	XXXI Departure date's long overtaken; at last the final hours arrive. A sledded coach, for years forsaken, relined and strengthened for the drive; three carts — traditional procession — with every sort of home possession: pans, mattresses, and trunks, and chairs, and jam in jars, and household wares, and feather-beds, and birds in cages, with pots and basins out of mind, and useful goods of every kind. There's din of parting now that rages, with tears, in quarters of the maids: and, in the yard, stand eighteen jades.
XXXII. В возок боярский их впрягают, Готовят завтрак повара, Горой кибитки нагружают, Бранятся бабы, кучера. На кляче тощей и косматой Сидит форейтор бородатый, Сбежалась челядь у ворот Прощаться с барами. И вот Уселись, и возок почтенный, Скользя, ползет за ворота. «Простите, мирные места! Прости, приют уединенный! Увижу ль вас?..» И слез ручей У Тани льется из очей.	XXXII Ыстдæс бæхы ифтындзынц радæй; Хæринаг хибар ран фыцынц, Сæ дзоныгътæ хъуырмæ ныннадтой, Уæддæр ма устытæ хæцынц. Мæллæг, фыдуынд бæхыл та бады Бæхтæрæг, боцъоджын, фæлладау. Бæстыл ма ’ххуырст адæм кæм уыд, Бæлццон æлдарæн кодтой цыт. Уæдмæ дын æлдары бæхдзоныгъ Сæ кæртæй рабырыд æнцад. «Хæрзбон, мæ удлæууæн бынат! Хæрзбон, мæ сабыр къуым, хъæууон сых! Кæд ма уæ?..» — Чызг нæ фæци дзырд, Ныллæууыд цæстысыг цыхцыр.	XXXII Horses and coach are spliced in marriage; the cooks prepare the midday meal; mountains are piled on every carriage, and coachmen swear, and women squeal. The bearded outrider is sitting his spindly, shaggy nag. As fitting, to wave farewell the household waits for the two ladies at the gates. They're settled in; and crawling, sliding, the grand barouche is on its way. "Farewell, you realms that own the sway of solitude, and peace abiding! shall I see you?'' As Tanya speaks the tears in stream pour down her cheeks.
XXXIII. Когда благому просвещенью Отдвинем более границ, Со временем (по расчисленью Философических таблиц, Лет чрез пятьсот) дороги верно У нас изменятся безмерно: Шоссе Россию здесь и тут, Соединив, пересекут. Мосты чугунные чрез воды Шагнут широкою дугой, Раздвинем горы, под водой Пророем дерзостные своды, И заведет крещеный мир На каждой станции трактир.	ХХХIII Кæд искуы рухсады хъуыддагæй Фæуа нæ бæстæйы дæр хай, Уæд уа-цух нал уыдзæн фæндагæй, Фæлæ кæд уыдзæн уый? Нымай, Кæд нæ философтæ нæ сайынц, Уæд фондзсæдæ азы нымайынц, Ыстæй, дам, уый фæстæ Уырыс Фæндæгтæй сараздзæнис хыз, Цæнгæтæй хидтæ, дам, нæ дæттыл Лæудзысты ’хсырфæнгæс, къæдзæй, Ыстæй, дам, хæхтæ дæр рæвдзæй Цæрдхуынкъ фæкæндзыстæм фыдрæтты, Æмæ чырыстон дуне уæд Хæрдыл нæ кæндзæн балцы мæт.	XXXIII When progress and amelioration have pushed their frontiers further out, in time (to quote the calculation of philosophic brains, about five hundred years) for sure our byways will blossom into splendid highways: paved roads will traverse Russia's length bringing her unity and strength; and iron bridges will go arching over the waters in a sweep; mountains will part; below the deep, audacious tunnels will be marching: Godfearing folk will institute an inn at each stage of the route.
XXXIV. Теперь у нас дороги плохи, Мосты забытые гниют, На станциях клопы да блохи Заснуть минуты не дают; Трактиров нет. В избе холодной Высокопарный, но голодный Для виду прейскурант висит И тщетный дразнит аппетит, Меж тем, как сельские циклопы Перед медлительным огнем Российским лечат молотком Изделье легкое Европы, Благословляя колеи И рвы отеческой земли.	XXXIV Ныр уал сæ зонæм мах æвзæрæй, Нæ хидтæ рох-æмбыд кæнынц. Ыстанцы баззай, уæд изæрæй Дæу бонмæ ’хсынчъытæ хæрынц. Хæрæндон нæй. Уымæл хæдзары Фæллад бæлццонæн хæрд нæ дарынц, Вæййы дзы прейскурант æрмæст, Кæс æм æмæ йыл хæсс дæ цæст. Уæдмæ дын куырдадзы дæ уæрдон, Дæрзæг, фæллад къухтæй уынгæ, Дзæбуджы цæф æмæ зынгæй Кæнынц дзæбæх. Сæ миднымæр дын Кæндзысты арфæтæ, цæмæй Уай хызт гуыргъахъ фæндаг, цæмæй.	XXXIV But now our roads are bad, the ages have gnawed our bridges, and the flea and bedbug that infest the stages allow no rest to you or me; inns don't exist; but in a freezing log cabin a pretentious-teasing menu, hung up for show, excites all sorts of hopeless appetites; meanwhile the local Cyclops, aiming a Russian hammer-blow, repairs Europe's most finely chiselled wares before a fire too slowly flaming, and blesses the unrivalled brand of ruts that grace our fatherland.
XXXV. За то зимы порой холодной Езда приятна и легка. Как стих без мысли в песне модной Дорога зимняя гладка. Автомедоны наши бойки, Неутомимы наши тройки, И версты, теша праздный взор, В глазах мелькают как забор. К несчастью, Ларина тащилась, Боясь прогонов дорогих, Не на почтовых, на своих, И наша дева насладилась Дорожной скукою вполне: Семь суток ехали оне.	XXXV Æцæг, зымæг куы вæййы ихæн, Уæд нæм æрмæстдæр уайын рæхс, — Уæд, тутсæр зарæджы ыстихау, Вæййы зымæгон фæндаг лæгъз. Бæхтæрджытæ нæм зонынц уайын, Нæ зонынц бæхтæ та фæллайын, Фæд-фæдыл верстытæ тæхынц, Цæвиттон каумихтæ вæййынц. Фæлæ æнамондæн æлгъин уыд Зæронд ус Ларина. Уый хардз Нæ уарзта. Хи бæхтыл ныббардз Æмæ йæ чызг — йæ хорз æхсинæг — Нынкъард, цыма фæци æрвдзавд,— Цыдысты балцы бонтæй авд.	XXXV By contrast, in the frozen season, how pleasantly the stages pass. Like modish rhymes that lack all reason, the winter's ways are smooth as glass. Then our Automedons are flashing, our troikas effortlessly dashing, and mileposts grip the idle sense by flickering past us like a fence. Worse luck, Larina crawled; the employment of her own horses, not the post, spared her the expense she dreaded most — and gave our heroine enjoyment of traveller's tedium at its peak: their journey took them a full week.
XXXVI. Но вот уж близко. Перед ними Уж белокаменной Москвы, Как жар, крестами золотыми Горят старинные главы. Ах, братцы! как я был доволен, Когда церквей и колоколен Садов, чертогов полукруг Открылся предо мною вдруг! Как часто в горестной разлуке, В моей блуждающей судьбе, Москва, я думал о тебе! Москва... как много в этом звуке Для сердца русского слилось! Как много в нем отозвалось!	XXXVI Уæд сæм æрбазынди. Сæ разы Лæууы æвæджиау Мæскуы, Сызгъæрин дзуæрттыл рухс хур хъазы, Ыстæй куыд райдзаст ысты, куы! Уæууай! Дзагъырдзæстæй сæм кастæн Кæддæр ам аргъуанты хъуытазтæм; Дыргъдæттæ, галуантæн сæ уынд Уыди мæ саби удæн хуын. Мæскуы, куы уыдтæн хаст фæстæдæр, Куы фæдæн cap æмæ фыды, Уæд-иу дæуыл кодтон хъуыды, Мæскуы... Цы ма уыдзæн хæстæгдæр Уырыссаджы зæрдæмæ, цы у — Йæ цард, йæ удыл ын хæцы!	XXXVI But now they're near. Already gleaming before their eyes they see unfold the towers of whitestone Moscow beaming with fire from every cross of gold. Friends, how my heart would leap with pleasure when suddenly I saw this treasure of spires and belfries, in a cup with parks and mansions, open up. How often would I fall to musing of Moscow in the mournful days of absence on my wandering ways! Moscow... how many strains are fusing in that one sound, for Russian hearts! what store of riches it imparts!
XXXVII. Вот, окружен своей дубравой, Петровский замок. Мрачно он Недавнею гордится славой. Напрасно ждал Наполеон, Последним счастьем упоенный, Москвы коленопреклоненной С ключами старого Кремля: Нет, не пошла Москва моя К нему с повинной головою. Не праздник, не приемный дар, Она готовила пожар Нетерпеливому герою. Отселе, в думу погружен, Глядел на грозный пламень он.	XXXVII Лæууы бæрзонд тулдзтæн сæ астæу Зæронд фидар, тызмæг хæстон, Дзæгъæлы дзы æнхъæлмæ касти Рæхджы цытдом Напалеон, Зæгъгæ, Мæскуы лæудзæн йæ разы Йæ зонгуытыл, хъæдабæ базыл Хæсдзæни Кремылы дæгъæл; Мæскуыйæ мачи уæд æгъгъæл,— Тыхы раз уый йæ сæр нæ уадзы! Мæскуы йæм не ’рхаста лæвар, Фæлæ йын равдыста æхсар,— Йæхиуыл кады арт ысуадзы. Куы федта уый Напалеон, Уæд базыдта йæ сæфт, йæ бон.	XXXVII Here stands, with shady park surrounded, Petrovsky Castle; and the fame in which so lately it abounded rings proudly in that sombre name. Napoleon here, intoxicated with recent fortune, vainly waited till Moscow, meekly on its knees, gave up the ancient Kremlin-keys: but no, my Moscow never stumbled nor crawled in suppliant attire. No feast, no welcome-gifts — with fire the impatient conqueror was humbled! From here, deep-sunk in pensive woe, he gazed out on the threatening glow.
XXXVIII. Прощай, свидетель падшей славы, Петровский замок. Ну! не стой, Пошел! Уже столпы заставы Белеют; вот уж по Тверской Возок несется чрез ухабы. Мелькают мимо бутки, бабы, Мальчишки, лавки, фонари, Дворцы, сады, монастыри, Бухарцы, сани, огороды, Купцы, лачужки, мужики, Бульвары, башни, казаки, Аптеки, магазины моды, Балконы, львы на воротах И стаи галок на крестах.	XXXVIII Хæрзбон, ивгъуыд кады æвдисæн, Паддзахы фидар. Цæй, цæугæ! Цæугæ! ныр горæтмæ фæхизæм, Æмæ нын уынгыл нæу лæугæ. Уæдмæ дын Тверы уынгыл уайынц, Æмæ сæ фæстæ ам-уым зайынц: Куы ус, куы саби, куы цырвдон, Куы галуан, беридон, дыргъдон; Къæсгæндтæ, дзоныгътæ, фанартæ, Уæйгæнæн — модæты паддзах,— Сæудæджер, музуккаг, хъазах, Мæсгуытæ, афтийæгтæ, булвартæ, Ыстæй сырддон цъиутæ — æргъæвст, Фæкæнынц аргъуантæй пæррæст.	XXXVIII Farewell, Petrovsky Castle, glimmer of fallen glory. Well! don't wait, drive on! And now we see a-shimmer the pillars of the turnpike-gate; along Tverskaya Street already the potholes make the coach unsteady. Street lamps go flashing by, and stalls, boys, country women, stately halls, parks, monasteries, towers and ledges, Bokharans, orchards, merchants, shacks, boulevards, chemists, and Cossacks, peasants, and fashion-shops, and sledges, lions adorning gateway posts and, on the crosses, jackdaw hosts.
XXXIX. XL. В сей утомительной прогулке Проходит час-другой, и вот У Харитонья в переулке Возок пред домом у ворот Остановился. К старой тетке, Четвертый год больной в чахотке, Они приехали теперь. Им настежь отворяет дверь В очках, в изорванном кафтане, С чулком в руке, седой калмык. Встречает их в гостиной крик Княжны, простертой на диване. Старушки с плачем обнялись, И восклицанья полились.	XXXIX. XL Цыдысты афтæ уынгты цасдæр, Фæлæ йыл нал кæнæм ныхас, Ныр Харитоны уынджы, растдæр Кæронæй иу хæдзары раз Лæууынц. Цæры, дам, ам сæ хæстæг; Зæгъынц, йæ адзал, дам, æрхæстæг,— Цæуынц æм уазæгуат, уынæг. Ныр дыуар байгом кодта лæг,— Зæронд хъалмыхъ, уыди кæсæнцæст Йæ фындзыл, дарæсæй — ихсыд, Йæ къухы скъуыдтæ цъында уыд. Уæд кънязы чызг, цыма фæсæнтдзæф, Хъæр систа. Стын нæ уыд йæ бон, Фæлæ цыма фæлыгъд йæ сон:	(XXXIX,) XL This wearisome perambulation takes up an hour or two; at last the coach has reached its destination; after Saint Chariton's gone past a mansion stands just round a turning. On an old aunt, who's long been burning with a consumption, they've relied. And now the door is opened wide, a grizzled Calmuck stands to meet them, bespectacled, in tattered dress; and from the salon the princess, stretched on a sofa, calls to greet them. The two old ladies kiss and cry; thickly the exclamations fly.
XLI. — Княжна, mon ange! — «Pachette!» — Алина! — «Кто б мог подумать? — Как давно! Надолго ль? — Милая! Кузина! Садись — как это мудрено! Ей-богу, сцена из романа...» — А это дочь моя, Татьяна. — «Ах, Таня! подойди ко мне — Как будто брежу я во сне... Кузина, помнишь Грандисона?» — Как, Грандисон?.. а, Грандисон! Да, помню, помню. Где же он? — «В Москве, живет у Симеона; Меня в сочельник навестил; Недавно сына он женил.	XLI «Æхсин, мæ уд!» — «Мæ хур!» — «Алиназ!».— «Цы хур уæ ’рбахаста, кæцæй? Нæ зонын, ц’акæнон фырцинæй,— Æрбадут, исты дзурут, цæй! Вæййы ма ахæм цау романы...» — «Гъеуый та дын мæ чызг, Татянæ» — «Ах, Таня! Рауай-ма хæстæг— Фынау... Цы нæ фендзæни лæг... Лæудзæн дæ зæрдыл... Грандисон ма?..» «Чи, Грандисон?.. А, Грандисон! Лæууы, куыннæ. Кæм ис, мæ бон?» — «Ам, ам! Хæрз æввахс Симеонмæ, Æрбауад иу бон æмæ, хъус: Мæ лæппуйæн, дам, курын ус!	XLI "Princess, mon ange!'' "Pachette!'' "Alina!'' "Who would have thought it?'' "What an age!'' "How long can you... ?'' "Dearest kuzina!'' "Sit down! how strange! it's like the stage or else a novel.'' "And my daughter Tatyana's here, you know I've brought her...'' "Ah, Tanya, come to me, it seems I'm wandering in a world of dreams... Grandison, cousin, d'you remember?'' "What, Grandison? oh, Grandison! I do, I do. Well, where's he gone?'' "Here, near Saint Simeon; in December, on Christmas Eve, he wished me joy: lately he married off his boy.''
XLII. А тот... но после всё расскажем, Не правда ль? Всей ее родне Мы Таню завтра же покажем. Жаль, разъезжать нет мочи мне; Едва, едва таскаю ноги. Но вы замучены с дороги; Пойдемте вместе отдохнуть... Ох, силы нет... устала грудь... Мне тяжела теперь и радость, Не только грусть... душа моя, Уж никуда не годна я... Под старость жизнь такая гадость...» И тут, совсем утомлена, В слезах раскашлялась она.	XLII Фæлæ, дам, уый... Цæй хорз, мæхиуыл Фæхæцон, дзурынæн рæстæг Уыдзæн. Йæ хионты уал иуыл Куы фена Таня, гъеуæд лæг Зæгъдзæни исты. Æз, хъыгагæн, Бынтон ыслæмæгъ дæн уæрагæй, Мæ бон нæ бауыдзæн цæуын. Сымах дæр сулæфын хъæуы... Цом уатмæ... Нал уын y мæ бон дæр... Мæ зæрдæ сагъæстæй ныддур, Мæныл ма уын кæм кæсы хур,— Фыд-хъизæмар y цард зæрондæй...» Æцæг уый бафæллад бынтон, Йæ цæсты хаутыл хъазыд дон.	XLII "As for the other one... tomorrow we'll talk, and talk, and then we'll show Tanya to all her kin. My sorrow is that my feet lack strength to go outside the house. But you'll be aching after your drive, it's quite back-breaking; let's go together, take a rest... Oh, I've no strength... I'm tired, my chest... These days I'm finding even gladness, not only pain, too much to meet... I'm good for nothing now, my sweet... you age, and life's just grief and sadness...'' With that, in tears, and quite worn out, she burst into a coughing-bout.
XLIII. Больной и ласки и веселье Татьяну трогают; но ей Не хорошо на новоселье, Привыкшей к горнице своей. Под занавескою шелковой Не спится ей в постеле новой, И ранний звон колоколов, Предтеча утренних трудов, Ее с постели подымает. Садится Таня у окна. Редеет сумрак; но она Своих полей не различает: Пред нею незнакомый двор, Конюшня, кухня и забор.	XLIII Зæронд, рынчын усы рæвдыдæй У Таняйæн йæ зæрдæ ’нцад. Фæлæ нæу райгонд уый йæ цыдæй, Нæ йын кæны Мæскуыйы ад. Куыд мысыд, уымæн нæй ныффысæн, Æхсæв ыл ам нæ хæцыд хуыссæг, Фæцыд-иу дзæнгæрджыты цагъд, Уæд-иу фæгæпп кодта уайтагъд, Æмæ-иу рудзынджы раз бадти. Нæ-иу хатыди уый, кæй ис Йæ разы кæрт, бæхдæттæ, сис, Йæ уд-иу дард быдыртыл хатти. Цыма-иу мит кæртмæ нымдзаст, Фæлæ уый ницæмæ нæ каст.	XLIII The invalid's glad salutation, her kindness, move Tatyana; yet the strangeness of her habitation, after her own room, makes her fret. No sleep, beneath that silken curtain, in that new couch, no sleep for certain; the early pealing of the bells lifts her from bed as it foretells the occupations of the morning. She sits down by the window-sill. The darkness thins away; but still no vision of her fields is dawning. An unknown yard, she sees from thence, a stall, a kitchen and a fence.
XLIV. И вот: по родственным обедам Развозят Таню каждый день Представить бабушкам и дедам Ее рассеянную лень. Родне, прибывшей издалеча, Повсюду ласковая встреча, И восклицанья, и хлеб-соль. «Как Таня выросла! Давно ль Я, кажется, тебя крестила? А я так на руки брала! А я так за уши драла! А я так пряником кормила!» И хором бабушки твердят: «Как наши годы-то летят!»	XLIV Æрвыл бон хиуæттыл зылдысты, Æрвыл ран уазæджы къæбæр; Æмæ сын Таняйы æвдыстой, Цыма сæ тынг хъуыди йæ сæр. Уæддæр кæрдзындæттаг æфсинтæ Сæ дард хиуæттыл кодтой цинтæ Ныхæсты-иу сыл ацыд бон: «Ах, Таня счындздзон ис бынтон! Кæддæр ыл аргъауæг æз уыдтæн! Мæ хъæбысы йæ хастон æз! Йæ дзыккутæй йæ ластон æз! Канфеттыл й’ардауæг æз уыдтæн!» Æмдзыхæй зæрæдтæ зæгъынц: «Нæ цард-цæрæнбонтæ тæхынц!».	XLIV The kinsfolk in concerted action ask Tanya out to dine, and they present her languor and distraction to fresh grandparents every day. For cousins from afar, on meeting there never fails a kindly greeting, and exclamations, and good cheer. "How Tanya's grown! I pulled your ear just yesterday.'' "And since your christening how long is it?'' "And since I fed you in my arms on gingerbread?'' And all grandmothers who are listening in unison repeat the cry: "My goodness, how the years do fly!''
XLV. Но в них не видно перемены; Всё в них на старый образец: У тетушки княжны Елены Всё тот же тюлевый чепец; Всё белится Лукерья Львовна, Всё то же лжет Любовь Петровна, Иван Петрович также глуп, Семен Петрович также скуп, У Пелагеи Николавны Всё тот же друг мосьё Финмуш, И тот же шпиц, и тот же муж; А он, всё клуба член исправный, Всё так же смирен, так же глух, И так же ест и пьет за двух.	XLV Фæлæ сæ чи кæны æндæр хуыз; Нæ ивынц, ацу ’мæ сыл худ: Æхсин Еленæйыл ныддæргъ ис Йæ иу хатты хызæйконд худ. Вæййы чъырцагъд Лукеря Лвовна, Гæдыдзураг — Любов Петровна, Иван Петрович дæр — гæды, Семен Петрович та — чъынды, Уæд Пелагея Николавна,— Мысо Финмуш ын y хæлар, Йæхи лæгыл та конд дзылар; Лæг y уый клубы, æмæ ма ’внал: Фыццагау y хæраг, уæзхъус, Фыццагау йе ’лдар y йæ ус.	XLV Their look, though, shows no change upon it — they all still keep their old impress: still made of tulle, the self-same bonnet adorns Aunt Helen, the princess; still powdered is Lukerya Lvovna, a liar still, Lyubov Petrovna, Ivan Petrovich still is dumb, Semyon Petrovich, mean and glum, and then old cousin Pelageya still has Monsieur Finemouche for friend, same Pom, same husband to the end; he's at the club, a real stayer, still meek, still deaf as howd'youdo, still eats and drinks enough for two.
XLVI. Их дочки Таню обнимают. Младые грации Москвы Сначала молча озирают Татьяну с ног до головы; Ее находят что-то странной, Провинциальной и жеманной, И что-то бледной и худой, А впрочем, очень недурной; Потом, покорствуя природе, Дружатся с ней, к себе ведут, Цалуют, нежно руки жмут, Взбивают кудри ей по моде И поверяют нараспев Сердечны тайны, тайны дев,	XLVI Мæскуыйаг сау рæсугъд чызгайтæ Хæстæгау Таняйыл тыхсынц. Фыццаг, цыма тæрсынц фæсайдæй, Сæрæй йæм къæхты онг кæсынц, Зыны сæм исдугмæ дæлæсин, Хъæууон чызг, буц ахуыр, къæлæсы, Ыстæй фæлурс æмæ мæллæг, Фыдуынд æй не схуыдтаид лæг. Фæстагмæ, устытæ кæм не сты, Сæ уæттæм Таняйы кæнынц, Йæ уынд, йæ рæсугъдыл тыхсынц, Цыбыр дзырдæй, лымæнмæ фесты, Æмæ сын уый дæр ратта ком, Сæ фæндтæ йын кæнынц æргом.	XLVI And in their daughters' close embraces Tanya is gripped. No comment's made at first by Moscow's youthful graces while she's from top to toe surveyed; they find her somewhat unexpected, a bit provincial and affected, too pale, too thin, but on the whole not bad at all; and then each soul gives way to nature's normal passion: she's their great friend, asked in, caressed, her hands affectionately pressed; they fluff her curls out in the fashion, and in a singsong voice confide the inmost thoughts that girls can hide.
XLVII. Чужие и свои победы, Надежды, шалости, мечты. Текут невинные беседы С прикрасой легкой клеветы. Потом, в отплату лепетанья, Ее сердечного признанья Умильно требуют оне. Но Таня, точно как во сне, Их речи слышит без участья, Не понимает ничего, И тайну сердца своего, Заветный клад и слез и счастья, Хранит безмолвно между тем И им не делится ни с кем.	XLVII Цы нæ уыд, уыдæттæ дæр мысынц, Ныфсыл, фæндийæгтыл, ыстæй Фыдуаг митыл сæ ныхас хъуысы, Гæзæмæ хахуырæй хъæстæ. Сæрмæ сæр Таняйæ дæр домынц, Цæмæй сын райхала йæ сомы, Йæ зæрдæвæнд, фæлæ кæм ис, Кæны йæхинымæр уый дис: Кæм бахауд ай, цымæ, кæй ахæст, Сæ дзырдмæ сын нæ дары хъус, Йæ дзуринаг уыдис кæд цъус, Уæддæр йæ сусæг цин, йæ сагъæс, Йæ амонд, йе ’намонды сæр, Нæ кæны иу удæн дæр хъæр.	XLVII Each others' and their own successes, their hopes, their pranks, their dreams at night — and so the harmless chat progresses coated with a thin layer of spite. Then in return for all this twaddle, from her they strive to coax and coddle a full confession of the heart. Tatyana hears but takes no part; as if she'd been profoundly sleeping, there's not a word she's understood; she guards, in silence and for good, her sacred store of bliss and weeping as something not to be declared, a treasure never to be shared.
XLVIII. Татьяна вслушаться желает В беседы, в общий разговор; Но всех в гостиной занимает Такой бессвязный, пошлый вздор; Всё в них так бледно равнодушно; Они клевещут даже скучно; В бесплодной сухости речей, Расспросов, сплетен и вестей Не вспыхнет мысли в целы сутки, Хоть невзначай, хоть наобум; Не улыбнется томный ум, Не дрогнет сердце, хоть для шутки. И даже глупости смешной В тебе не встретишь, свет пустой.	XLVIII Татянæйы фæнды æмбарын Бæргæ сæ фысымты ныхас, Фæлæ сæхи мæнг дамтыл дарынц, Кæм сын y бамбарынæй тас. Сæ ныхас —тутт, уæнгмард — сæ митæ. Уæд та куы зониккой æлгъитын, Сæ хахуыр дæр вæййы уæнгмард, Сæ дам-думты, зæгъгæ, ыссард Æнæхъæн бон хъуыдыйæ мисхал, Куырм лæджы топпæхстау, уæд та, Фæуиккой уæд мæрдтæм дзырддаг, Фæлæ æнæфæныкæй чи схъал, Нæй уыдонмæ зæрдæ ’мæ зонд, Æрдзæй æдылы y сæ конд.	XLVIII To talk, to general conversation Tatyana seeks to attune her ear, but the salon's preoccupation is with dull trash that can't cohere: everything's dim and unenthusing; even the scandal's not amusing; in talk, so fruitless and so stale, in question, gossip, news and tale, not once a day a thought will quiver, not even by chance, once in a while, will the benighted reason smile, even in joke the heart won't shiver. This world's so vacuous that it's got no spark of fun in all its rot!
XLIX. Архивны юноши толпою На Таню чопорно глядят И про нее между собою Неблагосклонно говорят. Один какой-то шут печальный Ее находит идеальной, И, прислонившись у дверей, Элегию готовит ей. У скучной тетки Таню встретя, К ней как-то Вяземский подсел И душу ей занять успел. И, близ него ее заметя, Об ней, поправя свой парик, Осведомляется старик.	XLIX Рыгдзагъд лæппулæгтæ æмбырдæй Ысхъæлæй Танямæ кæсынц; Æмæ кæд цы уыд раст сæ дзырдæй, Фæлæ йæм алы фау хæссынц. Æцæг сæ иу хъæууон чызгайы Æрвон зæды ’мсæрыл нымайы, Æнкъардæй йыл йæ цæст хæссы Æмæ йын буц ыстих фыссы. Хуынды, йæ фыды хойы уаты Уый федта Вяземски кæддæр Æмæ йæм хорз фæкаст куыддæр,— Æрдзырдта йемæ. Уый фæхатыд Цæгæрсæр ас лæгтæй сæ иу Æмæ йæ бафарста: уый чиу?	XLIX In swarms around Tatyana ranging, the modish Record Office clerks stare hard at her before exchanging some disagreeable remarks. One melancholy fop, declaring that she's "ideal'', begins preparing an elegy to her address, propped in the door among the press. Once Vyazemsky, who chanced to find her at some dull aunt's, sat down and knew how to engage in talk that drew her soul's attention; just behind her an old man saw her as she came, straightened his wig, and asked her name.
L. Но там, где Мельпомены бурной Протяжный раздается вой, Где машет мантию мишурной Она пред хладною толпой, Где Талия тихонько дремлет И плескам дружеским не внемлет, Где Терпсихоре лишь одной Дивится зритель молодой (Что было также в прежни леты, Во время ваше и мое), Не обратились на нее Ни дам ревнивые лорнеты, Ни трубки модных знатоков Из лож и кресельных рядов.	L Фæлæ аивцагъды уæздан зæд Кæм уасы адæмæн хъæрæй, Æмæ сын цас фæнды фæхъазæд, Уæддæр æм байхъусæг кæм нæй; Дзырды зæд сагъæстыл кæм бафтыд, Æмæ кæм базæронд фыр кафтæй Æнæмæт кафты зæд; йæ цæст Лæппу кæуыл хæссы æрмæст; (Æниу дзы уагæры цы федтой, Фæлæ уый афтæ уыд æдзух, Нæ дзы уыд мах фæлтæр дæр цух) Гъе, уым нæ агуырдтой ларнетæй Чызгайы устытæ — хæлæг, Нæдæр рæсугъд æвзараг лæг.	L But where, mid tragic storms that rend her, Melpomene wails long and loud, and brandishes her tinsel splendour before a cold, indifferent crowd, and where Thalia, gently napping, ignores approval's friendly clapping, and where Terpsichore alone moves the young watcher (as was known to happen long ago, dear readers, in our first ages), from no place did any glasses seek her face, lorgnettes of jealous fashion-leaders, or quizzing-glasses of know-alls in boxes or the rows of stalls.
LI. Ее привозят и в Собранье. Там теснота, волненье, жар, Музыки грохот, свеч блистанье, Мельканье, вихорь быстрых пар, Красавиц легкие уборы, Людьми пестреющие хоры, Невест обширный полукруг, Всё чувства поражает вдруг. Здесь кажут франты записные Свое нахальство, свой жилет И невнимательный лорнет. Сюда гусары отпускные Спешат явиться, прогреметь, Блеснуть, пленить и улететь.	LI Уыдис уый уæздæтты Æмбырды. Тыхнад уат, фезмæлæн дзы нæй; Æнтæфæй, цырæгъты æрттывдæй, Дымгæйау сирджыты зылдæй, Рæсугъдты рог дарæсы змæлдæй, Æнæнтау музыкæйы зæлдæй Зылдис мæгуыр чызгæн йæ сæр. Чындздзонтæй дзы уыдис уæтæр, Æмæ чызджы дзæбæх æвзартæ Уыдысты ce ’ппæт; чи жилет Æвдыста хъалæй, чи — ларнет. Уыдис дзы ноджыдæр гусартæ, Уыдис сæм иунæг фæнд бæргæ: Фæзын, фæсай æмæ тæхгæ.	LI They take her too to the Assembly. The crush, the heat, as music blares, the blaze of candles, and the trembly flicker of swiftly twirling pairs, the beauties in their flimsy dresses, the swarm, the glittering mob that presses, the ring of marriageable girls — bludgeon the sense; it faints and whirls. Here insolent prize-dandies wither all others with a waistcoat's set and an insouciant lorgnette. Hussars on leave are racing hither to boom, to flash across the sky, to captivate, and then to fly.
LII. У ночи много звезд прелестных, Красавиц много на Москве. Но ярче всех подруг небесных Луна в воздушной синеве. Но та, которую не смею Тревожить лирою моею, Как величавая луна, Средь жен и дев блестит одна. С какою гордостью небесной Земли касается она! Как негой грудь ее полна! Как томен взор ее чудесный!.. Но полно, полно; перестань: Ты заплатил безумству дань.	LII У арв стъалыйæ хъæздыгдæр, Мæскуы та — бонджындæр чызгæй, Фæлæ y стъалыты фæрныгдæр, У ce ’ппæты рæсугъддæр мæй. Æрмæст кæй кой кæнын нæ уæндын, Мæн сонæй бахизын кæй фæнды, Уый y нæ чызджыты æхсæн Тæккæ æрвон мæйы хуызæн. Уæздан сæрыстыр y уый, зæдау, У пакъуывад, аив — йæ цыд! Зæрдæйы фаг йæ каст, йæ уынд! Кæсынæй йæм кæй цæст æфсæды!.. Æрмæст æгъгъæд дзурын, æгъгъæд,— Æз дæн мæ сонт мастæй æлгъæд.	LII The night has many stars that glitter, Moscow has beauties and to spare: but brighter than the heavenly litter, the moon in its azure of air. And yet that goddess whom I'd never importune with my lyre, whenever like a majestic moon, she drives among the maidens and the wives, how proudly, how divinely gleaming, she treads our earth, and how her breast is in voluptuous languor dressed, how sensuously her eyes are dreaming! Enough, I tell you, that will do — you've paid insanity its due.
LIII. Шум, хохот, беготня, поклоны, Галоп, мазурка, вальс... Меж тем, Между двух теток, у колоны, Не замечаема никем, Татьяна смотрит и не видит, Волненье света ненавидит; Ей душно здесь... она мечтой Стремится к жизни полевой, В деревню, к бедным поселянам, В уединенный уголок, Где льется светлый ручеек, К своим цветам, к своим романам И в сумрак липовых аллей, Туда, где он являлся ей.	LIII Хъæлæба, хъæр, ызмæлд, ныхæстæ, Галопп, мазуркæ, валс... æнцад Лæууыди цæджындзы хæдфæстæ Татянæ, тыхст æмæ æнкъард. Йæ размæ саугуырмау уый касти, Йæ зæрдæ дзаг уыд сагъæс, мастæй... Йæ цæст фæрныг фæзтæ уыны, Йæ зæрдæ дард хъæумæ тырны, Мæгуыр хъæууон адæмы зиумæ, Йæ цард æнæхъыгдард кæм уыд, Рæсуг, рæвдаугæ дон кæм цыд,— Йæ уат, йæ чингуытæм, сæхимæ; Лæгæн æхцон кæм нæу йæ къуым,— Йæ уарзоны дæр федта уым.	LIII Noise, laughter, bowing, helter-skelter galop, mazurka, waltz... Meanwhile between two aunts, in pillared shelter, unnoticed, in unseeing style, Tanya looks on; her own indictment condemns the monde and its excitement; she finds it stifling here... she strains in dream toward the woods and plains, the country cottages and hovels, and to that far and lonely nook where flows a little glittering brook, to her flower-garden, to her novels, — to where he came to her that time in twilight of allees of lime.
LIV. Так мысль ее далече бродит: Забыт и свет и шумный бал, А глаз меж тем с нее не сводит Какой-то важный генерал. Друг другу тетушки мигнули И локтем Таню враз толкнули, И каждая шепнула ей: — Взгляни налево поскорей. — «Налево? где? что там такое?» — Ну, что бы ни было, гляди... В той кучке, видишь? впереди, Там, где еще в мундирах двое... Вот отошел... вот боком стал... «Кто? толстый этот генерал?»	LIV Йæ зæрдæ атахт æмæ риссы, Кæм ис, уый нал æвзары, нал; Аивæй дзы йæ цæст нæ исы Цавæрдæр барджын генерал. Уайтагъд йæ дыууæ мады хойы Татянæйы сындæг ысхойынц, Ныкъулынц джих чызгмæ сæ цæст, Ома, дам, галиуырдæм кæс. «Кæцы ’рдæм? Галиумæ?.. Цæй тыххæй?» «Уый уый фæстæ, фæлæ уал кæс... Лæгтæй цы ран ахаста хæс, Уым разæй... Ac æмæ лæгдыхæй... Æххæст... Кæс æм... Уыныс æй? Нал?..»— «Кæцы? Хытъынджын генерал?»	LIV But while she roams in thought, not caring for dance, and din, and worldly ways, a general of majestic bearing has fixed on her a steady gaze. The aunts exchanged a look, they fluttered, they nudged Tatyana, and each muttered at the same moment in her ear: "Look quickly to the left, d'you hear?'' "Look to the left? where? what's the matter?'' "There, just in front of all that swarm, you see the two in uniform... just look, and never mind the chatter... he's moved... you see him from the side.'' "Who? that fat general?'' Tanya cried.
LV. Но здесь с победою поздравим Татьяну милую мою, И в сторону свой путь направим, Чтоб не забыть, о ком пою... Да, кстати, здесь о том два слова: Пою приятеля младого И множество его причуд. Благослови мой долгий труд, О ты, эпическая муза! И верный посох мне вручив, Не дай блуждать мне вкось и вкрив. Довольно. С плеч долой обуза! Я классицизму отдал честь: Хоть поздно, а вступленье есть.	LV Ныр уал уæлахизы сæраппон Фæуадзон Таняйы æз дæр, Цæмæй мæ ма байрох уа абон Мæ дардыл таурæгъæн йæ сæр... Æз уын кæдæй нырмæ фæлварын Æвзонг æрдхорд лæппуйыл зарын; Йæ митæ йын-нæ фæдæн фыст, Фæлæ уæд арфæгонд мæ куыст Дæуæй, о эпикæйы Музæ! Дæуæй мæ иу хорзæх хъæуы, Дзæгъæл мæ ма ауадз цæуын, Цæй, хорз. Ныр уал къæбæл нывдузæм! Дæу, классицизм, дæ хай фæцис,— Дæ адыл райдиан уал ис.	LV But here, with our congratulation on her conquest, we leave my sweet; I'm altering my destination lest in forgetfulness complete I drop my hero... I'll be truthful: "It is a friend I sing, a youthful amateur of caprice and quirk. Muse of the epic, bless my work! in my long task, be my upholder, put a strong staff into my hand, don't let me stray in paths unplanned.'' Enough. The load is off my shoulder! I've paid my due to classic art: it may be late, but it's a start.
ГЛАВА ОСЬМАЯ	ÆСТÆМ СÆР	Chapter Eight
Fare thee well, and if for ever Still for ever fare thee well. Byron.	Хæрзбон! Кæнæм æнустæм хицæн Æмæ æнустæм y хæрзбон. Байрон.	Fare thee well, and if for ever, Still for ever, fare thee well. Byron
I В те дни, когда в садах Лицея Я безмятежно расцветал, Читал охотно Апулея, А Цицерона не читал, В те дни, в таинственных долинах, Весной, при кликах лебединых, Близ вод, сиявших в тишине, Являться Муза стала мне. Моя студенческая келья Вдруг озарилась: Муза в ней Открыла пир младых затей, Воспела детские веселья, И славу нашей старины, И сердца трепетные сны.	I Æз ма нæ дыргъдæтты, Лицейы, Бæрз талайау куы рæзтæн раст, Мæнæй уый каст уæд Апулейы, А-Цицероны та нæ каст Фæлæ æрцыд нæ кæмттæм уалдзæг, Хъæр систой доны хъазтæ хъæлдзæг, Уæд-иу сабыр лæзгъæр кæм уыд, Гъе уырдæм-иу мæм Музæ цыд. Студенты сабыр къæсы тары Фæзынди рухс, æрцыд æм уæд Æнæнцой Музæимæ мæт; Æрцыд æмæ ыскодта зарæг Фыдæлты кад æмæ цытыл, Зæрдæ\|йы судзаггаг фынтыл.	I Days when I came to flower serenely in Lycee gardens long ago, and read my Apuleius keenly, but spared no glance for Cicero; yes, in that spring-time, in low-lying secluded vales, where swans were crying, by waters that were still and clear, for the first time the Muse came near. And suddenly her radiance lighted my student cell: she opened up the joys of youth, that festal cup, she sang of childhood's fun, indited Russia's old glories and their gleams, the heart and all its fragile dreams.
II. И свет ее с улыбкой встретил; Успех нас первый окрылил; Старик Державин нас заметил И, в гроб сходя, благословил. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... .......................................	II Мæ Музæ уæд фæхæсти кадыл, Йæ кой дæр нал уыдис мæтæн. Зæронд Державинæй мæ рады Æз дæр уæд арфæгонд фæдæн. …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… ……………………………………………	II And with a smile the world caressed us: what wings our first successes gave! aged Derzhavin saw and blessed us as he descended to the grave. ... ...
III И я, в закон себе вменяя Страстей единый произвол, С толпою чувства разделяя, Я Музу резвую привел На шум пиров и буйных споров, Грозы полуночных дозоров; И к ним в безумные пиры Она несла свои дары И как Вакханочка резвилась, За чашей пела для гостей, И молодежь минувших дней За нею буйно волочилась — А я гордился меж друзей Подругой ветреной моей.	III Мæ риуы уæд лæппуйау хастон Зæрдæйы мондæгты фыддæр; Куывдтæ рæузонд гуыппарау уарзтон Æмæ мæ Музæйы æз дæр Æркодтон хъалдæр куывд кæм уыдис Æмæ æхсæвгæстæ мæрдты дис Кæуыл кодтой, гъе уырдæм; кад Ыссардта уым дæр æмæ рад. Куы-иу сын рогвад чызгау кафыд, Куы та-иу зарæг кодта хъæр Æмæ ивгъуыд дуджы фæлтæр Йæ фæдыл удуæлдайæ бафтыд. Æз дæр йæ рог фæдтыл зылдтæн, Сæрыстыр Музæйæ уыдтæн.	III The arbitrary rules of passion were all the law that I would use; sharing her in promiscuous fashion, I introduced my saucy Muse to roar of banquets, din of brawling, when night patrol's a perilous calling; to each and every raving feast she brought her talents, never ceased, Bacchante-like, her flighty prancing; sang for the guests above the wine; the youth of those past days in line behind her followed wildly dancing; among my friends, in all that crowd my giddy mistress made me proud.
IV. Но я отстал от их союза И вдаль бежал... она за мной. Как часто ласковая Муза Мне услаждала путь немой Волшебством тайного рассказа! Как часто, по скалам Кавказа, Она Ленорой, при луне, Со мной скакала на коне! Как часто по брегам Тавриды Она меня во мгле ночной Водила слушать шум морской, Немолчный шепот Нереиды, Глубокий, вечный хор валов, Хвалебный гимн отцу миров.	IV Фæлæ куы нал уыдтæн сæ хъузон, Куы сæ фæлыгъдтæн, уæд... Кæсын, Цæуы мæ фæлмæнзæрдæ Музæ Мæ фæдыл, кайы мын мæ зын, Дзырдæй рæвдауын мæ фæразы! Хæларау мемæ зылд Кавказы, Фыдран уа, бон уа, йе æхсæв — Ды, дам, кæм уай, уым уæд ме сæфт! Куы та-иу, Сау денджыз, дæ былтыл Æхсæвыгон уый кодта мæн, Цæмæй-иу хъуыстаин фæлмæн Дæ сабыр буц унæргъд чысылтæ, Кæнæ дæ арф улæнты зард,— Фæлдисæгæн æнусон кад.	IV When I defected from their union and ran far off... the Muse came too. How often, with her sweet communion, she'd cheer my wordless way, and do her secret work of magic suasion! How often on the steep Caucasian ranges, Lenora-like, she'd ride breakneck by moonlight at my side! How oft she'd lead me, by the Tauric seacoast, to hear in dark of night the murmuring Nereids recite, and the deep-throated billows' choric hymnal as, endlessly unfurled, they praise the Father of the world.
V. И, позабыв столицы дальной И блеск и шумные пиры, В глуши Молдавии печальной Она смиренные шатры Племен бродящих посещала, И между ими одичала, И позабыла речь богов Для скудных, странных языков, Для песен степи ей любезной... Вдруг изменилось всё кругом: И вот она в саду моем Явилась барышней уездной, С печальной думою в очах, С французской книжкою в руках.	V Ныууагъта уæд сталицæ рохы, Фæлыгъд-иу уырдыгон куывдтæй Æмæ Молдавийы фыдохы Æз уыимæ цæуæг уыдтæн, Хæтгæ цард чи нæма ныууагъта, Гъе уыцы адæмтæм; уайтагъддæр Æрбайрох буц зæдты æвзаг; Уый райста сонт адæмы уаг, Сæ цух, мæгуыр æвзагыл зарыд... Ыстæй хъæууон чызджы хуызы Мæнмæ уый дыргъдонмæ фæзынд, Уездаг чызг, мæтгæнгæ, сары, Цыдæр маст зæрдæйы хæссы, Францусаг чингуытæ кæсы.	V But then, oblivious of the city, its glaring feasts, and shrill events, in far Moldavia, fit for pity, she visited the humble tents of wandering tribesmen; while the ravage of their society turned her savage, she lost the language of the gods for the bleak tongue of boorish clods — she loved the steppe-land and its singing, then quickly something changed all this: look here, as a provincial miss she's turned up in my garden, bringing sad meditations in her look, and, in her hand, a small French book.
VI. И ныне Музу я впервые На светский раут привожу; На прелести ее степные С ревнивой робостью гляжу. Сквозь тесный ряд аристократов, Военных франтов, дипломатов, И гордых дам она скользит; Вот села тихо и глядит, Любуясь шумной теснотою, Мельканьем платьев и речей, Явленьем медленным гостей Перед хозяйкой молодою, И темной рамою мужчин Вкруг дам как около картин.	VI Ныр та мæ Музæйы фыццаг хатт Кæнын нæ уæздæттæн уынын. Мæ уæнгты цавæрдæр мæт ахатт,— Æз æм зæрдæ ’хсайдæй кæсын. Лæууынц рæгъæй аристократтæ, Къуыдипп æфсæддон, дипломаттæ; Ысхъæлсæр устытæ лæууынц. Уый ce ’хсæнты сындæг цæуы, Æрбадт, уыны куыд кæнынц адæм Хæццæйæ, хъомпалæй ныхас, Куыд лæууынц буц æхсины раз, Куыд цæуынц ног уазджытæ ардæм, Куыд æрцыд устыты цур конд Сылваз, уæздан лæгтæй æмбонд.	VI Now for the first time she's escorted into the social whirlabout; jealously, shyly, I've imported her steppeland charms into a rout. Through the tight ranks — aristocratic, military-foppish, diplomatic — past the grand ladies, see her glide; she sits down calmly on one side, admires the tumult and the pressing, the flickering tones of dress and speech, the young hostess, towards whom each new guest is gradually progressing, while men, all sombre, all the same, set off the ladies like a frame.
VII. Ей нравится порядок стройный Олигархических бесед, И холод гордости спокойной, И эта смесь чинов и лет. Но это кто в толпе избранной Стоит безмолвный и туманный? Для всех он кажется чужим. Мелькают лица перед ним, Как ряд докучных привидений. Что, сплин иль страждущая спесь В его лице? Зачем он здесь? Кто он таков? Ужель Евгений? Ужели он?.. Так, точно он. — Давно ли к нам он занесен?	VII Йæ зæрдæмæ цæуы æгъдауыл Куыд кæнынц дзуг-дихæй ныхас, Уæлбикъон иунæгæй куыд дауы, Куыд сæмтъер ысты чин уæд, ас. Уый хибар чи лæууы? Цы кæсы Æнкъардæй адæммæ, æнæсым? Йæ цæсгом — сагъæсæмхиц, тар, Цыма йын иу лæг нæй хæлар, Цыма фыд фын йæ цæстыл ауад. Æрдзæй æнæрвæссон фæци, Æви мæстджын у, æви циу? Гъе чи уа? Уый Онегин ма уа? Ау, уый у?.. Уый, дзырд дæр ыл нæй, Фæлæ кæд æрцыди, кæцæй?	VII She enjoys the stately orchestration of oligarchical converse, pride's icy calm, the combination of ranks and ages so diverse. But who stands there, in this selected assembly, silent and dejected? All who behold him find him strange. Faces before him flash and change like irksome phantoms, null as zero. Is spleen his trouble, or the dumb torment of pride? And why's he come? Who on earth is he? not... our hero? No doubt about it, it's Eugene. "How long has he been on the scene?
VIII. Всё тот же он, иль усмирился? Иль корчит так же чудака? Скажите, чем он возвратился? Что нам представит он пока? Чем ныне явится? Мельмотом, Космополитом, патриотом, Гарольдом, квакером, ханжой, Иль маской щегольнет иной, Иль просто будет добрый малой, Как вы да я, как целый свет? По крайне мере мой совет: Отстать от моды обветшалой. Довольно он морочил свет... — Знаком он вам? — И да и нет.	VIII Цы уыд, гъе уый ма у, ысфыдæх? Æви йæхи æнхъæлы хин? Зæгъут, цахæм лæгæй æрыздæхт? Цæмæй нын равдисдзæн йæхи? Кæй хуызы рацæудзæн? Мелмоты, Космополит, йе патриоты, Гаролды? Æви y фыддæр,— Йæ гамхуд ныр уыдзæн æндæр? Æви нæ фарсмæ уый æрбаддзæн, Салам, хуымæтæджы лæгау, Цыбыр дзырдæй, мæнау, дæуау, Æмæ фæзмæн митæ ныууадздзæн? Мæнмæ гæсгæ афон дæр у. — Дæ зонгæ нæу? — Æнхъæлдæн у.	VIII Still as he was? has he stopped prancing? does he still pose, and play the freak? Now he's returned, what role's he dancing? what play will he present this week? For what charade is he apparelled? Is he a Melmoth, a Childe Harold, a patriot, a cosmopolite, bigot or prude? or has he quite a different mask? is he becoming someone like you and me, just nice? At least I'll give him some advice: to drop all that old-fashioned mumming; too long he's hoaxed us high and low...'' "You know him, do you?'' "Yes and no.''
IX. — Зачем же так неблагосклонно Вы отзываетесь о нем? За то ль, что мы неугомонно Хлопочем, судим обо всем, Что пылких душ неосторожность Самолюбивую ничтожность Иль оскорбляет иль смешит, Что ум, любя простор, теснит, Что слишком часто разговоры Принять мы рады за дела, Что глупость ветрена и зла, Что важным людям важны вздоры, И что посредственность одна Нам по плечу и не странна?	IX — Фæлæу, цæмæн æй афтæ фаут, Цы фыд уын ракодта, фæрсын? Æвæццæгæн лæппуйы ’рра уд Рыгъд лæгмæ ницæйаг кæсы? Æви нын баззадис æгъдауæн, Нæхи йедтæмæ алцы фауæм, Æмæ йæ не ’мбарæм æппын,—_ Зæндджын лæгæн y не ’хсæн зын? Æви фæрныг лæджы ныхæсты Max арæх хорз митæ уынæм, Нæхимæ сау диссаг зыyæм, Фæлæ вæййæм æдылы ’рмæстдæр; Нæхийау иударон, æргъæвст Цы уа, ыстауæм уый æрмæст.	IX However has he earned so vicious, so unforgiving a report? Is it that we've become officious and prone to censure in our thought; that fiery souls' headstrong enthusing appears offensive or amusing to the complacent and the null; that wit embarrasses the dull; that we enjoy equating chatter with deeds; that dunces now and then take wing on spite; that serious men find, in the trivial, serious matter; that mediocre dress alone fits us as if it were our own?
X. Блажен, кто с молоду был молод, Блажен, кто во-время созрел, Кто постепенно жизни холод С летами вытерпеть умел; Кто странным снам не предавался, Кто черни светской не чуждался, Кто в двадцать лет был франт иль хват, А в тридцать выгодно женат; Кто в пятьдесят освободился От частных и других долгов, Кто славы, денег и чинов Спокойно в очередь добился, О ком твердили целый век: N. N. прекрасный человек.	X Тæхуды сонтæй сонт лæг чи уыд, Цъæхæй та чи нæ уыд рæгъæд: К.æй нæ кодтой йæ кары чиуын Нæ царды саузым æмæ ’фхæрд; Цытæнхъæл чи нæ касти цардмæ, Уæздæттæй чи нæ лыгъди дардмæ, Æвзонгæй чи уыди сылгаст, Дæрдджынæй та кæмæн уыд хаст Хъæзныг ус; чи уыди йæ хæстæй Зæрырдæм, хорз лæгау, ирвæзт, Ыстæй мa чи ссардта æххæст Æхцатæ, чинтæ, кад; сæ фæстæ Кæмæ кодтой æдзух хæлæг: N.N. дам, хорз лæг у, хъæлæкк!	X Blest he who in his youth was truly youthful, who ripened in his time, and, as the years went by, who duly grew hardened to life's frosty clime; who never learnt how dreamers babble; who never scorned the social rabble; at twenty, was a fop inbred, at thirty, lucratively wed; at fifty, would prolong the story by clearing every sort of debt; who, in good time, would calmly get fortune, and dignity, and glory, who all his life would garner praise as the perfection of our days!
XI. Но грустно думать, что напрасно Была нам молодость дана, Что изменяли ей всечасно, Что обманула нас она; Что наши лучшие желанья, Что наши свежие мечтанья Истлели быстрой чередой, Как листья осенью гнилой. Несносно видеть пред собою Одних обедов длинный ряд, Глядеть на жизнь как на обряд, И вслед за чинною толпой Идти, не разделяя с ней Ни общих мнений, ни страстей.	XI Зын у, зæрырдæм мысын райдай: Дзæгъæлы де ’взонгад фæцис,— Ды йæ æрвыл минут кæм сайдтай, Уым уый дæр сайæгой уыдис; Æмæ нæ бæллицтæ, нæ фæндтæ, Нæ удты сусæггаг нывæндтæ Æнæнцой бонтæн фесты хаст, Фæззыгон бур сыфтæртау раст. Уæууай, дæ цардæй ма цы баззад: Æрмæстдæр хæрд æмæ нуæзт, Цæйдæр фæтчы митæ æрмæст; Нæ дæ дæхи мидæг кæд разы, Уæддæр æхсæнвæткыл цæуыс, Кæйдæр сæнтдзæф фæндтыл лæууыс.	XI Alas, our youth was what we made it, something to fritter and to burn, when hourly we ourselves betrayed it, and it deceived us in return; when our sublimest aspiration, and all our fresh imagination, swiftly decayed beyond recall like foliage in the rotting fall. It's agony to watch the hollow sequence of dinners stretch away, to see life as a ritual play, and with the decorous throng to follow although one in no manner shares its views, its passions, or its cares!
XII. Предметом став суждений шумных, Несносно (согласитесь в том) Между людей благоразумных Прослыть притворным чудаком, Или печальным сумасбродом, Иль даже Демоном моим. Онегин (вновь займуся им), Убив на поединке друга, Дожив без цели, без трудов До двадцати шести годов, Томясь в бездействии досуга Без службы, без жены, без дел, Ничем заняться не умел.	XII Фыдгойы, дамты хай куы фæуай, Уæд ма зынуромæн дæр ц’ и; Æмæ дыл ахæм дзырд куы цæуа,— Фæзмгæйæ фидиссаг фæци, Кæны йæхи æрра, æрхæндæг Йæхицæй аразы фыдгæнæг Кæнæ та Демон, хъауджы нæу. Онегин та ныууагъта хъæу Цы ран йæ хæлары ныммардта, Дыууын æхсæз азмæ фæцард, Хъуыддагæй, царды мæтæй дард,— Æвæлмон цард æй уæхстыл дардта: Нæ — ус, нæ — службæ, нæ — хъуыддаг, Хъуыддагæн ницы дæр зыдта.	XII To be a butt for the malicious is agony, if I may speak, and in the eyes of the judicious to pass for an affected freak, or for a lamentable manic, a monster of the gens Satanic, or for that Demon of my dream. Onegin — now once more my theme — had killed his best friend in a duel; without a goal on which to fix, lived to the age of twenty-six; was finding leisure's vacuum cruel; and with no post, no work, no wife, had nothing to employ his life.
XIII. Им овладело беспокойство, Охота к перемене мест (Весьма мучительное свойство, Немногих добровольный крест). Оставил он свое селенье, Лесов и нив уединенье, Где окровавленная тень Ему являлась каждый день, И начал странствия без цели, Доступный чувству одному; И путешествия ему, Как всё на свете, надоели; Он возвратился и попал, Как Чацкий, с корабля на бал.	XIII Фæстагмæ схæтæнхъуаг куыддæртæй,— Куы иу, куы иннæрдæм цыдис. (Уый y фыдминиуæг, кæйдæрты Бынтон ысхурх кодта йæ рис). Куы загътон, ацыдис йæ хъæуæй,— Зæгъгæ, мæ хибар цард нæ хъæуы,— Нæ йын лæвæрдта уым æнцой Йæ къухæй марды хуыз, йæ кой; Æмæ дзæгъæл балцы фæфардæг, Дзæгъæл хæтæн ын фестад зæхх, Фæлæ та уымæй дæр фæцъæх Йæ зæрдæ, дард бæлццоны цардæй; Ныррыздæхт, Чацкийау, æваст Фæндагæй буц хуындмæ фæраст.	XIII He was the slave of a tenacious, a restless urge for change of place (an attribute that's quite vexatious, though some support it with good grace). He's gone away and left his village, the solitude of woods and tillage, where every day a bloodstained shade had come to him in field and glade; started a life of pointless roaming, dogged by one feeling, only one — and soon his travels had begun, as all things did, to bore him; homing, like Chatsky, he arrived to fall direct from shipboard into ball.
XIV. Но вот толпа заколебалась, По зале шепот пробежал... К хозяйке дама приближалась, За нею важный генерал. Она была нетороплива, Не холодна, не говорлива, Без взора наглого для всех, Без притязаний на успех, Без этих маленьких ужимок, Без подражательных затей... Всё тихо, просто было в ней, Она казалась верный снимок Du comme il faut... (Шишков, прости: Не знаю, как перевести.)	XIV Кæмæн кæной хуынд адæм уа-цыт,— Æвиппайд’ сусу-бусу смал. Уый иу ус æхсинмæ æрбацыд, Йæ фæдыл—кадджын генерал. Уыд ус рæсугъд, фæлæ цы давы,— Йæ уынд æвдисынмæ нæ хъавыд, Уыд сабыр, нымд æмæ фæлмас, Нæ кодта алкæмæ ныхас, Йæхи нæ кодта уый къæлæсы, Нæ уыдис искæйты фæзмаг, Фæткыл, хуымæтæг уыд йæ уаг. Йæ цыд, йæ бакастæй фæлгæсыд Du comme il faut... (Шишков, хатыр: Йæ раивын мæ бон нæу ныр).	XIV There came a murmur, for a fleeting moment the assembly seemed to shake... that lady the hostess was greeting, with the grand general in her wake — she was unhurried, unobtrusive, not cold, but also not effusive, no haughty stare around the press, no proud pretentions to success, no mannerism, no affectation, no artifices of the vain... No, all in her was calm and plain. She struck one as the incarnation — Shishkov, forgive me: I don't know the Russian for le comme il faut.
XV. К ней дамы подвигались ближе; Старушки улыбались ей; Мужчины кланялися ниже, Ловили взор ее очей; Девицы проходили тише Пред ней по зале: и всех выше И нос и плечи подымал Вошедший с нею генерал. Никто б не мог ее прекрасной Назвать; но с головы до ног Никто бы в ней найти не мог Того, что модой самовластной В высоком лондонском кругу Зовется vulgar. (Не могу...	XV Цæуынц æм устытæ хæстæгдæр, Дæттынц ын зæрæдтæ дæр цыт, Уæд кувынц лæгтæ та ныллæгдæр,— Йæ фæкастæй хæрзиуæг цыд. Фæуайынц чызджытæ сындæгдæр Йæ рæзты; бабуц и йæ лæг дæр, Ысси сæрыстыр æмæ хъал — Фæдылдзу кадджын генерал. Ай-ай, зæдау рæсугъд нæ уыди, Фæлæ æппæтæй уыд нывыл; Лыстæг æй раиртас, уæд ыл Лæгау лæг не ссарид æвыдæй, Фæнды уæд лондойнаг тæрхон, Уырзиас Vulgar... нæу нæбон...	XV Ladies came over, crossed to meet her, dowagers smiled as she went by; and bending deeply down to greet her men made their bows, and sought her eye; girls as they passed her spoke less loudly, and no one in the room so proudly raised nose and shoulders high and wide as did the general at her side. You'd never class her as a beauty; and yet in her you'd not detect — rigorously though you'd inspect — what London calls, with humble duty to fashion's absolute dictate, a vulgar touch. I can't translate.
XVI. Люблю я очень это слово, Но не могу перевести; Оно у нас покамест ново, И вряд ли быть ему в чести. Оно б годилось в эпиграмме...) Но обращаюсь к нашей даме. Беспечной прелестью мила, Она сидела у стола С блестящей Ниной Воронскою, Сей Клеопатрою Невы; И верно б согласились вы, Что Нина мраморной красою Затмить соседку не могла, Хоть ослепительна была.	XVI Æз уарзтон ацы дзырд æвзонгæй, Йæ ивын та мæ бон нæ цыд. Нырма уый мах æвзаджы ног у, Фæлæ дзы не ссардзæни цыт. (Æлхыскъ, рæхуыст дзырдæн ысбæззид) Фæлæ уал ныр мæ хæс куы хæссин. Æрцыд уæздан усæн йæ рад Æмæ ныр фынджы фарсмæ бадт. Йæ уæле Нина Воронскайа. Нæ уыди уымæн та æмсæр; Нæ уыди, нæй æмæ нæ дæр Уыдзæни йе ’мрæсугъд чызгайæн, Фæлæ йæ фарсмæ бадæг дæр Нæ уыди ницæмæй дæлдæр.	XVI And yet, although it's past conveying, I really dote upon the word: it's new to us, beyond gainsaying; from the first moment it was heard it had its epigram-potential... But let's return to our essential, that lady whose engaging charm so effortlessly can disarm. She sits with Nina at a table — bright Northern Cleopatra she: but you'll undoubtedly agree that marble Nina's proved unable to steal away her neighbour's light or dim her, dazzle as she might.
XVII. «Ужели, — думает Евгений, — Ужель она? Но точно... Нет... Как! из глуши степных селений...» И неотвязчивый лорнет Он обращает поминутно На ту, чей вид напомнил смутно Ему забытые черты. «Скажи мне, князь, не знаешь ты, Кто там в малиновом берете С послом испанским говорит?» Князь на Онегина глядит. — Ага! давно ж ты не был в свете. Постой, тебя представлю я. — «Да кто ж она?» — Жена моя. —	XVII «Ау, уый куыд уыдзæни?.. Сæ хъæуæй... Фæлæ y уый хуызæн йæ фенд... Куыд ис дæрддаг къуымæй æрцæуæн» — Онегин йе ’нæнцой ларнет Фæдар-фæдар кæны кæмæдæр, Кæсы йæм уый æнгæс цæмæндæр, Кæддæр кæй фæкодта фыдох, Ыстæй дзы чи æрбаци рох. «Зæгъ-ма, къняз, уый мæнæргъгъуыз худы, Испайнаг минæвары цур, Нæ зоныс чи у?» — «А, мæ хур,— Онегиныл фæддзу къняз худы,— Æз дын æй базонгæ кæнон?» «Уæд чи у?» — «Me ’фсин у, мæнон».	XVII "Can it be she?'' Eugene in wonder demanded. "Yes, she looks... And yet... from deepest backwood, furthest under...'' And every minute his lorgnette stays fixed and focused on a vision which has recalled, without precision, forgotten features. "Can you say, prince, who in that dark-red beret, just there, is talking to the Spanish ambassador?'' In some surprise the prince looks at him, and replies: "Wait, I'll present you — but you banish yourself too long from social life.'' "But tell me who she is.'' "My wife.''
XVIII. «Так ты женат! не знал я ране! Давно ли?» — Около двух лет. — «На ком?» — На Лариной. — «Татьяне!» — Ты ей знаком? — «Я им сосед». — О, так пойдем же. — Князь подходит К своей жене и ей подводит Родню и друга своего. Княгиня смотрит на него... И что ей душу не смутило, Как сильно ни была она Удивлена, поражена, Но ей ничто не изменило: В ней сохранился тот же тон, Был также тих ее поклон.	XVIII «Ау, ус æрхастай ды?» — «Кæд ма нæ! — «Кæд, раджы?» — «Афæдзтæй дыууæ!..» — «Кæмæй у?» — «Ларина».— «Татянæ!» — «Дæу зоны?» — «Me ’мбæстаг, куыннæ».— «Цæй, цом уæд тагъддæр».— Къняз æвзонгау Цæуы æмæ йæ усы зонгæ Кæны йæхионæн. Ыстæй, Йæ ус уый ку ’ауыдта цæстæй, Уæд, чи зоны, йæ зæрдæ барызт, Йæ фæзындыл фæкодта дис, Йæ фенд ын уыд мæт æмæ рис, Фæлæ йыл бакастæй нæ батыхст, Сæрæй йын акуывта сындæг; Нæ фæхатыди мур дæр лæг.	XVIII "You're married? No idea whatever... Since when is this?'' "Two years or more.'' "To...?'' "Larina.'' "Tatyana? never!'' "She knows you?'' "Why, we lived next door.'' So to his wife for presentation the prince bring up his own relation and friend Evgeny. The princess gazes at him... and nonetheless, however much her soul has faltered, however strongly she has been moved and surprised, she stays serene, and nothing in her look is altered: her manner is no less contained; her bow, as calm and as restrained.
XIX. Ей-ей! не то, чтоб содрогнулась, Иль стала вдруг бледна, красна... У ней и бровь не шевельнулась; Не сжала даже губ она. Хоть он глядел нельзя прилежней, Но и следов Татьяны прежней Не мог Онегин обрести. С ней речь хотел он завести И — и не мог. Она спросила, Давно ль он здесь, откуда он И не из их ли уж сторон? Потом к супругу обратила Усталый взгляд; скользнула вон... И недвижим остался он.	XIX Уæллæй! Нæ барызти æппындæр. Йæ хуыз дæр н’аивта æппын... Нæ фестъæлфт йе ’рфыджы рæбын дæр, Йæ былтæ не суагъта тæлфын. Фæкаст Онегин усмæ цасдæр, Фæлæ цы уыд Татянæ раздæр, Уый нал уыд, нал уыди æппын, Онегины фæндыд зæгъын Цыдæр... Фæлæ ныхас нæ ары. Уæд æй ус бафарста: кæм уыд, Сæхирдыгæй мыййаг æрцыд? Ыстæй кæны цæстæй æмбарын Йæ лæгæн: бафæллад, цæугæ... Онегин баззади лæугæ.	XIX I don't mean that she never shivered, paled, flushed, or lost composure's grip — no, even her eyebrow never quivered, she never even bit her lip. However closely he inspected, there was no trace to be detected of the old Tatyana. Eugene tried to talk to her, but language died. How long he'd been here, was her query, and where had he arrived from, not from their own country? Then she shot across to her consort a weary regard, and slipped away for good, ... with Eugene frozen where he stood.
XX. Ужель та самая Татьяна, Которой он наедине, В начале нашего романа, В глухой, далекой стороне, В благом пылу нравоученья Читал когда-то наставленья, Та, от которой он хранит Письмо, где сердце говорит, Где всё наруже, всё на воле, Та девочка... иль это сон?.. Та девочка, которой он Пренебрегал в смиренной доле, Ужели с ним сейчас была Так равнодушна, так смела?	XX Ау, ацы ус уыди Татянæ, Кæддæр сæ хæдзармæ æввахс (Куы йæ фыстам нæ цауд романы) Кæимæ кодта уый ныхас, Æмæ кæмæн дзырдта æгъдауыл, Кæй хъавыд раст фæткыл æфтауын; Йæ дзыппы уарзоны фыстæг Кæмæй хæссы; цы ран лыстæг, Фæдзырдта, басасти йæ уарзтыл, Ай уыцы чызг... æви фын у? Кæддæр ын чи хъардта йæ уд, Уæлæхохæй кæмæ æркасти. Йæ разы уыцы чызг лæууыд, Æмæ йæм афтæ къæйных уыд?	XX Was she the Tanya he'd exhorted in solitude, as at the start of this our novel we reported, in the far backwoods' deepest heart, to whom, in a fine flow of preaching, he had conveyed some moral teaching, from whom he'd kept a letter, where her heart had spoken, free as air, untouched by trace of inhibition, could it be she... or had he dreamed? the girl he'd scorned in what he deemed the modesty of her condition, could it be she, who just had turned away, so cool, so unconcerned?
XXI. Он оставляет раут тесный, Домой задумчив едет он; Мечтой то грустной, то прелестной Его встревожен поздний сон. Проснулся он; ему приносят Письмо: князь N. покорно просит Его на вечер. «Боже! к ней!.. О, буду, буду!» и скорей Марает он ответ учтивый. Что с ним? в каком он странном сне! Что шевельнулось в глубине Души холодной и ленивой? Досада? суетность? иль вновь Забота юности — любовь?	XXI Онегин рацыди уæд куывдæй, Сæхимæ ’рхæндæгæй цæуы, Йæ зæрдыл сагъæсæй рæвдыдæй Кæйдæр рæсугъд фæлгонц лæууы. Йæ райсомы куы райхъал уаты, Уæд ног фыстæг: къняз N дæм хаты Йæ куывдмæ ’рцу. «Цæуын, хуыцау! Уый уыдонмæ! Зæрдæхцон цау!» — Уæздан дзуапп тагъд-тагъдæй ныффыста, Фæлæ йæ зæрдæйыл цы ’рцыд,— Фыд их, фыд зивæг ыл куы уыд, Уæд æй ныр сусæгæй цы схуыста? Хъыг æм фæкаст æви цы ’срог? Æви йæ рагонуарзт ысног?	XXI Eugene forsakes the packed reception, and home he drives, deep-sunk in thought. By dreams now sad in their conception, now sweet, his slumbers are distraught. He wakes — and who is this who writes him? Prince N. respectfully invites him to a soiree. "My God! to her!... I'll go, I'll go!'' — and in a stir a swift, polite reply is written. What ails him? he's in some strange daze! what moves along the hidden ways in one so slothful, so hard-bitten? vexation? vainness? heavens above, it can't be youth's distemper — love?
XXII. Онегин вновь часы считает, Вновь не дождется дню конца. Но десять бьет; он выезжает, Он полетел, он у крыльца, Он с трепетом к княгине входит; Татьяну он одну находит, И вместе несколько минут Они сидят. Слова нейдут Из уст Онегина. Угрюмый, Неловкий, он едва, едва Ей отвечает. Голова Его полна упрямой думой. Упрямо смотрит он: она Сидит покойна и вольна.	XXII Кæм ма хъæцы изæры ’рцыдмæ, Кæддæрау сахатмæ кæсы. Дæсыл дырысæй араст хуындмæ, Фæтæхы, асиныл фæзынд, Ыстæй уæд æхсинмæ фæуади, Уыдис уый иунæгæй йæ уаты. Дыууæйæ абадтысты цъус. Бынтон æвæлмас уыди ус, Онегин та тыхсти цæуылдæр. Ныкъкъуырма, нал уыди бынтон Дыууæ дзырды зæгъын йæ бон. Йæ сæр дæр нал æнцад йæ зылдæй: Уый усмæ адæргæй нымдзаст, Фæлæ йæм ус æнцойæ каст.	XXII Once more he counts the hour-bells tolling, once more he can't await the night; now ten has struck, his wheels are rolling, he drives there like a bird in flight, he's up the steps, with heart a-quiver led to the princess, all a-shiver, finds her alone, and there they sit some minutes long. The words won't fit on Eugene's lips. In his dejection, his awkwardness, he's hardly said a single thing to her. His head is lost in obstinate reflection; and obstinate his look. But she sits imperturbable, and free.
XXIII. Приходит муж. Он прерывает Сей неприятный tête-à-tête; С Онегиным он вспоминает Проказы, шутки прежних лет. Они смеются. Входят гости. Вот крупной солью светской злости Стал оживляться разговор; Перед хозяйкой легкий вздор Мелькал без глупого жеманства, И прерывал его меж тем Разумный толк без пошлых тем, Без вечных истин, без педанства, И не пугал ничьих ушей Свободной живостью своей.	XXIII Йæ лæг фæзынд. Йæ лæджы ’ххуысæй Сæ тыхст бадт райхæлди æнцад. Онегинимæ лæг ныр мысы Ивгъуыд бонты æгæнон цард. Хатт бахудынц. Уæдмæ рæгъ-рæгъæй Сæ залы уазджытæ, фыдæхæй Чысыл фæрæвдздæр и сæ дзырд. Æхсины раз нæ кæнынц цырд, Сæ ныхасæн тæрсынц аиппæй. Уæздан, рæуæг ныхас цыди, Чысыл дзы мидис дæр уыди, Нæуыд къæлæсытæ къуыдиппау, Гуымыр дæр иу лæгмæ нæ каст, Æхсины уаз фæтк дзы нæ тарст.	XXIII Her husband enters, thus concluding their unattractive tête-à-tête; he and Onegin start alluding to pranks and jokes of earlier date. They laugh. The guests begin arriving. Already now the talk was thriving on modish malice, coarse of grain but salt; near the princess a vein of unaffectedly fantastic invention sparkled, then gave way to reasoned talk, no dull hearsay, no deathless truths, nothing scholastic; and no one's ear could take offence at such vivacious, free good sense.
XXIV. Тут был однако цвет столицы, И знать и моды образцы, Везде встречаемые лицы, Необходимые глупцы; Тут были дамы пожилые В чепцах и розах, с виду злые; Тут было несколько девиц, Не улыбающихся лиц; Тут был посланник, говоривший О государственных делах; Тут был в душистых сединах Старик, по-старому шутивший: Отменно тонко и умно, Что нынче несколько смешно.	XXIV Ам залы чи нæ уыди, чи нæ! Лæгæвзæрст уæздæттæ — нывæн, Сæрæндæр чи уыд — дарæс, чинæй; Бæрцæй æдылытæ — цырвæн; Хæрзарæзт, ацæргæ æхсинтæ, Фæкъæпп æввонг, мæстыгæр, зинтау, Чызджытæ дæр дзы цалдæр уыд, Æдзард, зæрдæмарæг сæ уынд; Уыд ноджы минæвар, нывæзта Фырдзырдæй паддзæхты хъуыддаг; Уыд ма дзы иу зæронд, дзырдта Аив, хæд-зонд æмæ фыруæздан, Фæлæ йæ хъазæн ныхас уыд Дæрдджын, сæ зæрдæмæ нæ цыд.	XXIV High rank, of course, and fashion's glasses, Saint Petersburg's fine flower was there — the inevitable silly asses, the faces met with everywhere; ladies of riper years, delicious in rose-trimmed bonnets, but malicious; a girl or two, without a smile to crack between them; for a while one listened to a chief of mission on state affairs; there was a wit, a grey-haired, perfumed exquisite, a joker in the old tradition, acute and subtle — in a word all that today we find absurd.
XXV. Тут был на эпиграммы падкий На всё сердитый господин: На чай хозяйский слишком сладкий, На плоскость дам, на тон мужчин, На толки про роман туманный, На вензель, двум сестрицам данный, На ложь журналов, на войну, На снег и на свою жену. ....................................... ....................................... ....................................... .......................................	XXV Ам бадти иу уæздан æлхынцъæй, Æппæтмæ дæр мæсты, сырдау. Адджын цай йæм фæкаст цæхджын цай, Нæ уыдта иу лæгмæ æгъдау. Цæйдæр дæлгом роман æлгъыста, Журналтæ, хæст — йæ рын уыдысты, Ыстæй йæм сабыргай ныхъхъус, Уæд йе стырдæр ызнаг — йæ ус. …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… ……………………………………………	XXV There, with epigrammatic neatness, was one who raged and raged again, against the tea's excessive sweetness, the boring wives, the ill-bred men, a novel, vague and superficial, two sisters who'd received the initial, the lies that in the press run rife, the war, the snowfall, and his wife. ... ...
XXVI. Тут был Проласов, заслуживший Известность низостью души, Во всех альбомах притупивший, St.-Priest, твои карандаши; В дверях другой диктатор бальный Стоял картинкою журнальной, Румян, как вербный херувим, Затянут, нем и недвижим, И путешественник залётный, Перекрахмаленный нахал, В гостях улыбку возбуждал Своей осанкою заботной, И молча обмененный взор Ему был общий приговор.	XXVI Уыд ам Проласов дæр; зындгонд лæг,— Мæнгард, лыскъзæрдæ æмæ тутт, Уый хъардта чызджытæн нывондæн Кæмæйдæр давд дзырдтæй йæ уд. Уым иу лæг шахы лæуд ыскодта,— Нысхъæл и дуаргæрон, нывгондау, Уый раст ныв зæды хуызæн уыд, Æлвæстæй дурдзавдау лæууыд. Уыд ам цыдæр балцæй æрцæуæг, Картоф ыссады тылд налат; Куы-иу æнæбары æрбадт, Куы та-иу, хъал цæуау, фæлæууæг. Былысчъилæй йæм алчи каст,— Æрцыд ын ахæм тæрхон хаст.	XXVI There was — —, so notorious through baseness of the soul that he, in albums, blunted the censorious cartoonist-pencils of Saint-Priest; another of the ball-dictators, a fashion-plate for illustrators, stood in the door, cherubic, mute, frozen in his tight-fitting suit; a far-flung traveller who was creaking with foppery and too much starch, set the guests smiling at his arch, affected pose — and an unspeaking unanimous exchange of looks entered his sentence in the books.
XXVII. Но мой Онегин вечер целый Татьяной занят был одной, Не этой девочкой несмелой, Влюбленной, бедной и простой, Но равнодушною княгиней, Но неприступною богиней Роскошной, царственной Невы. О люди! все похожи вы На прародительницу Эву: Что вам дано, то не влечет; Вас непрестанно змий зовет К себе, к таинственному древу: Запретный плод вам подавай, А без того вам рай не рай.	XXVII Фæлæ Онегины цы ’ндæвта, Уый ныр Татянæ уыд æрмæст — Йæ фæдыл зылд æдзух, йæ сæфтау,— Уый нал уыди кæддæры ’ргъæвст Мæгуыр чызг, уарзæгой дæлдзиныг, Уый ныр мæсыгвидар æхсин уыд, Невайы фендтаг зæдтæй уыд Æмæ йын, зæдау кувын хъуыд. О, адæм! Иу фæтк уын ыслымæн: Цы уын вæййы, нæй уымæн аргъ, Фæлæ уæ арм фæкæнут даргъ, Уæ къухæй ц’аивгъуыйы, уымæ. Æвæджиаг фæткъуыйæ хай Кæй нæ фæуа, кæны тæргай.	XXVII But my Eugene that night directed his gaze at Tatyana alone — not the plain, timorous, dejected and lovelorn maiden whom he'd known, but the unbending goddess-daughter of Neva's proud imperial water, the imperturbable princess. We all resemble more or less our Mother Eve: we're never falling for what's been given us to take; to his mysterious tree the snake is calling us, for ever calling — and once forbidden fruit is seen, no paradise can stay serene.
XXVIII. Как изменилася Татьяна! Как твердо в роль свою вошла! Как утеснительного сана Приемы скоро приняла! Кто б смел искать девчонки нежной В сей величавой, в сей небрежной Законодательнице зал? И он ей сердце волновал! Об нем она во мраке ночи, Пока Морфей не прилетит, Бывало, девственно грустит, К луне подъемлет томны очи, Мечтая с ним когда-нибудь Свершить смиренный жизни путь!	XXVIII Татянæ ног уавæры уайтагъд Кæрцвæлдæхт акодта йæ уаг: Æхсин зындард митыл фæцайдагъ, Æвзонг чызг нал уыди мыййаг. Уый нал y раздæрау рæдау уд, Ныр уый æхсæнбадты æгъдау у, Æмæ уæздандæрты>уæздан. Йæ кæддæры бæлицц æз дæн?! Кæдæр ын цардмысæн æхсæвты,— Онегин хинымæр зæгъы,— Нæ уыд мæнæй хуыздæр зæххыл, Мæнмæ бæлгæ, уый мæтæй сæфти, Фæлæ фæлыгъдаид йæ мæт, Æз æй куы ракуырдтаин уæд.	XXVIII In Tanya, what a transformation! how well she'd studied her new role! how soon the bounds of rank and station had won her loyalty! What soul would have divined the tender, shrinking maiden in this superb, unthinking lawgiver to the modish world? Yet once for him her thoughts had whirled, for him, at night, before the indulgence of Morpheus had induced relief she once had pined in girlish grief, raised a dull eye to moon's refulgence, and dreamt that she with him one day jointly would tread life's humble way!
XXIX. Любви все возрасты покорны; Но юным, девственным сердцам Ее порывы благотворны, Как бури вешние полям: В дожде страстей они свежеют, И обновляются, и зреют — И жизнь могущая дает И пышный цвет и сладкий плод. Но в возраст поздний и бесплодный, На повороте наших лет, Печален страсти мертвый след: Так бури осени холодной В болото обращают луг И обнажают лес вокруг.	XXIX Лæджы йæ карæй уарзт нæ фæрсы, Фæлæ йын баззадис æгъдау: Уый амонд сонт удтæн æрхæссы, Куыд уалдзæг конд хуымтæн къæвда. Рæвдыд сæ уарзтæй, арвмæ рæзынц,- Ыстæй сæ афоныл ысбæззынц,— Сæ цард вæййы тыхджын, рæдау, Адджын — сæ дыргъ, бæзджын — сæ тау. Фæлæ куы фæцудæм нæ карæй, Ныгуылдмæ ку’ аввахс вæййæм, уæд Æрмæст фыдбылыз æмæ мæт Нæ царды уарзты фæдыл арæм. Фæззыгон уарын, уыйау раст, Ыскæны конд хуымтæй цъыфдзаст.	XXIX Love tyrannises all the ages; but youthful, virgin hearts derive a blessing from its blasts and rages, like fields in spring when storms arrive. In passion's sluicing rain they freshen, ripen, and find a new expression — the vital force gives them the shoot of sumptuous flowers and luscious fruit. But when a later age has found us, the climacteric of our life, how sad the scar of passion's knife: as when chill autumn rains surround us, throw meadows into muddy rout, and strip the forest round about.
XXX. Сомненья нет: увы! Евгений В Татьяну как дитя влюблен; В тоске любовных помышлений И день и ночь проводит он. Ума не внемля строгим пеням, К ее крыльцу, стеклянным сеням Он подъезжает каждый день; За ней он гонится как тень; Он счастлив, если ей накинет Боа пушистый на плечо, Или коснется горячо Ее руки, или раздвинет Пред нею пестрый полк ливрей, Или платок подымет ей.	XXX Дзырд дæр ыл нæй, Онегин уарзы Татянæйы æмæ тыхсы, Йæ уарзты райдиан, йæ карзыл, Йæ рис тыххæй-фыдæй быхсы. Ныр ма йæм уайдзæф дæр кæм хъары, Æдзух сæ дуарахæстæй дары, Æрвыл, æрвыл бон сæм цæуы, Æнæ уый нæу йæ бон лæууын; Вæййы уый амондджын лæг, разы, Куы йæм радты уæхсктавæн пух, Куы йыл ысныдзæвы йæ къух, Кæнæ йын бал лакейты разæй Куы байгом кæны дыуар хатт, Куы фæвæййы йæ цуры бадт.	XXX Alas, Eugene beyond all query is deep in love, just like a boy; spends light and darkness in the dreary brooding that is the lover's ploy. Each day, despite the appeals of reason, he drives up in and out of season to her glass porch; pursues her round close as a shadow on the ground; and bliss for him is when he hotly touches her hand, or throws a fur around her neck, or when for her he goes ahead and parts the motley brigade of liveries in the hall, or else lifts up a fallen shawl.
XXXI. Она его не замечает, Как он ни бейся, хоть умри. Свободно дома принимает, В гостях с ним молвит слова три, Порой одним поклоном встретит, Порою вовсе не заметит: Кокетства в ней ни капли нет — Его не терпит высший свет. Бледнеть Онегин начинает: Ей иль не видно, иль не жаль; Онегин сохнет, и едва ль Уж не чахоткою страдает. Все шлют Онегина к врачам, Те хором шлют его к водам.	XXXI Æрмæст æй ус æппын нæ хаты, Йæхи куы ’рбамара, уæддæр. Куы сæм вæййы, уæд йемæ бады, Нæ йæм дары æттæ йæ сæр. Куы йæм æнæбары ысдзуры, Куы йæ цæстæнгасæй фæсуры, Кæнæ йæ не ’рхаты бынтон; Фæлæ нæ кодта уый æфсон. Онегин маст-мæты ныххаудис: Йæхæдæг дæр куы уыд мæнау, Уæд мæ куыннæ æмбардзæн, ау? Онегиныл зындзæнис сау низ, Æдзух æй дохтыртæ уынынц, Хъæуы дæ донæй хос,— зæгъынц.	XXXI But she refuses to perceive him, even if he drops or pines away. At home she'll equably receive him, in others' houses she may say a word or two, or stare unseeing, or simply bow: within her being coquettishness has got no trace — the grand monde finds it out of place. Meanwhile Onegin starts to languish: she doesn't see, or doesn't mind; Onegin wastes, you'd almost find he's got consumption. In his anguish some vote a doctor for the case, others prescribe a watering-place.
XXXII. А он не едет; он заране Писать ко прадедам готов О скорой встрече; а Татьяне И дела нет (их пол таков); А он упрям, отстать не хочет, Еще надеется, хлопочет; Смелей здорового, больной Княгине слабою рукой Он пишет страстное посланье. Хоть толку мало вообще Он в письмах видел не вотще; Но, знать, сердечное страданье Уже пришло ему невмочь. Вот вам письмо его точь-в-точь.	XXXII Фæлæ уый донæй хос нæ хъæуы, Зæгъы, фæци мæлæт мæ хай. Рæхджы мæрдты бæстæм фæцæуын; Татянæйæн уый нæу уæлдай, Онегин та y хивæнд,— ногæй Тыхсы, тырны æмæ, æвзонгау, Йæ ных цыдæр ныфсæй хæссы; Къæйныхæй æхсинмæ фыссы,— Уый ныр йæхи удау кæй уарзы. Бæргæ нæ уарзта уый фыссын, Фæлæ йын ацы хатт фæзын Æмæ йын зæрдæйы къуыбар зын Кæны йæ сагъæстæ фыссын. Дзырдæй дзырдмæ уын сæ хæссын.	XXXII But go he won't: for him, a letter fixing an early rendezvous with his forefathers would seem better; but she (for women, that's not new) remains unmoved: still he's persistent, active, and hopeful, and insistent: his illness lends him courage and to the princess, in his weak hand, he sends a letter, penned with passion. He deemed, in general, letters vain, and rightly so, but now his pain had gone in no uncertain fashion past all endurance. You're referred to Eugene's letter, word for word.
Письмо Онегина к Татьяне	Онегины фыстæг Татянæмæ	Onegin's Letter to Tatyana
Предвижу всё: вас оскорбит Печальной тайны объясненье. Какое горькое презренье Ваш гордый взгляд изобразит! Чего хочу? с какою целью Открою душу вам свою? Какому злобному веселью, Быть может, повод подаю! Случайно вас когда-то встретя, В вас искру нежности заметя, Я ей поверить не посмел: Привычке милой не дал ходу; Свою постылую свободу Я потерять не захотел. Еще одно нас разлучило... Несчастной жертвой Ленской пал... Ото всего, что сердцу мило, Тогда я сердце оторвал; Чужой для всех, ничем не связан, Я думал: вольность и покой Замена счастью. Боже мой! Как я ошибся, как наказан! Нет, поминутно видеть вас, Повсюду следовать за вами, Улыбку уст, движенье глаз Ловить влюбленными глазами, Внимать вам долго, понимать Душой всё ваше совершенство, Пред вами в муках замирать, Бледнеть и гаснуть... вот блаженство! И я лишен того: для вас Тащусь повсюду наудачу; Мне дорог день, мне дорог час: А я в напрасной скуке трачу Судьбой отсчитанные дни. И так уж тягостны они. Я знаю: век уж мой измерен; Но чтоб продлилась жизнь моя, Я утром должен быть уверен, Что с вами днем увижусь я... Боюсь: в мольбе моей смиренной Увидит ваш суровый взор Затеи хитрости презренной — И слышу гневный ваш укор. Когда б вы знали, как ужасно Томиться жаждою любви, Пылать — и разумом всечасно Смирять волнение в крови; Желать обнять у вас колени, И, зарыдав, у ваших ног Излить мольбы, признанья, пени, Всё, всё, что выразить бы мог. А между тем притворным хладом Вооружать и речь и взор, Вести спокойный разговор, Глядеть на вас веселым взглядом!.. Но так и быть: я сам себе Противиться не в силах боле; Всё решено: я в вашей воле, И предаюсь моей судьбе.	Кæндзынæ, ’фхæрд удау, мæсты, Æмбарын æй, мæ фыст, мæ хъыгмæ; Мæ сусæг сагъæстæм уырдыгмæ, Былысчъилæй кæсдзынæ ды! Цæмæн? цы ’ссардзынæн, цы ’мысан Мæ уды раргомæй дæуæн? Мыййаг уый худæгæн куы мысай, Дæ къах æркъуырынæн та — ыæн! Кæддæр дыл фембæлдтæн æнæнхъæл, Ды бауарзтай, мæнæн ныдздзæгъæл Мæ зæрдæ, стых мыл ис дывæнд; Мæ уд дæ нымд уарзтæй фæхибар: Мæнæн дзæгъæйладжы сæрибар Æрбайсафын нæ уыд мæ фæнд. Æрра ми мын мæ уæнгтæ сбаста: Æз райстон Ленскимæ мæ къух Æмæ зæрдиагæй цы уарзта, Мæ зæрдæ уыдонæй фæцух. Æнхъæлдтон уæд: цæй уарзт, цæй рæвдыд, Дæ иунæг цардæн кæн æвгъау,— Дæ амонд уым ис! Уæ хуыцау! Цæй сайд мыл сымбæлди, цæй рæдыд! Уый амонд нæу: куы уынин дæу, Куы зилин алы ран дæ фæдыл,— Дæ мидбыл худт, дæ цыд, дæ лæуд, Куы ххæссид цæсты рухс æппæтыл; Дæ дзырд, дæ сагъæстæ, дæ мæт, Дæ хорз мæ рыст удæй куы зонин, Куы мæ æррыййафид мæлæт Дæ разы... Амонд æй фæхонин! Мæнæн нæй уый фадат: æрмæст Дæу агур зилын уынгты сонтау,— Кæд дыл ысхæцид искуы цæст; Æрхæндæгæй цæуынц мæ бонтæ, Мæ адзал дæр ныр нал y дард, Æниу ма циу уæддæр мæ цард. Бæлвырд: мæ фæстаг бонтæ тонын, Фæлæ, зæгъгæ, мæлгæйæ нæу, Уæд хъуамæ алы райсом зонон, Кæй фендзынæн изæры дæу.... Тæрсын: дæ тæрхоны мæ катай Уыдзæни сайæн ныхас, хин, Тызмæгæй суринаг, æгадæй!.. Æз та мæ сагъæстæ зæгъин, Ды уарзты сусæг зын куы зонис, Æмæ йæ сагъæссаг бæллын. Цы ма ’мбæхсон мæ фæндтæ ’фсонæй: Мæ уд дæумæ бæлгæ мæлы. Бæргæ куы радзурин дæ разы Мæ бæллицтæ, мæ хъыг, мæ сон; Кæугæ куы сулæфин, кæй уарзын, Куы суаид басæттын мæ бон. Æз та фæдсафынæн къæрныхау Æмбæхсын алкæмæй мæ зын, Æмæ дæм хъæлдзæгæй кæсын, Хæссын æнцад-æнцой мæ ныхас! Цы уа, уый уæд: мæнæн уæддæр Мæ бон нæу ады фыд æвзарын. Æмæ йæ зон: мæ цард дæ бар у, Дæ бæрны бакодтон мæ сæр.	"I know it all: my secret ache will anger you in its confession. What scorn I see in the expression that your proud glance is sure to take! What do I want? what am I after, stripping my soul before your eyes! I know to what malicious laughter my declaration may give rise! "I noticed once, at our chance meeting, in you a tender pulse was beating, yet dared not trust what I could see. I gave no rein to sweet affection: what held me was my predilection, my tedious taste for feeling free. And then, to part us in full measure, Lensky, that tragic victim, died... From all sweet things that gave me pleasure, since then my heart was wrenched aside; freedom and peace, in substitution for happiness, I sought, and ranged unloved, and friendless, and estranged. What folly! and what retribution! "No, every minute of my days, to see you, faithfully to follow, watch for your smile, and catch your gaze with eyes of love, with greed to swallow your words, and in my soul to explore your matchlessness, to seek to capture its image, then to swoon before your feet, to pale and waste... what rapture! "But I'm denied this: all for you I drag my footsteps hither, yonder; I count each hour the whole day through; and yet in vain ennui I squander the days that doom has measured out. And how they weigh! I know about my span, that fortune's jurisdiction has fixed; but for my heart to beat I must wake up with the conviction that somehow that same day we'll meet... "I dread your stern regard surmising in my petition an approach, a calculation past despising — I hear the wrath of your reproach. How fearful, in and out of season to pine away from passion's thirst, to burn — and then by force of reason to stem the bloodstream's wild outburst; how fearful, too, is my obsession to clasp your knees, and at your feet to sob out prayer, complaint, confession, and every plea that lips can treat; meanwhile with a dissembler's duty to cool my glances and my tongue, to talk as if with heart unwrung, and look serenely on your beauty!... "But so it is: I'm in no state to battle further with my passion; I'm yours, in a predestined fashion, and I surrender to my fate.''
XXXIII. Ответа нет. Он вновь посланье: Второму, третьему письму Ответа нет. В одно собранье Он едет; лишь вошел... ему Она навстречу. Как сурова! Его не видят, с ним ни слова; У! как теперь окружена Крещенским холодом она! Как удержать негодованье Уста упрямые хотят! Вперил Онегин зоркий взгляд: Где, где смятенье, состраданье? Где пятна слез?.. Их нет, их нет! На сем лице лишь гнева след...	XXXIII Дзуапп нæй. Онегин тынг фæджихау, Фыссы дыккаг фыстæг, уæддæр Нæ райста дзуапп. Фæлæ дын иу хатт, Фæзынди æмбырдмæ куыддæр, Ус афтæ рацæйцыд йæ размæ; Тызмæг — йæ уынд, тызмæг — йæ базмæлд, Сыбыртт дæр — нæ, фыдих — йæ каст, Цыма уый тъæнджы мæй уыд раст! Зындис ыл, зæрдæйæн куыд зын уыд Уромын дудгæ хæрам, маст. Онегин æм лæмбынæг каст: Фæлæ йæ цæсгомыл нæ зыны Тæригъæд, сусæг цæссыг, мæт Цы йыл ис, уый — хæрамы фæд.	XXXIII No answer comes. Another letter he sends, a second, then a third. No answer comes. He goes, for better or worse, to a soiree. Unheard she appears before him, grim and frozen. No look, no word for him: she's chosen to encase herself inside a layer of Twelfth Night's chillest, iciest air. To batten down their indignation is all those stubborn lips desire! Onegin looks with eyes of fire: where are distress, commiseration? No tearstains, nothing. Wrath alone is graven on that face of stone.
XXXIV. Да, может быть, боязни тайной, Чтоб муж иль свет не угадал Проказы, слабости случайной... Всего, что мой Онегин знал... Надежды нет! Он уезжает, Свое безумство проклинает — И, в нем глубоко погружен, От света вновь отрекся он. И в молчаливом кабинете Ему припомнилась пора, Когда жестокая хандра За ним гналася в шумном свете, Поймала, за ворот взяла И в темный угол заперла.	XXXIV Фыст ыл æрмæст фыдæх, хæрам уыд; Ыстæй ма, чи зоны, уый тарст: Куы схъæр уа йе ’мбæхст хабар, ам ын Куы базоной йæ рагон уарзт. Онегины фæстаг ныфс амард, Æмæ куы базыдта йæ хабар, Уæд систа уæздæттыл йæ къух, Йæ зæрдæмæ ма хъуыста ’дзух. Æмæ та ’рлæууыди йæ зæрдыл: Фыд хæс — æрхæндæгæй кæддæр Бынтон куыд разылди йæ сæр, Куыд цыдис алы ран йæ фæдыл; Йæ къухæй, сонт къæбысау, раст Куыд æрцыд уаты къуымы баст.	XXXIV Perhaps some secret apprehension lest signs of casual weakness drew her husband's or the world's attention... Ah, all that my Onegin knew... No hope! no hope! He leaves the revel, wishes his madness to the devil, drives home — and plunging deeper in, once more renounces world and din. And he remembers, in the quiet of his own room, how cruel spleen had once before, across the scene of social buzz and modish riot, tracked him, and put him in duress, and locked him in a dark recess.
XXXV. Стал вновь читать он без разбора. Прочел он Гиббона, Руссо, Манзони, Гердера, Шамфора, Madame de Stael, Биша, Тиссо, Прочел скептического Беля, Прочел творенья Фонтенеля, Прочел из наших кой-кого, Не отвергая ничего: И альманахи, и журналы, Где поученья нам твердят, Где нынче так меня бранят, А где такие мадригалы Себе встречал я иногда: E sempre bene, господа.	XXXV Фæрсы та ныр æхсæвæй-бонæй: Манзони зæгъ, уæдæ Руссо, Шамфоры, Гердеры, Гиббоны, Мадам де Стал, Биша, Тиссо Æмæ дызæрдыггæнаг Белы, Ыстæй мa ноджы Фонтенелы; Нæхиуæттæй дæр каст цыдæр, Нæ хуыдта иуы дæр æвзæр, Журнал, зæгъай, уæд алманахæй, Цы ран æлгъитынц мæн æдзух, Зæгъгæ нæ дæтты махæн къух. Æниу æппæлыдысты махæй,— Кæддæр-иу хаттæй-хатт мæнæй Дзырдтой: дзæбæх фыссы, уæллæй!	XXXV Once more he turned to books, unchoosing, devouring Gibbon and Rousseau, Manzoni and Chamfort, perusing Madame de Stael, Bichat, Tissot, Herder, and even at times a Russian — nothing was barred beyond discussion — he read of course the sceptic Bayle and all the works of Fontanelle — almanacs, journals of reflection, where admonitions are pronounced, where nowadays I'm soundly trounced, but where such hymns in my direction were chanted, I remember when — e sempre bene, gentlemen.
XXXVI. И что ж? Глаза его читали, Но мысли были далеко; Мечты, желания, печали Теснились в душу глубоко. Он меж печатными строками Читал духовными глазами Другие строки. В них-то он Был совершенно углублен. То были тайные преданья Сердечной, темной старины, Ни с чем не связанные сны, Угрозы, толки, предсказанья, Иль длинной сказки вздор живой, Иль письмы девы молодой.	XXXVI Фæрсы, фæлæ æрмæст йæ цæстæй, Йæ хъуыды та хæты кæмдæр. Йæ хъыг, йæ сагъæстæ æргъæвстæй Кæнынц уысмæй-уысммæ фылдæр. Уæд рæгъты ’хсæнмæ-хсæн æвæрдæй Уый каст зæрдæдзæстæй æндæртæ, Æндæр рæгътæ æмæ сæм раст Зæрддзæфау, дзагъырдзæстæй каст. Уый уыцы нæуынгæ ныхæсты Зæрдæйы таурæгътæ уыдта; Æмæ йæ цæсты раз, фынтау, Æрдхъирæн, дам, фыд хæс нывæста, Куы та зæрдæаивæй лæг Уыдта æвзонг чызджы фыстæг.	XXXVI What happened? Though his eyes were reading, his thoughts were on a distant goal: desires and dreams and griefs were breeding and swarming in his inmost soul. Between the lines of text as printed, his mind's eye focused on the hinted purport of other lines; intense was his absorption in their sense. Legends, and mystical traditions, drawn from a dim, warm-hearted past, dreams of inconsequential cast, rumours and threats and premonitions, long, lively tales from wonderland, or letters in a young girl's hand.
XXXVII. И постепенно в усыпленье И чувств и дум впадает он, А перед ним Воображенье Свой пестрый мечет фараон. То видит он: на талом снеге, Как-будто спящий на ночлеге, Недвижим юноша лежит, И слышит голос: что ж? убит. То видит он врагов забвенных, Клеветников, и трусов злых, И рой изменниц молодых, И круг товарищей презренных, То сельский дом — и у окна Сидит она... и всё она!	XXXVII Фæстагмæ зæрдæ æмæ хъуыды Кæнынц фынæй, кæнынц æмыр. Лæууыд афтид царды сыгъд быдыр Йæ разы хъазæн къамтау ныр. Йæ цæстыл уайы, цыма митыл Хуыссы, мæйдæр æхсæв æрвиты, Хуыссы æвзонг лæппу æнцад, Æмæ йæ фарстæуы: фæмард? Куы та йæ рох ызнæгты мысы, Фыдæвзаг чи уыдис, тæппуд, Куы та, кæмæй уыд сайд йæ уд, Гъе уыцы чызджыты. Сæ хуызы Йæ уæлвæд бацæуы æндæр... Æндæр... Хъæууон чызджы æндæрг!	XXXVII Then gradually upon sensation, and thought, a sleepy numbness steals; before his eyes, imagination brings out its faro pack, and deals. He sees: in slush, stretched out and keeping motionless as one soundly sleeping in bed, a young man, stiff and chilled; he hears a voice; "well, what? he's killed!'' And foes he sees, long-since forgotten, a rogue, a slanderer, a poltroon, young traitresses by the platoon, comrades despised, and comrades rotten; a country house — and one who still sits there beside the window-sill!
XXXVIII. Он так привык теряться в этом, Что чуть с ума не своротил, Или не сделался поэтом. Признаться: то-то б одолжил! А точно: силой магнетизма Стихов российских механизма Едва в то время не постиг Мой бестолковый ученик. Как походил он на поэта, Когда в углу сидел один, И перед ним пылал камин, И он мурлыкал: Benedetta Иль Idol mio и ронял В огонь то туфлю, то журнал.	XXXVIII Уый афтæ тыхст æмæ æцæгдæр Чысыл ма бахъæуа йæ зонд Фæцæуа, йе та суа фыссæг дæр. Уæд кодтам хæсы бын бынтон! Уæдæ: цавæрдæр магнетизмæй Уырысы стихты механизмыл Уæд ме ’рдхорд, æй-дæ-гъа, фæхæст; Фæлæ йын не сфаг зонд æххæст. Ыстæй куыннæ уыдис поэтау, Куы кодта иунæгæй уый мæт. Куы-иу бадт арты фарсмæ уæд, Æмæ куы зарыд: Бенедетта; Кæнæ: о ме ’скæнæг хуыцау; Йæ дзабыр артдзæсты куы хауд.	XXXVIII He got so used to this immersion, he almost lost his mind, expired, or joined us poets. His conversion would have been all that we required! It's true, the magnet-like attraction of Russian verse, its force in action, — my inept pupil, at that hour, so nearly had them in his power. Who could have looked the poet better, as in the nook he'd sit alone by blazing fireplace, and intone Idol mio or Benedetta, and on the flames let fall unseen a slipper, or a magazine?
XXXIX. Дни мчались; в воздухе нагретом Уж разрешалася зима; И он не сделался поэтом, Не умер, не сошел с ума. Весна живит его: впервые Свои покои запертые, Где зимовал он как сурок, Двойные окны, камелек Он ясным утром оставляет, Несется вдоль Невы в санях. На синих, иссеченных льдах Играет солнце; грязно тает На улицах разрытый снег. Куда по нем свой быстрый бег	XXXIX Цыд рæстæг, карз зымæг нырраууат, Æсзынд хырыз митæн йæ бын. Онегинæй фыссæг нæ рауад, Нæ амард, не сырра æппын. Фæцырддæр уалдзæджы: фыццаг хатт Невайы ихсæр былтыл ахатт Бæхдзоныгъыл; ныууагъта уат, Мыстау зымæгдæргъы кæм бадт, Æмæ дывæр фæрссаг æхгæдæй Кæм дардта. Райдзаст райсом ныр Йæ дзоныгъ донбылтыл фæцырд. Ныккасти хур æмæ æввæндæй Мит уынгты чъизи рæгътæй тад. Онегин та кæдæмдæр уад:	XXXIX The days flew past; by now the season in warmer airs was half dispersed. He's neither died, nor lost his reason, nor turned a poet. In the burst of spring he lives, he's energetic; he leaves one morning the hermetic apartment where a double glaze has kept him warm in chimney's blaze while, marmot-like, he hibernated — along the Neva in a sleigh, past ice-blocks, blue and squared away, he drives in brilliant sun; striated along the street lies dirty snow; and like an arrow from a bow
XL. Стремит Онегин? Вы заране Уж угадали; точно так: Примчался к ней, к своей Татьяне Мой неисправленный чудак. Идет, на мертвеца похожий. Нет ни одной души в прихожей. Он в залу; дальше: никого. Дверь отворил он. Что ж его С такою силой поражает? Княгиня перед ним, одна, Сидит, не убрана, бледна, Письмо какое-то читает И тихо слезы льет рекой, Опершись на руку щекой.	XL Цымæ кæдæм? Уæллæй, йæ раны Вæййы уый алкæмæн бæрæг: Йæ цыды сæр уыди Татянæ, Цыдис та амондагур лæг. Ныххæццæ. Баруад, мæгуыр, мардау. Уый тыргъы никæйы ыссардта. Цыд залмæ, уым дæр иу уд нæй, Æмæ фæджихау и сæрæй? Цæмæн? Кæд истæмæй фæтарсти? Йæ разы, удхастау, фæлурс, Бадт иунæгæй йæ фысым ус, Æмæ цавæрдæр фыстæг касти. Йæ сæр йæ къухыл æнцой уыд, Ыставд цæссыг йæ рустыл цыд.	XL over the slush, where is he chasing? You've guessed before it all began: to his Tatyana, yes, he's racing, my strange, incorrigible man. He goes inside, corpse-like of feature... the hall's without a living creature, the big room, further, not a cat. He opens up a door. What's that that strikes him with such force and meaning? The princess, sitting peaked and wan, alone, with no adornment on; she holds a letter up, and leaning cheek upon hand she softly cries in a still stream that never dries.
XLI. О, кто б немых ее страданий В сей быстрый миг не прочитал! Кто прежней Тани, бедной Тани Теперь в княгине б не узнал! В тоске безумных сожалений К ее ногам упал Евгений; Она вздрогнула и молчит, И на Онегина глядит Без удивления, без гнева... Его больной, угасший взор, Молящий вид, немой укор, Ей внятно всё. Простая дева, С мечтами, сердцем прежних дней, Теперь опять воскресла в ней.	XLI Ныр та йæ зæрдæрис æмырæй Уыдис Татянæйæн бæрæг. Кæддæры Таняйау, мæгуырæг, Æхсины сæр уыди ныллæг. Фæсмонгонд, уарзты мæтæй сади Онегин, усы раз æрхауди: Ус фестъæлфыд æмæ ныхъхъус, Онегинмæ ныккасти ус Æдыхст, æнæхæрам, фæлмасæй... Мæгуыр, æдых, лæгъстæйаг, хаст Уыдис Онегинæн йæ каст. Æмæ та раздæрау æгасæй Бæллицтæ Танямæ бырсынц, Уæдау æй дард хъæумæ хæссынц.	XLI Who in that flash could not have reckoned her full account of voiceless pain? Who in the princess for that second would not have recognized again our hapless Tanya! An emotion of wild repentance and devotion threw Eugene at her feet — she stirred, and looked at him without a word, without surprise or rage... his laden, his humbly suppliant approach, his dull, sick look, his dumb reproach — she sees it all. The simple maiden, whose heart on dreams was wont to thrive, in her once more has come alive.
XLII. Она его не подымает И, не сводя с него очей, От жадных уст не отымает Бесчувственной руки своей... О чем теперь ее мечтанье? Проходит долгое молчанье, И тихо наконец она: «Довольно, встаньте. Я должна Вам объясниться откровенно. Онегин, помните ль тот час, Когда в саду, в аллее нас Судьба свела, и так смиренно Урок ваш выслушала я? Сегодня очередь моя.	XLII Онегины ыстын нæ кæны, Нæ дзы исы, мæгуыр, йæ цæст, Цыма уый ацы уысм ныгæны Йæ раг фæндийæгтæ æххæст... Нæ хаты уый йæ уæларм пъатæ, Фæлæ куы рацыдис сæ бадтыл Дзæвгар рæстæг, уæд ын зæгъы: «Цæй, хорз. Ныр сыст. Мæнæн мæ хыл, Мæ уайдзæф дæр уыдзæн æргомæй. Онегин, ’рымыс-ма, кæддæр Дæумæ куы байхъуыстон æз дæр,— Ныххауди ме взаг уæд мæ комы, Мæ рустыл та цæстысыг уад,— Ныр та, Онегин, y мæ рад.	XLII Tatyana leaves Onegin kneeling, looks at him with a steady gaze, allows her hand, that's lost all feeling, to meet his thirsty lips... What daze, what dream accounts for her distraction? A pause of silence and inaction, then quietly at last says she: "Enough, stand up. It's now for me to give you honest explanation. Onegin, d'you recall the day when in the park, in the allee where fate had fixed our confrontation, humbly I heard your lesson out? Today it's turn and turn about.
XLIII. «Онегин, я тогда моложе, Я лучше, кажется, была, И я любила вас; и что же? Что в сердце вашем я нашла? Какой ответ? одну суровость. Не правда ль? Вам была не новость Смиренной девочки любовь? И нынче — боже — стынет кровь, Как только вспомню взгляд холодный И эту проповедь... Но вас Я не виню: в тот страшный час Вы поступили благородно. Вы были правы предо мной: Я благодарна всей душой...	XLIII Онегин, уæд уыдтæн æвзонгдæр, Хуыздæр уыдтæн, æнхъæл дæн, уæд. Æмæ дæ бауарзтон, ыссонт дæн, Фæлæ мын бамбæрстай мæ мæт? Кæцæй! Тызмæгæй мæм ныккастæ; Цы уыд дæуæн мæ хъыг, мæ уарзт дæр,— Æз ма уæд саби чызг уыддæн. Ныр дæр — о, ме скæнæг! — мæтæн Мæ раст зæрдæ фæвæййы й’ахæст, Куы ’рымысын дæ дзырд, дæ каст. Фæлæ дæм æз нæ хæссын маст. Уæздан лыг акодтай уæззау хæс,— Дæуæн цы гæнæн уыд æндæр; Æмæ дæ бузныг дæн æз дæр.	XLIII "For then, Onegin, I was younger, and also prettier, I'll be bound, what's more, I loved you; but my hunger, what was it in your heart it found that could sustain it? Only grimness; for you, I think, the humble dimness of lovelorn girls was nothing new? But now — oh God! — the thought of you, your icy look, your stern dissuasion, freezes my blood... Yet all the same, nothing you did gave cause for blame: you acted well, that dread occasion, you took an honourable part — I'm grateful now with all my heart.
XLIV. «Тогда — не правда ли? — в пустыне, Вдали от суетной молвы, Я вам не нравилась... Что ж ныне Меня преследуете вы? Зачем у вас я на примете? Не потому ль, что в высшем свете Теперь являться я должна; Что я богата и знатна, Что муж в сраженьях изувечен, Что нас за то ласкает двор? Не потому ль, что мой позор Теперь бы всеми был замечен И мог бы в обществе принесть Вам соблазнительную честь?	XLIV Æвзонг чызг, дамиппæрд ран, хъæуы Дæ зæрдæмæ нæ цыд дæуæн... Уæд ма дæ ныр мæнæй цы хъæуы, Дыуарахæст цы кæныс мæн? Уæд ма мæ ныр цы систай милæн? Кæй мын ис уæздæтты ’хсæн зилæн, Хъæзныг æмæ уæздан кæй дæн, Гъе уымæн дын æхцон фæдæн? Мæ лæг ныццæнкуылтæ и хæсты Æмæ y паддзахæй рæвдыд,— Мыййаг мæ уымæн уарзыс ды? Æви ма уый тыххæй æрмæстдæр Æмæ мæ худинаг дæуæн Ныр уаид кады сæр, цытæн?	XLIV "Then, in the backwoods, far from rumour and empty gossip, you'll allow, I'd nothing to attract your humour... Why then do you pursue me now? What cause has won me your attention? Could it not be that by convention I move in the grand monde? that rank, and riches, and the wish to thank my husband for his wounds in battle earn us the favour of the Court? that, for all this, my shame's report would cause widespread remark and tattle, and so in the salons could make a tempting plume for you to take?
XLV. «Я плачу... если вашей Тани Вы не забыли до сих пор, То знайте: колкость вашей брани, Холодный, строгий разговор, Когда б в моей лишь было власти, Я предпочла б обидной страсти И этим письмам и слезам. К моим младенческим мечтам Тогда имели вы хоть жалость, Хоть уважение к летам... А нынче! — что к моим ногам Вас привело? какая малость! Как с вашим сердцем и умом Быть чувства мелкого рабом?	XLV Кæугæ кæнын... фæлæ дæ зæрдыл Кæд Таня абонмæ лæууыд, Уæд зон: дæ уайдзæфты æвзæрдæр Мæнæн уæд афтæ хъыг нæ уыд, Ныр мын дæ худинаджы уарзтай, Дæ цæссыгтæй, дæ фыст, дæ мастæй Мæ уд куыд бадомдтай; фæлтау Ды мæн куы бафхæрис уæдау. Уæд ма мæ сонт бæллиц, мæ карæй Ды кодтай иу чысыл æфсæрм... Ныр та! — Цæмæн бахъуыд дæ сæр Мæ разы ’гады митæн дарын? Куы дæм ис зонд, зæрдæ, æхсар,— Куыд радтай цауд монцмæ дæ бар?	XLV "I weep... In case there still should linger your Tanya's image in your mind, then know that your reproving finger, your cold discourse, were less unkind — if I had power to choose your fashion — than this humiliating passion and than these letters, and these tears. At least you then showed for my years respect, and mercy for my dreaming. But now! what brings you to my feet? What trifling could be more complete? What power enslaves you, with your seeming advantages of heart and brain, to all that's trivial and inane?
XLVI. «А мне, Онегин, пышность эта, Постылой жизни мишура, Мои успехи в вихре света, Мой модный дом и вечера, Что в них? Сейчас отдать я рада Всю эту ветошь маскарада, Весь этот блеск, и шум, и чад За полку книг, за дикий сад, За наше бедное жилище, За те места, где в первый раз, Онегин, встретила я вас, Да за смиренное кладбище, Где нынче крест и тень ветвей Над бедной нянею моей...	XLVI Онегин, бухъ цард æз нæ уарзын, Цæстмæ митæй мæ зæрдæ схъыг; Кæд уæздæттæ æдзух мæ разы Лæууынц лæгæвзæрстæй уырдыг; Фæкæнынц гамхудты æмбырдтæ, Сæ митæ — буц, уæздан — сæ дзырдтæ, Уæддæр сæ, y зæгъгæ, мæ бон, Уæд баивин нæ цауд дыргъдон, Нæ мæгуыр, арвæйрох цæрæнуат, Нæ нымд сабыр фæзтыл, цы ран Дæу тыххæй кодтон æз æрра; У цæрдтæй мæрдты ’хсæн ’гæрæнау Уым уæлмæрд, бæлæстæй æхгæд, Мæ дыджызæ дзы y ныгæд...	XLVI "To me, Onegin, all this glory is tinsel on a life I hate; this modish whirl, this social story, my house, my evenings, all that state — what's in them? All this loud parading, and all this flashy masquerading, the glare, the fumes in which I live, this very day I'd gladly give, give for a bookshelf, a neglected garden, a modest home, the place of our first meeting face to face, and the churchyard where, new-erected, a humble cross, in woodland gloom, stands over my poor nurse's tomb.
XLVII. «А счастье было так возможно, Так близко!.. Но судьба моя Уж решена. Неосторожно, Быть может, поступила я: Меня с слезами заклинаний Молила мать; для бедной Тани Все были жребии равны... Я вышла замуж. Вы должны, Я вас прошу, меня оставить; Я знаю: в вашем сердце есть И гордость, и прямая честь. Я вас люблю (к чему лукавить?), Но я другому отдана; Я буду век ему верна».	XLVII Уæууай, куыд æввахс нæм уыд амонд, Куыд хæстæг!.. Йе фæлæ ма цы... Мæ хъысмæт — лыг. Æрцыддæн амынд, Æмæ кæд раст нæ уыд мæ цыд, Уæддæр цы кодтаин: мæ мад мæм Æрхатыд, сагъудысты адæм; Мæгуыр мæ бон, мæнæн уæлдай Нæ уыд æмæ ыссардтон къай. Ныууадз мæ ныр. Кæд дын y уа-зын, Уæддæр дæ зæрдæйы ыссар Лæджыхъæд, намыс æмæ ’хсар. Ныр дæр дæ, раст зæгъгæйæ, уарзын, Фæлæ фæци æндæр мæ хай, Мæрдтæм ыл не ’руадздзынæн сайд».	XLVII "Bliss was so near, so altogether attainable!... But now my lot is firmly cast. I don't know whether I acted thoughtlessly or not: you see, with tears and incantation mother implored me; my sad station made all fates look the same... and so I married. I beseech you, go; I know your heart: it has a feeling for honour, a straightforward pride. I love you (what's the use to hide behind deceit or double-dealing?) but I've become another's wife — and I'll be true to him, for life.''
XLVIII. Она ушла. Стоит Евгений, Как будто громом поражен. В какую бурю ощущений Теперь он сердцем погружен! Но шпор незапный звон раздался, И муж Татьянин показался, И здесь героя моего, В минуту, злую для него, Читатель, мы теперь оставим, Надолго... навсегда... За ним Довольно мы путем одним Бродили по свету. Поздравим Друг друга с берегом. Ура! Давно б (не правда ли?) пора!	XLVIII Ус ацыди.Онегин баззад, Цыма уысммæ фæци æрвдзавд, Цыма йæ иунæг бындур разылд, Йæ уд фыдтухæны ныххауд. Уæдмæ кæйдæр къæхты хъæр байхъуыст, Татянæйы лæг уатмæ бахызт, Æмæ уынгæджы ран кæд ис, Уæддæр нæ хъайтарыл æрмист Уыдзыстæм ныр... бынтон... æнусмæ. Æгъгъæд у! Чиныгкæс, æмгар, Æз æмæ ды ’вæдза дзæвгар Фæцыдыстæм йæ фæдыл, хъус-ма, Кæрæдзийæн зæгъæм хæрзбон Уæлахиз, дард балцы кæрон.	XLVIII She went — and Eugene, all emotion, stood thunder-struck. In what wild round of tempests, in what raging ocean his heart was plunged! A sudden sound, the clink of rowels, met his hearing; Tatyana's husband, now appearing... But from the hero of my tale, just at this crisis of his gale, reader, we must be separating, for long... for evermore. We've chased him far enough through wild and waste. Hurrah! let's start congratulating ourselves on our landfall. It's true, our vessel's long been overdue.
XLIX. Кто б ни был ты, о мой читатель, Друг, недруг, я хочу с тобой Расстаться нынче как приятель. Прости. Чего бы ты за мной Здесь ни искал в строфах небрежных, Воспоминаний ли мятежных, Отдохновенья от трудов, Живых картин, иль острых слов, Иль грамматических ошибок, Дай бог, чтоб в этой книжке ты Для развлеченья, для мечты, Для сердца, для журнальных сшибок Хотя крупицу смог найти. За сим расстанемся, прости!	XLIX Ныр мæм цы фæнды зæрдæ дарай, Мæ кæсæг, хорз æви æвзæр, Уæддæр фæйнæрдæм цом хæларæй. Хæрзбон. Цæмæ ’рдарай дæ сæр Мæ фысты, уый-иу дзы цы ’ййафай, Дæ фæллад дзы фæскуыст цы сафай; Кæм дзы дæ зæрдæйæн æхцон, Кæм дудгæ мысинаг, цыргъ зонд, Кæм та грамматикон рæдыд дæр, Кæнæ чысыл исты ныфсæн,— Журналты хъаугъайæн æфсон; Кæм та ирхæфсæн дзырд, рæвдыд дæр, Хуыцау зæгъæд æмæ ыссар. Хæрзбон, фæуæд мæ куыст дæ бар!	XLIX Reader, I wish that, as we parted — whoever you may be, a friend, a foe — our mood should be warm-hearted. Goodbye, for now we make an end. Whatever in this rough confection you sought — tumultuous recollection, a rest from toil and all its aches, or just grammatical mistakes, a vivid brush, a witty rattle — God grant that from this little book for heart's delight, or fun, you took, for dreams, or journalistic battle, God grant you took at least a grain. On this we'll part; goodbye again!
L. Прости ж и ты, мой спутник странный, И ты, мой верный Идеал, И ты, живой и постоянный, Хоть малый труд. Я с вами знал Всё, что завидно для поэта: Забвенье жизни в бурях света, Беседу сладкую друзей. Промчалось много, много дней С тех пор, как юная Татьяна И с ней Онегин в смутном сне Явилися впервые мне — И даль свободного романа Я сквозь магический кристалл Еще неясно различал.	L Хæрзбон у, ме ’мбæлццон, æнахуыр; Хæрзбон, мæ идеал, ды дæр, Æмæ мæ чысыл куыст; кæд къахыр Бындзыггай кодтон дæу, уæддæр Æдзух мæнæн зæрдæрухс хастай: Куы-иу мæ бахызтай мæ мастæй, Куы мæм мæ хæлæртты хуыдтай,— Мæ цин, мæ сагъæс мын зыдтай. Онегин, удæвзонг Татянæ Сæ цард куы бакодтой мæ бар, Ныр ууыл рацыдис дзæвгар,— Уæд ма мæ сæрибар романы Уæрæх æвналæнты кæрон Зæрдæйæ не ’взæрстон бæстон.	L And my companion, so mysterious, goodbye to you, my true ideal, my task, so vivid and so serious and yet so light. All that is real and enviable for a poet, in your pursuit I've come to know it: oblivion of life's stormy ways, sweet talk with friends. How many days since, through the mist that dreams arise on, young Tanya first appeared to me, Onegin too — and there to see, a free romance's far horizon, still dim, through crystal's magic glass, before my gaze began to pass.
LI. Но те, которым в дружной встрече Я строфы первые читал... Иных уж нет, а те далече, Как Сади некогда сказал. Без них Онегин дорисован. А та, с которой образован Татьяны милый Идеал... О много, много Рок отъял! Блажен, кто праздник Жизни рано Оставил, не допив до дна Бокала полного вина, Кто не дочел Ее романа И вдруг умел расстаться с ним, Как я с Онегиным моим. Конец.	LI Мæ хæлæрттæй,— цы-хуыздæр азты Мæ фысты сæр кæмæн уыд каст, — Чи нал ис, чи та джиуы хасты, Кæддæр Сади куыд загъта раст. Онегин фыст æрцыд сæ фæстæ. Татянæйы хуызы мæ цæстæй Кæй уыдтон, уый дæр нæ фæлыгъд... О, нал ис, нал мæ хъыгтæн хыгъд! Тæхуды царды куывды бадын Кæй бон уыд иу чысыл æрмæст, Йæ дзаггарз чи нæ фæци нуæзт, Æмæ дзы чи ахицæн радæй; Æнæ фыдæвзарæнæй, раст Куыд: æз Онегинæй, æваст.	LI Of those who heard my opening pages in friendly gatherings where I read, as Sadi sang in earlier ages, "some are far distant, some are dead''. They've missed Eugene's completed etching. But she who modelled for the sketching of Tanya's image... Ah, how great the toll of those borne off by fate! Blest he who's left the hurly-burly of life's repast betimes, nor sought to drain its beaker down, nor thought of finishing its book, but early has wished it an abrupt goodbye — and, with my Eugene, so have I.
ОТРЫВКИ ИЗ ПУТЕШЕСТВИЯ ОНЕГИНА
Последняя глава «Евгения Онегина» издана была особо, со следующим предисловием: «Пропущенные строфы подавали неоднократно повод к порицанию и насмешкам (впрочем, весьма справедливым и остроумным). Автор чистосердечно признается, что он выпустил из своего романа целую главу, в коей было описано путешествие Онегина по России. От него зависело означить сию выпущенную главу точками или цыфром; но во избежание соблазна решился он лучше выставить, вместо девятого нумера, осьмой над последнею главою Евгения Онегина, и пожертвовать одною из окончательных строф: Пора: перо покоя просит; Я девять песен написал; На берег радостный выносит Мою ладью девятый вал — Хвала вам, девяти Каменам, и проч.» П. А. Катенин (коему прекрасный поэтический талант не мешает быть и тонким критиком) заметил нам, что сие исключение, может быть, и выгодное для читателей, вредит, однако ж, плану целого сочинения; ибо чрез то переход от Татьяны, уездной барышни, к Татьяне, знатной даме, становится слишком неожиданным и необъясненным. — Замечание, обличающее опытного художника. Автор сам чувствовал справедливость оного, но решился выпустить эту главу по причинам, важным для него, а не для публики. Некоторые отрывки были напечатаны; мы здесь их помещаем, присовокупив к ним еще несколько строф. Е.Онегин из Москвы едет в Нижний Новгород:
. . . . . . . . . . перед ним Макарьев суетно хлопочет, Кипит обилием своим. Сюда жемчуг привез индеец, Поддельны вина европеец, Табун бракованных коней Пригнал заводчик из степей, Игрок привез свои колоды И горсть услужливых костей, Помещик — спелых дочерей, А дочки — прошлогодни моды. Всяк суетится, лжет за двух, И всюду меркантильный дух. * Тоска!.. Онегин едет в Астрахань и оттуда на Кавказ. Он видит, Терек своенравный Крутые роет берега; Пред ним парит орел державный, Стоит олень, склонив рога; Верблюд лежит в тени утеса, В лугах несется конь черкеса, И вкруг кочующих шатров Пасутся овцы калмыков, Вдали — кавказские громады: К ним путь открыт. Пробилась брань За их естественную грань, Чрез их опасные преграды; Брега Арагвы и Куры Узрели русские шатры. * Уже пустыни сторож вечный, Стесненный холмами вокруг, Стоит Бешту остроконечный И зеленеющий Машук, Машук, податель струй целебных; Вокруг ручьев его волшебных Больных теснится бледный рой; Кто жертва чести боевой, Кто Почечуя, кто Киприды; Страдалец мыслит жизни нить В волных чудесных укрепить, Кокетка злых годов обиды На дне оставить, а старик Помолодеть — хотя на миг. * Питая горьки размышленья, Среди печальной их семьи, Онегин взором сожаленья Глядит на дымные струи И мыслит, грустью отуманен: Зачем я пулей в грудь не ранен? Зачем не хилый я старик, Как этот бедный откупщик? Зачем, как тульский заседатель, Я не лежу в параличе? Зачем не чувствую в плече Хоть ревматизма? — ах, создатель! Я молод, жизнь во мне крепка; Чего мне ждать? тоска, тоска!.. Онегин посещает потом Тавриду: Воображенью край священный: С Атридом спорил там Пилад, Там закололся Митридат, Там пел Мицкевич вдохновенный И, посреди прибрежных скал, Свою Литву воспоминал. * Прекрасны вы, брега Тавриды, Когда вас видишь с корабля При свете утренней Киприды, Как вас впервой увидел я; Вы мне предстали в блеске брачном: На небе синем и прозрачном Сияли груды ваших гор, Долин, деревьев, сёл узор Разостлан был передо мною. А там, меж хижинок татар... Какой во мне проснулся жар! Какой волшебною тоскою Стеснялась пламенный грудь! Но, Муза! прошлое забудь. * Какие б чувства не таились Тогда во мне — теперь их нет: Они прошли иль изменились... Мир вам, тревоги прошлых лет! В ту пору мне казались нужны Пустыни, волн края жемчужны, И моря шум, и груды скал, И гордой девы идеал, И безыменные страданья... Другие дни, другие сны; Смирились вы, моей весны Высокопарные мечтанья, И в поэтический бокал Воды я много подмешал. * Иные мне нужны картины: Люблю песчаный косогор, Перед избушкой две рябины, Калитку, сломанный забор, На небе серенькие тучи, Перед гумном соломы кучи — Да пруд под сенью ив густых, Раздолье уток молодых; Теперь мила мне балалайка Да пьяный топот трепака Перед порогом кабака. Мой идеал теперь — хозяйка. Мои желания — покой, Да щей горшок, да сам большой. * Порой дождливою намедни Я, завернув на скотный двор... Тьфу! прозаические бредни, Фламандской школы пестрый сор! Таков ли был я, расцветая? Скажи, Фонтан Бахчисарая! Такие ль мысли мне на ум Навел твой бесконечный шум, Когда безмолвно пред тобою Зарему я воображал... Средь пышных, опустелых зал, Спустя три года, вслед за мною, Скитаясь в той же стороне, Онегин вспомнил обо мне. * Я жил тогда в Одессе пыльной... Там долго ясны небеса, Там хлопотливо торг обильной Свои подъемлет паруса; Там всё Европой дышит, веет, Всё блещет Югом и пестреет Разнообразностью живой. Язык Италии златой Звучит по улице веселой, Где ходит гордый славянин, Француз, испанец, армянин, И грек, и молдаван тяжелый, И сын египетской земли, Корсар в отставке, Морали. * Одессу звучными стихами Наш друг Туманский описал, Но он пристрастными глазами В то время на нее взирал. Приехав, он прямым поэтом Пошел бродить с своим лорнетом Один над морем — и потом Очаровательным пером Сады одесские прославил. Всё хорошо, но дело в том, Что степь нагая там кругом; Кой-где недавный труд заставил Младые ветви в знойный день Давать насильственную тень. * А где, бишь, мой рассказ несвязный? В Одессе пыльной, я сказал. Я б мог сказать: в Одессе грязной — И тут бы, право, не солгал. В году недель пять-шесть Одесса, По воле бурного Зевеса, Потоплена, запружена, В густой грязи погружена. Все домы на аршин загрязнут, Лишь на ходулях пешеход По улице дерзает вброд; Кареты, люди тонут, вязнут, И в дрожках вол, рога склоняя, Сменяет хилого коня. * Но уж дробит каменья молот, И скоро звонкой мостовой Покроется спасенный город, Как будто кованой броней. Однако в сей Одессе влажной Еще есть недостаток важный; Чего б вы думали? — воды. Потребны тяжкие труды... Что ж? это небольшое горе, Особенно, когда вино Без пошлины привезено. Но солнце южное, но море... Чего ж вам более, друзья? Благословенные края! * Бывало, пушка зоревая Лишь только грянет с корабля, С крутого берега сбегая, Уж к морю отправляюсь я. Потом за трубкой раскаленной, Волной соленой оживленный, Как мусульман в своем раю, С восточной гущей кофе пью. Иду гулять. Уж благосклонный Открыт Casino; чашек звон Там раздается; на балкон Маркёр выходит полусонный С метлой в руках, и у крыльца Уже сошлися два купца. * Глядишь — и площадь запестрела, Всё оживилось; здесь и там Бегут за делом и без дела, Однако больше по делам. Дитя расчета и отваги, Идет купец взглянуть на флаги, Проведать, шлют ли небеса Ему знакомы паруса. Какие новые товары Вступили нынче в карантин? Пришли ли бочки жданных вин? И что чума? и где пожары? И нет ли голода, войны Или подобной новизны? * Но мы, ребята без печали, Среди заботливых купцов Мы только устриц ожидали От цареградских берегов. Что устрицы? пришли! О радость! Летит обжорливая младость Глотать из раковин морских Затворниц жирных и живых, Слегка обрызнутых лимоном. Шум, споры — легкое вино Из погребов принесено На стол услужливым Отоном; Часы летят, а грозный счет Меж тем невидимо растет. Но уж темнеет вечер синий, Пора нам в Оперу скорей: Там упоительный Россини, Европы баловень — Орфей. Не внемля критике суровой, Он вечно тот же, вечно новый, Он звуки льет — они кипят, Они текут, они горят, Как поцелуи молодые, Все в неге, в пламени любви, Как зашипевшего Аи Струя и брызги золотые... Но, господа, позволено ль С вином равнять do-re-mi-sol? * А только ль там очарований? А разыскательный лорнет? А закулисные свиданья? А prima dona? а балет? А ложа, где, красой блистая, Негоциантка молодая, Самолюбива и томна, Толпой рабов окружена? Она и внемлет и не внемлет И каватине, и мольбам, И шутке с лестью пополам... А муж — в углу за нею дремлет, Впросонках фора закричит, Зевнет — и снова захрапит. * Финал гремит; пустеет зала; Шумя, торопится разъезд; Толпа на площадь побежала При блеске фонарей и звезд, Сыны Авзонии счастливой Слегка поют мотив игривый, Его невольно затвердив, А мы ревем речитатив. Но поздно. Тихо спит Одесса; И бездыханна и тепла Немая ночь. Луна взошла, Прозрачно-легкая завеса Объемлет небо. Всё молчит; Лишь море Черное шумит. * Итак, я жил тогда в Одессе... * известный ресторатор в Одессе
ДЕСЯТАЯ ГЛАВА
Расшифровка: <1> Вл<аститель> слабый и лукавый Плешивый щеголь враг труда Нечаянно пригретый славой Над нами ц<арство>вал тогда <2> Его мы очень смирным знали Когда ненаши повара Орла двуглавого щипали У Б<онапартова> шатра <3> Гроза 12 года Настала — кто тут нам помог? Остервение народа Б<арклай>, зима иль р<усский> б<ог> <4> Но бог помог — стал ропот ниже И скоро силою вещей Мы очутилися в П<ариже> А р<усский> ц<арь> главой ц<арей> <5> И чем жирнее чем тяжеле О р<усский> глупый наш н<арод> Скажи зачем ты в самом деле <6> Авось, о Шиболет народный Тебе б я оду посвятил Но стихоплет великородный Меня уже предупредил ....................................... Моря достались Албиону <7> Авось аренды забывая Ханжа запрется в монастырь Авось по манью <Николая> Семействам возвратит <Сибирь> ....................................... Авось дороги нам исправят <8> Сей муж судьбы, сей странник бранный Пред кем унизились ц<ари> Сей всадник Папою венчанный Исчезнувший как тень зари ....................................... Измучен казнию покоя <9> Тряслися грозно Пиренеи — Волкан Неаполя пылал Безрукий князь друзьям Мореи Из К<ишинева> уж мигал ....................................... Кинжал Л<?> тень Б<?> <10> Я всех уйму с моим народом Наш ц<арь> в конгрессе говорил А про тебя и в ус не дует Ты А<лександровский> холоп ....................................... <11> Потешный полк Петра Титана Дружина старых усачей Предавших некогда <тирана> Свирепой шайке палачей <12> Р<оссия> присм<ирела> снова И пуще ц<арь> пошел кутить Но искра пламени иного Уже издавна может быть <13> У них свои бывали сходки Они за чашею вина Они за рюмкой русской водки <14> Витийством резким знамениты Сбирались члены сей семьи У беспокойного Никиты <У осторожного Ильи> <15> Друг Марса Вакха и Венеры Тут Л<унин> дерзко предлагал Свои решительные меры <16> Так было над Невою льдистой Но там где ранее весна Блестит над К<аменкой> тенистой Черновики строф: <15> Друг Марса, Вакха и Венеры Тут Лун<ин> дерзко предлагал Свои решительные меры И вдохновенно бормотал Читал сво<и> Ноэли Пу<шкин> Мела<нхолический> Як<ушкин> Казалось молча обнажал Цареубийственный кинжал Одну Росси<ю> в мире видя Преследуя свой идеал Хромой Т<ургенев> им внимал И слово: рабс<тво> ненавидя Предвидел в сей толпе дворян Освободителей крест<ьян> <16> Так было над Невою льдистой Не там, где ранее весна Блестит над Каменкой тенистой И над холмами Тульчина, Где Витгенштейновы дружины Днепром подмытые равнины И степи Буга облегли Дела [иные уж] пошли Там П<естель> — для тир<анов> И рать . . . . . набирал Холоднокровный генерал И Муравь<ев> его скло<няя> Исполнен дерзости и сил Минуты [вспышки] торопил <17> Сначала эти заговоры Между Лафитом и Клико Лишь были дружеские споры И не входила глубоко В сердца мятежная наука [Всё это было только] скука Безделье молодых умов Забавы взрослых шалунов Казалось Узлы к узлам [И постепенно сетью тайной] [Россия] Наш Ца<рь> дремал
	* Сæргæндты сыфмæ *

Chapter One

ГЛАВА ВТОРАЯ

Chapter Two

Chapter Three

Chapter Four

Chapter Five

Chapter Six

Chapter Seven

Chapter Eight

ОТРЫВКИ ИЗ ПУТЕШЕСТВИЯ ОНЕГИНА