АРГЪÆУТТÆ ÆМÆ ТАУРÆГЪТÆ

Мовсес Арази

Перевод с армянского С. Сукиасяна

Ирон æвзагмæ йæ раивта – Æмбалты Цоцко

СОЛНЦЕ
 

ХУР
 

— Вы Слышите? Подождите немного, я расскажу вам все с начала... — Уходите? Ну, ладно, я расскажу цветам и траве...

Прекрасные маки, слушайте внимательно историю о солнце!

Хъусгæ мæм бакæн, хорз лæг, фæлæуу, æз дын мæ ныхас ракæнон сæрæй-бынмæ: ныхас йæ сæрæй куы нæ ракæнай, уæд цæмæ цæуы, уый зын бамбарæн у... Куы фæцæуыс!... Уæдæ хорз, æз мæ ныхас ракæндзынæн дидинджытæн, кæрдæджытæн. Рæсугъд дидинджытæ! Дзæбæх мæм байхъусут, æз уын ракæндзынæн хуры аргъау.

...Доченька моя была больна... Знаете ли вы, что она, подобно вам, была прекрасным цветком — хорошенькая, златокудрая. Больна была дочка моя. Пришел врач, спустился в наш подвал. Он был печален. Почему?

Да, знаю, помню: он не любил нижние этажи. Он спустился, осмотрел мою дочку, оглядел стены комнаты.

Мæ чызг уыди рынчын; рох уæ ма кæнæд, уый дæр уыди рæсугъд дидинæг, урс-урсид цæсгом ын, йæ дзыккутæ æрттывтой сызгъæринау. Дохтыр нæм уæладзыгæй йæхи æруагъта, уый уыди æнкъард... цымæ цæй тыххæй уыдаид?.. багъæц, æрхъуыды йæ кодтон... уый нæ уарзта дæлуадзгуыты, йæхи ласта уыдонæй дард.

Федта рынчын чызджы, уаты къултæм бакаст æмæ загъта:

— Сыро, — сказал он. — Вы должны переехать в солнечную комнату... Сколько у вас детей?

— Было трое. Двое умерли, осталась вот эта одна... Спасите мою дочь, ведь она для нас — все, мы ею дышим! Написал он какой-то рецепт и с грустным лицом вышел.

— Уымæл ран у уæ ран, æндæр уатмæ аивут, хур арæхдæр кæдæм кæса, ахæм уатмæ. Зæнæг дын бирæ ис?

— Æртæ мын уыди æмæ сæ афтидæй баззадтæн, иу ма сæ быныл баззади... Дохтыр! Мæ чызджы мын фервæзын кæн, уый у нæ хæдзары уд, æгас бинонты зæрдæйы лæууæн!

Цавæрдæр хостæ афыста рынчынæн æмæ ацыди æнкъардæй.

— Папа, что там написал доктор? — спросила дочь.

— Солнце прописал он, солнце, родная моя, — сказал я. — Чтобы оно светило тебе, и ты бы выздоровела...

И в тот же день я пошел искать солнце. Я долго искал, был на окраине города и, наконец, нашел комнату на солнечной стороне.

— Баба, цы хос мын бацамыдта дохтыр? — бафарста чызг.

— Хур дын бацамыдта, хур, хосæн, мæ зæрдæйы лæууæн, цæмæй дæ барæвдауа, батава æмæ адзæбæх уай.

Æмæ æз фæцыдтæн хур агурæг дард ранмæ æмæ фæстагмæ ссардтон, хуры тынтæ арæх кæдæм тæхынц, ахæм бæстыхай...

Прекрасные маки, дети солнца, не лучше было бы, если б я к вам привел мою златокудрую девочку?

Вы нарядили бы ее в красное и зеленое.

Мæ хуры хай дидинджытæ, сымах стут хуры зæнæг, цымæ хуыздæр нæ уыдаид, мæ сызгъæринхил чызджы сымахмæ куы ’рбахастаин, уæд?...

Нæ уыдаид, нæ, сымах-иу ын хæринаг нæ радтаиккат.

Слушайте дальше, я еще не все рассказал.

На следующий день я должен был перевезти мою дочь в дом солнца, но едва рассвело, как она позвала меня, сжала мою руку и закрыла глаза.

Потом пришли люди и унесли ее...

Хъусут мæм, хъусут, дзырд нæма фæдæн. Дыккаг райсом хæссынмæ хъавыдтæн æз мемæ чызджы хуры хæдзармæ, фæлæ бон куы æрбарухс, уæд мæм басидти, мæ къух мын айста æмæ уыцы уагыл æгæстимæ нымад нал уыди.

Уый фæстæ æцæгæлон адæм æрбацыдысты æмæ йæ ахастой. Мах æй нæ уагътам, фæлæ уæддæр хаст æрцыди уæлмæрдмæ ныгæнынмæ.

И когда моя златокудрая дочь покинула нас, мы выплакали все глаза, и с того дня я заболел тоской по солнцу.

Я приходил к могилке, опускался на землю и ожидал рассвета.

Æмæ, æвæдза, мæ сызгъæринхил чызг куы адард и, уæд нæ бинонты уд дæр йемæ ахаста.

Мах уæлхъæдæй бахус стæм кæуынæй, æмæ уырдыгæй фæстæмæ æз сæнттæ цæгъдын байдыдтон, «хур-хур» кодтон, æдзух-дæр цыдтæн мæ чызджы ингæнмæ æмæ-иу уыцы ран кастæн æнхъæлмæ хуры скæсынмæ.

И всегда видел мою девочку, обнявшую солнце, а на нем — рассыпавшиеся ее волосы...

Но когда я рассказывал об этом, жена и мать не верили. Они думали, что я сошел с ума, и проливали слезы из воспаленных глаз, оплакивая и меня.

Однажды я воззвал к солнцу:

Æз æдзухдæр уыдтон мæ чызджы, хур йæ хъæбысы, афтæмæй, йæ сызгъæрин дзыккутæ пырхæй хурыл æруагъта, афтæмæй. Æмæ цы федтон, уый куы дзырдтон мæ мадæн, ме ’фсинæн, уæд сæ нæ уырныдта æмæ сагъæсыл сысты, мæ сæры зонд кæй фæцыди, ууыл. Фæлæ уæддæр иу хатт балæууыдтæн хуры хæдзары.

— Могучее солнце! Я приношу великую жалобу на тебя: почему ты скупилось, не посылало ни одного луча моей дочери, почему ты убило и унесло ее?

Солнце омрачилось.

— Поди, — сказало оно, — поди и объяви миру — это верхние этажи похитили мои лучи, затемнили твое жилище и убили твою златокудрую девочку...

— Хурты хурзæрин! — загътон æз, — мæ зæрдæ дыл иттæг худы: цæмæн бахæлæг кодтай дæ сызгъæрин тынтæй иу тын мæ рынчын чызгæн? Цæмæн амардтай, цæмæн мын ахастой мæ сызгъæринхил чызджы?

Хур æрæнкъард, фæтар æмæ загъта:

— Ацу æмæ фехъусын кæн æгас дунейæн æмæ радзур: уæлуадзгуытæ сæхи бакодтой хуры тынтæ, аууон адардтой дæлуадзгуытæм æмæ амардтой сызгъæринхил чызджы.