АРГЪÆУТТÆ ÆМÆ ТАУРÆГЪТÆ

 

Из сборника «Тысяча и одна ночь»

    

СИНДБАД-МОРЕХОД

СИНДБАДЫ БАЛЦ

В пересказе М. Салье

[Библиотека мировой литературы для детей. Том 32:
Сказки народов мира. Тысяча и одна ночь.
Москва, 1985]

 

  

Араббаг аргъæуттæ

[Цæгат Ирыстоны чингуыты рауагъдад.
Орджникидзе, 1962.
В переводе на осетинский язык Бадоева Т.А.]

 

Первое путешествие
Второе путешествие
Третье путешествие
Четвертое путешествие
Пятое путешествие
Шестое путешествие

 

 

Фыццаг балц
Дыккаг балц
Æртыккаг балц
Цыппæрæм балц
Фæндзæм балц
Æхсæзæм балц


 

Первое путешествие

  

Фыццаг балц

Давно-давно жил в городе Багдаде купец, которого звали Синдбад. У него было много товаров и денег, и его корабли плавали по всем морям. Капитаны кораблей, возвращаясь из путешествий, рассказывали Синдбаду удивительные истории о своих приключениях и о далеких странах, где они побывали.

Синдбад слушал их рассказы, и ему все больше и больше хотелось своими глазами увидеть чудеса и диковины чужих стран.

И вот он решил поехать в далекое путешествие.

Он накупил много товаров, выбрал самый быстрый и крепкий корабль и пустился в путь. С ним поехали и другие купцы со своими товарами.

Долго плыл их корабль из моря в море и от суши к суше, и, приставая к земле, они продавали и выменивали свои товары.

И вот однажды, когда они уже много дней и ночей не видели земли, матрос на мачте закричал:

— Берег! Берег!

  

Раджы кæддæр Багдады горæты цардис æмæ уыдис Синдбад, зæгъгæ, иу къупецаг лæг. Уыдис æм бирæ товартæ æмæ æхца. Йæ наутæ тыннывæндæгау кодтой æгас дунейы денджызты. Науты капитантæ-иу дард бæстæтæй куы æрбаздæхтысты, уæд-иу Синдбадæн фæкодтой сæ балцы хабæрттæ, цы бæстæтæ, цы стыр диссæгтæ федтой, уыдæтты тыххæй.

Синдбад дæр сæм-иу лæмбынæг хъуыста æмæ йæ зæрдæ тынгæй-тынгдæр æхсайын байдыдта уыцы бæстæты алæмæты диссæгтæм. Æй-джиди, уыдон дæхи цæстæй фен, зæгъгæ-иу загъта.

Гъемæ дард балцы цæуынвæнд скодта, уæдæ цы уыдаид! Балхæдта бирæ товартæ, равзæрста науты фидардæр æмæ тагъддзудæр æмæ адардта йæ фæндаг.

Йемæ ацыдысты æндæр къупецæгтæ дæр, уыдонмæ дæр товартæ. Бирæ рæстæг фæцыди сæ нау иу денджызæй иннæ денджызмæ, иу бæстæйæ иннæмæ, кæм-иу товартæ уæйгæнгæйæ афæстиат сты, кæм ивгæйæ.

Иуахæмы, къорд боны æмæ æхсæвы денджызы фæцæуыны фæстæ, науы фæлгæсæнæй матрос æрхъæр кодта:

— Зæхх! Зæхх!

Капитан направил корабль к берегу и бросил якорь у большого зеленого острова. Там росли чудесные, невиданные цветы, а на ветвях тенистых деревьев пели пестрые птицы.

Путешественники сошли на землю, чтобы отдохнуть от качки. Одни из них развели костер и стали варить пищу, другие стирали белье в деревянных корытах, а некоторые гуляли по острову. Синдбад тоже пошел погулять и незаметно для себя удалился от берега. Вдруг земля зашевелилась у него под ногами, и он услышал громкий крик капитана:

— Спасайтесь! Бегите на корабль! Это не остров, а огромная рыба!

И в самом деле, это была рыба. Ее занесло песком, на ней выросли деревья, и она стала похожа на остров. Но когда путешественники развели огонь, рыбе стало жарко и она зашевелилась.

— Скорей! Скорей! — кричал капитан.— Сейчас она нырнет на дно!

  

Капитан нау былмæ сарæзта, иу стыр цъæх сакъадахы цур науæнгуыр аппæрста æмæ йæ æрурæдта. Уым задис, цæргæ-цæрæнбонты кæй никуы федтой, ахæм диссаджы дидинджытæ, пака бæлæсты къалиутæй зарыдысты гæрæм цъиутæ.

Бæлццæттæ рахызтысты сурмæ сæ фæллад суадзыны тыххæй. Иутæ арт скодтой æмæ хæринаг кæныныл балæууыдысты, иннæтæ хъæдын бæлæгъы мидæг сæ гæрзтæ æхсадтой, иуæй-иутæ та тезгъо кодтой сакъадахы. Синдбад дæр ацыд тезгъо кæнынмæ æмæ æнæрхъуыдыйæ æгæр адард былгæронæй. Иу рæстæг зæхх базмæлыд йæ къæхты бын æмæ йæ хъустыл ауад капитаны хъæр:

— Лидзгæ ут фæстæмæ наумæ! Ай сакъадах нæу, фæлæ егъау кæсаг у!

Æмæ æцæгæйдæр уый уыди кæсаг. Йе рагъыл змис цъар сæвæрдта, бæлæстæ дзы æрзад æмæ сакъадах у, кæсаг у, уый бæрæг нал уыд. Бæлццæттæ йын йе рагъыл арт куы скодтой, æмæ йæ буар судзын куы байдыдта, уæд базмæлыд.

— Тагъддæр! Тагъддæр!—хъæр кодта капитан.— Ныртæккæ кæсаг денджызы бынмæ йæхи ауадздзæн!

Купцы побросали свои котлы и корыта и в ужасе бросились к кораблю. Но только те, что были у самого берега, успели добежать. Рыба-остров опустилась в глубь моря, и все, кто опоздал, пошли ко дну. Ревущие волны сомкнулись над ними.

Синдбад также не успел добежать до корабля. Волны обрушились на него, но он хорошо плавал и вынырнул на поверхность моря. Мимо него плыло большое корыто, в котором купцы только что стирали белье. Синдбад сел верхом на корыто и попробовал грести ногами. Но волны швыряли корыто направо и налево, и Синдбад не мог им управлять.

Капитан корабля приказал поднять паруса и поплыл прочь от этого места, даже не взглянув на утопавшего.

Синдбад долго смотрел вслед кораблю, а когда корабль скрылся вдали, он заплакал от горя и отчаяния. Теперь ему неоткуда было ждать спасения.

Волны били корыто и бросали его из стороны в сторону весь день и всю ночь. А утром Синдбад вдруг увидел, что его прибило к высокому берегу. Синдбад схватился за ветки дерева, которые свешивались над водой, и, собрав последние силы, вскарабкался на берег. Как только Синдбад почувствовал себя на твердой земле, он упал на траву и лежал как мертвый весь день и всю ночь.

Утром он решил поискать какую-нибудь пищу. Он дошел до большой зеленой лужайки, покрытой пестрыми цветами, и вдруг увидел перед собой коня, прекраснее которого нет на свете. Ноги коня были спутаны, и он щипал траву на лужайке.

 

  

Къупецæгтæ фæуагътой сæ агтæ, сæ бæлæгъ æмæ удаистæй наумæ лидзæг фесты. Фæлæ дзы наумæ баирвæзтысты, æрмæст былгæронмæ хæстæг чи уыд, уыдон. Кæсаг-сакъадах йæхи денджызы бынмæ ауагъта, æмæ дæ хæрам афтæ — иууылдæр доны бын фесты. Ниугæ уылæнтæ сæ сæ быны анорстой.

Синдбад дæр нал æрбахæццæ наумæ. Уылæнтæ йæ сæ быны афсæрстой, фæлæ ленк кæнынмæ дæсны уыд æмæ уайтагъд скаст доны бынæй. Йæ амондæн, йæ тæккæ цурты уылæнтæ æрбахастой, чысыл раздæр къупецæгтæ сæ дзауматæ кæм æхсадтой, уыцы бæлæгъ. Синдбад ыл бæхбадт скодта, йæ къæхтæй йæ тæры, фæлæ йын ницы æнтысы размæ. Уылæнтæ йæ бумбулийау раппар-баппар систой.

Науы капитан дзырд радта, цæмæй нау иуварс атæрой уыцы æнамонд ранæй. Синдбад йе сæфты къахыл лæуд уыд, уæддæр æм нал фæкастысты.

Синдбад бирæ фæкаст науы фæстæ. Куы нал æм зынд, уæд адæргæй нырдиаг кодта. Ныр никуыцæйуал æнхъæлмæ каст æххуысмæ.

Уылæнтæ стонг бирæгъау лæбурдтой бæлæгъмæ, бон-изæрмæ æмæ æхсæв-бонмæ йæ æхсныфау фæраппар-баппар кодтой. Боныцъæхтыл Синдбад кæсы, æмæ йæ мæнæ уылæнтæ бæрзонд былгæронмæ æрбахастой. Доны сæрмæ цы бæласы къабузтæ æрзæбул сты, уыдоныл фæхæст и, йæ фæстаг хъарутæ æрбамбырд кодта æмæ тыхамæлттæй схылдис уæлбылмæ. Зæххыл лæууы, уый куы бамбæрста, уæд адаргъ кæрдæгыл, æмæ иу райсомæй иннæ райсоммæ йæ къах дæр нал атылдта.

Сæумæрайсом сыстад. Исты хæринаг куы самал кæнин, зæгъгæ, цæуы, цæуы, æмæ иу стыр цъæх æрдузмæ бахæццæ. Алыхуызон дидинджытæй зæхх хъулон дардта. Афæлгæсыд алырдæм æмæ йæ размæ февзæрд, кæй никуыма федта, ахæм диссаджы æфсургъ. Æфсургъ хъадаманæвæрдæй хызтис æрдузы.

Синдбад остановился, любуясь этим конем, и спустя немного времени увидел вдали человека, который бежал, размахивая руками, и что-то кричал. Он подбежал к Синдбаду и спросил его:

— Кто ты такой? Откуда ты и как ты попал в нашу страну?

— О господин, — ответил Синдбад, — я чужеземец. Я плыл на корабле по морю, и мой корабль утонул, а мне удалось схватиться за корыто, в котором стирают белье. Волны до тех пор носили меня по морю, пока не принесли к вашим берегам. Скажи мне, чей это конь, такой красивый, и почему он пасется здесь один?

— Знай, — отвечал человек, — что я конюх царя аль-Михрджана. Нас много, и каждый из нас ходит только за одним конем. Вечером мы приводим их пастись на этот луг, а утром уводим обратно в конюшню. Наш царь очень любит чужеземцев. Пойдем к нему — он встретит тебя приветливо и окажет тебе милость.

— Благодарю тебя, господин, за твою доброту, — сказал Синдбад.

Конюх надел на коня серебряную уздечку, снял путы и повел его в город. Синдбад шел следом за конюхом.

Скоро они пришли во дворец, и Синдбада ввели в зал, где сидел на высоком троне царь аль-Михрджан. Царь ласково обошелся с Синдбадом и стал его расспрашивать, и Синдбад рассказал ему обо всем, что с ним случилось. Аль-Михрджан оказал ему милость и назначил его начальником гавани.

  

Синдбад цавддурау фæци, йæ уд дзы баззад. Иу цасдæр алæууыд, кæсы, æмæ чидæр æрбазгъоры йæ къухтæ тилгæ æмæ цыдæр хъæргæнгæ. Базгъордта Синдбады размæ æмæ йæ афарста:

— Чи дæ? Цы хур, цы къæвда дæ æрбахаста нæ бæстæмæ?

— Уымæй мæ куы фæрсай, уæд дын зæгъдзынæн: æз дæн æндæрбæстаг, фæцæйцыдтæн денджызы, мæ нау фæдæлдон, фæлæ ма æз тыхтæй-амæлттæй аирвæзтæн. Денджызы уылæнтæ мæ бирæ фæрадав-бадав кодтой, æмæ мæ уæ бæстæм азрбахастой. Зæгъ-ма мын, дæ хорзæхæй, кæй у ацы диссаджы æфсургъ æмæ ам иунæгæй цæмæн хизы?

— Рох дæ ма уæд, — загъта лæг, — æз аль-Михрджан паддзахы бæхгæс дæн. Мах бирæ стæм, æмæ нæ алчи дæр зилы æрмæст иунæг бæхмæ. Изæр сæ идадзæй æрласæм ацы уыгæрдæнмæ хизынмæ, райсомы та сæ фæстæмæ аласæм бæхдонмæ. Нæ паддзах тынг бирæ уарзы æндæрбæстæгты. Цом, йемæ дæ базонгæ кæнон, тынг дыл баузæлдзæн.

— Стыр бузныг, дæ саламæй, — загъта Синдбад. Бæхгæс æвзист идон бакодта бæхыл, суагъта йын йæ хъадаман æмæ йæ аласта горæтмæ. Синдбад дæр араст йæ фæдыл.

Уайтагъд бахæццæ сты аль-Михрджаны галуанмæ. Синдбады бахуыдтой паддзахы цурмæ. Уый бадт йæ бæрзонд бынаты. Паддзах æм дзæбæх цæстæй ракаст, хынцфарст æй фæкодта йæ балцы хабæрттæй. Синдбад дæр ын бæстон фæдзырдта йæ хабæрттæ. Аль-Михрджан паддзах æй сбуц кодта, æмæ йæ наулæууæны хицауæй сæвæрдта.

 

С утра до вечера стоял Синдбад на пристани и записывал корабли, которые приходили в гавань. Он долго прожил в стране царя аль-Михрджана, и всякий раз, когда к пристани подходил корабль, Синдбад спрашивал купцов и матросов, в какой стороне город Багдад. Но никто из них ничего не слышал о Багдаде, и Синдбад почти перестал надеяться, что увидит родной город.

А царь аль-Михрджан очень полюбил Синдбада и сделал его своим приближенным. Он часто разговаривал с ним о его стране и, когда объезжал свои владения, всегда брал Синдбада с собой.

Много чудес и диковинок пришлось увидеть Синдбаду в земле царя аль-Михрджана, но он не забыл своей родины и только о том и думал, как бы вернуться в Багдад.

Однажды Синдбад стоял, как всегда, на берегу моря, грустный и печальный. В это время подошел к пристани большой корабль, на котором было много купцов и матросов. Все жители города выбежали на берег встречать корабль. Матросы стали выгружать товары, а Синдбад стоял и записывал. Под вечер Синдбад спросил капитана:

  

Райсомæй изæрмæ Синдбад лæууыд наулæууæны æмæ фыста, наулæууæнмæ цы наутæ цыд, уыдон. Бирæ фæцард уый аль-Михрджан паддзахы бæстæйы, æмæ-иу наулæууæнмæ нау куы æрбацыд, уæд-иу къупецæгты æмæ матросты æнæ бафæрсгæ нæ фæцадаид, Багдад кæцырдыгæй ис, зæгъгæ. Фæлæ уыдонæй Багдады кой хъусгæ дæр ничи фæкодта, искуы ма йæ райгуырæн горæт фендзæн, ууыл йæ зæрдæ нал дардта Синдбад.

Бирæ бауарзта аль-Михрджан паддзах Синдбады æмæ йæ йæхицæн дæлдæр скодта. Арæх-иу æй фарста йæ райгуырæн бæстæйæ, йæ зæххытыл зилынмæ-иу куы цыдис, уæд-иу Синдбады дæр йемæ æнæакæнгæ нæ фæци.

Бирæ стыр диссæгтæ федта Синдбад аль-Михрджан паддзахы зæххыл, фæлæ уæддæр йæ зæрдæйæ нæ цух кодта йæ райгуырæн бæстæ, Багдадмæ куыд аздæхон, зæгъгæ, уыцы сагъæс никуы фæцух йæ зæрдæйæ.

Иуахæмы Синдбад иннæ бонтау æнкъард æмæ æнтъыснæгæй лæууыд денджызы был. Уыцы рæстæг наулæууæнмæ æрбацыд иу стыр нау, бирæ къупецæгтæ æмæ дзы матростæ. Горæты цæрджытæ иууылдæр ракалдысты науы размæ. Матростæ исын райдыдтой товартæ, Синдбад та сæ фысгæ кодта. Изæрырдæм Синдбад афарста капитаны:

— Много ли еще осталось товаров на твоем корабле?

— В трюме лежит еще несколько тюков, — ответил капитан, — но их владелец утонул. Мы хотим продать эти товары, а деньги за них отвезти его родным в Багдад.

— Как зовут владельца этих товаров? — спросил Синдбад.

— Его зовут Синдбад, — отвечал капитан. Услышав это, Синдбад громко вскрикнул и сказал:

— Я Синдбад! Я сошел с твоего корабля, когда он пристал к острову-рыбе, а ты уехал и покинул меня, когда я тонул в море. Эти товары — мои товары.

— Ты хочешь меня обмануть! — вскричал капитан.— Я сказал тебе, что у меня на корабле есть товары, владелец которых утонул, и ты желаешь взять их себе! Мы видели, как Синдбад утонул, и с ним утонуло много купцов. Как же ты говоришь, что товары твои? Нет у тебя ни чести, ни совести!

— Выслушай меня, и ты узнаешь, что я говорю правду, — сказал Синдбад.— Разве ты не помнишь, как я нанимал твой корабль в Басре, а свел меня с тобой писец по имени Сулейман Вислоухий?

  

— Бирæ ма ис дæ науы товартæ?

— Иу-цалдæр барджийы ма мæм ис,—дзуапп радта капитан, фæлæ сын хицау нæй — денджызы фесæфт. Мах сæ ауæй кæнынмæ хъавæм, цы æхца дзы райсæм, уый та йæ бинонтæн Багдадмæ аласдзыстæм.

— Товарты хицауы ном куыд хуйны, уый нæ хъуыды кæныс? — бафарста Синдбад.

— Хуыдтой йæ Синдбад Денджыздзу,— загъта капитан.

Куыннæ барухс уыдаид Синдбады зæрдæ, уыцы æхсызгон ныхæстæй.

— Уый уæдæ æз дæн Синдбад. Æз рахызтæн дæ науæй, кæсаг-сакъадахы был куы æрлæууыд, уæд, ды та цæугæ акодтай æмæ мæ денджызы астæу мæ зыны сахат ныууагътай. Уыцы товартæ мæн сты.

— Куыд дæм кæсын, афтæмæй мæ сайынмæ хъавыс, — мæстыхуызæй загъта капитан. — Æз дын афтæ куы зæгъын, мæ науы цы товартæ ис, уыдонæн сæ хицау фесæфт денджызы, зæгъгæ, ды та сæ дæхи бакæнынмæ хъавыс! Мах нæхи цæстытæй куы федтам, куыд фæдæлдон, уый, йемæ ма бирæ къупецæгтæ куы фесæфт. Куыд уæндыс товартæ мæн сты, зæгъгæ, зæгъын? Уæдæмæ дын цæсгом дæр нæй æмæ, æфсарм цы у, уый дæр нæ зоныс.

— Байхъус мæм æмæ базонай мæ ныхæсты æцæгдзинад, — загъта Синдбад. — Ау, дæ зæрдыл нал лæууы, Басрæйы дын дæ нау куыд æххуырстон уый, демæ та мæ Сулейман Тыфылхъус, зæгъгæ, иу гæххæтфыссæг куы базонгæ кодта.

И он рассказал капитану обо всем, что случилось на его корабле с того дня, как все они отплыли из Басры. И тогда капитан и купцы узнали Синдбада и обрадовались, что он спасся. Они отдали Синдбаду его товары, и Синдбад продал их с большой прибылью. Он простился с царем аль-Михрджаном, погрузил на корабль другие товары, которых нет в Багдаде, и поплыл на своем корабле в Басру.

Много дней и ночей плыл его корабль и наконец бросил якорь в гавани Басры, а оттуда Синдбад отправился в Город Мира, как называли в то время арабы Багдад.

В Багдаде Синдбад роздал часть своих товаров друзьям и приятелям, а остальные продал.

Он перенес в пути столько бед и несчастий, что решил никогда больше не выезжать из Багдада.

Так окончилось первое путешествие Синдбада-Морехода.

 

 

Стæй йын сæрæй-бынмæ радзырдта, Басрæйæ куы рараст сты, уæдæй фæстæмæ йæ науы цытæ æрцыд, уыдон. Цы ма сын зонын хъуыд Синдбады. Æгайтма сæрæгас баззадтæ, зæгъгæ, йын стыр арфæтæ фæкодтой. Радтой йын йæ товартæ æмæ сæ стыр аргъыл ауæй кодта. Хæрзбон загъта аль-Михрджан паддзахæн, науы сæвæрдта, Багдады чи нæй, ахæм товартæ, æмæ араст Басрæмæ. Бирæ æхсæвтæ æмæ бонтæ фæцæуыны фæстæ бахæццæ сты Басрæмæ, уырдыгæй Синдбад ацыд горæт Мирæмæ, афтæ хуыдтой уыцы рæстæг араббæгтæ Багдад.

Багдады Синдбад йæ товартæн сæ иу хай байуæрста йæ хæлæрттæн æмæ йæ лымæнтæн, иннæтæ та уæй акодта.

Уый бæрц зындзинæдтæ æмæ фыдæбæттæ бавзæрста фæндагыл, æмæ ард бахордта, абонæй фæстæмæ Багдадæй мæ къах никуыдæмуал авæрдзынæн, зæгъгæ.

Гъе уый дын Синдбады фыццаг балцы хабæрттæ.

 


 

Второе путешествие

  

Дыккаг балц

Но скоро Синдбаду наскучило сидеть на одном месте, и захотелось ему опять поплавать по морям. Снова накупил он товаров, отправился в Басру и выбрал большой, крепкий корабль. Два дня складывали матросы в трюм товары, а на третий день капитан приказал поднять якорь, и корабль тронулся в путь, подгоняемый попутным ветром.

Много островов, городов и стран повидал Синдбад в это путешествие, и наконец его корабль пристал к неведомому прекрасному острову, где текли прозрачные ручьи и росли густые деревья, увешанные тяжелыми плодами.

Синдбад и его спутники, купцы из Багдада, вышли на берег погулять и разбрелись по острову. Синдбад выбрал тенистое место и присел отдохнуть под густой яблоней. Скоро ему захотелось есть. Он вынул из дорожного мешка жареного цыпленка и несколько лепешек, которые захватил с корабля, И закусил, а потом лег на траву и сейчас же заснул.

Когда он проснулся, солнце стояло уже низко. Синдбад вскочил на ноги и побежал к морю, но корабля уже не было. Он уплыл, и все, кто был на нем — и капитан, и купцы, и матросы, — забыли о Синдбаде.

  

Тагъд та схъыг Синдбад æнцад бадынæй, æрфæндыди та йæ денджызты ахæтын. Ногæй та балхæдта товартæ, ацыд Басрæмæ æмæ равзæрста науты стырдæр æмæ фидардæр. Дыууæ боны æнæрынцойæ матростæ науы февæрдтой товартæ, æртыккаг бон капитан дзырд радта науæнгуыр сисыны тыххæй, æмæ нау араст дард фæндагыл, дымгæ йæ размæ схуыста, афтæмæй.

Бирæ сакъадахтæ, бирæ горæттæ æмæ бæстæтæ федта Синдбад уыцы фæндагыл, æппынфæстаг йæ нау æрлæууыд иу æнахуыр диссаджы сакъадахы былгæрон, згъордтой дзы цæссыджы хуызæн мæсчъы дæттæ, саухъæды хуызæн уыд дыргъбæласæй.

Синдбад æмæ йе ’мбæлттæ — Багдадаг къупецæгтæ, тезгъо кæнынмæ рахызтысты сакъадахмæ æмæ алырдæмты апырх сты. Синдбад аууон ран равзæрста æмæ, йæ фæллад суадзыны тыххæй иу пака фæткъуы бæласы бын йæхи æруагъта. Иу цасдæры фæстæ йæ зæрдæ хæринаг æрцагуырдта: йæ фæндаггон дзæкъулæй систа цырд бæдул æмæ цалдæр лауызы, науæй йемæ кæй рахаста, уыдон, æмæ бахордта. Уый фæстæ йæхи кæрдæгыл ауагъта æмæ уайтагъд афынæй, уæдæ цы уыдаид.

Куы райхъал, уæд хураныгуылдмæ бирæ нал уыд. Синдбад фæсæррæтт ласта æмæ азгъордта денджызы былмæ. Фæлæ ма цæй нау æмæ цæй цыдæр. Науы чидæриддæр бадт — капитанæй, къупецагæй, матросæй— се ’ппæтæй дæр ферох Синдбад.

Бедный Синдбад остался один на острове. Он горько заплакал и сказал сам себе:

— Если в первое путешествие я спасся и встретил людей, которые привезли меня обратно в Багдад, то теперь никто меня не найдет на этом безлюдном острове.

До самой ночи стоял Синдбад на берегу, смотрел, не плывет ли вдали корабль, а когда стемнело, он лег на землю и крепко заснул.

Утром, с восходом солнца, Синдбад проснулся и пошел в глубь острова, чтобы поискать пищи и свежей воды. Время от времени он взбирался на деревья и осматривался вокруг, но не видел ничего, кроме леса, земли и воды.

Ему становилось тоскливо и страшно. Неужели придется всю жизнь прожить на этом пустынном острове? Но потом, стараясь подбодрить себя, он говорил:

— Что толку сидеть и горевать! Никто меня не спасет, если я не спасу себя сам. Пойду дальше и, может быть, дойду до места, где живут люди.

  

Синдбад, мæгуыр, кæугæ-ниугæйæ баззад сакъадахыл. Йæхицæн афтæ зæгъы:

Мæ фыццаг балцы фервæзтæн, хæрзæмбæлджытæ мыл фæци æмæ мæ фæстæмæ Багдадмæ бахæццæ кодтой, фæлæ мæ ацы æдзæрæг сакъадахыл ничиуал осардзæн. Суанг талынгтæм фæлæууыд Синдбад денджызы был, кæд искуыцæй нау фæзынид, зæгъгæ, куы æрталынг, уæд æрхуыссыд зæххыл æмæ уадидæгæн тарф фынæй бацис.

Райсомæй хур куы скаст, уæд Синдбад райхъал, хæринаг æмæ дон агурæг араст сакъадахы астæуæрдæм. Рæстæгæй-рæстæгмæ иу бæласы цъуппæй афæлгæсыд йæ алфамбылай, фæлæ хъæд, зæхх æмæ донæй дарддæр йæ цæст ницы ахста.

— Æнцад бадын æмæ хи хæрынæй цы пайда ис? Мæхæдæг куы ницы æрхъуыды кæнон, уæд мын ничи баххуыс кæндзæн. Цæуон дарддæр æмæ адæм кæм цæрынц, кæд ахæм ранмæ бафтин, — йæхицæн ныфсытæ æвæрдта Синдбад.

Прошло несколько дней. И вот однажды Синдбад влез на дерево и увидел вдали большой белый купол, который ослепительно сверкал на солнце. Синдбад очень обрадовался и подумал: «Это, наверно, крыша дворца, в котором живет царь этого острова. Я пойду к нему, и он поможет мне добраться до Багдада».

Синдбад быстро спустился с дерева и пошел вперед, не сводя глаз с белого купола. Подойдя на близкое расстояние, он увидел, что это не дворец, а белый шар — такой огромный, что верхушки его не было видно. Синдбад обошел его кругом, но не увидел ни окон, ни дверей. Он попробовал влезть на верхушку шара, но стенки были такие скользкие и гладкие, что Синдбаду не за что было ухватиться.

«Вот чудо! — подумал Синдбад.— Что это за шар?»

  

Рацыд цалдæр боны. Иуахæмы Синдбад бæласы сæрмæ схызт æмæ æддæуæзгомау цыдæр стыр Урс тымбылæг ауыдта. Хурмæ тыбар-тыбур кодта. Синдбады зæрдæ барухс, æмæ йæхинымæр афтæ зæгъы: «Уый, æвæццæгæн, ацы сакъадахы паддзах кæм цæры, уыцы галуаны сæр у. Бацæудзынæн æм æмæ мын бацамондзæн Багдадмæ фæндаг.

Синдбад рæвдз æрхызт бæласæй æмæ комкоммæ уыцы урс тымбылæгмæ сарæзта йæ ных. Хæстæг æм куы бацыд, уæд базыдта галуан нæ, фæлæ урс къори кæй у. Ахæм стыр уыд, æмæ йæ сæр зынгæ дæр нæ кодта. Синдбад йæ алыварс æрзылд. Фæлæ дзы нæдæр дуар федта, нæдæр рудзынг. Йæ сæрмæ схизыныл афæлвæрдта, фæлæ афтæ лæгъз æмæ бырынцъаг уыд, æмæ дзы цæуыл фæхæст уыдаид, уый нæ разынд.

«Ай дын диссаг, гъе! — загъта Синдбад. — Цавæр къори уа, цымæ?»


 

Вдруг все вокруг потемнело. Синдбад взглянул вверх и увидел, что над ним летит огромная птица и крылья ее, словно тучи, заслоняют солнце. Синдбад сначала испугался, но потом вспомнил, что капитан его корабля рассказывал, будто на дальних островах живет птица Рухх, которая кормит своих птенцов слонами. Синдбад сразу понял, что белый шар — это яйцо птицы Рухх. Он притаился и стал ждать, что будет дальше. Птица Рухх, покружившись в воздухе, опустилась на яйцо, покрыла его своими крыльями и заснула. Синдбада она и не заметила.

А Синдбад лежал неподвижно возле яйца и думал: «Я нашел способ выбраться отсюда. Лишь бы только птица не проснулась».

Он подождал немного и, увидев, что птица крепко спит, быстро снял с головы тюрбан, размотал его и привязал к ноге птицы Рухх. Она и не шевельнулась — ведь в сравнении с нею Синдбад был не больше муравья. Привязавшись, Синдбад улегся на ноге птицы и сказал себе:

 

Уалынмæ бæстæ æваст æрбаталынг. Синдбад хæрдмæ скаст æмæ йæ сæрмæ ауыдта дынджыр цъиу, йæ базыртæй мигътау хур бааууон кодта. Куыннæ фæтарстаид Синдбад, фæлæ йæ науы капитаны ныхæстæ йæ зæрдыл æрбалæууыдысты. Уый йын дзырдта, зæгъгæ, дам, дард сакъадæхты цæры, йæ лæппынты пылтæй чи хæссы, ахæм цъиу Рухх. Цы ма йын æй базонын хъуыд — уый уыд Руххы айк. Синдбад æрæмбæхст, æмæ дарддæр цы уыдзæн, зæгъгæ, бадт, йæ базыртæй йæ æрæмбæрзта æмæ бафынæй. Цъиу Синдбады нæ бафиппайдта.

Синдбад та айчы фарсмæ æнæзмæлгæйæ хуыссыд æмæ хъуыды кодта: «Иттæг хорз фæнд æрхъуыды кодтон ардыгæй аирвæзынæн. Æрмæст цъиу куынæ райхъал уаид». Исдуг æнцад алæууыд, æмæ цъиу тарф фынæй у, уый куы базыдта, уæд йæ сарыхъ рæвдз райхæлдта йæ сæрæй æмæ йæ Руххы къахыл бабаста. Цъиу змæлгæ дæр нæ фæкодта — мæлдзыгæй уæлдай цы уыд Синдбад йæ разы. Йæхи цъиуы къахыл ауагъта æмæ афтæ зæгъы:

«Завтра она улетит со мною и, может быть, перенесет меня в страну, где есть люди и города. Но если даже я упаду и разобьюсь, все-таки лучше умереть сразу, чем ждать смерти на этом необитаемом острове».

Рано утром перед самым рассветом птица Рухх проснулась, с шумом расправила крылья, громко и протяжно вскрикнула и взвилась в воздух. Синдбад от страха зажмурил глаза и крепко ухватился за ногу птицы. Она поднялась до самых облаков и долго летела над водами и землями, а Синдбад висел, привязанный к ее ноге, и боялся посмотреть вниз. Наконец птица Рухх стала опускаться и, сев на землю, сложила крылья. Тогда Синдбад быстро и осторожно развязал тюрбан, дрожа от страха, что Рухх заметит его и убьет.

Но птица так и не увидела Синдбада. Она вдруг схватила когтями с земли что-то длинное и толстое и улетела. Синдбад посмотрел ей вслед и увидел, что Рухх уносит в когтях огромную змею, длиннее и толще самой большой пальмы.

  

— Райсом стæхдзæн æмæ мæ, адæм æмæ горæттæ кæм ис, ахæм бæстæмæ кæд фæхæццæ кæнид. Ацы æдзæрæг сакъадахы мæлæтмæ æнхъæлмæ кæсыны бæсты, фæлтау куы æрхауон æмæ æвиппайды халоны айчы хæлд куы фæкæнон, уæд хуыздæр.

Æхсæв æмæ бон кæрæдзийæ хицæн кодтой, афтæ Рухх райхъал ис, йæ базыртæ айтыгъта, тыхджын æмæ дæргъвæтин уаст ныккодта æмæ йæхи уæлдæфмæ систа. Синдбад фыртæссæй йæ цæстытæ бацъынд кодта æмæ цъиуы зæнгыл ныззæгæл. Цъиу сфардæг суанг æврæгътæм, бирæ фæтахт дæтты æмæ быдырты сæрты. Синдбад та йæ къахмæ бастæй ауыгъдæй лæууыд бынмæ ракæсын дæр нæ уæндыд. Æппынфæстаг Рухх йæхи æруагъта, зæххыл æрбадт æмæ йæ базыртæ æрбатымбыл кодта. Синдбад рæвдз февнæлдта æмæ хъавгæ райхæлдта йæ бæттæн. Рухх мæ куы бафиппайа æмæ мæ куы амара, зæгъгæ, æмризæджы ризы. Фæлæ Рухх нæ бафиппайдта Синдбады. Цыдæр йæ дзæмбытæй фелвæста æмæ атахт. Синдбад джихæй баззад, кæсы, æмæ Рухх йæ дзæмбыты фæхæссы, пальмæ бæлæстæй ставддæр æмæ даргъдæр чи уыд, ахæм калм.

Синдбад отдохнул немного и осмотрелся — и оказалось, что птица Рухх принесла его в глубокую и широкую долину. Вокруг стеной стояли огромные горы, такие высокие, что вершины их упирались в облака, и не было выхода из этой долины.

— Я избавился от одной беды и попал в другую, еще худшую, — сказал Синдбад, тяжело вздыхая.— На острове были хоть плоды и пресная вода, а здесь нет ни воды, ни деревьев.

Не зная, что ему делать, он печально бродил по долине, опустив голову. Тем временем над горами взошло солнце и осветило долину. И вдруг вся она ярко засверкала. Каждый камень на земле блестел и переливался синими, красными, желтыми огнями. Синдбад поднял один камень и увидел, что это драгоценный алмаз, самый твердый камень на свете, которым сверлят металлы и режут стекло. Долина была полна алмазов, и земля в ней была алмазная.

И вдруг отовсюду послышалось шипение. Огромные змеи выползали из-под камней, чтобы погреться на солнце. Каждая из этих змей была больше самого высокого дерева, и если бы в долину пришел слон, змеи, наверно, проглотили бы его целиком.

  

Синдбад чысыл йæ фæллад суагъта, афæлгæсыд йæ алфамбылай, æмæ куыд рабæрæг, афтæмæй йæ Рухх æрбахаста иу арф æмæ уæрæх лæнкмæ. Йæ алыварс къулау лæууыдысты бæрзонд къæдзæхтæ, афтæ бæрзонд уыдысты, æмæ сæ цъуппытæ арвыл æндзæвыдысты, рацæуæн дзы ницы хуызы уыд.

— Тæдзынæгæй цыхцырæгмæ, зæгъгæ, уыцы æмбисонд мæныл дæр æрцыд,— загъта Синдбад, йæ къæхты бынæй ныуулæфгæйæ. — Сакъадахы ма дыргътæ æмæ дон уæддæр уыд, ам та уыдон дæр нал сты.

Цы кæна, уымæн ницы зыдта. Сæргуыбыр — уæнтæхъилæй дæлвæзы рацу-бацу кодта. Уалынджы хур йæ был сдардта хæхты аууонæй æмæ дæлвæз йæ зæрин тынтæм тыбар-тыбур кæнын райдыдта. Алы дур дæр тæмæнтæ калдта цъæх, сырх, бур хуызты. Синдбад дзы иу систа, æркаст æм æмæ, дын, куы разынид, æфсæйнаг кæмæй хуынкъ кæнынц, авг кæмæй лыг кæнынц, ахæм хъæбæр зынаргъ дур. Комы уыцы хæзна дурæй ныккæнæн дæр нæ уыд, суанг ма йæ зæхх дæр уыд айдагъ хæзна.

Уалынджы алырдыгæй цыдæр сыф-сыф æрбайхъуыст. Бæрзонд бæласы йас кæлмытæ дурты бынæй хурмæ рабырыдысты. Дæлвæзмæ пыл æрбафтыд, зæгъгæ, уæд æй, æвæццæгæн, æмæ кæлмытæ æнæхъæнæй аныхъуырдтаиккой.

Синдбад задрожал от ужаса и хотел бежать, но бежать было некуда и негде было укрыться. Синдбад заметался во все стороны и вдруг заметил маленькую пещеру. Он забрался в нее ползком и очутился прямо перед огромной змеей, которая свернулась клубком и грозно шипела. Синдбад еще больше испугался. Он выполз из пещеры и прижался спиной к скале, стараясь не шевелиться. Он видел, что нет ему спасения.

И вдруг прямо перед ним упал большой кусок мяса. Синдбад поднял голову, но над ним ничего не было, кроме неба и скал. Скоро сверху упал другой кусок мяса, за ним третий. Тогда Синдбад понял, где он находится и что это за долина.

Давно-давно в Багдаде он слышал от одного путешественника рассказ о долине алмазов. «Эта долина, — говорил путешественник, — находится в далекой стране между гор, и никто не может попасть в нее, потому что туда нет дороги. Но купцы, которые торгуют алмазами, придумали хитрость, чтобы добывать камни. Они убивают овцу, режут ее на куски и бросают мясо в долину.

Алмазы прилипают к мясу, а в полдень в долину спускаются хищные птицы — орлы и ястребы, — хватают мясо и взлетают с ним на гору. Тогда купцы стуком и криками отгоняют птиц от мяса и отдирают прилипшие алмазы; мясо же они оставляют птицам и зверям».

  

Синдбадæн фыртæссæй йæ сæрыхъуын арц абадт. Лидзынмæ хъавыд, фæлæ бæстыл сæр кæм фæцавдæуыдаид, уый дзы лæг хæснатæн не ссардтаид. Синдбад, мæгуыр, скатай. Уалынджы иу чысыл лæгæт ауыдта, йæ сæр дзы фæцавта, йæ фазыл быргæйæ, æмæ калм сыфсыфгæнгæ йæ комкоммæ фæци. Хæрз тарст та уымæй фæкодта Синдбад. Рабырыд фæстæмæ, къæдзæхыл бандæгъд фæсонтæй æмæ улæфгæ дæр нал кодта. Фервæздзæн ма, уый йæ нал уырныдта. Æвиппайды йæ тæккæ размæ æрхауд дзидзайы дынджыр къуылдых. Синдбад хæрдмæ скаст, фæлæ цъæх арв æмæ къæдзæхæй дарддæр ницы федта. Бирæ рæстæг нæ рауад, афтæ æрхауд дыккаг къуылдых, уый хæд фæстæ æртыккаг. Уæд Синдбад бамбæрста, цавæр дæлвæзмæ æрбахауд, уый.

Раджы кæддæр Багдады горæты иу бæлццонæй фехъуыста алмаситы дæлвæзы тыххæй. «Уыцы ком, — дзырдта бæлццон, — ис тынг дард бæстæйы, йæ алыварс хæхтæ æрзылдысты æмæ йæм бацæуæн ничердыгæй ис. Фæлæ алмаси дуртæй чи базар кæны, уыцы къупецæгтæ хæзна дур амал кæнынæн æрхъуыды кодтой хиндзинад. Бавдæлынц, æмæ фыс аргæвдынц, ахæйттæ йæ кæнынц æмæ йæ бынмæ коммæ æппарынц, алмаси дуртæ дзидзайы нынныхсынц, сихорыл цæргæстæ æмæ цъиусуртæ дзидзаты аскъæфынц æмæ хохы сæрмæ стæхынц. Къупецæгтæ асурынц цъиуты, дзидзайæ фæхицæн кæнынц хæзна дурты, дзидза та цъиутæ æмæ сырдтæн ныууадзынц...»

Синдбад вспомнил этот рассказ и обрадовался. Он придумал, как ему спастись. Быстро собрал он столько крупных алмазов, сколько мог унести с собой, а потом распустил свой тюрбан, лег на землю, положил на себя большой кусок мяса и крепко привязал его к себе. Не прошло и минуты, как в долину спустился горный орел, схватил мясо когтями и поднялся на воздух. Долетев до высокой горы, он принялся клевать мясо, но вдруг сзади него раздались громкие крики и стук. Встревоженный орел бросил свою добычу и улетел, а Синдбад развязал тюрбан и встал. Стук и грохот слышались все ближе, и скоро из-за деревьев выбежал старый, толстый бородатый человек в одежде купца. Он колотил палкой по деревянному щиту и кричал во весь голос, чтобы отогнать орла. Не взглянув даже на Синдбада, купец бросился к мясу и осмотрел его со всех сторон, но не нашел ни одного алмаза. Тогда он сел на землю, схватился руками за голову и воскликнул:

  

Уыцы ныхæстæ Синдбады зæрдыл æрбалæууыдысты æмæ йæ зæрдæ барухс. Йæ зæрдæ фæдардта, фервæзыны фадат ын кæй фæуыдзæн, ууыл. Йæ бон ахæссын цас уыд, уый бæрц рауыгъта алмаси дуртæ, уый фæстæ сарыхъ райхæлдта йæ сæрæй, æрхуыссыд зæххыл, йæ уæлæ дзидзайы стыр къуылдых æрбафæлдæхта, æмæ йæ сарыхъæй йæхимæ фидар бабаста. Минут дæр нæма рацыд, афтæ къæдзæхы сæрæй хæххон цæргæс йæхи рауагъта, дзидзайы йæ дзæмбытæ фæсагъта æмæ стахти. Бæрзонд хохы сæрыл æрбадт æмæ дзидза хæрын райдыдта. Уайтагъд фæстæрдыгæй бæстæ хъæр æмæ ахст ссис. Цæргæс фæтарст, йæ холы фæуагъта æмæ атахт, Синдбад йæхи суæгъд кодта æмæ сыстад. Гуыппытæ æмæ гыбар-гыбур хæстæгæй-хæстæгдæр кодтой, уалынмæ бæлæсты аууонæй разгъордта стæвдтæарæзт боцъоджын зæронд лæг, йæ уæлæ къупецаджы дарæстæ. Хъæдын уарт хоста лæдзæгæй, æмæ йæ дзых цы карста, уымæй хъæр кодта. Лæг Синдбадмæ фæстæмæ дæр нæ фæкаст, фæлæ дзидзайыл йæхи андзæрста, арафæлдах-бафæлдах æй кодта, æрмæст дзы иу хæзна дур дæр нæ разынд. Уæд адæргæй зæххыл абадт, дыууæ къухæй йæ сæрмæ фæлæбурдта æмæ нырдиаг ласта.

— Что это за несчастье! Я уже целого быка сбросил в долину, но орлы унесли все куски мяса к себе в гнезда. Они оставили только один кусок и, как нарочно, такой, к которому не прилипло ни одного камешка. О горе! О неудача!

Тут он увидел Синдбада, который стоял с ним рядом, весь в крови и пыли, босой и в разорванной одежде. Купец сразу перестал кричать и замер от испуга. Потом он поднял свою палку, закрылся щитом и спросил:

— Кто ты такой и как ты сюда попал?

— Не бойся меня, почтенный купец. Я не сделаю тебе зла, — ответил Синдбад.— Я тоже был купцом, как и ты, но испытал много бед и страшных приключений. Помоги мне выбраться отсюда и попасть на родину, и я дам тебе столько алмазов, сколько у тебя никогда не было.

— А у тебя правда есть алмазы? — спросил купец.— Покажи.

Синдбад показал ему свои камни и подарил самые лучшие из них. Купец обрадовался и долго благодарил Синдбада, а потом он позвал других купцов, которые также добывали алмазы, и Синдбад рассказал им обо всех своих несчастьях.

  

— Ахæм ма мардæрцыд уа! Æнæхъæн галы мард аппæрстон дæлвæзмæ æмæ сæ цъиутæ сæ ахстæттæм ахастой, иу къуылдых ма дзы баззад, æмæ ууыл дæр иу дур дæр нæ ныххæцыд. Ахæм ма æнамонд хъуыддаг уа!

Уыцы сахат фæкомкоммæ Синдбадмæ, уый лæууыд йæ фарсмæ рыг æмæ тугæй амæстæй, бæгъæввад æмæ скъуыдтæ дарæсы. Къупецаг фыртæссæй йе ’рдиагæй фенцад. Стæй йæ лæдзæг систа, уартæй йæхи баауон кодта æмæ бафарста:

— Чи дæ? Цы хур, цы къæвда дæ æрбахаста ардæм?

— Мæнæй ма тæрс, кадджын къупецаг. Æз дын ницы фыд ракæндзынæн, — загъта Синдбад. — Æз дæр дæ хуызæн къупецаг уыдтæн, фæлæ бирæ бæллæхтæ æмæ стыр фыдтæ бавзæрста мæ сæр. Ардыгæй цæмæй аирвæзон, мæ райгуырæн бæстыл ма цæмæй сæмбæлон, уымæн мын баххуыс кæн æмæ дын, цæргæ-цæрæнбонты цæстæй дæр кæй нæ федтай, уый бæрц хæзна дуртæ ратдзынæн.

— Æцæг дæм ис хæзна дуртæ? — бафарста къупецаг. — Равдис-ма сæ уæдæ.

Синдбад æм равдыста йæ хæзна дуртæ æмæ йын сæ тæккæ хуыздæртæ балæвар кодта. Къупецаг ма фыр цинæй цы акодтаид, уымæн ницыуал зыдта, фæарфæтæ йын кодта, уый фæстæ фæдзырдта, хæзна дуртæ агурæг йемæ чи рацыд, уыдонмæ æмæ сын Синдбад фæкодта йе ’намонд хабæрттæ.

Купцы поздравили его со спасением, дали ему хорошую одежду и взяли его с собой.

Они долго шли через степи, пустыни, равнины и горы, и немало чудес и диковинок пришлось увидеть Синдбаду, пока он добрался до своей родины.

На одном острове он увидел зверя, которого называют каркаданн. Каркаданн похож на большую корову, и у него один толстый рог посередине головы. Он такой сильный, что может носить на своем роге большого слона. От солнца жир слона начинает таять и заливает каркаданну глаза. Каркаданн слепнет и ложится на землю. Тогда к нему прилетает птица Рухх и уносит его в когтях вместе со слоном в свое гнездо.

После долгого путешествия Синдбад наконец добрался до Багдада. Родные с радостью встретили его и устроили праздник по случаю его возвращения. Они думали, что Синдбад погиб, и не надеялись больше его увидеть. Синдбад продал свои алмазы и опять стал торговать, как прежде.

Так окончилось второе путешествие Синдбада-Морехода.

 

  

Æгайтма фервæзтæ, зæгъгæ, йын къупецæгтæ раарфæ кодтой, ног уæлæйы дарæс ын радтой æмæ йæ семæ акодтой.

Цæуынтæ байдыдтой быдыртыл, хус зæххытыл, фæзтыл, ахызтысты хæхты сæрты. Бирæ стыр диссæгтæ федта Синдбад, цалынмæ йæ райгуырæн бæстыл сæмбæлд, уæдмæ.

Иу сакъадахыл федта тынг æнахуыр сырд, каркаданн. Каркаданн у стуры хуызæн, ис ын æрмæст иу ставд сыкъа йæ тæккæ сæры астæу. Ахæм домбай у, æмæ æнæхъæн пыл йæ сыкъайыл ахæсдзæн. Пылы сой хурмæ тайын байдайы æмæ дзы каркаданны цæстытæ байдзаг вæййынц. Каркаданн ницуал фæуыны æмæ æрхуыссы зæххыл. Уæд Рухх æртæхы æмæ сæ дыууæйæ дæр йæ ахстонмæ ахæссы.

Цæуынтæ систа Синдбад æмæ æппынфæстаг бахæццæ Багдадмæ. Йæ бинонтæ йыл тынг бацин кодтой æмæ йын стыр куывд скодтой. Уыдонæй афтæ æмæ Синдбад сæфгæ фæкодта, æмæ ма йæ искуы фендзысты, уый сæ нал уырныдта. Синдбад ауæй кодта йæ хæзна дуртæ æмæ та фыццаджы хуызæн базар кæнын райдыдта.

Афтæ ахицæн ис Синдбады дыккаг балц дæр.

 


 

Третье путешествие

  

Æртыккаг балц

Несколько лет прожил Синдбад в родном городе, никуда не выезжая. Его друзья и знакомые, багдадские купцы, каждый вечер сходились к нему и слушали рассказы о его странствиях, и всякий раз, как Синдбад вспоминал про птицу Рухх, алмазную долину огромных змей, ему становилось так страшно, как будто он все еще бродил в долине алмазов.

Однажды вечером к Синдбаду, по обыкновению, пришли его приятели-купцы. Когда они кончили ужин и приготовились слушать рассказы хозяина, в комнату вошел слуга и сказал, что у ворот стоит человек и продает диковинные плоды.

— Прикажи ему войти сюда, — сказал Синдбад.

Слуга привел торговца плодами в комнату. Это был смуглый человек с длинной черной бородой, одетый по-иноземному. На голове он нес корзину, полную великолепных плодов. Он поставил корзину перед Синдбадом и снял с нее покрывало.

Синдбад заглянул в корзину — и ахнул от удивления. В ней лежали огромные круглые апельсины, кислые и сладкие лимоны, померанцы, яркие, словно огонь, персики, груши и гранаты, такие большие и сочные, каких не бывает в Багдаде.

— Кто ты, чужеземец, и откуда ты пришел? — спросил Синдбад торговца.

— О господин, — ответил тот, — я родился далеко отсюда, на острове Серендибе. Всю мою жизнь я плавал по морям и побывал во многих странах и везде я продавал такие плоды.

— Расскажи мне про остров Серендиб: какой он и кто на нем живет? — сказал Синдбад.

  

Цалдæр азы фæцард Синдбад йæ райгуырæн горæты, йæ къах никуыдæмуал авæрдта. Йæ зонгæтæ, йæ хæлæрттæ, æмæ йæм багдадаг къупецæгтæ алы изæр æмбырд кодтой æмæ йын хъуыстой йæ балцы хабæрттæм. Æмæ-иу Рухх, алмаситы дæлвæз, кæнæ дынджыр кæлмытæ йæ зæрдыл куы æрбалæууыдысты, уæд-иу фестъæлфыд, цыма алмасийы дæлвæзы рацу-бацу кæны, уыйау.

Иу изæр та иннæ хæттытау, Синдбадмæ æрæмбырд сты йæ лымæнтæ — къупецæгтæ. Æхсæвæр хæрд куыд фесты æмæ хæдзары хицаумæ хъусынмæ сæхи куыд бацæттæ кодтой, афтæ уатмæ бацыд лæггадгæнæг æмæ фехъусын кодта, дуармæ иу лæг лæууы æмæ тынг æнахуыр дыргътæ уæй кæны, зæгъгæ.

— Ардæм ма йæм фæдзур, — загъта Синдбад.

Лæггадгæнæг дыргътæуæйгæнæджы уатмæ æрбакодта. Уый уыд саулагъз адæймаг, сау-сауид даргъ зачъетæ йын, йæ уæлæ æндæрбæстаджы дарæс. Йæ сæрыл хаста чыргъæд æмбисонды дыргътимæ. Чыргъæд Синдбады раз æрæвæрдта æмæ сын се ’мбæрзæн систа.

Синдбад ныккаст чыргъæдмæ æмæ фыр дисæй йæ къухтæ кæрæдзиуыл ныццавта. Чыргъæды уыд стыр тымбыл апельсинтæ, туаг æмæ адджын лимонтæ, померанецтæ, сырх-сырхид алтъамитæ, кæрдотæ æмæ гранаттæ, ахæм хæрзад æмæ ставд дыргътæ Багдады уæвгæ дæр никуы уыди.

— Чи дæ, цы бæстæй æрбафтыдтæ? — бафарста Синдбад уæйгæнæджы.

— Мæ райгуырæн бæстæ дард у ардыгæй, æлдар, — загъта лæг, æз райгуырдтæн Серендибы сакъадахы. Чысылæй нырмæ денджызты ленк кæнын. Бирæ бæстæтыл æрзылдтæн æмæ кæмдæриддæр уæй кодтон ахæм дыргътæ.

— Радзур-ма мын, дæ хорзæхæй, Серендибы сакъадахы тыххæй. Цавæр у, чи дзы цæры? — бафарста Синдбад.

— Про мою родину не расскажешь словами. Ее нужно видеть, так как нет в мире острова прекраснее и лучше Серендиба, — ответил торговец.— Когда путник вступает на берег, он слышит пение прекрасных птиц, перья которых горят на солнце, как драгоценные камни. Даже цветы на острове Серендибе светятся словно яркое золото. И есть на нем цветы, которые плачут и смеются. Каждый день на восходе солнца они поднимают свои головки кверху и громко кричат: «Утро! Утро!» — и смеются, а вечером, когда солнце заходит, они опускают головки к земле и плачут. Лишь только наступает темнота, выходят на берег моря всевозможные звери — медведи, барсы, львы и морские кони, — и каждый держит во рту драгоценный камень, который сверкает, как огонь, и освещает все вокруг. А деревья на моей родине самые редкие и дорогие: алоэ, которое так прекрасно пахнет, если его зажечь; крепкий тек, что идет на корабельные мачты, — ни одно насекомое не прогрызет его, и не повредит ему ни вода, ни холод; высокие пальмы и блестящий эбен, или черное дерево. Море вокруг Серендиба ласковое и теплое. На дне его лежат чудесные жемчужины — белые, розовые и черные, и рыбаки ныряют в воду и достают их. А иногда они посылают за жемчугом маленьких обезьян...

Долго еще рассказывал торговец плодами про диковины острова Серендиба, и когда он кончил, Синдбад щедро наградил его и отпустил. Торговец ушел, низко кланяясь, а Синдбад лег спать, но еще долго ворочался с боку на бок и не мог заснуть, вспоминая рассказы об острове Серендибе. Ему слышался плеск моря и скрип корабельных мачт, он видел перед собой чудесных птиц и золотые цветы, сверкавшие яркими огнями. Наконец он заснул, и ему приснилась обезьяна с огромной розовой жемчужиной во рту.

  

— Мæ райгуырæн бæстæйы хорздзинæдтæ дæхи цæстæй куы нæ фенай, уæд дзыхы ныхæстæй зын равдисæн сты. Уымæй хуыздæр æмæ рæсугъддæр сакъадах нæй дунейыл, — дзуапп радта уæйгæнæг. Бæлццон куыддæр йæ къах сакъадахы былыл æрæвæры, афтæ йæ хъустыл ауайы æмбисонды цъиуты зард, сæ систæ хæзна дуртау тыбар-тыбур кæнынц. Суанг ма дидинджытæ дæр сызгъæринау æрттивынц. Ис дзы, кæугæ æмæ худгæ чи кæны, ахæм дидинджытæ дæр. Алы райсом дæр хур куы скæсы, уæд сæ сæртыл хæрдмæ схæцынц æмæ хъæр кæнынц: «Æрбабон! Æрбабон!» — æмæ ныххудынц, изæр хур куы аныгуылы, уæд та сæ сæртæ зæхмæ æркъул кæнынц æмæ кæуын байдайынц. Куыддæр æрбаталынг вæййы, афтæ денджызы былмæ рацæуынц алыхуызон сырдтæ — æрсытæ, фæранктæ, домбæйттæ æмæ денджызон бæхтæ, — æмæ дзы алкæй дзыхы дæр хæзна дур сырх зынгау цæхæртæ калы æмæ бæстæ рухс кæны йæ алыварс. Йæ бæлæстæ та сты тæккæ стæмдæр æмæ зынаргъдæр: алоэ, куы фæсудзы, уæд диссаджы дзæбæх тæф кæны, хъæбæр тек — наухъилтæн йæхицæй хуыздæр хъæды мыггаг нæй, — нæдæр æй рæмпæг хæры, нæдæр æй уазал хъыгдары, нæдæр уымæл; кæнæ, зæгъæм, сау бæлас. Серендибы былгæрæттæ æхсы хъарм, сабыр денджыз. Йæ быны ис æмбисонды налхъуыт-налмастæ — урсытæ, сырхбынтæ, саутæ. Кæсагахсджытæ сæ сисынц денджызы бынæй, хатгай та сæм чысыл маймулиты ауадзынц.

Бирæ ма фæдзырдта дыргътæуæйгæнæг Серендибы сакъадахы диссæгты тыххæй. Дзырд куы фæци, уæд ын Синдбад стыр лæвæрттæ бакодта æмæ йæ ауагъта. Уæйгæнæг ацыд арфæгæнгæ, Синдбад та хуысгæ скодта. Бирæ фæратул-батул кодта йæ хуыссæны, хуыссæг æй нал æмæ нал ахста, Серендибы диссæгтæ йæ цæстытыл уадысты. Йæ хъустыл-иу ауад денджызы уылæнты цæллахъхъ, наухъилты къæс-къæс, йæ цæстытыл уадысты диссаджы цъиутæ æмæ æрттиваг сызгъæрин дидинджытæ. Æппынфæстаг, бафынæй, йæ фыны федта маймули, йæ дзыхы стыр налхъуыт-налмас, афтæмæй.

Проснувшись, он сразу же вскочил с постели и сказал себе:

— Я непременно должен побывать на острове Серендибе! Сегодня же начну собираться в путь.

Он собрал все, какие у него были, деньги, накупил товаров, простился со своими родными и опять отправился в приморский город Басру. Он долго выбирал себе корабль получше и наконец нашел прекрасное, крепкое судно. Капитаном этого судна был мореход из Персии по имени Бузург — старый толстый человек с длинной бородой. Он много лет плавал по океану, и его корабль ни разу не потерпел крушения.

Синдбад велел погрузить свои товары на корабль Бузурга и тронулся в путь. С ним вместе поехали его приятели-купцы, которым также захотелось побывать на острове Серендибе.

Ветер был попутный, и корабль быстро двигался вперед. Первые дни все шло благополучно. Но однажды утром на море . началась буря; поднялся сильный ветер, который то и дело менял направление. Корабль Синдбада носило по морю как щепку. Огромные волны одна за другой перекатывались через палубу. Синдбад и его приятели привязали себя к мачтам и стали прощаться друг с другом, не надеясь спастись. Только капитан Бузург был спокоен. Он сам встал у руля и громким голосом отдавал приказания. Видя, что он не боится, успокоились и его спутники. К полудню буря начала стихать. Волны стали меньше, небо прояснилось. Скоро наступило полное затишье.

  

Йæ фынæйæ куы райхъал, уæд цырд фестад æмæ йæхицæн афтæ зæгъы:

— Дуне иннæрдæм куы рафæлдæха, уæддæр мын æнæ бабæрæггæнгæ нæй Серендибы сакъадах. Тæккæ абон мæхи цæттæ кæнын байдайдзынæн балцмæ.

Æрбамбырд кодта, æхцайæ йæм цы уыд, уыдон, балхæдта дуне товартæ, хæрзбон загъта йæ бинонтæн æмæ та абалц кодта денджызы был Басрæйы горæтмæ. Бирæ фæрауын-бауын кодта науты, хуыздæр дзы кæцы у, зæгъгæ, фæстагмæ равзæрста иттæг хорз æмæ фидар нау. Уыцы науæн йæ капитан уыд персайнаг денджыздзу, йæ ном хуынд Бузург, — бæзæрхыг зæронд лæг, йæ зачъетæ йæ астæумæ хæццæ кодтой. Уый бирæ азты фæленк кодта денджызты, фæлæ-иу кæддæриддæр сæрæгасæй сæмбæлд хæдзарыл.

Синдбад йæ товартæ Бузурджы науы сæвæрын кодта æмæ йæ фæндаг адардта. Йемæ ацыдысты, йæ лымæн къупецæгтæй Серендибы сакъадах фенын кæй фæндыд, уыдон дæр.

Дымгæ науы фæсте схуыста, æмæ нау тагъд цыд размæ. Фыццаг бонты хъуыддаг хорз цыдис. Фæлæ иу райсом денджыз сфæлхъæзыд; тыхджын дымгæ алырдыгæй футтытæ кодта, Синдбады науы денджыз æхсныфау радав-бадав кодта йæ сæрыл. Стыр уылæнтæ кæрæдзи фæдыл гæпп кодтой йæ сæрты. Фервæздзысты ма, уый æнхъæл нал уыдысты, Синдбад æмæ йæ лымæнтæ сæхи наухъилтæм бабастой æмæ кæрæдзийæн хæрзбон загътой. Æрмæст капитан Бузург уæлдайхуызон нæ фæци. Уый йæхæдæг йæ къухтæм райста руль æмæ йæ хъæлæсы дзагæй дзырд лæвæрдта. Уый йе ’мбæлттæ куы федтой, уæд уыдон дæр фæныфсджындæр сты. Сихорырдæм дымгæ æнцайын байдыдта, уылæнтæ фæсабырдæр сты, арв асыгъдæг.

И вдруг капитан Бузург принялся бить себя по лицу, стонать и плакать. Сорвал с головы тюрбан, бросил его на палубу, разорвал на себе халат и крикнул:

— Знайте, что наш корабль попал в сильное течение и мы не можем из него выйти! А это течение несет нас к стране, которая называется «Страна мохнатых». Там живут люди, похожие на обезьян, и никто еще не вернулся живым из этой страны. Готовьтесь же к смерти — нам нет спасения!

Не успел капитан договорить, как раздался страшный удар. Корабль сильно встряхнуло, и он остановился. Течение пригнало его к берегу, и он сел на мель. И сейчас же весь берег покрылся маленькими человечками. Их становилось все больше и больше, они скатывались с берега прямо в воду, подплывали к кораблю и быстро карабкались на мачты. Эти маленькие люди, покрытые густой шерстью, с желтыми глазами, кривыми ногами и цепкими руками, перегрызли корабельные канаты и сорвали паруса, а потом бросились на Синдбада и его спутников. Передний человечек подкрался к одному из купцов. Купец выхватил меч и разрубил его пополам. И сейчас же на него кинулись еще десять мохнатых, схватили его за руки и за ноги и сбросили в море, а за ним и другого и третьего купца.

  

Æвиппайды, дын, капитан Бузург йæ цæсгомыл куы ралæууид, æрдиаг кæнын куы райдаид. Йæ сæрæй сарыхъ фелвæста, пъолыл æй ныццавта, йæ уæлæ халат æрфарин кодта æмæ афтæ зæгъы:

— Сæр нæ бахъуыд, æмбæлттæ, нæ нау кæлдæджы бахауд æмæ дзы фервæзæн ницы хуызы уал ис. Уыцы кæлдæг нæ хæссы «Хъуынджын адæмы бæстæмæ». Цæрынц дзы маймулихуыз адæймæгтæ. Уыцы бæстæйæ удæгасæй фæстæмæ никуыма ничи раирвæзт. Цæттæ лæуут мæлæтыл сæмбæлынмæ — фервæзæн нын нæй!

Капитан йæ ныхас æххæст нæма фæцис, афтæ нау йæхи цæуылдæр скъуырдта. Нау æгасæйдæр ныррызти æмæ ныллæууыд. Кæлдæг науы былгæронмæ бахаста æмæ тæнæджы ныссагъд. Уайтагъд былгæрон амбырд сты чысыл адæймæгтæ. Уыдон фылдæрæй-фылдæр кодтой, былæй донмæ тылдысты, ленк кодтой наумæ æмæ цырд хылдысты наухъилтæм. Сæ буар æгасæйдæр хъуынджын, сæ цæстытæ—бур-бурид, сæ къæхтæ — зылынтæ, сæ къухтæ аркъаутæ, дæндагæй сгæрстой науы бæндæнтæ, æррæдывтой науы пæлæзтæ, уый фæстæ сæхи андзæрстой Синдбад æмæ йе ’мбæлттыл. Раззæгтæй иу бахъуызыд къупецагмæ. Къупецаг цирхъ фæцъортт ласта æмæ йæ дыууæ фæкодта йæ астæуыл, цæстыфæныкъуылдмæ къупецагыл дæсæй сæхи ныццавтой, йæ къæхтæ æмæ йын йæ къухтыл ныххæцыдысты æмæ йæ денджызы баппæрстой, уый фæстæ баппæрстой ноджыдæр дыууæйы.

— Неужели мы испугаемся этих обезьян?! — воскликнул Синдбад и вынул меч из ножен.

Но капитан Бузург схватил его за руку и закричал:

— Берегись, Синдбад! Разве ты не видишь, что если каждый из нас убьет десять или даже сто обезьян, остальные разорвут его в клочья или выкинут за борт? Бежим с корабля на остров, а корабль пусть достается обезьянам.

Синдбад послушался капитана и вложил меч в ножны.

Он выскочил на берег острова, и его спутники последовали за ним. Последним ушел с корабля капитан Бузург. Ему было очень жалко оставлять свое судно этим мохнатым обезьянам.

Синдбад и его приятели медленно пошли вперед, не зная, куда направиться. Они шли и тихо разговаривали между собой. И вдруг капитан Бузург воскликнул:

— Смотрите! Смотрите! Дворец!

Синдбад поднял голову и увидел высокий дом с черными железными воротами.

— В этом доме, может быть, живут люди. Пойдем и узнаем, кто его хозяин, — сказал он.

Путники пошли быстрее и вскоре дошли до ворот дома. Синдбад первым вбежал во двор и крикнул:

— Тут, наверно, недавно был пир! Смотрите — на палках вокруг жаровни висят котлы и сковороды и всюду разбросаны обглоданные кости. А угли в жаровне еще горячие. Посидим немного на этой скамье — может быть, хозяин дома выйдет во двор и позовет нас.

  

— Ау, ацы маймулитæй фæтæрсдзыстæм?! — фæхъæр кодта Синдбад æмæ цирхъ йæ кæрддзæмæй фелвæста.

Фæлæ йын капитан Бузург йæ къухмæ фæлæбурдта æмæ фæхъæр кодта:

— Дæхи хъахъхъæн, Синдбад! Алчи дæр нæ дæс, кæнæ суанг сæдæ маймулийы куы амара, уæддæр æй иннæтæ кæй акъуыхтæ кæндзысты, кæнæ йæ денджызы кæй сæппардзысты, уый не ’мбарыс? Нау ныууадзæм æмæ лидзæм сакъадахмæ, амæттаг сын уæд нæ нау.

Синдбад байхъуыста капитанмæ æмæ йæ цирхъ фæстæмæ йæ кæрддзæмы нытътъыста. Рагæпп кодта сакъадахы былмæ, йе ’мбæлттæ дæр йæ фæдыл ныййарц сты. Æппæты фæстæ науæй рахызт капитан Бузург. Æвгъау æм каст уыцы маймулитæн йæ нау ныууадзын.

Синдбад æмæ йæ лымæнтæ нал зыдтой, чердæм сæ цæуын хъæуы, æмæ сындæггай цыдысты размæ. Уалынмæ сæм капитан Бузург фæхъæр кодта:

— Кæсут-ма! Кæсут-ма! Галуан!

Синдбад йæ сæрыл схæцыд æмæ дæрддзæфгомау ауыдта, сау æфсæндуæрттæ кæмæн уыд, ахæм бæрзонд хæдзар.

— Чи зоны, æмæ уыцы хæдзары цæрынц адæм, цом æмæ йын йæ хицауы базонæм, — загъта Синдбад.

Бæлццæттæ сæ цыдыл бафтыдтой æмæ уайтагъд бахæццæ сты хæдзары дуармæ. Синдбад се ’ппæты разæй фæмидæг кæрты æмæ афтæ фæкодта:

— Ам æнхъæлдæн, хæрз æрæджы стыр куывд уыд. Кæсут-ма — къонайы алыварс хъилтыл ауыгъдæй лæууынц агтæ æмæ каструлкæтæ. Æниу дзы цас æхсыд стджытæ ис. Къонайы цæхæр нæма æрмынæг. Мæнæ уал ацы бандоныл æрбадæм, уæдмæ кæд хæдзары хицау дæр зынид æмæ нæ мидæмæ бахонид.

Синдбад и его спутники так устали, что едва держались на ногах. Они уселись, кто на скамью, а кто прямо на землю, и вскоре уснули, пригревшись на солнце. Синдбад проснулся первым. Его разбудил сильный шум и гул. Казалось, что где-то недалеко проходит большое стадо слонов. Земля дрожала от чьих-то тяжелых шагов. Было уже почти темно. Синдбад привстал со скамьи и замер от ужаса: прямо на него двигался человек огромного роста — настоящий великан, похожий на высокую пальму. Он был весь черный, глаза у него сверкали, как горящие головни, рот был похож на отверстие колодца, а зубы торчали, точно клыки кабана. Уши падали ему на плечи, а ногти на его руках были широкие и острые, как у льва. Великан шел медленно, слегка согнувшись, точно ему трудно было нести свою голову, и тяжело вздыхал. От каждого вздоха шелестели деревья и верхушки их пригибались к земле, как во время бури. В руках у великана был огромный факел — целый ствол смолистого дерева.

Спутники Синдбада тоже проснулись и лежали на земле полумертвые от страха. Великан подошел и нагнулся над ними. Он долго рассматривал каждого из них и, выбрав одного, поднял его, как перышко. Это был капитан Бузург — самый большой и толстый из спутников Синдбада.

Синдбад выхватил меч и бросился к великану. Весь его страх прошел, и он думал только об одном: как бы вырвать Бузурга из рук чудовища. Но великан ударом ноги отбросил Синдбада в сторону. Он разжег огонь на жаровне, зажарил капитана Бузурга и съел его.

Кончив есть, великан растянулся на земле и громко захрапел. Синдбад и его товарищи сидели на скамье, прижавшись друг к другу и затаив дыхание.

  

Синдбад æмæ ма йе ’мбæлттæ тыххæй лæууыдысты сæ къæхтыл, афтæ бафæлладысты. Сæхи æруагътой, чи бандоныл, чи та афтæ зæххыл, æмæ сæ хур куы æрæндæвта, уæд уайтагъд афынæй сты. Се ’ппæты разæй фехъал Синдбад. Афтæ йæм фæкаст, цыма йæ цурты пылты стыр бал фæцæйцыд. Зæхх рызт кæйдæр уæззау къахдзæфтæй. Дзæбæх фæталынггæрæттæ. Синдбад фестад бандонæй æмæ бауадзыг фыр тæссæй: комкоммæ йæм æрбацæйцыдис къæдзæхы йас лæг, раст уыди бæрзонд пальмæ бæласыйæ. Æгасæй дæр — сатæг сау, йæ цæстытæ судзгæ æхсидæвтау æрттывтой, йæ дзых цъайы комы йас, йæ дæндæгтæ хъæддаг хуыйы ссырты хуызæн тæссармæ арæзт. Йæ хъустæ йе уæхсчытыл æрфæлдæхтысты, йæ къухыныхтæ та уыдысты домбайы дзæмбыты хуызæн фæтæн æмæ цыргъ. Уæйыг цыд сабыргай зына-нæзына гуыбырæй, цыма йын йæ сæр æгæр уæз кодта, уыйау, къæхты бынæй улæфыд. Йæ алы сулæфтæй дæр-иу бæлæстæ базмæлыдысты, тыхджын дымгæйæ куыд фæтасынц, афтæ-иу сæ цъуппытæ зæхмæ æртасыдысты. Уæйыджы къухы уыд стыр æхсидав—æнæхъæн чъиу бæласы зæнг.

Синдбадæн йе ’мбæлттæ дæр райхъал сты. Нæдæр æгæстæй уыдысты, нæдæр мæрдтæй, афтæ фæтарстысты. Уæйыг сæм бацыд, æргуыбыр сæм кодта. Фæрауын-бауын сæ кодта, иуы дзы равзæрста æмæ йæ бумбулийау фелвæста. Уый уыдис капитан Бузург — бæлццæттæн сæ тæккæ стырдæр æмæ бæзæрхыгтæдæр.

Синдбад фæцъортт ласта йæ цирхъ æмæ цъиуджын каркау йæхи андзæрста уæйыгыл. Йæ тарст цыдæр фæци, æмæ та йæ сæры уыд иу хъуыды — куыд фервæзын кæна лæгхоры дзæмбытæй Будзурджы. Фæлæ йæ уæйыг йæ къахæй асхуыста æмæ Синдбад иуварс атахт. Уæйыг бандзæрста къонайы, Бузурджы сфизонæг кодта æмæ йæ бахордта. Хæрд куы фæцис, уæд йæхи зæххыл ауагъта, афынæй æмæ йæ хуыррыттæй бæстæ арыдта. Синдбад æмæ йе ’мбæлттæ бандоныл буар-æмбуар сбадтысты æмæ улæфгæ дæр нал кодтой.

Синдбад оправился первый и, убедившись, что великан крепко спит, вскочил и воскликнул:

— Лучше было бы, если бы мы утонули в море! Неужели мы позволим великану съесть нас, как овец?

— Уйдем отсюда и поищем такое место, где бы мы могли спрятаться от него, — сказал один из купцов.

— Куда нам уйти? Он ведь всюду нас найдет, — возразил Синдбад.— Лучше будет, если мы убьем его и потом уплывем по морю. Может быть, нас подберет какой-нибудь корабль.

— А на чем же мы уплывем, Синдбад? — спросили купцы.

— Посмотрите на эти бревна, что сложены около жаровни. Они длинные и толстые, и, если их связать вместе, выйдет хороший плот, — сказал Синдбад.— Перенесем их на берег моря, пока спит этот жестокий людоед, а потом мы вернемся сюда и придумаем способ его убить.

— Это прекрасный план, — сказали купцы и начали перетаскивать бревна на морской берег и связывать их веревками из пальмового лыка.

  

Синдбад æппæты разæй æрцыд йе ’муд, уæйыг тарффынæй бацис уый куы бамбæрста, уæд фæгæпп кодта æмæ афтæ зæгъы:

— Фæлтау денджызы куы фесæфтаиккам! Ау, уæйыгæн æгомыг фыстау нæхи хæрын бауадздзыстæм?

— Цæуæм ардыгæй æмæ нæхи уæйыгæй кæм бааууон кæнæм, ахæм бынат бацагурæм, — загъта къупецæгтæй иу.

— Æмæ кæдæм ацæуæм? Уый нæ мыстыхуынчъы дæр ссардзæн, — загъта Синдбад, — фæлтау бавдæлæм, æмæ йæ амарæм æмæ денджызы аленк кæнæм. Чи нæ фервæзын кæна, ахæм науыл кæд фембæликкам.

— Æмæ уæд ленк та цæуыл акæндзыстæм, Синдбад? — бафарстой къупецæгтæ.

— Уæртæ къонайы раз цы хъæдтæ ис, уыдон нæ уынут, цæй дæргъæнтæ æмæ стæвдæнтæ сты, кæрæдзиуыл сæ куы бабæттæм, уæд дзы тынг хорз тъиуи рауайдзæн, — загъта Синдбад. — Цалынмæ фынæй у ацы удхор, уæдмæ сæ ахæссæм денджызы былмæ, стæй фæстæмæ ардæм æрбацæудзыстæм æмæ йæ исты амалæй амардзыстæм.

— Уый диссаджы хорз фæнд у, — загътой къупецæгтæ æмæ хъæдтæ хæссын райдыдтой денджызы былмæ æмæ сæ бастой кæрæдзиуыл пальмæ бæласы цъарæй.

К утру плот был готов, и Синдбад с товарищами вернулись во двор великана. Когда они пришли, людоеда на дворе не было. До самого вечера он не появлялся.

Когда стемнело, земля опять затряслась и послышался гул и топот. Великан был близко. Как и накануне, он медленно подошел к товарищам Синдбада и нагнулся над ними, освещая их факелом. Он выбрал самого толстого купца, проткнул его вертелом, зажарил и съел. А потом он растянулся на земле и заснул.

— Еще один наш спутник погиб! — воскликнул Синдбад.— Но это последний. Больше этот жестокий человек никого из нас не съест.

— Что же ты задумал, Синдбад? — спросили его купцы.

— Смотрите и делайте так, как я скажу! — воскликнул Синдбад.

Он схватил два вертела, на которых великан жарил мясо, раскалил их на огне и приставил к глазам людоеда. Потом он сделал знак купцам, и они все вместе навалились на вертела. Глаза людоеда ушли в глубь головы, и он ослеп.

Людоед со страшным криком вскочил и принялся шарить вокруг себя руками, стараясь поймать своих врагов. Но Синдбад и его товарищи врассыпную бросились от него и побежали к морю. Великан пошел за ними, продолжая громко кричать. Он догонял беглецов и перегонял их, но так и не поймал никого. Они пробегали у него между ногами, увертывались от его рук и наконец добежали до берега моря, сели на плот и отплыли, гребя, как веслом, тонким стволом молодой пальмы.

  

Боны срухсмæ тъиуи уыд цæттæ, æмæ Синдбад йе ’мбæлттимæ æрбаздæхт уæйыджы хæдзармæ. Се ’рбацыдмæ лæгхор уым нал уыд. Суанг изæрмæ нал фæзынд.

Куы æрталынг, уæд та зæхх ныррызт, æрбайхъуыст та уынæр æмæ къæхты хъæр. Уæйыг æрбаввахс. Раздæрау та хæстæг бацыд Синдбады æмбæлттæм, æргуыбыр кодта, æхсидавы рухсмæ сæм æркаст æмæ сын сæ хъомылдæры уæхстыл бакодта. Сфизонæг та кодта уый дæр æмæ йæ бахордта. Йæхи зæххыл ауагъта æмæ бафынæй.

— Не ’мбæлттæй та ноджыдæр иу фæхъуыд! — загъта Синдбад. Фæлæ уый уыдзæн фæстаг. Никæйуал бахæрдзæн ныр уыцы лæгхор.

— Уагæр цы æрхъуыды кодтай, Синдбад? — бафарстой йæ къупецæгтæ.

— Кæсут мæнмæ æмæ æз куыд кæнон, сымах дæр афтæ кæнут, — хъæрæй загъта Синдбад.

Уæйыг физонæг цы уæхстытыл кодта, Синдбад уыдонæй дыууæ фелвæста, сырх зынг сæ скодта æмæ сæ уæйыджы цæстытæм сарæзта. Синдбады амындмæ гæсгæ къупецæгтæ уæхстытыл сæ тых-сæ бонæй æмхæст æркодтой æмæ, дæ балгъитæг афтæ, лæгхоры цæсты гагуытæ рахаудысты, æмæ бакуырм ис, уæдæ цы уыдаид.

Лæгхор богътæгæнгæ фестад æмæ, кæд ме знæгтыл фæхæст уаин, зæгъгæ, йæ алыварс къухтæй сгарын байдыдта. Фæлæ Синдбад æмæ йе ’мбæлттæ ныххæлиу сты æмæ денджызмæ се ’ргом сарæзтой. Уæйыг дæр сæ фæдыл ацыд нæтгæ, уынæргъгæ. Баййæфта сæ-иу, сæ разæй дæр-иу фæцис, фæлæ дзы ахсгæ никæй æркодта. Йæ сагæхты ’хсæнты-иу асыффытт кодтой, йæ къухы бынæй-иу сæхи фæсайдтой æмæ афтæмæйты-афтæмæйты денджызы былмæ бахæццæ сты. Тъиуийы сбадтысты æмæ аленк кодтой астæуæрдæм, фæйлауæн фыййаджы бæсты йæ æвзонг пальмæ бæласы зæнгæй тæргæйæ.

Когда людоед услышал удары весла о воду, он понял, что добыча ушла от него. Он закричал еще громче прежнего. На его крик прибежали еще два великана, такие же страшные, как он. Они отломили от скал по громадному камню и бросили вслед беглецам. Глыбы скал со страшным шумом упали в воду, только слегка задев плот. Но от них поднялись такие волны, что плот перевернулся. Спутники Синдбада почти совсем не умели плавать. Они сразу захлебнулись и пошли ко дну. Только сам Синдбад и еще двое купцов помоложе успели схватиться за плот и удержались на поверхности моря.

Синдбад с трудом вскарабкался снова на плот и помог своим товарищам выбраться из воды. Волны унесли их весло, и им пришлось плыть по течению, слегка направляя плот ногами. Становилось светлее. Скоро должно было взойти солнце. Товарищи Синдбада, мокрые и дрожащие, сидели на плоту и громко жаловались. Синдбад стоял на краю плота, высматривая, не видно ли вдали берега или паруса корабля. Вдруг он обернулся к своим спутникам и крикнул:

— Мужайтесь, друзья мои Ахмед и Хасан! Земля недалеко, и течение несет нас прямо к берегу. Видите, птицы кружатся там, вдали, над водою? Их гнезда, наверно, где-нибудь близко. Ведь птицы не улетают далеко от своих птенцов.

Ахмед и Хасан подбодрились и подняли головы. Хасан, у которого глаза были зоркие, как у ястреба, посмотрел вперед и сказал:

— Твоя правда, Синдбад. Вон там, вдалеке, я вижу остров. Скоро течение пригонит к нему наш плот, и мы отдохнем на твердой земле.

  

Лæгхор доны цæллахъхъытæ куы айхъуыста, уæд бамбæрста, йæ холы кæй аирвæзт. Ноджы тынгдæр ныббогъ кодта. Йæ хъæрмæ æрбазгъордтой дыууæ уæйыджы, уыдон дæр фыццаджы хуызæттæ. Къæдзæхæй расастой фæйнæ дынджыр фарчы æмæ сæ, чи фæцæйлыгъд, уыдоныл фехстой. Дуртæ суыхсуыхгæнгæ æрхаудысты доны, тъиуи чысыл йеддæмæ нæ бахъыгдардтой. Фæлæ дуртæй фæйнæрдæм ахæм стыр уылæнтæ фæцыд, æмæ тъиуи фæфæлдæхт.

Синдбады æмбæлттæ ленк кæнын нæ зыдтой æмæ уайтагъд фæхуыдуг сты æмæ сæ дон бынмæ аласта. Æрмæст ма Синдбад æмæ йæ дыууæ кæстæр æмбалы фæхæст сты тъиуийыл æмæ сæхи урæдтой доны сæрыл. Синдбад тыхтæй-амæлттæй сбырыд фæстæмæ тъиуимæ, аххуыс кодта йе ’мбæлттæн æмæ уыдон дæр сбырыдысты уæлæмæ. Уылæнтæ сын ахастой сæ фыййаг æмæ сæ бахъуыд кæлдæгыл ленк кæнын, тъиуи къахæй здахгæйæ. Æрбарухс. Тагъд хъуамæ хур скастаид. Синдбады æмбæлттæ донластæй бадтысты тъиуийыл æмæ сæ гæртт-гæртт цыди. Синдбад лæууыд тъиуийы кæрон æмæ фæлгæсыд дардмæ, зæхх кæнæ науы пæлæз кæд фенин, мыййаг, зæгъгæ. Цас рæстæг фæкаст, чи зоны, афтæ дын, йе ’мбæлттæм фæзылд æмæ фæхъæр кодта:

— Фидар лæуут, мæ лымæнтæ, Ахмæт æмæ Хасан! Зæхх дард нал у, кæлдæг нæ комкоммæ былмæ фæхæссы. Кæсут уæртæ, дæрддзæфгомау доны сæрмæ цъиутæ куыд зилдух кæнынц, бæлвырд сæ ахстæттæ уырдæм хæстæг сты. Цъиутæ сæ лæппынтæй дард нæ фæтæхынц.

Ахмæт æмæ Хасанæн сæ зæрдæтæ барухс сты, сæ сæртыл схæцыдысты. Хасан хъæрццыгъайæ уæлдай нæ уыд цæстæй, размæ акаст æмæ афтæ зæгъы:

— Раст зæгъыс, Синдбад. Уæртæ мæм дардæй зыны сакъадах. Рæхджы уым уыдзыстæм æмæ дзæбæх нæ фæллад суадздзыстæм.

Измученные путники обрадовались и стали сильнее грести ногами, чтобы помочь течению. Если бы они только знали, что ждет их на этом острове!

Скоро плот прибило к берегу, и Синдбад с Ахмедом и Хасаном вышли на сушу. Они медленно пошли вперед, подбирая с земли ягоды и коренья, и увидели высокие, развесистые деревья на берегу ручья. Густая трава так и манила прилечь и отдохнуть.

Синдбад бросился под дерево и сейчас же заснул. Его разбудил какой-то странный звук, точно кто-то перетирал зерно между двумя огромными камнями. Синдбад открыл глаза и вскочил на ноги. Он увидел перед собой огромного змея с широкой пастью, как у кита. Змей спокойно лежал на брюхе и лениво, с громким хрустом двигал челюстями. Этот хруст и разбудил Синдбада. А из пасти змея торчали человеческие ноги в сандалиях. По сандалиям Синдбад узнал, что это ноги Ахмеда.

Постепенно Ахмед целиком исчез в брюхе змея, и змей медленно уполз в лес. Когда он скрылся, Синдбад осмотрелся кругом и увидел, что он остался один.

«А где же Хасан? — подумал Синдбад.— Неужели его тоже съел змей?»

— Эй, Хасан, где ты? — крикнул он.

— Здесь! — раздался голос откуда-то сверху.

  

Фæлмæст фæндаггæттæ бацин кодтой æмæ тъиуи сæ къæхтæй ноджы тынгдæр схойын райдыдтой.

Уалынмæ бахæццæ сты сакъадахмæ, сæ тъиуи сын кæлдæг былмæ раппæрста. Синдбад, Ахмæт æмæ Хасан рахызтысты сурмæ. Сабыргай ацыдысты, гагадыргътæ тонгæйæ æмæ бынджын зайæгойтæ къахгæйæ. Иу мæсчъы доны был ауыдтой бæрзонд пака бæлæстæ. Сæ быны задис бæзджын кæрдæг æмæ адæймаджы сайдта йæхимæ фæллад суадзынмæ.

Синдбад бæласы бынмæ базгъордта, йæхи кæрдæгыл ауагъта æмæ уайтагъд атæгæр. Цас фæфынæй кодтаид, чи зоны, афтæ цæйдæр æнахуыр хъæрмæ фехъал и, раст цыма дыууæ стыр куыройы фыды ’хсæн исчи нæмыг къæрттлæхурæг кодта, уыйау. Синдбад ракаст, фæсæррæтт ласта æмæ, дæ фыдгул ахæммæ бакæсæд, — йæ тæккæ раз, йæ дзых кæфхъуындары дзыхы йас кæмæн уыд, ахæм стыр калм. Калм æнцад хуыссыд йæ гуыбыныл, йе ’фсæртæ æнæбары змæлд кодта æмæ сæ хъыррыст цыди. Гъе уыцы хъыррыстмæ фехъал Синдбад дæр. Калмы дзыхæй æддæмæ зындысты кæйдæр къæхтæ æд сандалитæ. Синдбад сæ базыдта — уыдон уыдысты Ахмæты къæхтæ. Калм Ахмæты аныхъуырдта æмæ сабыргай абырыд хъæдмæ. Куы фæаууон, уæд Синдбад алырдæм йæ цæст ахаста æмæ бамбæрста, иунæгæй кæй баззад, уый.

«Хасан та цы фæци, цымæ? — ахъуыды кодта Синдбад. — Уый дæр ма бахæрæд?»

— Хасан, уæ Хасан, кæм дæ? — ныхъхъæр кодта Синдбад.

— Мæнæ дæн! — æрыхъуысыд уæле кæцæйдæр.

Синдбад поднял голову и увидел Хасана, который сидел скорчившись в густых ветвях дерева, ни живой ни мертвый от страха.

— Полезай и ты сюда! — крикнул он Синдбаду. Синдбад схватил с земли несколько кокосовых орехов и вскарабкался на дерево. Ему пришлось сидеть на верхней ветке, это было очень неудобно. А Хасан прекрасно устроился на широком суку пониже.

Много часов просидели Синдбад и Хасан на дереве, каждую минуту ожидая появления змея. Стало смеркаться, наступила ночь, а чудовища все не было. Наконец Хасан не выдержал и заснул, опершись спиной о ствол дерева и свесив ноги. Вскоре задремал и Синдбад. Когда он проснулся, было светло и солнце стояло довольно высоко. Синдбад осторожно наклонился и посмотрел вниз. Хасана на ветке больше не было. На траве, под деревом, белела его чалма и валялись стоптанные туфли — все, что осталось от бедного Хасана.

«Его тоже сожрал этот ужасный змей, — подумал Синдбад.— Видно, и на дереве от него не спрячешься».

Теперь Синдбад был один на острове. Долго искал он какого-нибудь местечка, чтобы укрыться от змея, но на острове не было ни одной скалы или пещеры. Устав искать, Синдбад присел на земле у самого моря и стал думать, как бы ему спастись.

«Если я вырвался из рук людоеда, так неужели я дам себя съесть змею? — думал он.— Я человек, и у меня есть разум, который поможет мне перехитрить это чудовище».

  

Синдбад хæрдмæ скаст æмæ ауыдта Хасаны, уый бæзджын сыфтæрты ’хсæн бæласы къалиуыл тымбылтæй бадт, æмæ нæдæр мæрдтæй уыд, нæдæр æгæстæй.

— Схиз ды дæр ардæм!.. — æрхъæр кодта Синдбадмæ.

Синдбад зæххæй цалдæр кокос æнгузы фелвæста æмæ бæласмæ сбырыд. Бадын æй бахъуыд æппæты уæллаг цонгыл, цыфæнды зын кæд уыд, уæддæр. Хасан та йæ бынмæ ставд цонгыл дзæбæх æрбынат кодта.

Бирæ фæбадтысты Синдбад æмæ Хасан бæласыл. Калм сæм цы минут фæзындзæн, уый нæ зыдтой. Æхсæв йæ сау нымæтæй æрæмбæрзта бæстæ, фæлæ уæддæр уыцы æбуалгъ калм никæцæй зынд. Æппынфæстаг Хасан бафæллад æнхъæлмæ кæсынæй æмæ бæласы цонгыл бæхбадтгæнгæйæ бафынæй. Уалынмæ Синдбад дæр бафынæй. Райхъал ис, хур арвыл дзæвгар суади, афтæ. Синдбад хъавгæ æргуыбыр кодта æмæ бынмæ æркаст. Хасан бæласы цонгыл нал уыд. Бæласы бын кæрдæгыл урс дардта йæ сарыхъ, йæ фарсмæ лæууыдысты йæ сыдзылбырд дзабыртæ — гъе уыдон ма баззадысты мæгуыр Хасанæй.

«Уый дæр уыцы фыдбылызы калм бахордта, — йæхинымæр загъта Синдбад. — Куыд кæсын, афтæмæй мæ ам дæр ссардзæн».

Зыбыты иунæгæй баззад ныр Синдбад сакъадахыл. Бирæ фæразил-базил кодта, уыцы æбуалгъ калмæй мæ сæр кæм бафснайон, зæгъгæ, фæлæ дзы нæдæр къæдзæх уыд, нæдæр лæгæт. Куы бафæллад, уæд æрбадт денджызы был æмæ куыд фервæзон, зæгъгæ, хъуыдыты аныгъуылд.

«Лæгхорты къухæй куы аирвæзтæн, уæд ацы калмæн мæхи хæрын бауадздзынæн? — хъуыды кодта Синдбад. — Æз адæймаг дæр гъе уымæн хуыйнын æмæ мæ сæры ис зонд æмæ йыл хъуамæ зондæй фæтых уон».

Вдруг с моря плеснула огромная волна и выбросила на берег толстую корабельную доску. Синдбад увидел эту доску и сейчас же придумал, как ему спастись. Он схватил доску, подобрал на берегу еще несколько досок поменьше и унес их в лес. Выбрав доску подходящего размера, Синдбад привязал ее к своим ногам большим куском пальмового лыка. Такую же доску он привязал к голове, а две другие — к телу, справа и слева, так что оказался как будто в ящике. А потом он лег на землю и стал ждать.

Скоро послышался треск хвороста и громкое шипение. Змей почуял запах человека и разыскал свою добычу. Из-за деревьев показалась его длинная голова, на которой светились, как факелы, два больших глаза. Он подполз к Синдбаду и широко разинул пасть, высовывая длинный раздвоенный язык.

Он удивленно осмотрел ящик, из которого так вкусно пахло человеком, и попробовал захватить его и разгрызть зубами, но крепкое дерево не поддавалось.

Змей обошел Синдбада со всех сторон, пытаясь сорвать с него деревянный щит. Щит оказался слишком крепким, и змей только обломал себе зубы. В ярости он стал бить хвостом по доскам. Доски задрожали, но выдержали. Долго трудился змей, но так и не добрался до Синдбада. Наконец он выбился из сил и уполз обратно в лес, шипя и разбрасывая хвостом сухие листья.

Синдбад быстро отвязал доски и вскочил на ноги.

— Лежать между досками очень неудобно, но если змей застигнет меня беззащитным, он меня сожрет, — сказал себе Синдбад.— Надо бежать с острова. Пусть лучше я утону в море, чем погибну в пасти змея, как Ахмед и Хасан.

  

Уыцы хъуыдытæ куыд кодта, афтæ денджызæй æрбафæйлыдта стыр уылæн æмæ былмæ раппæрста, чи ныппырх, ахæм науы бæзджын фæйнæг. Синдбад æй куыддæр ауыдта, афтæ йæ сæры диссаджы хъуыды февзæрд йæхи фервæзын кæныны тыххæй. Фелвæста фæйнæг, ноджыдæр ма рамбырд кодта иу цалдæр фæйнæджы æмæ сæ ахаста хъæдмæ. Цыбырдæр фæйнæджытæй иу мæцъæй йæ къæхтæм бабаста. Раст ахæм фæйнæг бабаста йæ сæрыл дæр, дыууæ даргъ фæйнæджы та йæ дыууæ фарсыл, æмæ йæ цыма асыччы сæвæрдæуыд, афтæ рауад. Уый фæстæ зæххыл афæлдæхт æмæ æнхъæлмæ кæсын байдыдта.

Иу афон æм æрбайхъуыст хус талаты къæрццытæ æмæ тыхджын сыф-сыф. Калмæн адæймаджы тæф йæ былтыл ауад æмæ бацагуырдта йæ холыйы, бæлæсты аууонæй разындис йæ даргъ сæр, йæ дыууæ дынджыр цæсты æхсидæвтау æрттывтой. Бабырыд Синдбады размæ, йæ дынджыр дзых схæлиу кодта, æмæ йæ дзыхæй раппæрста дæргъæй-дæргъмæ саджил æвзаг. Дисгæнгæ бакаст, аллон-биллоны адджын тæф цы асыккæй цыд, уымæ, æхсынын æй райдыдта йæ дæндæгтæй, фæлæ йын хъæбæр хъæд æхсынын нæ куымдта.

Калм Синдбады алыварс цъил фестад, йæ фæйнæг уарт ын амуртæ, апырхытæ кæнон, зæгъгæ. Фæлæ уарт æгæр фидар дæр ма разынд, йæ дæндæгтæ йыл цы ныссаста, уый йеддæмæ йын ницы бацис йæ бон. Фырмæстæй йæ къæдзилæй хойын байдыдта фæйнæджытæ, фæйнæджытæ ныддыз-дыз кодтой, фæлæ сæттын нæ бакуымдтой. Бирæ фæхъуырдухæн кодта калм, фæлæ Синдбадмæ ничердыгæй баххæссыд, фæстагмæ басаст йæ хъару æмæ, мæстæй мæлгæ æмæ хус сыфтæ йæ къæдзилæй фæйнæрдæм хæлиугæнгæ, фæстæмæ хъæдмæ абырыди.

Синдбад цырд февнæлдта, райхæлдта йæ фæйнæджытæ æмæ уырдыг алæууыд.

— Фæйнæджыты ’хсæн кæдмæ хъуамæ хуыссон, æнæ уый та мæ хæргæ бакæндзæн, — загъта йæхицæн Синдбад. — Лидзын хъæуы сакъадахæй. Ахмæт æмæ Хасаны хал ахæрыны бæсты уадз æмæ денджызы фесæфон.

И Синдбад решил опять смастерить себе плот. Он вернулся к морю и начал собирать доски. Вдруг он увидел неподалеку парус корабля. Корабль все приближался, попутный ветер гнал его к берегам острова. Синдбад сорвал с себя рубашку и принялся бегать по берегу, размахивая ею. Он махал руками, кричал и всячески старался обратить на себя внимание. Наконец матросы заметили его, и капитан приказал остановить корабль. Синдбад бросился в воду и в несколько взмахов достиг корабля. По парусам и по одежде матросов он узнал, что корабль принадлежит его землякам. Действительно, это был арабский корабль. Капитан корабля много слышал рассказов про остров, где живет страшный змей, но никогда не слыхал, чтобы кто-нибудь от него спасся.

Матросы ласково встретили Синдбада, накормили и одели его. Капитан приказал поднять паруса, и корабль помчался дальше.

Долго плыл он по морю и наконец доплыл до какой-то земли. Капитан остановил корабль у пристани, и все путники вышли на берег продавать и выменивать свои товары. Только у Синдбада ничего не было. Грустный и печальный, остался он на корабле. Скоро капитан подозвал его к себе и сказал:

— Я хочу сделать доброе дело и помочь тебе. С нами был один путешественник, которого мы потеряли, и я не знаю, умер он или жив. А товары его так и лежат в трюме. Возьми их и продай на рынке, и я дам тебе что-нибудь за труды. А то, что не удастся продать, мы отвезем в Багдад и отдадим его родственникам.

  

Æмæ та йæхицæн тъиуи кæныныл балæууыд. Денджызы былмæ æрбаздæхт æмæ йæ фæйнæджытæ æмбырд кæнын райдыдта. Уалынджы хæстæггомау денджызы ауыдта науы пæлæз. Нау хæстæгæй-хæстæгдæр кодта, дымгæ йæ размæ тардта сакъадахмæ. Синдбад йæ хæдон æррæдывта æмæ уый ратил-батил кæнгæйæ денджызы былыл силлæг ис, йæ къухтæ тилы, хъæр кæны, уæдæ мæ куы фениккой, зæгъгæ, йæ удæй бацыд. Уалынмæ йæ матростæ ауыдтой, æмæ капитан дзырд радта нау бауромыны тыххæй. Синдбад йæхи доны баппæрста æмæ цалдæр ивæзтæн наумæ бахæццæ. Науы пæлæзтæм æмæ матросты дарæсмæ гæсгæ Синдбад базыдта йе ’мбæстæгты нау кæй у. Æмæ æцæгдæр уый уыд араббаг нау. Науы капитан бирæ цыдæртæ фехъуыста, уыцы æвирхъау калм цы сакъадахы цæры, уый тыххæй, фæлæ дзы искуы исчи æгасæй раирвæзт, уый никуы уыди.

Матростæ тынг бацин кодтой Синдбадыл, хорз æй федтой, дарæс ын радтой. Капитан дзырд радта, цæмæй сисой науы пæлæзтæ, æмæ та дарддæр аленк кодтой. Бирæ фæцыдысты. Иуахæмы бахæццæ сты цавæрдæр зæхмæ. Капитан нау баурæдта иаулæууæны, бæлццæттæ иууылдæр рахызтысты былмæ æмæ уæй кæнын æмæ ивын райдыдтой сæ товартæ. Æрмæст Синдбадмæ ницы уыд. Уый æнкъард æмæ æнтъыснæгæй бадти науы. Иу рæстæджы йæм капитан фæсидтис æмæ йын афтæ зæгъы:

— Мæ зæрды ис дæуæн баххуыс кæнын. Иу бæлццон ма уыд немæ æмæ нын фесæфт. Мард у, æгас у уымæн ницы зонын, фæлæ йæ товартæ уæртæ науы мидæг лæууынц. Бавдæл æмæ сæ ауæй кæн, дæ фыдæбонæн дын исты ратдзынæн, чи нæ дзы ауæй уа, уыдон немæ Багдадмæ аласдзыстæм æмæ сæ йæ бинонтæн ратдзыстæм.

— Охотно сделаю это, — сказал Синдбад.

И капитан приказал матросам вынести товары из трюма. Когда выгрузили последний тюк, корабельный писец спросил капитана:

— Что это за товары и как зовут их хозяина? На чье имя их записать?

— Запиши на имя Синдбада-Морехода, который плыл с нами на корабле и пропал, — ответил капитан.

Услышав это, Синдбад едва не лишился чувств от удивления и радости.

— О господин, — спросил он капитана, — знаешь ли ты того человека, чьи товары ты приказал мне продать? *

— Это был человек из города Багдада по имени Синдбад-Мореход, — отвечал капитан.

— Это я Синдбад-Мореход! — закричал Синдбад.— Я не пропал, а заснул на берегу, а ты не дождался меня и уплыл. Это было в мое прошлое путешествие, когда птица Рухх принесла меня в долину алмазов.

  

— Хорз, господин, разы дæн, — загъта Синдбад. Уæд капитан дзырд радта матростæн, цæмæй рахастаиккой товартæ.

Фæстаг барджи куы рахастой, уæд науы фыссæг бафарста капитаны:

— Цавæр товартæ сты адон, æмæ сæ хицау цы хуины? Кæй номыл сæ ныффыссæм?

— Синдбад, зæгъгæ, немæ науы чи цыд æмæ чи фесæфт, уый номыл сæ ныффыссут,—загъта капитан.

Синдбад уый куы айхъуыста, уæд чысыл ма бахъæуа йæ зæрдæ ма бахъарм уа фыр дис æмæ фыр цинæй.

— Уæ, господин, — бафарста капитаны,—кæй товартæ мын уæй кæнын кæныс, уый чи у, уый зоныс?

— Уый уыд Багдады горæтæй, йæ ном хуынд Синдбад Денджыздзу, — дзуапп радта капитан.

— Уый æз дæн Синдбад Денджыздзу! — фæхъæр кодта Синдбад. — Æз сæфгæ нæ фæкодтон, фæлæ бафынæй дæн былгæрон, ды мæм нал фæлæууыдтæ. Уый уыд айразмæйы балцы рæстæг, Рухх-цъиу мæ алмасийы дæлвæзмæ куы бахаста, уæд.

Матросы услышали слова Синдбада и толпой обступили его. Некоторые ему верили, другие называли его лжецом. И вдруг подошел к капитану один купец, который тоже плыл на этом корабле, и сказал:

— Помнишь, я тебе рассказывал, как я был на алмазной горе и бросил в долину кусок мяса, и к мясу прицепился какой-то человек, и орел принес его на гору вместе с мясом? Ты мне не поверил и сказал, что я лгу. Вот человек, который привязался тюрбаном к моему куску мяса. Он подарил мне такие алмазы, лучше которых не бывает, и сказал, что его зовут Синдбад-Мореход.

Тут капитан обнял Синдбада и сказал ему:

— Возьми свои товары. Теперь я верю, что ты Синдбад-Мореход. Продай их поскорей, пока на рынке не кончилась торговля.

Синдбад продал свои товары с большой прибылью и вернулся в Багдад на этом же корабле. Он был очень доволен, что возвратился домой, и твердо решил никогда больше не пускаться в путешествия.

Так окончилось третье путешествие Синдбада.

 

 

Матростæ фехъуыстой Синдбады ныхæстæ æмæ йæ алфамбылай æрæмбырд сты. Иутæ йыл æууæндыдысты, иннæтæ йæ хуыдтой фæлитой. Уæд дын капитаны цурмæ иу къупецаг бацыд, уый дæр уыцы науы чи ленк кодта, ахæм, æмæ афтæ зæгъы:

— Хъуыды ма кæныс, æз дын куы дзырдтон хохы сæрæй дзидзайы къуылдых коммæ куыд сæппæрстон, иу цавæрдæр лæг йæхи дзидзайыл куыд бабаста æмæ йæ цæргæс дзидзаимæ хохмæ куыд схаста, уый? Уæд мыл ды нæ баууæндыдтæ æмæ загътай, гæды ныхæстæ кæныс, зæгъгæ. Мæнæ дын дзидзайы къуылдыхмæ сарыхъхъæй йæхи чи бабаста, гъе уыцы лæг. Уый мын ахæм алмаси дуртæ балæвар кодта, æмæ сæхицæй хуыздæр зын ссарæн у, стæй мын загъта, йæ ном — Синдбад Денджыздзу.

Капитан Синдбадæн ныхъхъæбыс кодта æмæ йын афтæ зæгъы:

— Айс дæ товартæ. Синдбад Денджыздзу кæй дæ, уый мæ ныр бауырныдта. Тагъддæр сæ ауæй кæн, цалынмæ базар нæма айхæлд, уæдмæ.

Стыр пайдайыл ауæй кодта Синдбад йæ товартæ æмæ фæстæмæ æрбаздæхт Багдадмæ уыцы науы. Афтæ ахицæн ис Синдбады æртыккаг балц.

 


 

Четвертое путешествие

  

Цыппæрæм балц

Но прошло немного времени, и Синдбаду опять захотелось побывать в чужих странах. Он купил самых дорогих товаров, отправился в Басру, нанял хороший корабль и поплыл в сторону Индии.

Первые дни все шло благополучно, но однажды под утро поднялась буря. Корабль Синдбада стало кидать по волнам, как щепку. Капитан велел бросить якорь в мелком месте, чтобы переждать бурю. Но не успел корабль остановиться, как якорные цепи лопнули, и корабль понесло прямо на берег. Паруса на корабле порвались, волны залили палубу и унесли всех купцов и матросов в море.

Несчастные путешественники, точно камни, пошли ко дну. Только Синдбад и еще несколько купцов схватились за обломок доски и удержались на поверхности моря.

Целый день и целую ночь носились они по морю, а утром волны выбросили их на скалистый берег.

Еле живые лежали путники на земле. Только когда прошел день, а за ним ночь, они немного опомнились.

Дрожа от холода, Синдбад и его друзья пошли по берегу, надеясь, что встретят людей, которые их приютят и накормят. Долго шли они и наконец увидали вдалеке высокую постройку, похожую на дворец. Синдбад очень обрадовался и пошел быстрее. Но едва путники приблизились к этой постройке, их окружила толпа людей. Эти люди схватили их и отвели к своему царю, а царь знаком приказал им сесть. Когда они сели, перед ними поставили миски с каким-то диковинным кушаньем. Ни Синдбад, ни его приятели-купцы никогда такого не ели. Спутники Синдбада с жадностью набросились на кушанье и съели все, что было в мисках. Один Синдбад почти не притронулся к кушанью, а только попробовал его.

  

Бирæ рæстæг нæ рацыд, афтæ та Синдбады æрфæндыд æндæр бæстæтыл ахæтын. Амæй-ай зынаргъдæр товартæ балхæдта æмæ ацыд Басрæмæ, баххуырста хорз нау æмæ араст Индийы ’рдæм.

Фыццаг бонты хъуыддаг хорз цыд, денджыз æдзæмæй лæууыд, фæлæ иу райсом тыхджын дымгæ ракодта. Уылæнтæ бумбулиау раппар-баппар кæнын райдыдтой Синдбады нау. Капитан дзырд радта, аппарут науæнгуыр тæнæг ран æмæ цалынмæ дымгæ банцайа, уæдмæ банхъæлмæ кæсæм, зæгъгæ. Æнгуыр аппæрстой, уæдæ цы, фæлæ нау нæма ныллæууыд, афтæ науæнгуыры рæхыстæ атыдтой æмæ дымгæ науы комкоммæ былмæ ахаста. Науы пæлæзтæ аскъуыдысты, уылæнтæ науы сæрты æнхъæвзтой æмæ дæ фыдгул афтæ — къупецагæй, матросæй се ’ппæты дæр сæ хъæлæсы ахастой денджызмæ.

Тæригъæддаг бæлццæттæ, раст цыма дуртæ уыдысты, уыйау сæ дон йæ бынмæ нылласта. Æрмæст ма Синдбад æмæ цалдæр къупецаджы фæхæст сты фæйнæджы састыл æмæ сæхи урæдтой доны сæрыл.

Æнæхъæн бон æмæ æхсæв сæ денджыз радав-бадав кодта, стæй сæ райсом иу айнæг былмæ раппæрста.

Æрдæг мæрдты хуызæн ахаудысты бæлццæттæ зæххыл. Æрмæст дыккаг бон æрцыди сæ уд сæ мидæг. Чи нæ суазæг кæна, кæд ахæм адæмыл фембæликкам, зæгъгæ, Синдбад æмæ йæ хæлæрттæ, ихæнæй гæртгæртгæнгæ, араст сты былгæрæтты. Цæуынц, цæуынц æмæ иу рæстæг æддоз ауыдтой галуаны хуызæн бæрзонд бæстыхай. Синдбад тынг бацин кодта æмæ йæ цыдыл бафтыдта. Бæстыхаймæ æххæст нæма бахæццæ сты, афтæ сыл æртыхстысты цавæрдæр адæм. Æрцахстой сæ æмæ сæ паддзахы размæ бакодтой. Паддзах сын къухæй ацамыдта сбадут, зæгъгæ. Куы сбадтысты, уæд сын сæ цуры æрæвæрдтой фæйнæ къусы дзаг цыдæр æнахуыр хæринаг. Нæдæр Синдбад, нæдæр йæ хæлæрттæй исчи фæци ахæм хæринаджы хъæстæ. Синдбады æмбæлттæ сæхи андзæрстой хæринагыл, æмæ йæ зыд хæрд акодтой. Синдбад æй, уынгæ цы фæкодта, уый йеддæмæ дзы йæ дзыхмæ ницы схаста.

А царь этого города был людоед. Его приближенные ловили всех чужеземцев, которые заходили в их страну, и кормили их этим кушаньем. Всякий, кто ел его, постепенно терял разум и становился похож на животное. Откормив чужеземца, приближенные царя убивали его, жарили и съедали. А царь ел людей прямо сырыми.

Приятелей Синдбада тоже ждала такая участь. Каждый день они ели помногу этого кушанья, и все тело у них заплыло жиром. Они перестали понимать, что с ними делается, — только ели и спали. Их отдали пастуху, точно свиней; каждый день пастух выгонял их за город и кормил из больших корыт.

Синдбад не ел этого кушанья, а другого ему не давали. Он подбирал на лугах коренья и ягоды и кое-как питался ими. Все его тело высохло, он ослабел и еле держался на ногах. Видя, что Синдбад такой слабый и тощий, приближенные царя решили, что его не надо стеречь — все равно не убежит, — и скоро забыли о нем.

А Синдбад только и мечтал, как бы вырваться от людоедов. Однажды утром, когда все еще спали, он вышел из ворот дворца и пошел куда глаза глядят. Скоро он пришел на зеленый луг и увидел человека, который сидел на большом камне. Это был пастух. Он только что пригнал купцов, приятелей Синдбада, из города и поставил перед ними корыто с кормом. Увидев Синдбада, пастух сразу понял, что Синдбад здоров и владеет своим умом. Он сделал ему знак рукой: «Подойди сюда!» — и, когда Синдбад приблизился, сказал ему:

— Иди по этой тропинке, а когда дойдешь до перекрестка, сверни направо и выйдешь на султанскую дорогу. Она выведет тебя из земли нашего царя, и ты, может быть, доберешься до твоей родины.

  

Уыцы горæты паддзах уыд лæгхор. Йæ дæлдæртæ ахстой, æндæр бæстæй сæм чи æфтыд, уыдоны, æмæ сын хæрын кодтой уыцы æнахуыр хæринаг. Чи-иу дзы бахордта, уымæн-иу куыдфæстæмæ йæ сæры зонд фæцыд æмæ-иу фосы хуызæн сси. Паддзахы дæлдæртæ иу æндæрбæстагмæ тохъхъылы зылд фæкодтой, амардтой-иу æй, сфизонæг-иу æй кодтой æмæ-иу æй бахордтой. Паддзах та сæ хомæй хордта.

Синдбады хæлæртты дæр уымæ хъуыд. Алы бон дæр сæ мæрдты хъис калдтой уыцы хæринагыл æмæ фыр нæрдæй тъæпп хаудтой. Цы ми сын кæнынц, уый нал æмбæрстой — бахордтой æмæ та-иу схуыссыдысты. Хуыты хуызæн сæ хуыгæсы бар бакодтой; алы бон дæр сæ хуыгæс тардта горæтгæронмæ æмæ сын стыр бæлæгъты лæвæрдта хæринаг.

Синдбад нæ хордта уыцы хæринаг, æндæр хæринаг та йын дæтгæ нæ кодтой. Уый уыгæрдæнты æмбырд кодта гагадыргътæ æмæ зайæгойты уидæгтæ æмæ уыдонæй куыддæртæй ирвæзти. Царм æмæ дзы стджытæ йеддæмæ ницыуал баззадис, хъаруйы мыггаг дзы нал уыд, йæ къæхтæ йæ быны нал цыдысты. Синдбад афтæ лæмæгъ æмæ фæлахс куы ссис, уæд æй паддзахы дæлдæртæ йæхи бар ауагътой цы ма йæ хъахъхъæнæм, — уæддæр никæдæм алидздзæн, — æмæ йæ рохуаты ныууагътой.

Цæмæ бæллыд, уый йæ къухы бафтыд Синдбадæн, уыцы лæгхортæй фервæзыны фадат ын æрцыд. Иу райсом, иууылдæр ма хуыссыдысты, афтæ Синдбад ахызт кæрты дуарыл æмæ араст. Кæдæм цыди, уымæн йæхæдæг дæр ницы зыдта. Цæуынтæ байдыдта, цæуынтæ байдыдта, æмæ иу уыгæрдæнмæ бахæццæ, уыгæрдæны астæу стыр дурыл бадти лæг. Уый уыд фыййау. Гъе уыцы сахат уый горæтæй æрбатардта къупецæгты — Синдбады хæлæртты, сæ разы сын бæлæгътæ æрæвæрдта, ныккодта дзы холлаг. Фыййау Синдбады куы федта, уæд уайтагъд бамбæрста æнæниз кæй у æмæ йæ зонд йæхимæ кæй ис. Къухы тылдæй йын ацамыдта: «Хæстæгдæр рацу», æмæ Синдбад йæ размæ куы бацыд, уæд ын афтæ зæгъы:

— Цæугæ ацы къахвæндагыл. Фæндаг кæм фæсаджил вæййы, уырдæм куы бахæццæ уай, уæд рахизырдæм фæзил æмæ Султаны фæндагмæ бахиздзынæ. Уыцы фæндаг дæ нæ паддзахы зæххы арæнты æддемæ ахæццæ кæндзæн æмæ, чи зоны, дæ райгуырæн бæстæмæ бафтай.

Синдбад поблагодарил пастуха и пошел. Он старался идти как можно быстрее и скоро увидел справа от себя дорогу. Семь дней и семь ночей шел Синдбад по этой дороге, питаясь кореньями и ягодами. Наконец на восьмой день утром он увидел невдалеке от себя толпу людей и подошел к ним. Люди обступили его и стали расспрашивать, кто он и откуда пришел. Синдбад рассказал им обо всем, что с ним случилось, и его отвели к царю той страны. Царь велел накормить Синдбада и тоже спросил его, откуда он родом и что с ним произошло. Когда Синдбад рассказал царю о своих приключениях, царь очень удивился и воскликнул:

— Я в жизни не слышал истории удивительней! Добро пожаловать, чужеземец! Оставайся жить в моем городе.

Синдбад остался в городе этого царя, которого звали Тайгамус. Царь очень полюбил Синдбада и скоро так привык к нему, что не отпускал его от себя ни на минуту. Он оказывал Синдбаду всякие милости и исполнял все его желания.

И вот однажды после обеда, когда все приближенные царя, кроме Синдбада, разошлись по домам, царь Тайгамус сказал Синдбаду:

— О Синдбад, ты стал для меня дороже всех моих приближенных, и я не могу расстаться с тобой. У меня есть к тебе большая просьба. Обещай мне, что исполнишь ее.

— Говори, какая у тебя просьба, — ответил Синдбад.— Ты был добр ко мне, и я не могу тебя ослушаться.

— Останься у нас навсегда, — сказал царь.— Я найду тебе хорошую жену, и тебе будет в моем городе не хуже, чем в Багдаде.

  

Синдбад раарфæ кодта фыййауæн æмæ араст йæ фæндагыл, йæ бон цы уыд, уымæй йæ уд хъардта размæ. Бирæ рæстæг нæ рауад, афтæ рахизырдыгæй ауыдта фæндаг. Авд боны æмæ авд æхсæвы фæцыд Синдбад уыцы фæндагыл. Хордта гагадыргътæ æмæ уидæгтæ. Æстæм бон райсомæй раджы фæндагмæ хæстæг ауыдта адæм дзыгуырæй, хæстæг сæм бацыд. Адæм ыл амбырд сты, æмæ йæ хынцфарст кæнын райдыдтой, чи у, цавæр у, кæцæй фæци, уыдæттæй. Синдбад дæр сын кæрæй-кæронмæ йæ хабæрттæ фæкодта. Уый фæстæ йæ сæ паддзахмæ бакодтой. Паддзах æй хорз фенын кодта æмæ йæ уый дæр бафарста, кæцæй æрбафтыд æмæ йæ сæр цытæ баййæфта, уыдæттæй. Йæ хабæрттæ йын бæстон куы фæдзырдта Синдбад, уæд паддзах йæ къухтæ кæрæдзиуыл ныццавта, æмæ афтæ зæгъы:

— Ацал-ауал азы фæцардтæн, фæлæ ахæм диссаджы хабæрттæ никуыма фехъуыстон! Саккаг кæн, фысым дын стæм, баззай мæ горæты цæргæйæ.

Синдбад баззад Тайгамус паддзахы горæты. Синдбад тынг фæцыд паддзахы зæрдæмæ. Цыбыр рæстæгмæ йыл афтæ сахуыр, æмæ йæ иу минут йæ цурæй уæгъд нал уагъта. Бирæ дзæбæхтæ фæци Синдбадæн, йæ зæрдæ цы загътаид æмæ йын цы нæ скодтаид.

Иуахæмы, сихоры хæрд бакæныны фæстæ, паддзахы дæлдæртæ иууылдæр сæ хæдзæрттæм куы ацыдысты, уæд, Тайгамус паддзах афтæ зæгъы Синдбадæн:

— Мæ фæсдзæуинтæй дæу бæрц никæй бауарзтон, Синдбад, фæхицæн уæм, уый мæ нæ фæнды. Стыр курдиат мæм ис дæумæ. Дзырд мын радт, кæй йæ сæххæст кæндзынæ, уый тыххæй.

— Зæгъ æй, цавæр курдиат дæм ис?—загъта Синдбад. — Бирæ дзæбæхтæ, æмæ бирæ уæздандзинад дæ зонын, æмæ дæ ныхасыл дыууæ зæгъын мæ бон нæу.

— Бынтондæр баззай махмæ, — загъта паддзах. — Æз дын хорз ус æрхæсдзынæн æмæ Багдады горæтæй бирæ хуыздæр цæрдзынæ ам.

Услышав слова царя, Синдбад очень огорчился. Он все еще надеялся вернуться когда-нибудь в Багдад, а теперь надежду приходилось оставить. Ведь не мог же Синдбад отказать царю!

— Пусть будет по-твоему, о царь, — сказал он.— Я останусь здесь навсегда.

Царь тотчас же велел отвести Синдбаду помещение во дворце и женил его на дочери своего визиря.

Еще несколько лет прожил Синдбад в городе царя Тайгамуса и стал понемногу забывать Багдад. У него завелись друзья среди жителей города, все его любили и уважали.

И вот однажды ранним утром к нему вошел один из его приятелей по имени Абу-Мансур. Одежда на нем была разорвана и тюрбан съехал набок; он ломал себе руки и горько рыдал.

— Что с тобой, Абу-Мансур? — спросил Синдбад.

— Сегодня ночью у меня умерла жена, — ответил его приятель.

Синдбад принялся его утешать, но Абу-Мансур продолжал горько плакать, ударяя себя руками в грудь.

— О Абу-Мансур, — сказал Синдбад, — что пользы так убиваться? Пройдет время, и ты утешишься. Ты ведь еще молодой и долго проживешь.

И вдруг Абу-Мансур заплакал еще сильнее и воскликнул:

— Как это ты говоришь, что я долго проживу, когда мне осталось жить всего один день! Завтра ты лишишься меня и никогда больше меня не увидишь.

— Почему? — спросил Синдбад.— Ты ведь здоров, и тебе не грозит смерть.

— Завтра похоронят мою жену, и меня тоже опустят с нею в могилу, — сказал Абу-Мансур.— В нашей стране такой обычай: когда умирает женщина, ее мужа хоронят живым вместе с нею, а когда умирает мужчина, с ним вместе хоронят его жену.

«Это очень скверный обычай, — подумал Синдбад.— Хорошо, что я чужеземец и меня не похоронят живым».

  

Синдбад уыцы ныхæстæ куы фехъуыста, уæд ын тынг зын уыди. Ныр дæр ма йæ зæрдæ дардта, искæд Багдадмæ кæй ацæудзæн, ууыл. Ныр хъуамæ ферох кæна уыцы хъуыды. Фæлæ уæддæр Синдбад куыд бацыдаид паддзахы зæрдæхудты.

— Дæу цы бафæнда, ууыл дыууæ нæ зæгъдзынæн, цытджын паддзах, — загъта Синдбад. — Разы дæн бынтондæр ам баззайыныл.

Паддзах уыцы сахат бафæдзæхста, цæмæй йын галуаны рахицæн кæной цæрæн бынат, ракуырдта йын йæ визиртæй иуы чызджы. Ноджыдæр ма цалдæр азы фæцард Синдбад Тайгамус паддзахы горæты. Куыдфæстæмæ рох кæнын байдыдта Багдад, горæты цæрджытæй йын фæзындис хæлæрттæ дæр, уарзтой йæ æмæ йын аргъ кодтой иууылдæр.

Иу хатт дын æм райсомæй раджы æрбацыд Абу-Мансур, зæгъгæ, йæ лымæнтæй иу. Йæ дарæс скъуыдтæ, йæ сарыхъ иуварсырдæм æрбырыд. Куыдта, æрдиаг кодта.

— Цы кодтай, Абу-Мансур? — бафарста йæ Синдбад.

— Дысон мæ ус амард, — загъта йæ хæлар. Синдбад æй сабыртæ кæны, зæрдæтæ йын æвæры, уæддæр Абу-Мансур йæ къухтæй йæ риу хойы.

— Уæ дæ рынтæ дын бахæрон, Абу-Мансур, — загъта Синдбад, — хи хæрынæй цы пайда ис? Рацæудзысты бонтæ æмæ дæ ферох уыдзæни дæ зындзинад. Нырма æрыгон куы дæ, бирæ цæрæнбон дын куы ис нырма.

Уæд, дын, Абу-Мансур ноджы тынгдæр куы нырдиаг кæнид:

— Куыд хъуамæ фæцæрон бирæ, кæд мын иу боны цæрæнбон йеддæмæ нал ис, уæд? Абон ма мæ фæстаг хатт уыныс.

— Цæуылнæ? — бафарста Синдбад. — Æнæниз куы дæ, мæлæтæй дын тас куынæ у?

— Цæуылнæ куы зæгъай, уæд мын райсом мæ усы баныгæндзысты æмæ мæн дæр йæ фарсмæ ингæны сæвæрдзысты, — загъта Абу-Мансур. — Мах бæстæйы ахæм æгъдау ис: лæгæн йæ ус куы амæлы, уæд ын йæхи дæр удæгасæй йемæ баныгæнынц, лæг куы амæлы, уæд та йын йæ усы ныгæнынц йемæ.

«Уый тынг æвзæр æгъдау у, — йæхинымæр загъта Синдбад. — Цы хорз у, нæ фæлæ, æндæрбæстаг кæй дæн, æмæ мæ удæгасæй кæй нæ баныгæндзысты, уый».

Он постарался, как мог, утешить Абу-Мансура и обещал, что попросит царя избавить его от такой страшной смерти. Но когда Синдбад пришел к царю и высказал ему свою просьбу, царь покачал головой и сказал:

— Проси о чем хочешь, Синдбад, но только не об этом. Я не могу нарушить обычай моих предков. Завтра твоего приятеля опустят в могилу.

— О царь, — спросил Синдбад, — а если умрет жена у чужеземца, ее мужа тоже похоронят вместе с нею?

— Да, — ответил царь.— Но не беспокойся за себя. Твоя жена еще слишком молода и, наверно, не умрет раньше тебя.

Когда Синдбад услышал эти слова, он очень огорчился и испугался. Печальный, вернулся он к себе и с этих пор все время думал об одном — как бы его жена не заболела смертельной болезнью. Прошло немного времени, и то, чего он боялся, случилось. Его жена тяжело занемогла и через несколько дней скончалась.

Царь и все жители города пришли, по обычаю, утешать Синдбада. На его жену надели ее лучшие драгоценности, положили ее тело на носилки и понесли к высокой горе, находившейся недалеко от города. На вершине горы была вырыта глубокая яма, прикрытая тяжелым камнем. Носилки с телом жены Синдбада обвязали веревками и, подняв камень, опустили в могилу. А потом царь Тайгамус и друзья Синдбада подошли к нему и начали с ним прощаться. Бедный Синдбад понял, что пришел час его смерти. Он бросился бежать с криком:

— Я чужеземец и не должен подчиняться вашим обычаям! Я не хочу умереть в этой яме!

Но как ни отбивался Синдбад, его все-таки привели к страшной яме. Ему дали с собой кувшин воды и семь хлебных лепешек и, обвязав веревками, опустили в яму. А потом яму завалили камнем, и царь и все, кто был с ним, ушли обратно в город.

  

Йæ бон цы уыд, уымæй зæрдæтæ авæрдта Абу-Мансурæн — ракурдзæн паддзахæй, цæмæй йæ фервæзын кæна, ахæм æвирхъау мæлæтæй. Фæлæ Синдбад паддзахмæ куы бацыд æмæ йын йæ курдиат куы бамбарын кодта, уæд паддзах йæ сæр банкъуыста æмæ загъта:

— Дæ зæрдæ цыдæриддæр зæгъы, Синдбад, уый бацагур, æрмæст уый нæ. Мæ фыдæлты æгъдæутты сæрты ахизын мæ бон нæу. Райсом йæ ингæныл сæмбæлдзæн дæ хæлар.

— Бафæрсын аипп ма уæд, фæлæ, æцæгæлон адæймагæн йæ ус куы амæла, уæд ын йæхи дæр йæ усимæ ныгæндзысты? — бафарста Синдбад.

— Ай-гъай,— дзуапп радта паддзах.— Фæлæ дзы дæуæн тас нæу. Дæуæн дæ ус æгæр æрыгон у, æвæццæгæн, æмæ дæуæй раздæр нæ амæлдзæн.

Синдбад уыцы ныхæстæ куы фехъуыста, уæд йæ зæрдæ бауазал, мæт æмæ дзы тас бацыд. Æнкъардæй æрбаздæхт йæ хæдзармæ. Уæдæй фæстæмæ йæ сæрæй нал цух кодта, йæ ус мæлæтдзаг рынчын куы фæуа, зæгъгæ, уыцы сагъæс. Калм, дам, битъынайæ тарст æмæ йæ хуынчъы был æрзад, зæгъгæ, йыл раст уыцы æмбисонд æрцыд: йæ ус тыхст рынчын æрбаци æмæ цалдæр бонмæ амард.

Æгъдæуттæ куыд амыдтой, афтæ паддзах æмæ горæты цæрджытæ иууылдæр æрцыдысты Синдбадæн зæрдæтæ авæрынмæ. Йæ усы йын сфæлыстой хæзнаты хуыздæртæй, сынтыл æй сæвæрдтой æмæ йæ ахастой горæтмæ æввахс иу бæрзонд хохмæ. Хохы цъуппыл уыд стыр ингæн, йæ сæр уæззау къæйдурæй æмбæрзт.

Къæйдур схъил кодтой æмæ марды æд сынт бæндæнтæй ингæны ауагътой. Уый фæстæ йæм Тайгамус паддзах æмæ йæ хæлæрттæ бацыдысты хæрзбон зæгъынмæ. Синдбад, мæгуыр, бамбæрста йæ фæстаг бон кæй æрхæццæ æмæ хъæргæнгæ лидзынмæ фæци.

— Æз æндæрбæстаг дæн æмæ мæнмæ ницы бар дарынц уе ’гъдæуттæ! Мæн нæ фæнды уыцы дзыхъхъы амæлын!

Уайтагъд æй рацахстой. Йæхи тыдта, фæлæ йæ уыцы æвирхъау ингæны размæ бакодтой. Радтой йын йемæ хъуывгъаны дзаг дон æмæ авд лауызы, бæндæнтæй йæ бабастой æмæ йæ ингæны ауагътой. Къæйдур æруагътой фæстæмæ ингæныл. Паддзах, стæй йемæ чи уыд, уыдон иууылдæр фæстæмæ раздæхтысты горæтмæ.

Бедный Синдбад очутился в могиле, среди мертвецов. Сначала он ничего не видел, но, когда его глаза привыкли к темноте, он заметил, что в могилу проходит сверху слабый свет. Камень, закрывавший вход в могилу, неплотно прилегал к ее краям, и тоненький луч солнца пробивался в пещеру.

Вся пещера была полна мертвецов — мужчин и женщин. На них были надеты их лучшие платья и драгоценности. Отчаяние и горе охватили Синдбада.

«Теперь-то уже мне не спастись, — подумал он.— Из этой могилы никому не выйти».

Через несколько часов солнечный луч, освещавший пещеру, погас, и вокруг Синдбада стало совсем темно. Синдбад был очень голоден. Он съел лепешку, напился воды и уснул прямо на земле, среди мертвецов.

День, другой, а за ним и третий провел Синдбад в страшной пещере. Он старался есть как можно меньше, чтобы еды хватило на более долгий срок, но на третий день вечером он проглотил последний кусок лепешки и запил ее последним глотком воды. Теперь ему оставалось только ждать смерти.

Синдбад расстелил на земле свой плащ и лег. Всю ночь пролежал он без сна, вспоминая родной Багдад, друзей и приятелей. Только под утро его глаза закрылись, и он уснул.

  

Синдбады, мæгуыр, мæрдты ’хсæн уазал ингæны смидæг кодтой. Раздæр ницы уыдта йæ цæстытæй, стæй куы ацахуыр сты талынгыл, уæд бафиппайдта ингæнмæ уæле рухсы цъыртт кæй кæлы. Ингæныл уæле цы къæйдур æвæрд уыд, уый æнгом æвæрд не ’рцыд йæ кæрæттыл æмæ йæм хуры тын æрбакаст.

Лæгæт æгасæй дæр йæ тæккæ дзаг уыд мæрдтæй— сылгоймæгтæ æмæ нæлгоймæгтæй. Сæ уæлæ уыдысты сæ дарæсты дзæбæхдæртæ, сæ хæзнаты хуыздæртæ. Адæргæй йæ зæрдæ бауазал Синдбадæн.

«Ныр мын фервæзынæй тас нал у, — загъта йæхинымæр. — Кæд искуы исчи мæрдтæй рацыд, уæд ардыгæй дæр аирвæздзæнис».

Цалдæр сахаты фæстæ, лæгæты цы хурыцъыртт рухс кодта, уый ахуыссыд æмæ Синдбады алыварс саудалынг баци. Тынг сæххормаг Синдбад. Иу лауыз ахордта, дон банызта. Æмæ мæрдты ’хсæн айдагъ зæххыл бафынæй.

Рацыди иу бон, дыккаг, арвыста æртыккаг бон дæр Синдбад уыцы æвирхъау ингæны. Фылдæр фаг ын цæмæй суой, уый тыххæй ауæрста йæ хæринæгтыл, фæлæ уæддæр æртыккаг бон изæры бахордта йæ фæстаг комдзаг, анызта йæ фæстаг доны хъуыртт. Æмæ æнхъæлмæ касти, уæдæ мæм ныр æрбацæудзæн мæлæт, уæдæ уæд æрбацæудзæн.

Синдбад зæххыл æрытыдта йæ пæлæз æмæ йыл схуыссыд. Æхсæв-бонмæ цъынд нæ бакодта, йæ цæстытыл уадысты йæ райгуырæн горæт Багдад, йæ хæлæрттæ æмæ йæ лымæнтæ. Æрмæст бонырдæм йæ цæстытæ æддæгуæлæ æрæвæрдта æмæ бафынæй.

Проснулся он от слабого шороха: кто-то с ворчаньем и фырканьем скреб когтями каменные стены пещеры. Синдбад вскочил на ноги и пошел по направлению шума. Кто-то пробежал мимо него, стуча лапами.

«Это, верно, какой-нибудь дикий зверь, — подумал Синдбад.— Почуяв человека, он испугался и убежал. Но как же он попал в пещеру?»

Синдбад бросился следом за зверем и вскоре увидел вдалеке свет, который становился тем ярче, чем ближе Синдбад подходил к нему. Скоро Синдбад оказался перед большим отверстием. Синдбад вышел через отверстие наружу и оказался на склоне горы. Морские волны с ревом разбивались о ее подножие.

Радостно стало у Синдбада на душе, снова появилась у него надежда на спасение.

«Ведь проходят же мимо этого места корабли, — подумал он.— Может быть, какое-нибудь судно подберет меня. А если даже я умру здесь, это будет лучше, чем погибнуть в этой пещере, полной мертвецов».

Синдбад посидел немного на камне у входа в пещеру, наслаждаясь свежим утренним воздухом. Он принялся думать о своем возвращении в Багдад, к друзьям и приятелям, и грустно стало ему, что он вернется к ним разоренный, без единого дирхема. И вдруг он хлопнул себя рукой по лбу и громко сказал:

— Я печалюсь о том, что вернусь в Багдад нищим, а недалеко от меня лежат такие богатства, каких нет в сокровищницах персидских царей! Пещера полна мертвецов, мужчин и женщин, которых опускают в нее уже много сотен лет. И вместе с ними опускают в могилу их лучшие драгоценности. Эти драгоценности так и пропадут в пещере без всякой пользы. Если я возьму себе часть их, никто не пострадает от этого.

  

Йæ фынæйæ райхъал цæйдæр сыбар-сыбурмæ: цыдæр йæ дзæмбытæй хыртт-хыртт кодта лæгæты айнæг къултæ, цыди йæ хъуыр-хъуыр, футтытæ кодта. Синдбад фестад æмæ, уынæр кæцæй цыд, уыцырдæм ацыд, йæ рæзты цыдæр æрбазгъордта:

«Исты хъæддаг сырд у, æвæццæгæн, — загъта йæхинымæр Синдбад. — Адæймаджы тæф йæ былтыл ауад. Фæтарст æмæ алыгъд. Фæлæ лæгæтмæ цы æгъдауæй æрбафтыд, цымæ?»

Синдбад азгъордта сырды фæстæ. Дардæй йæм æрбазынд рухс, куыд хæстæгдæр цыд, афтæ тынгæй-тынгдæр рухс кодта. Уалынмæ Синдбад бахæццæ иу стыр хуынкъмæ. Уый æрбакъæртт кодтой сырдтæ марды фыд хæрынмæ.

Синдбад хуынкъыл æддæмæ рахызт æмæ хохы фахсыл фегуырд.

Бынæй хохы рæбын тызмæг уылæнтæ, æрра сырдау, ниугæ лæбурдтой айнæг къулмæ æмæ пырх калгæ схъиудтой къулæй фæстæмæ.

Барухс Синдбадæн йæ зæрдæ, фæстæмæ та йæм цæрыны зонд æрцыди.

«Наутæ ауылты куы фæцæуынц, — загъта йæхинымæр. — Кæд мæ искæцы нау аласид. Мæрдты ’хсæн амæлыны бæсты ам амæлын хуыздæр».

Синдбад иу чысыл абадт дурыл, сæууон сыгъдæг уæлдæф æхсызгонæй улæфыд. Рахъуыды-бахъуыды кæны, йæ хæлæрттæм, йæ зонгæтæм Багдадмæ куыд ацæудзæн бынтон мæгуырæй, æнæ иу дихремæй, æмæ æрæнкъард. Стæй дын йæ армытъæпæнæй йæ ных бакъуырдта æмæ хъæрæй афтæ зæгъы:

— Афтид армæй Багдадмæ куыд бацæудзынæн, зæгъгæ, марой кæнын, афтæмæй та мæ тæккæ раз ахæм хæзнатæ ис, æмæ сæ Персы паддзæхты хæзнадæтты дæр не ссардзынæ. Лæгæт йæ тæккæ дзаг у мæрдтæй, нæлгоймагæй-сылгоймагæй сæ ныр къорд æнусты дæргъы уым æвæрынц. Семæ сын нывæрынц сæ хæзнаты хуыздæртæ. Æмæ æнæхъуаджы дзæгъæл сæфт кæнынц. Сæ иу хай сын куы ахæссон, уæд дзы кæмæй цы сæфы.

Синдбад тотчас же вернулся в пещеру и стал собирать перстни, ожерелья, серьги и браслеты, разбросанные по земле. Он завязал все это в свой плащ и вынес узел с драгоценностями из пещеры. Несколько дней провел он на берегу моря, питаясь травой, плодами, кореньями и ягодами, которые он собирал в лесу на склоне горы, и с утра до вечера смотрел на море. Наконец он увидел вдали, на волнах, корабль, который направлялся в его сторону.

Мигом сорвал Синдбад с себя рубашку, привязал ее к толстой палке и принялся бегать по берегу, размахивая ею в воздухе. Дозорный, сидевший на мачте корабля, заметил его знаки, и капитан приказал остановить корабль невдалеке от берега. Не дожидаясь, пока за ним пришлют лодку, Синдбад бросился в воду и в несколько взмахов достиг корабля. Спустя минуту он уже стоял на палубе, окруженный матросами, и рассказывал свою историю. От матросов он узнал, что корабль их идет из Индии в Басру. Капитан охотно согласился довезти Синдбада до этого города и взял у него в уплату только один драгоценный камень, правда самый большой.

Через месяц пути корабль благополучно достиг Басры. Оттуда Синдбад-Мореход отправился в Багдад. Он сложил в кладовую драгоценности, которые привез с собой, и опять зажил в своем доме, счастливый и радостный.

Так окончилось четвертое путешествие Синдбада.

 

 

Уайсахат фæстæмæ лæгæты скуыси æмæ æмбырд кæнын райдыдта, зæххыл хæлиутæй чи лæууыд, уыцы хæзнатæ: къухдарæнтæ, хæрдоджытæ, хъуссæджытæ æмæ цæнгдарæнтæ. Йæ пæлæзы сæ бабаста æмæ сæ лæгæтæй æддæмæ рахаста. Цалдæр боны арвыста денджызы был. Бон-изæрмæ каст денджызы тыгъдмæ. Хохы фахсыл æмбырд кодта кæрдæг, дыргътæ, уидæгтæ æмæ гагадыргътæ. Иуахæмы дардмæ денджызы уылæнтыл ауыдта нау. Синдбады ’рдæм æрбацæйцыд.

Айтæ-уыйтæ нал фæкодта, фæлæ цæстыфæныкъуылдмæ йæ хæдон йæ уæлæйæ æррæдывта, хъилыл æй абаста æмæ хæдон тилгæйæ, разгъор-базгъор кæны денджызы былтыл. Науы фæлгæсæнæй йæ матрос ауыдта, æмæ капитан дзырд радта, цæмæй нау баурæдтаиккой былгæронмæ æввахс. Бæлæгъмæ мын чи æнхъæлмæ кæсы, зæгъгæ, Синдбад йæхи денджызы баппæрста æмæ цалдæр ивæзтæн науы раз балæууыд. Минуты фæстæ уыди науы, йæ алфамбылай матростæ æмбырдæй лæууыдысты æмæ сын дзырдта йе ’мбисонды хабæрттæ. Матростæ куыд загътой, афтæмæй сæ нау цыд Индийæ Басрæмæ. Капитан æнæуæлдай ныхасæй сразы Синдбады Басрæмæ аласыныл. Ласæггаг бацагуырдта æрмæст иу хæзна дур, æцæг сæ тæккæ стырдæр.

Иу мæйы фæстæ нау æвыдæй бахæццæ Басрæмæ. Уырдыгæй Синдбад ацыд Багдадмæ. Йемæ цы хæзнатæ æрбаласта, уыдон сæвæрдта йæ хæзнадоны æмæ та хъæлдзæгæй, зæрдæрайгæйæ цæрынтæ байдыдта йæ фæрныг хæдзары.

Афтæ ахицæн Синдбадæн йæ цыппæрæм балц.

 


 

Пятое путешествие

 

Фæндзæм балц

 Прошло немного времени, и снова наскучило Синдбаду жить в своем прекрасном доме в Городе Мира. Кто хоть раз плавал по морю, кто привык засыпать под вой и свист ветра, тому не сидится на твердой земле.

И вот однажды пришлось ему поехать по делам в Басру, откуда он не раз начинал свои путешествия. Он опять увидел этот богатый веселый город, где небо всегда такое синее и солнце светит так ярко, увидел корабли с высокими мачтами и разноцветными парусами, услышал крики матросов, выгружавших из трюмов диковинные заморские товары, и ему до того захотелось путешествовать, что он немедля решил собираться в путь.

Через десять дней Синдбад уже плыл по морю на большом, крепком корабле, нагруженном товарами. С ним было еще несколько купцов, а вел корабль старый опытный капитан с большой командой матросов.

Два дня и две ночи плыл корабль Синдбада в открытом море, а на третий день, когда солнце стояло как раз над головами путников, вдали показался небольшой скалистый остров. Капитан приказал направиться к этому острову, и, когда корабль приблизился к его берегам, все увидели, что посреди острова возвышается огромный купол, белый и сверкающий, с острой верхушкой. Синдбад в это время спал на палубе в тени паруса.

— Эй, капитан! Останови корабль! — закричали спутники Синдбада.

Капитан велел бросить якорь, и все купцы и матросы выскочили на берег. Когда корабль стал на якорь, толчок разбудил Синдбада, и он вышел на середину палубы, чтобы посмотреть, почему остановился корабль. И вдруг он увидел, что все купцы и матросы стоят вокруг огромного белого купола и стараются пробить его ломами и крючьями.

  

Бирæ рæстæг нæ рацыд, афтæ та Синдбад схъыг Мирæйы Горæты йæ фæрныг хæдзары цæрынæй. Денджызты иунæг хатт дæр чи абалц кæны, дымгæйы къуыззитт æмæ ниудмæ фынæй кæнын чи сахуыр вæййы, уый ма дын зæххыл цæрын фæразы.

Иуахæмы йæ цыдæр хъуыддæгты фæдыл цæуын бахъуыд Басрæмæ, йæ раздæры балцытæ-иу кæцæй райдыдта, уырдæм. Æмæ та ногæй федта, йæ сæрмæ цъæх арв иудадзыг сыгъдæг кæмæн у, хур сонт рухс кæм кæны, уыцы хъæздыг æмæ хъæлдзæг горæт, федта та наутæ, бæрзонд наухъилтæ, сæ алыхуызон ахуырст пæлæзтæ, фехъуыста, наутæй фæсарæйнаг æнахуыр товартæ чи æвдæлон кодта, уыцы матросты хъæртæ. Бафæндыд та йæ йæ хæтæнты ахæтын, æмæ та æвæстиатæй йæхи фæндагмæ цæттæ кæнын райдыдта.

Дæс боны фæстæ та фæцæйленк кодта Синдбад иу фидар науы, товартæй уыди йæ тæккæ дзаг. Йемæ ма уыд ноджыдæр иу цалдæр къупецаджы, нау тардта зæронд, фæлтæрдджын капитан йæ матросты стыр къордимæ.

Дыууæ боны æмæ дыууæ æхсæвы фæцыд нау тыгъд денджызы. Æртыккаг бон, хур йæ тæмæны уыд, афтæ дардæй æрбазынд иу айнæг сакъадах. Капитан дзырд радта нау уыцы сакъадахмæ саразыны тыххæй, æмæ нау хæстæг куы бацыд, уæд се ’ппæт дæр ауыдтой, сакъадахы бæрæгастæу цыдæр урс тымбылæг æрттывдтытæ кæй калы. Синдбад уыцы сахат хуыссыд науы сæрыл, пæлæзы аууон.

— Уæ, капитан! Нау бауром! — æмхуызонæй фæхъæр кодтой Синдбады æмбæлттæ.

Капитан дзырд радта, цæмæй аппæрстаиккой науæнгуыр. Матростæ æмæ къупецæгтæ иууылдæр ракалдысты сакъадахы былмæ. Нау куы ныллæууыд, уæд науы фезмæлдæй Синдбад райхъал æмæ рацыд астæумæ. Нау цæмæн ныллæууыд, зæгъгæ, дис кодта. Кæсы, æмæ къупецагæй, матросæй — се ’ппæт дæр æрæмбырд сты иу урс тымбылæджы алыварс æмæ йæ мæцъистæ æмæ цыргъæгтæй рæхойынц.

— Не делайте этого! Вы погибнете! — крикнул Синдбад. Он сразу понял, что этот купол — яйцо птицы Рухх, такое же, как то, которое он видел в первое путешествие. Если птица Рухх прилетит и увидит, что его разбили, всем матросам и купцам не миновать смерти.

Но товарищи Синдбада не послушались его и стали еще сильнее бить по яйцу. Наконец скорлупа треснула. Из яйца полилась вода. Потом из него показался длинный клюв, за ним — голова и лапы: в яйце был птенец. Если б яйцо не разбил;., он, наверно, скоро бы вылупился.

Матросы схватили птенца зажарили его и принялись есть. Только Синдбад не притронулся к его мясу. Он бегал вокруг своих товарищей и кричал:

— Кончайте скорей, а то прилетит Рухх и убьет вас!

И вдруг в воздухе послышался громкий свист и оглушительное хлопанье крыльев. Купцы посмотрели вверх и кинулись к кораблю. Прямо над их головами летела птица Рухх. В когтях у нее извивались две огромные змеи. Увидев, что ее яйцо разбито, птица Рухх так закричала, что люди попадали от страха на землю и уткнулись головами в песок. Птица выпустила свою добычу из когтей, покружила в воздухе и скрылась из виду. Купцы и матросы поднялись на ноги и побежали к морю. Они подняли якорь, распустили паруса и поплыли как можно быстрее, чтобы спастись от страшной птицы Рухх.

  

— Цы ми кæнут, уый? Уæхи ма сафут! — йæ хъæлæсы дзаг сæм ахъæр кодта Синдбад.

Синдбад уайтæккæ дæр базыдта, Рухх-цъиуы айк кæй у, уый. Фыццаг балцы рæстæг кæй федта, ахæм. Рухх-цъиу йæ айк састæй куы æрбаййафа, уæд сæ къупецагæй, матросæй мæрдтæм барвитдзæн.

Фæлæ йын йе ’мбæлттæ ницæмæ æрдардтой йæ ныхæстæ æмæ ноджы тынгдæр хойын райдыдтой айк. Фæстагмæ айчы цъар атъæпп кодта æмæ дзы ракалд дон. Уый фæстæ дзы разынд цъиуы даргъ бырынкъ, йæ хæд фæстæ та сæр æмæ къæхтæ: айчы хуылфы разынд цъиу. Айк куы нæ асастаиккой, уæд, æвæццæгæн, æмæ тагъд рацыдаид йæхи ’гъдауæй.

Матростæ фæлæбурдтой цъиумæ, ацырдтой йæ æмæ минас кæнын райдыдтой. Æрмæст дзы Синдбад нæ фæхъæстæ кодта йæхи. Йе ’мбæлтты алыварс цъил фестад æмæ хъæр кодта:

— Тагъддæр фæут, кæннод Рухх æрбатæхдзæн æмæ нæ амардзæн!

Уалынмæ æрбайхъуыст тыхджын æхситт æмæ хъустæ æмыргæнæг базырты хост. Къупецæгтæ хæрдмæ скастысты æмæ наумæ ныййарц сты. Раст сæ тæккæ сæрмæ тахт Рухх. Йæ дзæмбыты сæхи здыхтытæ кодтой дыууæ стыр калмы. Йæ айк саст у, уый куы базыдта, уæд ахæм хъæр нылласта, ахæм, æмæ адæм фыртæссæй ахæудтытæ кодтой зæххыл, сæ сæртæ змисы фæцавтой. Цъиу йæ дзæмбытæй йæ холы суагъта, азилахар кодта сæ сæрмæ, стæй фæтары. Къупецæгтæ, матростæ фестадысты æмæ лидзæг фесты денджызмæ. Систой науæнгуыр, суагътой науы пæлæзтæ, æмæ, куыд амал уыд, афтæ тагъд аленк кодтой, цæмæй фервæзой уыцы фыдбылызы цъиуæй.

Чудовищной птицы не было видно, и путники начали было уже успокаиваться, но вдруг опять послышалось хлопанье крыльев, и вдали показалась птица Рухх, но уже не одна. С ней летела другая такая же птица, еще больше и страшней первой. Это был Рухх-самец. Каждая птица несла в когтях огромный камень — целую скалу.

Товарищи Синдбада забегали по палубе, не зная, куда укрыться от разъяренных птиц. Некоторые легли на палубу, другие спрятались за мачты, а капитан неподвижно застыл на месте, подняв руки к небу. Он до того испугался, что не мог шевельнуться.

Вдруг раздался страшный удар, точно выстрел из самой большой пушки, и по морю заходили волны. Это одна из птиц бросила камень, но промахнулась. Увидя это, второй Рухх громко закричал и над самым кораблем выпустил из когтей свой камень. Камень упал на корму. Корабль жалобно затрещал, накренился, снова выпрямился, подброшенный волной, и стал тонуть. Волны залили палубу и унесли всех купцов и матросов. Спасся один Синдбад. Он ухватился рукой за корабельную доску и, когда волны улеглись, взобрался на нее.

Два дня и три ночи носился Синдбад по морю, и наконец на третий день волны прибили его к неведомой земле. Синдбад выбрался на берег и огляделся. Ему показалось, что он не на острове, среди моря, а дома, в Багдаде, в своем чудесном саду. Ноги его ступали по мягкой зеленой траве, усеянной пестрыми цветами. Ветки деревьев гнулись от тяжести плодов. Круглые сверкающие апельсины, душистые лимоны, гранаты, груши, яблоки как будто сами просились в рот. Маленькие пестрые птицы с громким щебетаньем кружились в воздухе. Подле быстрых, блестящих, как серебро, ручьев прыгали и играли газели. Они не испугались Синдбада, потому что никогда не видели людей и не знали, что их нужно бояться.

  

Рухх никуыцæй зынд æмæ адæм басабыр сты. Фæлæ та уалынмæ базырты тъæпп-тъæпп æрбайхъуыст. Дардæй æрбазынд уыцы æвирхъау цъиу, ацы хатт йемæ тахт йæхицæй стырдæр æмæ æвирхъаудæр цъиу. Уый уыд нæл Рухх. Сæ дзæмбыты хастой къæдзæхы йас дуртæ.

Синдбады æмбæлттæн сæ сæр-сæ кой ссис, сæхи цы фæкодтаиккой, уый нал зыдтой.

Иуæй-иутæ дзы науы сæрыл ныддæлгом сты, иннæтæ бамбæхстысты наухъилты фæстæ, капитан та йæ къухтæ хæрдмæ даргæйæ йæ мидбынаты сагъдауæй баззад. Фыр тарстæй йæ бон фезмæлын дæр нал уыд.

Уалынмæ тыхджын гуыпп фæцыд, цыма сæ æппæты стырдæр сармадзанæй фехстæуыд. Денджызы сæрыл уылæнтæ ахъазыдысты. Уый цъиутæй иу йæ дур науыл æрæппæрета, фæлæ йæ фæивгъуыдта. Дыккаг Рухх уый куы федта, уæд ныууасыд æмæ науы тæккæ сæрмæ йæ дур суагъта. Дур сæмбæлд йæ фæстаг хайыл. Нау ныкъкъæс-къæс кодта, фæкъул иуæрдæм, фæстæмæ та уылæнты æххуысæй сраст æмæ бынмæ цæуын райдыдта. Уылæнтæ науы сæрты анхъæвзтой æмæ къупецагæй, матросæй — се ’ппæты дæр сæ хъæлæсы ахастой. Æрмæст ма дзы Синдбад фервæзт. Уый науы фæйнæгыл фæхæст æмæ йæ уæгъд нал суагъта, стæй уылæнтæ куы æрынцадысты, уæй йæ сæрмæ схызт.

Дыууæ боны æмæ дыууæ æхсæвы уылæнтæ фæрахæсс-бахæсс кодтой Синдбады. Æртыккаг бон æй иу ран сурмæ раппæрстой. Синдбад былмæ рахызт æмæ йæ алыварс ахъахъхъæдта. Афтæ йæм фæкаст, цыма денджызы астæу сакъадахыл нæй, фæлæ сæхимæ, Багдады, йæ диссаджы дыргъ цæхæрадоны. Æхсызгон ын уыди фæлмæн цъæх нæууыл цæуын, йæ алыварс алыхуызон дидинджытæй хъулон дардта. Бæлæсты къалиутæ æрзæбултæ сты фырзадæй. Æрттиваг тымбыл апельсинтæ, хæрздæфгæнаг лимонтæ, гранаттæ, кæрдотæ, фæткъуытæ «мæн ахæр», «мæн ахæр» кодтой. Чысыл гæрæм цъиутæ хъæлдзæг цъыбарцъыбургæнгæ силлæг сты уæлдæфы. Цæссыджы хуызæн тагъд мæсчъы дæтты раз хъазыдысты сæгуыттæ. Уыдон Синдбадæй нæ фæтарстысты, уымæн æмæ адæймаджы никуы федтой æмæ дзы тæрсын хъæуы, уый сæ хъуыдыйы дæр нæ уыд.

Синдбад так устал, что еле стоял на ногах. Он напился воды из ручья, лег под дерево и сорвал с ветки большое яблоко, но не успел даже откусить от него ни кусочка, а так и заснул, держа яблоко в руке.

Когда он проснулся, солнце опять стояло высоко и птицы так же весело щебетали на деревьях: Синдбад проспал весь день и всю ночь. Только теперь он почувствовал, как ему хочется есть, и с жадностью набросился на плоды.

Подкрепившись немного, он поднялся и пошел по берегу. Ему хотелось осмотреть эту чудесную землю, и он надеялся встретить людей, которые приведут его в какой-нибудь город.

Долго гулял Синдбад по берегу, но не увидел ни одного человека. Наконец он решил немного отдохнуть и свернул в небольшой лесок, где было прохладнее.

И вдруг он видит: под деревом, у ручья, сидит маленький человек с длинной волнистой седой бородой, одетый в рубаху из листьев и подпоясанный травой. Этот старичок сидел у самой воды, поджав ноги, и жалобно смотрел на Синдбада.

— Мир тебе, о старик! — сказал Синдбад.— Кто ты и что это за остров? Почему ты сидишь один у этого ручья?

Старик не ответил Синдбаду ни одного слова, но показал ему знаками: «Перенеси меня через ручей».

  

Фыр фæлладæй дзойтæ кодта Синдбад. Мæсчъы донæй банызта, бæласы бын йæхи ауагъта æмæ иу стыр фæткъуы æртыдта, фæлæ дзы иу комдзаг дæр нæма акодта, афтæ афынæй.

Хур арвыл бæрзонд суад, афтæ райхъал, цъиутæ хъæлдзæгæй зарыдысты бæлæстыл. Синдбад фæхуыссыд иу райсомæй иннæ райсоммæ. Æрмæст ныр бамбæрста, тынг æххормаг ын кæй у, æмæ зыд æвнæлд бакодта дыргътæм.

Йæхи куы афсæста, уæд сыстад æмæ денджызы былтыл араст. Уыцы æмбисонды бæстæ базонын æй фæндыд, стæй адæмыл кæд фембæлин æмæ мæ искæцы горæтмæ бахæццæ кæниккой, зæгъгæ, ууыл йæ зæрдæ дардта.

Бирæ рæстæг фæтезгъо кодта Синдбад денджызы был, фæлæ бæстыл иу цъиуызмæлæг нæ уыд. Æппынфæстаг йæ фæллад ауадзынвæнд скодта æмæ иу чысыл къохмæ базылд. Уым уыдис сатæгдæр.

Кæсы, æмæ бæласы бын мæсчъы доны раз бады иу чысыл лæг, йæ даргъ урс боцъотæ уылæнтæ-уылæнтæ бадтысты, йæ уæлæ уыд сыфтæрæй хæдон, йæ ронбаст кæрдæгæй. Уыцы зæронд лæг, йæ къæхтæ йæ быны, афтæмæй бадт тæккæ доны был æмæ тæригъæддаг каст кодта Синдбадмæ.

— Дæ бон хорз уа! — загъта Синдбад. — Чи дæ æмæ цавæр у ацы сакъадах? Афтæ иунæгæй цæмæн бадыс доны был?

Зæронд лæг иу ныхас дæр нæ загъта Синдбадæн, фæлæ йын уæнгты змæлдæй бамбарын кодта: «Доны сæрты мæ ахæсс».

Синдбад подумал: «Если я перенесу его через ручей, мне не будет от этого ничего плохого, а сделать доброе дело никогда не мешает. Может быть, старик мне покажет, как найти на острове людей, которые помогут мне добраться до Багдада».

И он подошел к старику, посадил его себе на плечи и перенес через ручей.

На другом берегу Синдбад опустился на колени и сказал старику:

— Слезай, мы уже пришли.

Но старик только крепче уцепился за него и обхватил ногами его шею.

— Долго ты еще будешь сидеть у меня на плечах, скверный старик? — закричал Синдбад и хотел сбросить старика на землю.

И вдруг старик громко засмеялся и так сжал ногами шею Синдбада, что тот чуть не задохнулся.

— Горе мне! — воскликнул Синдбад.— Я убежал от людоеда, перехитрил змея и заставил Рухха нести себя, а теперь мне самому придется носить этого скверного старика! Пусть только он заснет, я сейчас же утоплю его в море! А до вечера недолго ждать.

Но наступил вечер, а старик и не думал слезать с шеи Синдбада. Он так и заснул у него на плечах и только немного разжал ноги. А когда Синдбад попробовал тихонько спихнуть его со своей спины, старик заворчал во сне и больно ударил Синдбада пятками. Ноги были у него тонкие и длинные, как плети.

  

Синдбад ахъуыды кодта: «Доны сæрты йæ ахæсдзынæн, уымæй мын ницы уыдзæни, арфæйаг хъуыддаг бакæнын та лæгæн кæддæриддæр хæс у. Кæд мын ацы зæронд лæг бацамонид, сакъадахы адæм кæм цæрынц, уый, уыдон та мын Багдадмæ фæндаг кæд бацамониккой».

Уыйадыл бацыд зæронд лæгмæ, йе ’ккойы йæ скодта æмæ йæ доны иннæ фарсмæ ахаста.

Доны фале куы фесты, уæд Синдбад йæ уæрджытыл йæхи æруагъта æмæ зæрондмæ дзуры:

— Рахиз цæй, æрбахæццæ стæм.

Фæлæ йыл зæронд лæг ноджы тынгдæр ныззæгæл, йæ къæхтæй йын йæ хъуырыл æрбатыхст.

— Гъей, бирæ ма фæбадынмæ хъавыс афтæ ме ’ккойы, æвзæр! — фæхъæр кодта Синдбад æмæ ацархайдта зæронд лæджы зæхмæ æрæппарыныл.

Уæд зæронд лæг йæ дзыхы дзаг ныккæл-кæл кодта, Синдбады хъуыр йæ зæнгтæй афтæ æрбалхъывта, æмæ, чысыл ма бахъæуа, ма фæхуыдуг уа.

— Бæллæхы куы фæдæн аимæ! Лæгхорæй аирвæзтæн, хинæй рацыдтæн калмыл, Руххæн мæхи фæхæссын кодтон, ныр мæ ацы æвзæр зæронды хæссын бахъæудзæн. Мæнæ бафынæй уа, цымæ йæ денджызы нæ баппарин. Изæрмæ та бирæ рæстæг нал ис.

Изæр дæр та æрцыд, фæлæ зæрондæн йæ зæрды кæрон дæр нæй Синдбады æккойæ æрхизын. Афтæ, йе ’ккойы бадгæйæ, бафынæй, æрмæст чысыл йæ зæнгтæ фæуæгъддæр кодта. Иу рæстæг æй Синдбад аивæй йе ’ккойæ раппарынмæ хъавыд, фæлæ зæронд фынæйæ бахъуыр-хъуыр кодта, йæ зæвæттæй йæ афтæ басхуыста, æмæ йын тынг фæрыст. Йæ къæхтæ уыдысты лыстæг æмæ ехсы хуызæн даргъ.

И превратился несчастный Синдбад в вьючного верблюда.

Целыми днями приходилось ему бегать со стариком на спине от одного дерева к другому и от ручья к ручью. Если он шел тише, старик жестоко бил его пятками по бокам и сжимал ему коленями шею.

Так прошло много времени — месяц или больше. И вот однажды в полдень, когда солнце особенно сильно пекло, старик крепко заснул на плечах Синдбада, и Синдбад решил отдохнуть где-нибудь под деревом. Он стал искать тенистого места и вышел на полянку, на которой росло много больших тыкв; некоторые из них были сухие. Синдбад очень обрадовался, когда увидел тыквы.

«Они мне, наверно, пригодятся, — подумал он.— Может быть, они даже помогут мне сбросить с себя этого жестокого старика».

Он сейчас же выбрал несколько тыкв побольше и выдолбил их острой палочкой. Потом он набрал самого спелого винограда, наполнил им тыквы и плотно закупорил их листьями. Он выставил тыквы на солнце и ушел с полянки, таща на себе старика. Три дня не возвращался он на полянку. На четвертый день Синдбад снова пришел к своим тыквам (старик, как и в тот раз, спал у него на плечах) и вынул пробки, которыми заткнул тыквы. В нос ему ударил крепкий запах: виноград стал бродить и его сок превратился в вино. Этого только и нужно было Синдбаду. Он осторожно . вынул виноград и выжал из него сок прямо в тыквы, а потом снова закупорил их и поставил в тень. Теперь надо было подождать, когда проснется старик.

  

Афтæмæй, мæгуыр, Синдбад уаргъхæссæг теуа фестади.

Бон-изæрмæ ратæх-батæх кодта æнæрынцойæ, иу бæласæй иннæмæ, иу мæсчъы донæй иннæмæ, зæронд лæг ыл бæхбадт кодта, афтæмæй. Йæ цыд-иу куы фæсабырдæр кодта, уæд-иу ыл зæронд йæ зæвæттæй ралæууыд, йæ уæрджытæй йын-иу йæ хурх æрбалхъывта.

Афтæ рацыд бирæ рæстæг, чи зоны, мæй, чи зоны, фылдæр. Иу хатт сихорафон, хур йæ тæккæ тæмæны уыд, афтæ, зæронд лæг тарффынæй баци Синдбады æккойы, Синдбад, искуы мæ фæллад суадзон, зæгъгæ, стыр настæ бирæ кæм зад, иу ахæм æрдузмæ бафтыд; настæй иуæй-иутæ уыдысты хус. Синдбад тынг бацин кодта, насты куы федта, уæд.

«Адон мæнæн бабæздзысты, æвæццæгæн, æмæ, — загъта йæхинымæр. — Чи зоны, æмæ мын ацы фыдæбоны лæгæй фервæзынæн дæр феххуыс уой».

Æвæстиатæй сын се стырдæртæй цалдæр равзæрста æмæ сын сæ хуылфытæ скъахта цыргъ лæдзæгæй. Уый фæстæ цæттæ сæнæфсир æртыдта, насты хуылфытæ дзы байдзаг кодта, стæй сæ фидар сæхгæдта къæрмæджытæй. Насты хурмæ сæвæрдта æмæ рацыд æрдузæй, зæронд дæр йе ’ккойы, афтæмæй. Æртæ боны дæргъы сæ нæ бабæрæг кодта. Цыппæрæм бон Синдбад бацыд æрдузмæ, йæ настæм (зæронд лæг æдзухау уыд фынæй) æмæ сын сæ къæрмæджытæ сласта, йæ былтыл ауад карз тæф: сæнæфсир æнхъизын райдыдта æмæ дзы сæн рауад. Уымæ бæллыд Синдбад дæр. Хъавгæ систа сæнæфсир æмæ йæ насты хуылфмæ ныллæмæрста, фæстæмæ та сын сæ хъуырты къæрмæджытæ нытътъыста æмæ сæ аууоны сæвæрдта. Ныр æй банхъæлмæ кæсын хъуыд зæронд лæджы райхъалмæ.

Никогда Синдбаду так не хотелось, чтобы он проснулся поскорее. Наконец старик начал ерзать на плечах Синдбада и ударил его ногой. Тогда Синдбад взял самую большую тыкву, откупорил ее и отпил немного.

Вино было крепкое и сладкое. Синдбад прищелкнул языком от удовольствия и начал плясать на одном месте, встряхивая старика. А старик увидел, что Синдбад напился чего-то вкусного, и ему тоже захотелось попробовать.

«Дай и мне», — знаками показал он Синдбаду.

Синдбад подал ему тыкву, и старик одним духом выпил из нее весь сок. Он никогда раньше не пробовал вина, и оно ему очень понравилось. Скоро он начал петь и смеяться, захлопал в ладоши и застучал кулаком по шее Синдбада.

  

Синдбады афтæ тынг никуы фæндыд, зæронд тагъддæр райхъал уа, уый. Уалынмæ базмæлыд Синдбады æккойы æмæ йæ йæ зæвæтæй сфæртт кодта. Уæд Синдбад насты стырдæр систа, йæ къæрмæг ын сласта æмæ сæнæй иу чысыл анызта.

Сæн уыдис карз æмæ адджын. Мæнæ куыд хорз у, зæгъгæ, Синдбад йе ’взаг цъирæгау акодта æмæ йæ мидбынаты кафын райдыдта. Зæронд лæг бамбæрста, Синдбад цавæрдæр адджын нозт кæй банызта, уый æмæ уымæн дæр йæ зæрдæ бахъазыд.

«Æри-ма дзы мæнæн дæр», — къухты амындæй бамбарын кодта Синдбадæн.

Синдбад æм нас радта, зæронд дæр ын йæ сæн анцъыхта æнæ сулæфгæйæ. Уый размæ сæны хъæстæ никуы фæцис, æмæ йæ зæрдыл тынг сæмбæлд. Схуыфыди. Уайтагъд кафын æмæ æмдзæгъд кæнын райдыдта, тымбыл къухæй Синдбады къæбутыл ралæууыд.

Но вот старик стал петь все тише и тише и наконец крепко заснул, свесив голову на грудь. Его ноги постепенно разжались, и Синдбад легко сбросил его со своей спины. До чего приятно показалось Синдбаду расправить наконец плечи и выпрямиться!

Синдбад ушел от старика и целый день бродил по острову. Он прожил на острове еще много дней и все ходил вдоль берега моря, высматривая, не покажется ли где-нибудь парус. И наконец он увидел вдали большой корабль, который приближался к острову. Синдбад закричал от радости и принялся бегать взад и вперед и махать руками, а когда корабль подошел ближе, Синдбад бросился к воде и поплыл ему навстречу. Капитан корабля заметил Синдбада и велел остановить свое судно. Синдбад, как кошка, вскарабкался на борт и сначала не мог сказать ни одного слова, только обнимал капитана и матросов и плакал от радости. Матросы громко говорили между собой, но Синдбад не понимал их. Среди них не было ни одного араба, и никто из них не говорил по-арабски. Они накормили и одели Синдбада и дали ему место в своей каюте. И Синдбад ехал с ними много дней и ночей, пока корабль не пристал к какому-то городу.

  

Куыдфæстæмæ зæронд лæгæн йæ зард мынæгæй-мынæгдæр кæнын байдыдта, йæ сæр йæ риуыл æруагъта æмæ тарффынæй бацис. Йæ зæнгтæ сындæггай ахæлиу кодта æмæ йæ Синдбад æнцонæй раппæрста йе ’ккойæ. Куыд æхсызгон уыд Синдбадæн, æппынфæстаг, йе уæнгтæ йæ зæрдæйы фæндиаг аивазын.

Синдбад ныууагъта зæронды æмæ бон-изæрмæ сакъадахы фæзылди. Къорд боны ма фæцардис Синдбад сакъадахы. Иудадзыгдæр цыд денджызы былтыл, кæд искуыцæй нау фæзынид, зæгъгæ. Уалынджы дардæй æрбазынд иу стыр нау. Нау сакъадахмæ хæстæгæй-хæстæгдæр цыд. Синдбад ныхъхъæр кодта фыр цинæй, æмæ дыууæрдæм силлæг, тылда йæ къухтæ. Нау æм хæстæгдæр куы æрбацыд, уæд йæхи доны баппæрста æмæ йæ размæ аленк кодта. Науы капитан федта Синдбады æмæ дзырд радта нау бауромыны тыххæй. Синдбад гæдыйау схылд наумæ. Иу ныхас скæнын йæ бон нæ уыд, æрмæст хъæбыстæ кодта капитанæн æмæ матростæн, фыр цинæй куыдта. Матростæ хъæрæй ныхас кодтой, фæлæ сæ Синдбад не ’мбæрста. Се ’хсæн иу араббаг дæр нæ уыд, стæй дзы араббаг æвзаг ничи зыдта. Хорз федтой Синдбады, радтой йын дарæс. Бирæ бонтæ æмæ æхсæвтæ фæцыд Синдбад семæ, цалынмæ иу цавæрдæр горæтмæ нæ бахæццæ сты, уæдмæ.

Это был большой город с высокими белыми домами и широкими улицами. Со всех сторон его окружали крутые горы, поросшие густым лесом.

Синдбад вышел на берег и пошел бродить по городу.

Улицы и площади были полны народу; все люди, которые попадались Синдбаду навстречу, были чернокожие, с белыми зубами и красными губами. На большой площади был главный городской рынок. Там стояло много лавок, в которых торговали, расхваливая свои товары, купцы из всех стран — персы, индийцы, франки, турки, китайцы.

  

Уый уыд стыр горæт, йæ хæдзæрттæ уыдысты бæрзонд, йæ уынгтæ уæрæх, йæ алфамбылай хъæдæй æмбæрзт æмуырдыг хæхтæ.

Синдбад рахызт былмæ æмæ ацыд горæтыл зилынмæ.

Уынгты æмæ фæзты адæмæй бацæуæн нæ уыд. Синдбадыл дзы чи æмбæлдис, уыдон иууылдæр уыдысты саубуар адæм, урс дæндæгтæ æмæ сын сырх былтæ. Иу стыр фæзы уыд горæты базар. Уым уыд бирæ дуканитæ. Æппæт бæстæты къупецæгтæ — персайнæгтæ, индийæгтæ, франктæ, туркæгтæ, китайæгтæ дзы базар кодтой, æппæлыдысты сæ товарæй.

Франками арабы называли всех европейцев.

  

Франктæ араббаг адæм хонынц европæйæгты.

Синдбад стоял посреди рынка и смотрел по сторонам. И вдруг мимо него прошел человек в халате, с большим белым тюрбаном на голове и остановился у лавки медника. Синдбад внимательно всмотрелся в него и сказал себе:

«У этого человека совсем такой же халат, как у моего приятеля Хаджи-Мухаммеда с Красной улицы, и тюрбан у него свернут по-нашему. Пойду к нему и спрошу, не из Багдада ли он».

А человек в тюрбане тем временем выбрал большой блестящий таз и кувшин с длинным узким горлышком, отдал за них меднику два золотых динара и пошел обратно. Когда он поравнялся с Синдбадом, тот низко поклонился ему и сказал:

— Мир тебе, о почтенный купец! Скажи мне, откуда ты родом — не из Багдада ли, Города Мира?

— Привет тебе, земляк! — радостно ответил купец.— По тому, как ты говоришь, я сразу узнал, что ты багдадец. Уже десять лет я живу в этом городе и ни разу до сего дня не слышал арабской речи. Пойдем ко мне и поговорим о Багдаде, о его садах и площадях.

  

Синдбад лæууыд базары астæу æмæ фæйнæрдæм фæлгæсыд. Уалынмæ йæ цурты æрбацыд иу лæг, йæ уæлæ пæлæз, йæ сæрыл урс стыр сарыхъ, æмæ æрхуыгуырды раз æрлæууыд. Синдбад æм лæмбынæг бакаст æмæ афтæ зæгъы йæхицæн:

— Кæд ма исты зонын, уæд йæ пæлæз раст Сырх уынджы цæрæг мæ лымæн Мæхæмæт-Хадзыйы пæлæзы хуызæн у. Стæй йæ сарыхъ махмæ куыд тухынц, афтæ тыхт у. Цæуон æмæ йæ бафæрсон, кæд, мыййаг, багдадаг у.

Уæдмæ лæг стыр æрттиваг тас æмæ лыстæг даргъ хъуырджын хъуывгъан равзæрста, æрхуыгуырдæн бафыста дыууæ сызгъæрин динары æмæ фæстæмæ раздæхт. Синдбады размæ куы æрбахæццæ, уæд ын Синдбад йæ сæрæй ныллæг акуывта æмæ загъта:

— Фарн дæм бадзурæд, кадджын къупецаг! Бафæрсын аипп ма уæд, фæлæ багдадаг нæ дæ, горæт Мирæйæ?

— Салам дын, ме ’мбæстаг! — цингæнгæ загъта къупецаг. — Дæ ныхасы уагæй уайтагъддæр базыдтон, багдадаг кæй дæ, уый. Ныр дæс азы цæрын æз ацы горæты æмæ уæдæй нырмæ фыццаг хатт хъусын араббаг ныхас. Фысым нæм бакæн æмæ аныхæстæ кæнæм Багдады тыххæй, йæ цæхæрадæтты æмæ йæ фæзты тыххæй.

Купец крепко обнял Синдбада и прижал его к груди. Он повел Синдбада к себе домой, напоил и накормил его, и они до вечера проговорили о Багдаде и его диковинах. Синдбаду было так приятно вспоминать родину, что он даже не спросил багдадца, как его зовут и как называется город, в котором он теперь находится. А когда стало темнеть, багдадец сказал Синдбаду:

— О земляк, я хочу спасти тебе жизнь и сделать тебя богатым. Слушай же меня внимательно и делай все, что я тебе скажу. Знай, что этот город называется Городом Черных и все жители его — зинджи. Они живут в своих домах только днем, а вечером садятся в лодки и выезжают в море. Как только наступает ночь, в город приходят из леса обезьяны и если встречают на улице людей, то убивают их. А утром обезьяны снова уходят, и зинджи возвращаются. Скоро станет совсем темно, и обезьяны придут в город. Садись же со мной в лодку, и поедем, иначе обезьяны тебя убьют.

 

  

Къупецаг зæрдиаг хъæбыс ныккодта Синдбадæн. Стæй йæ сæхимæ акодта æмæ йæ хорз суазæг кодтой.

Суанг изæрмæ Багдады диссæгты тыххæй фæдзырдтой. Синдбадæн афтæ æхсызгон уыдис йæ райгуырæн бæстæйы хабæрттæ мысын, æмæ дзы Багдады ном бафæрсын, стæй цы горæты ис, уый цы хуыйны, уый бафæрсын дæр æрбайрох ис. Куы æрцæйталынг кодта, уæд багдадаг загъта Синдбадæн:

— Цы дын зæгъон, уый зоныс, ме ’мбæстаг, фæнды мæ дæу мæлæтæй фервæзын кæнын æмæ бонджын скæнын. Лæмбынæг мæм байхъус æмæ дын цыдæриддæр зæгъон, уыдон иууылдæр æххæст кæн. Ацы горæт Сауты Горæт кæй хуыйны, стæй йæ цæрджытæ иууылдæр зинджи кæй сты, уый дæ зæрдыл дар. Уыдон сæ хæдзæртты цæрынц æрмæст боныгон, изæры та сæ бæлæгъты сбадынц æмæ денджызмæ аленк кæнынц. Куыддæр æрталынг вæййы, афтæ хъæдæй горæтмæ маймулитæ æрбацæуынц æмæ адæмæй кæуыл хæст кæнынц, уыдоны марынц. Сæумæрайсом маймулитæ сæхи хъæдмæ айсынц æмæ та зинджи дæр æрбаздæхынц горæтмæ. Тагъд бынтондæр баталынг уыдзæн æмæ маймулиты ардæм хъæуы. Сбад мемæ бæлæгъы æмæ цом, кæннод дæ маймулитæ амардзысты.

Так арабы называли чернокожих африканцев.

  

Зинджи — афтæ хуыйнынц негртæ араббагау.

— Спасибо тебе, земляк! — воскликнул Синдбад.— Скажи мне, как твое имя, чтобы я знал, кто оказал мне милость.

— Меня зовут Мансур Плосконосый, — ответил багдадец.— Идем скорей, если ты не хочешь попасть в лапы обезьянам.

Синдбад и Мансур вышли из дому и пошли к морю. Все улицы были полны народу. Мужчины, женщины и дети бежали к пристани, торопясь, спотыкаясь и падая.

Придя в гавань, Мансур отвязал свою лодку и вскочил в нее вместе с Синдбадом. Они отъехали немного от берега, и Мансур сказал:

— Сейчас в город войдут обезьяны. Смотри!

И вдруг горы, окружавшие Город Черных, покрылись движущимися огоньками. Огоньки катились сверху вниз и становились все больше и больше. Наконец они совсем приблизились к городу, и на большой площади появились обезьяны, которые несли в передних лапах факелы, освещая путь.

  

— Стыр бузныг, ме ’мбæстаг! — загъта Синдбад,— бафæрсын аипп ма уæд, фæлæ дæ ном цы хуыйны? Чи мæ сбуц кодта, уый ном хъуамæ зонон.

— Мæн хонынц Тъæпæнфындз Мансур, — дзуапп радта багдадаг. — Цом тагъддæр, кæд дæ маймулиты дзæмбытæм бахауын нæ фæнды, уæд.

Синдбад æмæ Мансур рацыдысты хæдзарæй æмæ араст сты денджызмæ. Уынгты акъахдзæфгæнæн нæ уыд адæмæй. Лæгæй, усæй, сывæллонæй талф-тулфæй згъордтой наулæууæны ’рдæм.

Наулæууæнмæ куы бахæццæ сты, уæд Мансур сыхæлдта йæ бæлæгъ æмæ дзы Синдбадимæ иумæ сбадтысты. Былгæронæй иучысыл куы аленк кодтой, уæд Мансур загъта:

— Ныртæккæ горæтмæ маймулитæ æрбацæудзысты. Кæс-ма!

Уалынмæ, Сауты Горæты алыварс цы хæхтæ уыд, уыдон нал зындысты цæугæ æртытæй. Æртытæ уæле дæлæмæ цыдысты æмæ стырæй-стырдæр кодтой. Æппынфæстаг бынтон æрбахæстæг сты горæтмæ, æмæ горæты стыр фæзы фæзындысты маймулитæ, сæ раззаг къæхты хастой æхсидæвтæ æмæ сæ развæндаг рухс кодтой.

Обезьяны рассыпались по рынку, сели в лавках и начали торговать. Одни продавали, другие покупали. В харчевнях обезьяны-повара жарили баранов, варили рис и пекли хлеб. Покупатели, тоже обезьяны, примеряли одежду, выбирали посуду, материю, ссорились и дрались между собой. Так продолжалось до рассвета; когда небо на востоке стало светлеть, обезьяны построились в ряды и ушли из города, а жители вернулись в свои дома.

Мансур Плосконосый привел Синдбада к себе домой и сказал ему:

— Я уже долго живу в Городе Черных и стосковался по родине. Скоро мы с тобой отправимся в Багдад, но сначала тебе нужно нажить побольше денег, чтобы не стыдно было вернуться домой. Слушай же, что я тебе скажу. Горы вокруг Города Черных покрыты лесом. В этом лесу много пальм с прекрасными кокосовыми орехами. Зинджи очень любят эти орехи и готовы отдать за каждый из них много золота и драгоценных камней. Но пальмы в лесу такие высокие, что ни один человек не может достать орехи, и никто не знает способа, как их раздобыть. А я научу тебя. Завтра мы пойдем в лес, и ты вернешься оттуда богачом.

  

Маймулитæ апырх сты базарыл, æрбадтысты дуканиты æмæ базар кæнын райдыдтой. Сæ иутæ уæй кодтой, иннæтæ та æлхæнгæ. Хæрæндæтты маймулитæ — хæринаггæнджытæ фысы фыдæй физонæг кодтой, фыхтой пырындз, дзултæ. Æлхæнджытæ — уыдон дæр маймулитæ — сæ уæлæ уыдтой дарæс, æвзæрстой авджын дзаума, хъуымац, хъаугъа кодтой, фæхыл-иу сты. Афтæ ахаста боныцъæхмæ; хурыскæсæны ’рдыгæй арв рухс кæнын куы байдыдта, уæд маймулитæ рæнхъ-рæнхъ æрлæууыдысты æмæ сæхи айстой горæтæй, цæрджытæ дæр фæстæмæ æрбаздæхтысты сæ хæдзæрттæм, уæдæ цы уыдаид.

Тъæпæнфындз Мансур Синдбады сæхимæ æрбакодта æмæ йын афтæ зæгъы:

— Рагæй цæрын æз Сауты Горæты æмæ тынг мысын мæ райгуырæн бæстæ. Рæхджы мах иумæ араст уыдзыстæм Багдадмæ. Фæлæ уал дæ ныр дзæвгар бамбырд кæнын хъæуы æхца, науæд афтид армæй худинаг у хъæмæ цæуын. Байхъус уæдæ, цы дын зæгъон, уымæ. Сауты Горæты алыварс ис хъæдарæхджын хæхтæ, уыцы хъæды ис бирæ пальмæ бæлæстæ зайы сыл диссаджы кокос æнгузтæ. Зинджи сæ тынг бирæ уарзынц, алы æнгузæн дæр бирæ сызгъæрин æмæ хæзна дур радтиккой. Пальмæ бæлæстæ афтæ бæрзонд сты, æмæ сæм иу адæймаг дæр не ’ххæссы, стæй ничи ницы амал ары се ’ртонынæн. Фæлæ дæ æз сахуыр кæндзынæн. Райсом иумæ ацæудзыстæм хъæдмæ, æмæ уырдыгæй дзагармæй æрфардæг уыдзынæ.

На следующее утро, как только обезьяны ушли из города, Мансур вынес из кладовой два больших тяжелых мешка, взвалил один из них на плечи, а другой велел нести Синдбаду и сказал:

— Ступай за мной и смотри, что я буду делать. Делай то же самое, и у тебя будет больше орехов, чем у кого-либо из жителей этого города.

Синдбад с Мансуром пошли в лес и шли очень долго, час или два. Наконец они остановились перед большой пальмовой рощей. Здесь было множество обезьян. Увидев людей, они вскарабкались на верхушки деревьев, свирепо оскалили зубы и громко заворчали. Синдбад сначала испугался и хотел бежать, но Мансур остановил его и сказал:

— Развяжи твой мешок и посмотри, что там есть.

Синдбад развязал мешок и увидел, что он полон круглых, гладких камешков — голышей. Мансур тоже развязал свой мешок, вынул из него горсть камешков и бросил ими в обезьян. Обезьяны закричали еще громче, принялись прыгать с одной пальмы на другую, стараясь укрыться от камней. Но куда бы они ни убегали, камни Мансура везде доставали их. Тогда обезьяны стали срывать с пальм орехи и бросать их в Синдбада и Мансура. Мансур с Синдбадом бегали между пальмами, ложились, приседали, прятались за стволами, и только один или два ореха, брошенных обезьянами, попали в цель.

  

Дыккаг райсом, куыддæр маймулитæ горæтæй ацыдысты, афтæ Мансур къæбицæй рахаста дыууæ стыр уæззау голладжы, иу дзы йæхæдæг йе ’ккойы скодта, иннæ та Синдбадæн сисын кодта, æмæ йын загъта:

— Мæ фæдыл цу æмæ мæм дæ цæст дар. Æз цыдæриддæр кæнон, ды дæр уый кæн, æмæ ацы горæты цæрджытæй иумæ дæр дæуыйас нæ уыдзæн æнгузтæ.

Синдбад æмæ Мансур ацыдысты хъæдмæ, бирæ фæцыдысты, иу сахат кæнæ дыууæ сахаты. Æппынфæстаг иу пальмæ къохы раз æрлæууыдысты. Маймулитæй дзы базмæлæн дæр нæ уыд. Адæймæгты куы федтой, уæд бæлæсты цъуппытæм сбырыдысты æмæ сæ дæндæгты къæс-къæс цыд, хъæр кодтой. Синдбад фæтарст, лидзынмæ хъавыд, фæлæ йæ Мансур баурæдта æмæ йын афтæ зæгъы:

— Райхал дæ голлаг, æмæ дзы цы ис, уый фен.

Синдбад райхæлдта йæ голлаг, ныккаст æм æмæ дзы лыстæг лæгъз дуртæ куы разынид. Мансур дæр райхæлдта йæ голлаг, æмæ дзы иу армыдзаг систа æмæ сæ маймулитыл фехста. Маймулитæ ноджы тынгдæр хъæр кæнын райдыдтой, иу пальмæйæ иннæмæ гæпп кодтой, фæлæ кæмфæнды æмбæхстаиккой, уæддæр сын Мансуры дуртæй фервæзыны хос нæ уыд. Уæд маймулитæ æнгузтæ тонынмæ фесты, Синдбад æмæ сæ Мансурыл æхсын райдыдтой. Мансур æмæ Синдбад ралидз-балидз кодтой бæлæсты ’хсæнты, куы-иу зæххыл æрхуыссыдысты, куы-иу дзуццæджы абадтысты, куы та-иу бæлæсты чъылдыммæ амбæхстысты, æмæ сыл-иу æнгузтæ стæм хатт суадысты.

Скоро вся земля вокруг них покрылась большими, отборными орехами. Когда в мешках не осталось больше камней, Мансур и Синдбад наполнили их орехами и вернулись в город. Они продали орехи на рынке и получили за них столько золота и драгоценностей, что едва принесли их домой.

На следующий день они опять пошли в лес и снова набрали столько же орехов. Так они ходили в лес десять дней.

Наконец, когда все кладовые в доме Мансура были полны и золото некуда было класть, Мансур сказал Синдбаду:

— Теперь мы можем нанять корабль и отправиться в Багдад.

  

Уайтагъд сæ алыварс зæхх байдзаг æвзаргæ ставд æнгузæй. Сæ голджыты дуртæ куы фесты, уæд сæ Мансур æмæ Синдбад æнгузæй байдзаг кодтой æмæ æрыздæхтысты горæтмæ. Базары ауæй кодтой се ’нгузтæ, уый бæрц сызгъæрин æмæ хæзнатæ дзы райстой æмæ сæ тыххæйты æрфæрæзтой сæхимæ.

Дыккаг бон дæр та ацыдысты хъæдмæ. Æрхастой та дуне æнгузтæ. Гъе афтæ дæс боны дæргъы хъæдæй æнгузтæ фæхастой.

Æппынфæстаг, Мансуры хæдзары æвæрæнтæ хæзнайæ байдзаг сты, æмæ сæ цы фæкодтаиккой, уый куы нæ уал уыд, уæд Мансур Синдбадмæ бадзырдта æмæ йын афтæ зæгъы:

— Гъе ныр нæ бон у, гъе, нау баххуырсын æмæ Багдадмæ ацæуын.

Они пошли к морю, выбрали самый большой корабль, наполнили его трюм золотом и драгоценностями и поплыли. На этот раз ветер был попутный, и никакая беда не задержала их.

Они прибыли в Басру, наняли караван верблюдов, навьючили их драгоценностями и отправились в Багдад.

Жена и родные радостно встретили Синдбада. Синдбад роздал друзьям и приятелям много золота и драгоценных камней и спокойно зажил в своем доме. Снова, как прежде, стали приходить к нему купцы и слушать рассказы о том, что он видел и испытал во время путешествия.

Так окончилось пятое путешествие Синдбада.

 

  

Ацыдысты денджызы былмæ, равзæрстой науты стырдæр, байдзаг æй кодтой сызгъæрин æмæ алы хæзнатæй æмæ араст сты. Ацы хатт сын дымгæ æххуыс кодта æмæ æнæкъуылымпыйæ фæцыдысты.

Цас фæцыдаиккой, чи зоны, фæлæ иу заман бахæццæ сты Басрæмæ, уæдæ цы уыдаид. Баххуырстой теуаты бал, сæвæрдтой сыл хæзнаты уæргътæ æмæ араст сты Багдадмæ.

Тынг бацин кодтой Синдбадыл йе ’фсин æмæ йæ бинонтæ. Йæ хæлæрттæн æмæ йе ’рдхæрдтæн байуæрста бирæ сызгъæрин æмæ хæзна дуртæ æмæ та æнцад-æнцойæ цæрынтæ байдыдта йæ фæрныг хæдзары.

Фыццаджы хуызæн та йæм цæуын байдыдтой къупецæгтæ æмæ сын кодта йæ фæстаг балцы хабæрттæ, цы федта хорзæй, фыдæй, цытæ бавзæрста, уыдæттæ.

Афтæ ахицæн Синдбады фæндзæм балц.

 


 

Шестое путешествие

  

Æхсæзæм балц

Но прошло немного времени, и Синдбаду снова захотелось поехать в чужие страны. Быстро собрался Синдбад и поехал в Басру. Опять выбрал он себе хороший корабль, набрал команду матросов и пустился в путь.

Двадцать дней и двадцать ночей плыл его корабль, подгоняемый попутным ветром. А на двадцать первый день поднялась буря и пошел сильный дождь, от которого промокли вьюки с товарами, сложенные на палубе. Корабль начало бросать из стороны в сторону, как перышко. Синдбад и его спутники очень испугались. Они подошли к капитану и спросили его:

— О капитан, скажи нам, где мы находимся и далеко ли земля?

Капитан корабля затянул пояс потуже, влез на мачту и посмотрел во все стороны. И вдруг он быстро спустился с мачты, сорвал с себя тюрбан и начал громко кричать и плакать.

— О капитан, в чем дело? — спросил его Синдбад.

— Знай, — ответил капитан, — что пришел наш последний час. Ветер отогнал наш корабль и забросил его в неведомое море. Ко всякому кораблю, который достигает этого моря, выходит из воды рыба и глотает его со всем, что на нем есть.

  

Цас рæстæг рацыд, чи зоны, афтæ та Синдбады æрфæндыд æндæр бæстæтыл ахæтын æмæ та цæуыны къахыл ныллæууыд.

Тагъд-тагъд арæвдз кодта Синдбад йæхи æмæ та араст Басрæмæ. Хорз нау та равзæрста, матросты къорд баххуырста æмæ та йæ фæндаг адардта.

Ссæдз боны æмæ ссæдз æхсæвы фæленк кодта йæ нау, дымгæ йæ размæ схуыста, афтæмæй. Иу æмæ ссæдзæм бон уаддымгæ сыстад. Райдыдта тыхджын къæвда. Ныххуылыдз сты, науы сæрыл цы товарты уæргътæ æвæрд уыд, уыдон. Дымгæ науы бумбулийау радав-бадав кодта. Синдбад æмæ йе ’мбæлттæн сæ удæй сæ хуылфы ницуал баззад, ахæм удаист фесты.

Капитаны размæ бацыдысты æмæ йæ бафарстой:

— Зæгъ-ма нын, дæ хорзæхæй, кæм стæм ныртæккæ? Стæй ма зæхх дард у?

Капитан йæ рон тынгдæр балвæста, наухъилмæ схызт æмæ алырдæм фæлгæсы. Исдуг ахъахъхъæдта, стæй цæхгæр фæзылд, тагъд-тагъд æрхызт наухъилæй, йæ сарыхъ йæ сæрæй æррæдывта æмæ æрдиаг кæны.

— Цы хабар у, капитан? — бафарста йæ Синдбад.

— Не сæфты дуг ралæууыд, — дзуапп радта капитан. — Дымгæ нын нæ нау цавæрдæр æнæбæрæг денджызмæ бахаста. Уыцы денджызмæ цы нау бафты, уый размæ рацæуы кæфхъуындар æмæ йæ æнæхъæнæй аныхъуыры.

Не успел он еще договорить эти слова, как корабль Синдбада начал подниматься на волнах и опускаться, и путники услышали страшный рев. И вдруг к кораблю подплыла рыба, подобная высокой горе, а за ней другая, еще больше первой, и третья — такая огромная, что две другие казались перед ней крошечными, и Синдбад перестал понимать, что происходит, и приготовился умереть.

И третья рыба разинула пасть, чтобы проглотить корабль и всех, кто был на нем, но вдруг поднялся сильный ветер, корабль подняло волной, и он понесся вперед. Долго мчался корабль, подгоняемый ветром, и наконец налетел на скалистый берег и разбился. Все матросы и купцы попадали в воду и утонули. Только Синдбаду удалось зацепиться за скалу, торчавшую из воды у самого берега, и выбраться на сушу.

Он осмотрелся и увидел, что находится на острове, где было много деревьев, птиц и цветов. Долго бродил Синдбад по острову в поисках пресной воды и наконец увидел небольшой ручеек, который тек по полянке, заросшей густой травой. Синдбад напился воды из ручья и поел кореньев. Отдохнув немного, он пошел по течению ручья, и ручей привел его к большой реке, быстрой и бурливой. На берегах реки росли высокие, развесистые деревья — тек, алоэ и сандал.

Синдбад прилег под деревом и крепко заснул. Проснувшись, он немного подкрепился плодами и кореньями, потом подошел к реке и стал на берегу, глядя на ее быстрое течение.

— У этой реки, — сказал он себе, — должно быть начало и конец. Если я сделаю маленький плот и поплыву на нем по реке, вода, может быть, принесет меня к какому-нибудь городу.

  

Уыцы ныхæстæ куыд кодта, афтæ уылæнтæ Синдбады науы сæ уæлныхты систой æмæ бæлццæттæм æрбайхъуыст зæрдæуазалгæнæг уынæргъын. Уалынмæ наумæ æрбаленк кодта къæдзæхы йас кæсаг, йæ фæстæ дыккаг, уый ноджы егъаудæр, стæй йæ хæд фæстæ фæзынд æртыккаг дæр — ахæм стыр уыд, æмæ фыццаг дыууæ йæ цуры мæлдзыджыты йас йеддæмæ нæ зындысты. Синдбад ницуал æмбæрста, йæ алыварс цытæ цæуы, уымæн, фервæздзæн ма, уый йæ нал уырныдта.

Æртыккаг кæсаг йæ дзых схæлиу кодта, хъуамæ нау æд адæм, æд æндæр аныхъуырдтаид, фæлæ æваст ахæм тыхджын дымгæ ракодта, æмæ уылæнтæ науы сæ сæрыл систой æмæ йæ размæ ахастой. Бирæ йæ фæрахæсс-бахæсс кодта дымгæ, уалынмæ йæ иу къæдзæх былмæ бахаста æмæ ныппырх. Матростæ æмæ къупецæгтæ денджызы ныккалдысты æмæ фæдæлдон сты. Æрмæст ма Синдбад фæхæст, тæккæ былгæрон донæй хæрдмæ чи зынд, иу ахæм къæдзæхдурыл æмæ сурмæ рахизын йæ къухы бафтыд.

Йæ алыварс куы афæлгæсыд, уæд фембæрста сакъадахыл кæй ис, уый. Уыцы сакъадахыл задис бирæ бæлæстæ, уыдис дзы цъиутæ æмæ дидинджытæ. Искуы нуазыны дон куы ссарин, зæгъгæ, бирæ фæзылд сакъадахыл, фæстагмæ иу чысыл къада донмæ бафтыд. Уый калдис уыгæрдæны астæуты. Синдбад банызта донæй æмæ ахордта уидæгтæ. Иучысыл йæ фæллад куы суагъта, уæд дон-дон уырдыгмæ араст æмæ иу стыр тагъд донмæ бахæццæ, уый калдис гуылфæнтæгæнгæ. Доны был задысты пака бæлæстæ — тек, алоэ æмæ сандал.

Синдбад бæласы бын æрхуыссыд æмæ тарффынæй бацис. Иу афон фехъал, йæхи афсæста дыргътæ æмæ уидæгтæй. Доны былмæ бацыд æмæ, куыд тагъд згъордта, уымæ кæсыныл фæци.

— Ацы донæн, — зæгъы йæхицæн, — æвæццæгæн, райдиан дæр æмæ кæрон дæр ис. Бавдæлдзынæн æмæ мæхицæн чысыл тъиуи скæндзынæн, дон-дон аленк кæндзынæн уырдыгмæ, æмæ кæд искæцы горæтмæ фæхæццæ уаин.

Он набрал под деревьями толстых сучьев и веток и связал их, а сверху положил несколько досок — обломков кораблей, разбившихся у берега. Таким образом получился отличный плот. Синдбад столкнул плот в реку, стал на него и поплыл. Течение быстро несло плот, и вскоре Синдбад увидел перед собой высокую гору, в которой вода пробила узкий проход. Синдбад хотел остановить плот или повернуть его назад, но вода была сильнее его и втянула плот под гору. Сначала под горой было еще светло, но чем дальше течение несло плот, тем становилось темнее. Наконец наступил глубокий мрак. Вдруг Синдбад больно ударился головой о камень. Проход делался все ниже и теснее, и плот терся боками о стены горы. Скоро Синдбаду пришлось стать на колени, потом на четвереньки: плот еле-еле двигался вперед.

«А вдруг он остановится? — подумал Синдбад.— Что я тогда буду делать под этой темной горой?»

Синдбад не чувствовал, что течение все-таки толкало плот вперед.

Он лег на доски лицом вниз и закрыл глаза, — ему казалось, что стены горы вот-вот раздавят его вместе с его плотом.

Долго пролежал он так, каждую минуту ожидая смерти, и наконец заснул, ослабев от волнения и усталости.

Когда он проснулся, было светло и плот стоял неподвижно. Он был привязан к длинной палке, воткнутой в дно реки у самого берега. А на берегу стояла толпа людей. Они указывали на Синдбада пальцами и громко разговаривали между собой на каком-то непонятном языке.

  

Бæлæсты бын ставд къалиутæ рамбырд кодта, кæрæдзиуыл сæ бабаста, уæле сыл æрæвæрдта, былгæрон чи ныппырх, ахæм науты сæстæгтæ, æмæ дзы ахъаззаджы тъиуи рауад. Синдбад æй донмæ баласта, слæууыд йæ уæлæ æмæ аленк кодта уырдыгмæ. Дон тагъд хаста тъиуийы æмæ уайтагъд бахæццæ иу бæрзонд хохы размæ. Хохы бын дон йæхицæн нарæг фæд айгæрста, Синдбад æй куы ауыдта, уæд хъавыд йæ тъиуи бауромынмæ æмæ фæстæмæ раздахынмæ, фæлæ йыл дон фæтых ис æмæ йæ хохы бынмæ баласта. Раздæр ма йæм рухс хæццæ кодта, фæлæ дон тъиуийы куыд арфдæр ласта, афтæ талынгæй-талынгдæр кодта. Дæлгоммæ схуыссыд æмæ иу афон бафынæй. Куы райхъал, уæд уыди рухс, йæ тъиуи былгæрон даргъ михмæ бастæй æнæзмæлгæйæ лæууыд, йæ уæлхъус та лæууыдысты адæм. Къухæй амыдтой Синдбадмæ æмæ цавæрдæр æнæбæрæг æвзагыл хъæрæй ныхас кодтой.

 

Увидев, что Синдбад проснулся, люди на берегу расступились, и из толпы вышел высокий старик с длинной седой бородой, одетый в дорогой халат. Он приветливо сказал что-то Синдбаду, протягивая ему руку, но Синдбад несколько раз покачал головой в знак того, что не понимает, и сказал:

— Что вы за люди и как называется ваша страна?

  

Синдбад райхъал, уый куы федтой, уæд æддæдæр алæууыдысты æмæ се ’хсæнæй иу урс рихиджын, бæрзонд зæронд лæг рацыд, йæ уæлæ уыд зынаргъ пæлæз. Зæронд лæг цыдæр загъта Синдбадæн хæларзæрдæйæ, æмæ йæм йæ къух бадаргъ кодта, фæлæ Синдбад йæ сæр батылдта, нæ дæ ’мбарын, зæгъгæ, æмæ йæ бафарста:

— Цавæр адæмыхатт стут æмæ уæ бæстæ цы хуыйны?

Тут все на берегу закричали: «Араб, араб!», и другой старик, одетый еще наряднее первого, подошел почти к самой воде и сказал Синдбаду на чистом арабском языке:

— Мир тебе, чужеземец! Кто ты будешь и откуда ты пришел? По какой причине ты прибыл к нам и как нашел дорогу?

  

Уæд адæм схор-хор кодтой: «Араббаг у, араббаг!», фæлæ æндæр зæронд лæг, фыццагæй хæрзарæзтдæр, тæккæ доны былмæ бацыд æмæ Синдбадæн сыгъдæг араббаг æвзагыл афтæ зæгъы:

— Æнæфыдбылыз у, уазæг! Чи дæ, цавæр дæ æмæ нæм цы бæстæйæ æрбафтыдтæ? Цы хъуыддаджы фæдыл нæм сæмбæлдтæ æмæ куыд ссардтай фæндаг?

— А вы сами кто такие и что это за земля?

— О брат мой, — ответил старик, — мы мирные землевладельцы. Мы пришли за водой, чтобы полить наши посевы, и увидели, что ты спишь на плоту, и тогда мы поймали твой плот и привязали его у нашего берега. Скажи мне, откуда ты и зачем ты к нам приплыл?

— О господин, — ответил Синдбад, — прошу тебя, дай мне поесть и напои меня, а потом спрашивай о чем хочешь.

— Пойдем со мной в мой дом, — сказал старик.

Он отвел Синдбада к себе домой, накормил его, и Синдбад прожил у него несколько дней. И вот как-то утром старик сказал ему:

— О брат мой, не хочешь ли ты пойти со мной на берег реки и продать свой товар?

«А какой у меня товар?» — подумал Синдбад, но все-таки решил пойти со стариком на реку.

— Мы снесем твой товар на рынок, — продолжал старик, — и если тебе дадут за него хорошую цену, ты его продашь, а если нет — оставишь себе.

— Ладно, — сказал Синдбад и пошел за стариком.

Придя на берег реки, он взглянул на то место, где был привязан его плот, и увидел, что плота нет.

— Где мой плот, на котором я приплыл к вам? — спросил он старика.

  

— Сымах уæхæдæг та чи стут, стæй цавæр зæхх у ай?

— О мæ хæлар, — загъта зæронд лæг, — мах стæм сабыр зæхкусæг адæм. Мах ардæм æрбацыдыстæм донмæ, нæ хуымтæ донæй бапырх кæнæм, зæгъгæ, æмæ дæ тъиуийы хуысгæ куы федтам, уæд æй æрцахстам æмæ йæ былгæрон михмæ бабастам.

— Бафæрсын аипп ма уæд, фæлæ нæм кæцæй æмæ цы хъуыддаджы фæдыл æрбафтыдтæ?

— Бахатыр кæн, хорз лæг, — загъта Синдбад, — раздæр уал мын хæринаг æмæ дон авæрут, стæй мæ уый фæстæ цæмæйдæриддæр фæрсут.

— Цом мемæ нæхимæ, — загъта зæронд лæг. Сæхимæ йæ акодта, хорз æй федта. Синдбад æм иу цалдæр боны фæцис уазæгуаты. Иу бон ын хæдзары хицау афтæ зæгъы:

— Ме ’фсымæры хай, нæ дæ фæнды мемæ доны былмæ ацæуын, дæ товартæ ауæй кæндзынæ.

«Æмæ мæм цæй товартæ ис?» — загъта йæхинымæр Синдбад, фæлæ уæддæр сразы доны былмæ ацæуыныл.

— Дæ товартæ дын базармæ бахæсдзыстæм, — дзырдта зæронд лæг, — æмæ дын кæд хорз аргъ исой, уæд сæ ауæй кæндзынæ, на уый нæй, уæд та сæ дæхицæн ныууадздзынæ.

— Хорз, — загъта Синдбад æмæ араст зæронд лæджы фæдыл.

Доны былмæ куы бахæццæ сты, уæд кæсы, æмæ тъиуи йæ бынаты нал разынд.

— Мæ тъиуи цы фæци, сымахмæ кæуыл æрцыдтæн, уый? — бафарста Синдбад зæронд лæджы.

— Вот, — ответил старик и указал пальцем на кучу палок, сваленных на берегу.— Это и есть твой товар, и дороже его нет ничего в наших странах. Знай, что твой плот был связан из кусков драгоценного дерева.

— А как же я вернусь отсюда на родину в Багдад, если у меня не будет плота? — сказал Синдбад.— Нет, я не продам его.

— О друг мой, — сказал старик, — забудь о Багдаде и о своей родине. Мы не можем отпустить тебя. Если ты вернешься в свою страну, ты расскажешь людям про нашу землю, и они придут и покорят нас. Не думай же о том, чтобы уехать. Живи у нас и будь нашим гостем, пока не умрешь, а твой плот мы с тобой продадим на4 рынке, и за него дадут столько пищи, что тебе хватит на всю жизнь.

И бедный Синдбад оказался на острове пленником. Он продал на рынке сучья, из которых был связан его плот, и получил за них много драгоценных товаров. Но это не радовало Синдбада. Он только и думал о том, как бы вернуться на родину.

Много дней прожил он в городе на острове у старика; немало друзей завелось у него среди жителей острова. И вот однажды Синдбад вышел из дому погулять и увидел, что улицы города опустели. Он не встретил ни одного мужчины — только дети и женщины попадались ему на дороге.

  

— Мæнæ ис, — дзуапп радта зæронд лæг æмæ йæ къухы æнгуылдзæй ацамыдта, доныбыл цы къалиуты цæнд уыд, уымæ. — Гъе уыдон сты дæ товартæ, гъе уыдонæй зынаргъдæр ницы ис мах бæстæйы. Дæ тъиуи зынаргъ хъæды мыггагæй арæзт кæй уыд, уый дæ рох ма уæд.

— Æмæ мæ тъиуи куы ауæй кæнон, уæд ма Багдадмæ та цæмæй ацæудзынæн? — загъта Синдбад. — Нæ, нæ йæ ауæй кæндзынæн.

— Ферох кæн Багдад æмæ дæ райгуырæн бæстæ, ме ’фсымæры хай, — загъта зæронд лæг. — Нæ бон нæу дæу ауадзын. Ды уæхи бæстæм куы ацæуай, уæд радзурдзынæ дæ адæмæн мах зæххы тыххæй, æрбацæудзысты нæм æмæ нæ басæтдзысты. Цæуыны кой дæ фæсонæрхæджы дæр мауал æрцæуæд, цалынмæ нæ амæлай, уæдмæ махмæ цæр, дæ тъиуи та иумæ базары уæй акæндзыстæм æмæ дын уый бæрц хæлц ратдзысты, æмæ цалынмæ цæрай, уæдмæ фаг дын суыдзысты.

Гъе афтæ, мæгуыр, Синдбад уацайраджы бынаты бахауд. Ауæй кодта базары, йæ тъиуи цы къалиутæй арæзт уыд, уыдон, æмæ сын бирæ зынаргъ товартæ райста. Фæлæ нæ барухс Синдбады зæрдæ, йæ бæстæмæ куыд ацæуа, уыцы хъуыды йæ сæрæй нæ цух кодта.

Бирæ бонтæ фæцард Синдбад зæронд лæгимæ сакъадахыл уыцы горæты. Чысыл хæлæрттæ йын нæ уыд сакъадахы цæрджытæй. Иу бон Синдбад рацыд сæ хæдзарæй тезгъо кæнынмæ, кæсы æмæ горæты уынгты иу цъиуызмæлæг дæр нал и. Иунæг нæлгоймагыл дæр нæ сæмбæлд — æрмæст ма-иу сывæллæттæ æмæ сылгоймæгтыл фембæлд.

Синдбад остановил одного мальчика и спросил его:

— Куда пропали все мужчины, которые живут в городе? Или у вас война?

— Нет, — ответил мальчик, — у нас не война. Разве ты не знаешь, что у всех больших мужчин на нашем острове каждый год вырастают крылья и они улетают с острова? А через шесть дней они возвращаются, и крылья у них отпадают.

И правда, через шесть дней все мужчины опять вернулись, и жизнь в городе пошла по-прежнему.

Синдбаду тоже очень захотелось полетать по воздуху. Когда прошло еще одиннадцать месяцев, Синдбад решил попросить кого-нибудь из своих приятелей взять его с собой. Но сколько он ни просил, никто не соглашался. Только его лучший друг, медник с главного городского рынка, наконец решил исполнить просьбу Синдбада и сказал ему:

— В конце этого месяца приходи к горе около городских ворот. Я буду ждать тебя у этой горы и возьму тебя с собой.

  

Синдбад иу чысыл лæппуйы баурæдта æмæ йæ бафарста:

_ Цы æрбадæлдзæх сты уæ нæлгоймæгтæ? Æви уæм хæст райдыдта?

— Нæ, — загъта лæппу, — махмæ хæст нæй. Ау æмæ йæ ды нæ зоныс, ас лæгтыл мах сакъадахы алы аз дæр базыртæ кæй разайы æмæ кæй атæхынц, уый? Æхсæз боны фæстæ фæстæмæ æртæхынц æмæ сæ базыртæ ахауынц.

Æмæ æцæгдæр æхсæз боны фæстæ нæлгоймæгтæ иууылдæр æрыздæхтысты, æмæ та цард йæ гаччы сбадт.

Синдбады дæр тынг æрфæндыд уæлдæфы аратæх-батæх кæнын. Ноджыдæр ма иуæндæс мæйы куы рацыд, уæд Синдбад сфæнд кодта, йæ лымæнтæй искæмæн балæгъстæ кæнын, цæмæй йæ уыдонæй исчи ахæсса йемæ. Фæлæ кæд цыфæнды лæгъстæтæ кодта, уæддæр ничи сразы. Æрмæст йæ хуыздæр хæлар, горæты сæйраг базары æрхуыгуырд æппынфæстаг сразы Синдбады курдиатыл æмæ йын афтæ зæгъы:

— Ацы мæйы кæрон æрбацу, горæтмæ æрбацæуæн дуары цур цы хох ис, уый размæ. Æз дæм æнхъæлмæ кæсдзынæн уыцы хохы цур æмæ дæ мемæ ахæсдзынæн.

В назначенный день Синдбад рано поутру пришел на гору. Медник уже ждал его там. Вместо рук у него были широкие крылья из блестящих белых перьев.

Он велел Синдбаду сесть к нему на спину и сказал:

— Сейчас я полечу с тобой над землями, горами и морями. Но помни условие, которое я тебе скажу: пока мы будем лететь — молчи и не произноси ни одного слова. Если ты раскроешь рот, мы оба погибнем.

— Хорошо, — сказал Синдбад.— Я буду молчать.

Он взобрался меднику на плечи, и тот распахнул крылья и взлетел высоко в воздух. Долго летал он, поднимаясь все выше и выше, и земля внизу казалась Синдбаду не больше чашки, брошенной в море.

И Синдбад не мог удержаться и воскликнул:

— Вот чудо!

  

Нысангонд бон райсомæй раджы Синдбад бацыд хохы размæ. Йæ бацыдмæ йæм уым æнхъæлмæ каст æрхуыгуырд. Цæнгты бæсты йыл уыд æрттиваг урс систæй конд фæтæн базыртæ.

Синдбады йæ фæсонтыл сбадын кодта æмæ йын бафæдзæхста:

— Ныртæккæ атæхдзыстæм быдырты, хæхты æмæ денджызты сæрты. Æцæг дæ ма ферох уæд мæ фæдзæхст: цалынмæ тæхон, уæдмæ иу хъыпп-сыпп дæр ма скæнай, куыддæр дæ дзых схæлиу кæнай, афтæ не сæфт æрцыд.

— Хорз, — загъта Синдбад. — Æз ницы сдзурдзынæн.

Синдбад йе ’ккойы сбадт, æрхыгуырд йæ базыртæ ахæлиу кодта фæйнæрдæм æмæ бæрзонд стахт уæлдæфмæ. Бирæ фæтахт йæхи уæлдæрæй-уæлдæр исгæйæ. Бынæй йæм зæхх, денджызы къус куы сæппарай, уымæй стырдæр нал зынд.

Синдбад йæхи иал баурæдта æмæ афтæ фæкодта:

— Ахæм ма диссаг уа!

Не успел он произнести эти слова, как крылья человека-птицы бессильно повисли и он начал медленно падать вниз.

На счастье Синдбада, они в это время как раз пролетали над какой-то большой рекой. Поэтому Синдбад не разбился, а только ушибся о воду. Зато меднику, его приятелю, пришлось плохо. Перья на его крыльях намокли, и он камнем пошел ко дну.

Синдбаду удалось доплыть до берега и выйти на сушу. Он снял с себя мокрую одежду, выжал ее и осмотрелся, не зная, в каком месте земли он находится. И вдруг из-за камня, лежавшего на дороге, выползла змея, державшая в пасти человека с длинной седой бородой. Этот человек махал руками и громко кричал:

— Спасите! Тому, кто спасет меня, я отдам половину моего богатства!

Недолго думая Синдбад поднял с земли тяжелый камень и бросил его в змею. Камень перешиб змею пополам, и она выпустила из пасти свою жертву. Человек подбежал к Синдбаду и воскликнул, плача от радости:

— Кто ты, о добрый чужеземец? Скажи мне, как твое имя, чтобы мои дети знали, кто спас их отца.

— Мое имя — Синдбад-Мореход, — ответил Синдбад.— А ты? Как тебя зовут и в какой земле мы находимся?

  

Уыцы ныхæстæ æххæст дзырд нæма фæци, афтæ адæймаг-цъиуы базыртæ æнæбон хауд æркодтой. Æмæ сабыргай бынмæ цæуын райдыдта.

Синдбады амондæн уыцы рæстæг фæцæйтахтысты иу цавæрдæр доны сæрты. Гъе, уымæ гæсгæ Синдбад удæгасæй баззад, æрмæст доны уæлцъарыл йæхи ныццавта. Фæлæ æрхуыгуырдæн йæ хъуыддаг хорз нæ рауад. Йæ базыры систæ ныххуылыдз сты æмæ дурау доны бынмæ ’ацыд.

Синдбадæн йæ бон бацис доны былмæ раленк кæнын. йæ дарæс раласта, ныллæмæрста сæ æмæ, кæм дæн, зæгъгæ, афæлгæсыд йæ алфамбылай. Уалынмæ фæндаджы был дуры аууонæй рабырыд дынджыр калм, йæ дзыхы даргъ урс рихиджын адæймаг. Уыцы зæронд лæг тылдта йæ къухтæ æмæ йæ дзыхы дзаг хъæр кодта:

— Фервæзын мæ кæнут! Чи мæ фервæзын кæна, уымæн мæ хъæздыгдзинæдты æмбис балæвар кæндзынæн!

Синдбад айтæ-уыйтæ нал фæкодта, цырд фелвæста зæххæй иу уæззау дур æмæ йæ калмыл ныццавта. Дур калмы йæ астæуыл дыууæ фæкодта æмæ уæд суагъта йæ холы. Зæронд лæг базгъордта Синдбадмæ æмæ фыр цинæй цæссыг калгæ афарста:

— Зæгъ-ма мын, чи дæ, мæ ирвæзынгæнæг! Дæ ном цы хуыйны? Мæ цот хъуамæ зоной, сæ фыды сын чи фервæзын кодта, уый.

— Мæ ном у Синдбад Денджыздзу, — дзуапп радта Синдбад. — Ды та? Дæ ном цы хуыйны æмæ цавæр зæххыл стæм?

— Меня зовут Хасан-ювелир, — ответил человек.— Мы находимся в земле Египетской, недалеко от славного города Каира, а эта река — Нил. Пойдем ко мне в дом, я хочу наградить тебя за твое доброе дело. Я подарю тебе половину моих товаров и денег, а это немало, так как я уже пятьдесят лет торгую на главном рынке и давно состою старшиной каирских купцов.

Хасан-ювелир сдержал слово и отдал Синдбаду половину своих денег и товаров. Другие ювелиры тоже хотели наградить Синдбада за то, что он спас их старшину, и у Синдбада оказалось столько денег и драгоценностей, сколько у него никогда еще не бывало. Он купил самых лучших египетских товаров, нагрузил все свои богатства на верблюдов и вышел из Каира в Багдад.

  

— Мæ ном хуыйны Хасан-зæрингуырд, — дзуапп радта лæг. — Мах стæм Египеты зæххыл, цытджын горæт Каирмæ хæстæг, ацы цæугæ дон та у Нил. Цом мемæ нæхимæ, æз дын лæвæрттæ ракæнон дæ арфæйаг хъуыддаджы тыххæй. Æз дын балæвар кæндзынæн мæ товарты æмæ ме ’хцаты æмбис. Уый чысыл нæу, уымæн æмæ æз базар кæнын ныр фæндзай азы сæйраг базары, рагæй дæр дæн Каиры къупецæгты сæргълæууæг.

Хасан-зæрингуырд нæ фæсайдта йæ ныхас, Синдбадæн балæвар кодта йæ товарты æмæ ’хцайы æмбис. Иннæ ювелиртæ дæр хæсджынæй нæ баззадысты. Сæ сæргълæууæджы сын кæй фервæзын кодта Синдбад, уый тыххæй йын уый бæрц лæвæрттæ ракодтой, æмæ йæм йæ цæргæбонты дæр уый бæрц æхца æмæ хæзнатæ никуы уыд. Синдбад бирæ балхæдта египетаг товартæн сæ тæккæ хуыздæртæй, йæ ис-йæ бон теуатыл сæвæрдта æмæ Каирæй рараст Багдадмæ.

После долгого пути он вернулся в свой родной город, где его уже не надеялись увидеть живым.

Жена и приятели Синдбада подсчитали, сколько лет он путешествовал, и оказалось — двадцать семь лет.

— Довольно тебе ездить по чужим странам, — сказала Синдбаду его жена.— Оставайся с нами и не уезжай больше.

Все так уговаривали Синдбада, что он наконец согласился и дал клятву больше не путешествовать. Долго еще ходили к нему багдадские купцы слушать рассказы о его удивительных приключениях, и он жил счастливо, пока не пришла к нему смерть.

Вот все, что дошло до нас о путешествиях Синдбада-Морехода.

 

Фæндагыл цас фæцыдаид, чи зоны, афтæ бахæццæ йæ райгуырæн горæтмæ æмæ йыл тынг бацин кодтой йæ бинонтæ, йæ хæлæрттæ, уымæн æмæ йын æгас æнхъæл нал уыдысты. Синдбады ус æмæ йæ хæлæрттæ банымадтой, балцты цал азы фæцис, уый, æмæ куыд рабæрæг, афтæмæй рауадысты дыууын авд азы.

— Æгъгъæд дын фæуæд æцæгæлон бæстæтыл зилын, — загъта Синдбадæн йæ ус, — Макуыдæм уал ацу, цæр дæ бинонтимæ.

Сегас дæр ын уыйас фæлæгъстæ кодтой, æмæ Синдбад, æппынфæстаг, ард бахордта балцы никуыуал ацæудзынæн, зæгъгæ. Бирæ ма йæм фæцыдысты Багдады къупецæгтæ йæ диссаджы хабæрттæм хъусынмæ. Амондджын æмæ хъæлдзæгæй фæцард йæ мæлæты бонмæ Синдбад.

Гъе уый ма нæм рахæццæ, гъе, Синдбады балцыты хабæрттæй.

         

  * Сæргæндты сыфмæ *