АРГЪÆУТТÆ ÆМÆ ТАУРÆГЪТÆ

 
Автор перевода - Плиев Инал


 

   Автор оригинала - Oscar Wilde


 

ХИУАРЗОН УÆЙЫГ

The Selfish Giant
      Æрвылбондæр-иу, скъолайæ здæхгæ, сывæллæттæ сæ фæндаг ракодтой Уæйыджы цæхæрадоныл æмæ-иу дзы сæ зæрдæйы хъæлдзæгæн фæхъазыдысты.        Every afternoon, as they were coming from school, the children used to go and play in the Giant's garden.
      Уый уыд стыр æмæ зæрдæмæдзæугæ цæхæрадон фæлмæн цъæх кæрдæгимæ. Амыты-уымыты кæрдæджы 'хсæн зади стъалыйау рæсугъд дидинджытæ æмæ дзы уыд дыууадæс ахæм атъами бæласы, уалдзæджы-иу цæппузыр æмæ дидинджытæ чи рафтыдта, фæззæджы та-иу бирæ дыргътæ чи 'рхаста. Мæргътæ-иу бæлæсты цæнгтыл куы 'рбадтысты, уæд-иу ахæм уæздан, мæлгъæвзагæй зарыдысты, æмæ-иу сывæллæттæ сæ хъазт фæуагътой, цæмæй сæм байхъусой. "Мæнæ куыд амондджын стæм ам!" - цингæнгæ хъæр кодтой кæрæдзимæ.       It was a large lovely garden, with soft green grass. Here and there over the grass stood beautiful flowers like stars, and there were twelve peach-trees that in the spring-time broke out into delicate blossoms of pink and pearl, and in the autumn bore rich fruit. The birds sat on the trees and sang so sweetly that the children used to stop their games in order to listen to them. "How happy we are here!" they cried to each other.
     Уæйыг йæхæдæг та авд азы дæргъы уыд уазæгуаты йæ хæлармæ - корнуэлаг уæйыгмæ. Уыдон ныхас кодтой, цы сæ цымыдис кодта, ууыл. Авд азмæ сын зæгъинаг куы ницыуал баззадис, уæд Уæйыг фæстæмæ йæ гæнахмæ 'рыздæхт. Куы 'рбахæццæ, уæд федта, йæ цæхæрадоны сывæллæттæ кæй хъазынц, æмæ фырмæстæй рахсыст.        One day the Giant came back. He had been to visit his friend the Cornish ogre, and had stayed with him for seven years. After the seven years were over he had said all that he had to say, for his conversation was limited, and he determined to return to his own castle. When he arrived he saw the children playing in the garden.
      Йæ хъæлæсы дзаг сыл ныхъхъæр кодта: "Ам цы ми кæнут?!" - æмæ сывæллæттæ фыртасæй лидзынмæ фесты.       "What are you doing here?" he cried in a very gruff voice, and the children ran away.
     "Мæ цæхæрадон у мæ цæхæрадон! - загъта Уæйыг, - æмæ æз махи йедтæмæ никæмæн дæттын ам хъазыны бар". Йæ алыварс ын дурæй стыр æмбонд самадта æмæ йыл ахæм фыст æрфидар кодта:       "My own garden is my own garden," said the Giant; "any one can understand that, and I will allow nobody to play in it but myself." So he built a high wall all round it, and put up a notice-board.

Арæнхалæг тæрхондонмæ
лæвæрд æрцæудзæн!
TRESPASSERS WILL BE PROSECUTED
       Ацы Уæйыг тынг хиуарзон уыди.

      He was a very selfish Giant.
      Сывæллæттæн та, мæгуыр, кæм хъазой, уый дæр нал баззад. Фæлвæрдтой фæндагыл хъазын, фæлæ уым уыд тынг рыг, уыди дзы стыр дуртæ æмæ дзы сæ зæрдæмæ нæ фæцыд. Сæ урокты фæстæ-иу бæрзонд æмбонды цурты куы рацæйцыдысты, уæд-иу мысыдысты, йæ мидæгварс цы рæсугъд цæхæрадон ис, уый. "Куыд амондджын уыдыстæм уым!" - дзырдтой-иу кæрæдзийæн.       The poor children had now nowhere to play. They tried to play on the road, but the road was very dusty and full of hard stones, and they did not like it. They used to wander round the high wall when their lessons were over, and talk about the beautiful garden inside. "How happy we were there," they said to each other.
     Уалынмæ уалдзæг æрцыд, æгас хъæуы фæзынди чысыл дидинджытæ, æмæ мæргътæ дæр æрбатахтысты. Æрмæст Хиуарзон Уæйыджы цæхæрадоны нырма дæр уыд зымæг. Сывæллæттæ дзы кæй нæ уыд, уый тыххæй мæргъты нæ фæндыд уым зарын æмæ бæлæсты дæр дидин рафтауын ферох. Æрмæст иунæг хатт иу рæсугъд дидинæг йæ сæр кæрдæгæй сдарта, фæлæ сывæллæтты куы нæ федта, уæд сын афтæ тынг фæтæригъæд кодта, æмæ фæстæмæ зæхмæ ныздæхт æмæ бафынæй.  Æхсызгон уыд æрмæст Мит æмæ Ихæнæн. "Уалдзæгæй ацы цæхæрадон рох дæр фæци, - хъæр кодтой уыдон, - æмæ дзы мах æнæхъæн афæдз цæрдзыстæм". Мит йе стыр урс пæлæзæй кæрдæг æрæмбæрзта æмæ Ихæн та алы бæласы дæр æвзистæй сахуырста. Уый фæстæ Цæгаттаг Дымгæмæ хонæг арвыстой æмæ сæм æрцыд. Уый уыд къуымбилы тыхт æмæ 'нæхъæн бон цæхæрадоны уынæргъыдта. "Ай хорз бынат у, - загъта уый. - Ихуарынæн балæгъстæ кæнæм, цæмæй нæм æрцæуа". Уæд сæм Ихуарын дæр æрцыд. Алыбондæр æртыгай сахаты дæргъы гуыбар-гуыбур кодта гæнахы агъуысты сæрыл, цалынмæ къæйдуртæн сæ фылдæр нæ ныссаста, уæдмæ, стæй та райдыдта йæ тых йæ бонæй цæхæрадоны бæлæсты 'хсæн зилдух кæнын. Йæ дарæс уыд фæныкгъуыз, йæ комулæфт та - ихау уазал.       Then the Spring came, and all over the country there were little blossoms and little birds. Only in the garden of the Selfish Giant it was still winter. The birds did not care to sing in it as there were no children, and the trees forgot to blossom. Once a beautiful flower put its head out from the grass, but when it saw the notice-board it was so sorry for the children that it slipped back into the ground again, and went off to sleep. The only people who were pleased were the Snow and the Frost. "Spring has forgotten this garden," they cried, "so we will live here all the year round." The Snow covered up the grass with her great white cloak, and the Frost painted all the trees silver. Then they invited the North Wind to stay with them, and he came. He was wrapped in furs, and he roared all day about the garden, and blew the chimney-pots down. "This is a delightful spot," he said, "we must ask the Hail on a visit." So the Hail came. Every day for three hours he rattled on the roof of the castle till he broke most of the slates, and then he ran round and round the garden as fast as he could go. He was dressed in grey, and his breath was like ice.
     "Нæ йæ 'мбарын, уалдзæг афтæ 'рæгмæ цæмæн цæуы, - загъта Уæйыг, рудзынджы цур бадгæ æмæ уазал, урс цæхæрадонмæ кæсгæйæ. - Цæй, кæд боныхъæд фæивид"...       "I cannot understand why the Spring is so late in coming," said the Selfish Giant, as he sat at the window and looked out at his cold white garden; "I hope there will be a change in the weather."
     Фæлæ Уалдзæг нæ зынд, нæдæр Сæрд. Фæззæг сыгъзæрин дыргътæ æрхаста алы цæхæрадоны дæр, фæлæ Уæйыджы цæхæрадоны ницы 'рхаста, æгæр хиуарзон у, зæгъгæ. Ихæн, Цæгаттаг Дымгæ, Мит æмæ дзы Зымæг зилдух кодтой бæлæсты 'хсæнты, Ихуарын та йæ сæрыл кафыд.       But the Spring never came, nor the Summer. The Autumn gave golden fruit to every garden, but to the Giant's garden she gave none. "He is too selfish," she said. So it was always Winter there, and the North Wind, and the Hail, and the Frost, and the Snow danced about through the trees.
     Иу райсом, Уæйыг куы райхъал, уæд ма йæ уаты хуыссыд, афтæмæй фæлмæн, æхцон зæлтæ фехъуыста. Уыдон афтæ уæздан æмæ зæлланг уыдысты, æмæ йæм фæкаст, цыма паддзахы музыканттæ йæ гæнахы фæрсты рацæуынц. Æцæгæй та уый уыдис æрмæстдæр йæ рудзынджы æдте чи зарыд, иу ахæм чысыл маргъ, фæлæ Уæйыг мæргъты зардмæ тынг бирæ рæстæджы дæргъы кæй нал хъуыста, уый тыххæй йæ банымадта æппæт дунейы иууыл рæсугъддæр музыкæйыл. Ихуарын йæ сæрыл кафын фæуагъта. Цæгаттаг Дымгæ йæ уынæрæй банцад æмæ рудзынгæй диссаджы æхцон тæф æрбакалд. "Æвæццæгæн, боны фæстагмæ, Уалдзæг æрцыдис", - загъта Уæйыг, йæ хуыссæнæй фæгæпп кодта æмæ æддæмæ ракаст.       One morning the Giant was lying awake in bed when he heard some lovely music. It sounded so sweet to his ears that he thought it must be the King's musicians passing by. It was really only a little linnet singing outside his window, but it was so long since he had heard a bird sing in his garden that it seemed to him to be the most beautiful music in the world. Then the Hail stopped dancing over his head, and the North Wind ceased roaring, and a delicious perfume came to him through the open casement. "I believe the Spring has come at last," said the Giant; and he jumped out of bed and looked out.
     Цымæ дзы цы федта? -       What did he see?
     Уый федта æцæгæй дæр диссаджы ныв. Æмбонды цы чысыл хуынкъ уыд, ууылты, хъуызæгау, цыдысты сывæллæттæ æмæ хызтысты бæлæсты цæнгтæм. Цы бæлæстæ зынд Уæйыгмæ, уыдонæй алкæуылдæр бадт фæйнæ гыццыл сывæллоны. Бæлæстæн афтæ 'хсызгон уыд сывæллæтты 'рбаздæхт, æмæ 'виппайды дидинæг рафтыдтой, афтæмæй сæ цæнгтæй уæздан узæлыдысты сывæллæттыл. Мæргътæ сæ сæрты ратæх-батæх кодтой æмæ цингæнгæ зарыдысты, дидинджытæ дæр цъæх кæрдæгæй кастысты æмæ худтысты. Уыдонмæ кæсгæйæ, зæрдæ рухс кодта, фæлæ цæхæрадоны къуымтæй иуы нырма дæр уыд Зымæг. Иууыл дарддæр къуымы лæууыдис иу чысыл лæппу. Уый афтæ гыццыл уыд, æмæ бæласы къалиумæ не 'ххæссыд, æрмæст йæ алыварс зылди, хæккуырццæй кæугæ. Бæлас та, мæгуыр, нырма дæр уыди халас æмæ митæй æмбæрзт, Цæгаттаг Дымгæ та йæ сæрмæ дымта æмæ уынæргъыд. "Схиз уæлæмæ, чысыл лæппу!" - дзырдта бæлас æмæ йæ бон цас уыд, уый бæрц йæ къабæзтæ уырдыгмæ тасын кодта, фæлæ лæппу æгæр чысыл уыд.       He saw a most wonderful sight. Through a little hole in the wall the children had crept in, and they were sitting in the branches of the trees. In every tree that he could see there was a little child. And the trees were so glad to have the children back again that they had covered themselves with blossoms, and were waving their arms gently above the children's heads. The birds were flying about and twittering with delight, and the flowers were looking up through the green grass and laughing. It was a lovely scene, only in one corner it was still winter. It was the farthest corner of the garden, and in it was standing a little boy. He was so small that he could not reach up to the branches of the tree, and he was wandering all round it, crying bitterly. The poor tree was still quite covered with frost and snow, and the North Wind was blowing and roaring above it. "Climb up! little boy," said the Tree, and it bent its branches down as low as it could; but the boy was too tiny.
     Уæйыг уый куы федта, уæд йæ зæрдæ 'рфæлмæн.     "Ох-х, куыд хиуарзон уыдтæн! - загъта уый. - Бамбæрстон æй, Уалдзæг ардæм цæмæннæ цыдис. Ныртæккæ æз уыцы гыццыл лæппуйы бæласмæ сæргъæвдзынæн, æмбонд ныппырх кæндзынæн æмæ абонæй фæстæмæ ам уыдзæн сывæллæттæн хъазæн бынат". Æцæгдæр, йæ раздæры митыл йæ зæрдæ 'рхудтис æмæ сыл тынг фæсмон кодта.        And the Giant's heart melted as he looked out. "How selfish I have been!" he said; "now I know why the Spring would not come here. I will put that poor little boy on the top of the tree, and then I will knock down the wall, and my garden shall be the children's playground for ever and ever." He was really very sorry for what he had done.
     Афтæмæй асинтыл æрхызт, йæ цæхæрадоны дуар сабыргай байгом кодта æмæ мидæмæ бацыд. Сывæллæттæ йæ куы федтой, уæд афтæ тынг фæтарстысты, æмæ фæйнæрдæм фæлыгъдысты. Цæхæрадонмæ та ногæй Зымæг æрыздæхт. Æрмæст иууыл гыццылдæр чи уыд, уыцы лæппу нæ алыгъдис, - уымæн йæ цæстытæ цæссыгæй йедзаг уыдысты æмæ Уæйыджы нæ федта. Уый та йæм хæстæг бацыд, хъавгæ йæ йæ къухмæ систа æмæ йæ бæласмæ арæхстгай сæргъæвта. Уайтагъд бæлас дидин рафтыдта, мæргътæ йæм æрбатахтысты æмæ цъыбар-цъыбур кæнын райдыдтой. Гыццыл лæппу йæ цæнгтæй Уæйыгыл æртыхстис æмæ йын аба кодта.
     Уæйыг кæй нал мæсты кæны, уый фенгæйæ, иннæ сывæллæттæ дæр фæстæмæ 'рбалыгъдысты æмæ семæ 'рбаздæхт Уалдзæг дæр.
     "Ацы цæхæрадон сымахæн лæвар кæнын", - загъта Уæйыг, стыр фæрæт райста æмæ амбонд ныппырх кодта.
     Адæм сихорафон базармæ куы цыдысты, уæд федтой, Уæйыг сывæллæттимæ кæй хъазы йæ 'нахуыры рæсугъд цæхæрадоны.		       So he crept downstairs and opened the front door quite softly, and went out into the garden. But when the children saw him they were so frightened that they all ran away, and the garden became winter again. Only the little boy did not run, for his eyes were so full of tears that he did not see the Giant coming. And the Giant stole up behind him and took him gently in his hand, and put him up into the tree. And the tree broke at once into blossom, and the birds came and sang on it, and the little boy stretched out his two arms and flung them round the Giant's neck, and kissed him. And the other children, when they saw that the Giant was not wicked any longer, came running back, and with them came the Spring. "It is your garden now, little children," said the Giant, and he took a great axe and knocked down the wall. And when the people were going to market at twelve o'clock they found the Giant playing with the children in the most beautiful garden they had ever seen.
     Алыбон дæр-иу дзы бирæ фæхъазыдысты, изæры та-иу сывæллæттæ Уæйыгæн хæрзбон загътой æмæ-иу сæ хæдзæрттæм ацыдысты.       All day long they played, and in the evening they came to the Giant to bid him good-bye.
     Иухатт Уæйыг сывæллæтты фæрсы: "Уæ чысыл хæлар та кæм ис? Бæласмæ кæй сæргъæвтон, уый?". Уæйыг æй иннæтæй фылдæр бауарзта, уымæн æмæ дзы уый нæ фæтарстис, стæй ма йын ба дæр акодта.       "But where is your little companion?" he said: "the boy I put into the tree." The Giant loved him the best because he had kissed him.
     "Нæ йæ зонæм, - дзуапп ын радтой сывæллæттæ, - кæдæмдæр ацыдис".       "We don't know," answered the children; "he has gone away."
     Уæд сын Уæйыг бафæдзæхста: "Æнæмæнг ын зæгъут, цæмæй сом æрбацæуа", фæлæ йын сывæллæттæ загътой, кæй нæ зонынц, уыцы гыццыл лæппу кæм цæры æмæ йæ уымæй размæ дæр кæй никуы федтой; уæд Уæйыг нынкъард.       "You must tell him to be sure and come here tomorrow," said the Giant. But the children said that they did not know where he lived, and had never seen him before; and the Giant felt very sad.
     Алы бон дæр-иу, сихорафон, скъолайы фæстæ сывæллæттæ 'рбацыдысты цæхæрадонмæ æмæ-иу Уæйыгимæ хъазыдысты, фæлæ уыцы чысыл лæппу нал фæзындис. Уæйыг хæлар зæрдæ дардта сабитæй алкæцымæ дæр, æрмæст йæ фыццаг чысыл хæлары тынг мысыд æмæ-иу йæ кой арæх кодта. Дзырдта-иу: "Куыд тынг бæллын йæ уындмæ!"       Every afternoon, when school was over, the children came and played with the Giant. But the little boy whom the Giant loved was never seen again. The Giant was very kind to all the children, yet he longed for his first little friend, and often spoke of him. "How I would like to see him!" he used to say.
     Цыдысты азтæ. Уæйыг тынг базæронд æмæ 'рлæмæгъ. Йæ бон нал уыд хъазын. Йы стыр къæлæтджыныл бадгæ-иу кастис сывæллæттæм æмæ-иу йæ цæхæрадоныл цин кодта. "Бирæ рæсугъд дидинджытæ ис мæнæн, - дзырдта уый, - фæлæ дзы алкæмæй рæсугъддæр дидинджытæ сты сывæллæттæ.       Years went over, and the Giant grew very old and feeble. He could not play about any more, so he sat in a huge armchair, and watched the children at their games, and admired his garden. "I have many beautiful flowers," he said; "but the children are the most beautiful flowers of all."
     Иу зымæгон райсом, йæ дарæс кæнгæ, рудзынгæй ракаст. Зымæгмæ фыд-зæрдæ нал дардта, уымæн æмæ зыдта, уыцы рæстæджы Уалдзæг æрмæстдæр фынæй кæй кæны æмæ дидинджытæ сæ фæллад кæй уадзынц.        One winter morning he looked out of his window as he was dressing. He did not hate the Winter now, for he knew that it was merely the Spring asleep, and that the flowers were resting.
     Æвиппайды йæ цæстытæ дисгæнгæйæ аууæрста æмæ кæсгæйæ баззад. Æцæгæйдæр, цæуыл дис кодтаид, уый дзы уыди. Цæхæрадоны иууыл дарддæр къуымы цы бæлас лæууыд, уый рафтыдта зæрдæмæдзæугæ урс дидинджытæ. Йæ къалиутæ уыдысты сыгъзæрин, цы дыргътæ сыл æрзади, уыдон - æвзист, æмæ йæ быны та лæууыд, Уæйыг уæлдай кæй уарзта, уыцы чысыл лæппу.       Suddenly he rubbed his eyes in wonder, and looked and looked. It certainly was a marvellous sight. In the farthest corner of the garden was a tree quite covered with lovely white blossoms. Its branches were all golden, and silver fruit hung down from them, and underneath it stood the little boy he had loved.
     Уæйыгæн йæ зæрдæ барухс æмæ, асинтыл хъæлдзæгæй æрлидзгæ, цæхæрадоны фæмидæг. Кæрдæджы лæгæрдгæ, комкоммæ сывæллонмæ базгъордта. Куы йæм баввахс, уæд йæ цæсгом фырмæстæй ныссырх, æмæ йæ карзæй бафарста: "Чи бауæндыд дæумæ йæ къух сисын?" - уымæн æмæ федта сывæллоны армы тъæпæнты къуырд зæгæлты фæдтæ; дыууæ зæгæлы фæд уыди сывæллоны къæхты уæлтъæфæнтыл дæр.       Downstairs ran the Giant in great joy, and out into the garden. He hastened across the grass, and came near to the child. And when he came quite close his face grew red with anger, and he said, "Who hath dared to wound thee?" For on the palms of the child's hands were the prints of two nails, and the prints of two nails were on the little feet.
     "Чи бахаста йæ ныфс дæу фæцæфтæ кæнын? - ныхъхъæр кодта Уæйыг. - Зæгъ мын, кæй мын и бар, цæмæй ме стыр æхсаргард райсон æмæ дын дæ бафхæрæджы ныккæрдихтæ кæнон! Чи у, чи?!"       "Who hath dared to wound thee?" cried the Giant; "tell me, that I may take my big sword and slay him."
     "Ничи, - дзуапп ын радта саби. - Адон сты Уарзондзинады хъæдгæмттæ".       "Nay!" answered the child; "but these are the wounds of Love."
     "Чи дæ?" - сабыргай йæ бафарста Уæйыг, æмæ, цавæрдæр æнахуыр аргъуыц банкъаргæйæ, гыццыл лæппуйы раз æрзоныгуыл кодта.       "Who art thou?" said the Giant, and a strange awe fell on him, and he knelt before the little child.
     Сывæллон æм йæ мидбылты бахудт æмæ йын загъта: "Ды мæ иу хатт бауагътай дæ цæхæрадоны хъазын, абон та ацæудзынæ мемæ мæ цæхæрадонмæ - Дзæнæтмæ".       And the child smiled on the Giant, and said to him, "You let me play once in your garden, to-day you shall come with me to my garden, which is Paradise."

     Æмæ уыцы бон сихорафон сывæллæттæ хъазынмæ куы 'рбалыгъдысты, уæд баййæфтой æдзард Уæйыджы урс-урсид дидинджытæй æмбæрзт бæласы бын хуысгæйæ.

      And when the children ran in that afternoon, they found the Giant lying dead under the tree, all covered with white blossoms.

  * Сæргæндты сыфмæ *